Changes
/* Գլուխ XVI */
Մորմոնյան աստվածաշունչը տխմար գիրք է և այն կարդալը տաղտկալի զբաղմունք է, բայց դրա խրատների մեջ վնասակար ոչինչ չկա։ Դրանում շարադրված բարոյականության օրենսգրքի դեմ առարկելու բան չկա՝ այն «թխված» է Նոր կտակարանից, նույնիսկ առանց աղբյուրը վկայակոչելու։
==Մորմոնների պատմության համառոտ ակնարկ==
Մորմոնների համայնքի հիմնադրման ժամանակից անցել է ոչ ավելի, քան քառասուն տարի, սակայն նրանց պատմությունը բուռն է եղել իրենց ամենաառաջին իսկ քայլերից, և իր հետագա երթի մեջ այն խոստանում է լինել ոչ պակաս հուզիչ։ Մորմոնները հետապնդումների ու հալածանքների էին ենթարկվում ամբողջ երկրում, այդ պատճառով էլ նրանք երկար տարիներ ամբողջ հոգով անխտիր ատում էին բոլոր «հեթանոսներին»։ Ջոզեֆ Սմիթը, որը գտավ տխրահռչակ Մորմոնի գիրքը և համարվում է նրանց կրոնի հիմնադիրը, հարկադրված էր նահանգից նահանգ քարշ տալ իր խորհրդավոր պղնձե թերթիկներն ու հրաշագործ քարերը, որոնց օգնությամբ վերածնում էր թերթիկների վրա եղած գրերը։ Ի վերջո, նա Օհայոյի նահանգում հիմնեց մի «եկեղեցի», որի անդամը դարձավ ոմն Բրիդեմ Յունգ։ Սկսեցին հալածանքները, իսկ դրանց հետ միասին նաև հավատուրածությունը։ Բրիդեմը հաստատուն կերպով հետևում էր իր ընտրած հավատին և աշխատում էր առանց ձեռքերը ծալելու։ Նրան հաջողվեց կասեցնել դասալքությունը։ Ավելին, ամենածանր ժամանակներում նա հաջողացրեց շատերին դարձնել իր հավատին։ Աստիճանաբար սկսեց ավելի ու ավելի մեծ ազդեցություն և վստահություն վայելել միաբանության մեջ։ Շուտով նա դարձավ մեկը տասներկու «եկեղեցու առաքյալներից», իսկ այնուհետև է՛լ ավելի ազդեցիկ ու բարձր դիրք նվաճեց, դառնալով Տասներկուսի պրեզիդենտը։ Այն բանից հետո, երբ օհայոյցիները ոտքի ելան և մորմոններին վռնդեցին իրենց նահանգից, մորմոնները բնակություն հաստատեցին Միսսուրիի նահանգում։ Բրիդեմը ուղեկցում էր նրանց։ Միսսուրցիները նրանց վռնդեցին, և նրանք հետ քաշվեցին դեպի Նաուվա՝ Իլինոյսի նահանգ։ Այստեղ նրանք սկսեցին բարեբախտ կյանք վայելել և կառուցեցին մի տաճար, ճարտարապետական նրբագեղության հավակնությամբ․ մի երկրամասում, որտեղ դատարանի աղյուսե շենքը թիթեղապատ տանիքի վրա բարձրացող գմբեթով ակնածական սարսուռ էր առաջացնում, այդ տաճարը ուշադրություն գրավեց իր վրա։ Բայց այստեղ էլ մորմոններին շարունակում էին նեղել ու հալածել։ Չէին օգնում այն թռուցիկները, որոնցով Ջոզեֆ Սմիթը անարգանքի սյունին էր գամում և դատապարտում էր բազմակնությունը՝ որպես մորմոնների կանոններին հակասող երևույթ։ Միսսիսիպիի երկու ափերի բնակիչները պնդում էին, որ մորմոնների միջավայրում փարթամորեն ծաղկում է բազմակնությունը, և էլի շատ ուրիշ բաներ։ Բրիգեմը վերադարձավ Անգլիա կատարած ուղևորությունից, որտեղ նա հիմնեց մորմոնյան լրագիր և որտեղից նա բերեց մի քանի հարյուր նորահավտների։ Քայլ առ քայլ աճում էր նրա ազդեցությունը միաբանության վրա։ Այնուհետև «հեթանոսները» Միսսուրիից ու Իլինոյսից ներխուժեցին Նաուվր և սպանեցին Ջոզեֆ Սմիթին։ Ռիգդոն անունով մի մորմոն համարյա թե իրեն հռչակեց մորմոնյան եկեղեցու և մորմոնյան համայնքի գլխավոր՝ հանգուցյալ Սմիթի փոխարեն․ նա իր ուժերը փորձեց նույնիսկ որպես մարգարե։ Սակայն նրա հետևից գնացողը նրանից ավելի ուժեղ գտնվեց։ Հարմար պահ որսալով, Բրիդեմը, որի ամբողջ առավելությունը ավելի սուր միտք և ամուր կամք ունենալն էր, Ռիգդոնին տապալեց և ինքը գրավեց նրա բարձր դիրքը։ Ավելին, նա Ռիգդոնին ու նրա համախոհներին անիծեց բարդ անեծքով, հայտարարեց, որ նրա «գուշակությունների» աղբյուրը դևն է, և վերջում էլ «կեղծ մարգարեին հազար տարով մատնեց սատանային»․ այդպիսի ժամկետով դեռ ոչ ոքի չէին դատապարտել Իլինոյսում։ Ժողովուրդն ընդունեց իր տիրակալին։ Նա ձայների ճնշող մեծամասնությամբ անմիջապես Յունգին ընտրեց պրեզիդենտ և մինչև այսօր էլ նրան վերաբերվում է անձնուրաց նվիրվածությամբ։ Բրիդեմն ընդունակ էր հեռուն նայելու, որով ականավոր մորմոններից ուրիշ ոչ մեկը կարծես թե օժտված չէր եղել։ Նա հասկացավ, որ ավելի լավ է անապատ ընկնել սեփական կամքով, քան սպասել, թե երբ իրենց այնտեղ կքշեն։ Եվ ահա նրա հրամանով հպատակները հավաքեցին իրենց խղճուկ ունեցվածքը, շրջվեցին մեջքով դեպի իրենց տները, իսկ դեմքով դեպի անապատը և փետրվարյան մի սառնամանիքային գիշեր, ամբողջ սրբազան սպասքը հետները վերցրած, իրենց ձեռքով հրկիզած տաճարի հրացոլքի լույսով տխուր շարաններով շարժվեցին Միսսիսիպիյով։ Իսկ մի քանի օր անց նրանք ճամբար դրեցին Այովայի նահանգի արևմտյան սահմանի մոտ, և աղքատությունը, զրկանքները, քաղցը, ցուրտը, հիվանդությունները, թախիծն ու հալածանքը կատարեցին իրենց գործը․ շատերը չդիմանալով այդ բոլոր ձախորդություններին, կոտորվեցին։ Ինչ էլ որ ասեն, բայց նրանք իսկական նահատակներ էին։ Ովքեր կարողացան դիմանալ, ապրեցին այնտեղ էլի մի երկու տարի, մինչդեռ Բրիգեմը մի փոքր ջոկատով կտրեց անցավ անապատը և հիմնեց Գրեյթ Սոլթ Լեյք սիթին։ (Մեծ Աղի Լճի քաղաքը), դրա համար դիտավորյալ ընտրելով այնպիսի վայր, որն ատելի ամերիկյան կառավարության սեփականությունը չէր և նրա իրավասությունից դուրս էր գտնվում։ Այս փաստը չպետք է մոռանալ։ Նկարագրված իրադարձությունները վերաբերում են 1847 թվականին։ Հազիվ էր Բրիգեմն իր մարդկանց հետ բնակություն հաստատել նոր քաղաքում, երբ նրանց պատահեց ևս մի դժբախտություն՝ վերջացավ պատերազմը, և Մեքսիկան Բրիգեմի ապաստարանը հանձնեց հակառակորդին՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներին։ 1849 թվականին մորմոնները ստեղծեցին «ազատ ու անկախ» կառավարություն և իրենց հայտարարեցին «Դեզերտի նահանգ», իսկ Բրիգեմ Յունգին՝ իրենց պրեզիդենտ։ Սակայն հաջորդ տարի Միացյալ Նահանգների կոնգրեսը մի թեթև ապտակ տվեց նրան ինքնասիրությանը և լեռների, բարձվենյակի, աղուտների և համընդհանուր ամայության այդ նույն զուգակցությունը վերածեց «Յուտայի տարածքի», բայց միաժամանակ, այնուամենայնիվ, Բրիգեմ Յունգին նշանակեց դրա նահանգապետ։ Հետագա տարիների ընթացքում վերաբնակիչները անապատների ու մորմոնների հողերի վրայով ալիք֊ալիք շարժվեցին դեպի Կալիֆորնիա, բայց, չնայած դրան, եկեղեցին մնում էր անսասան ու հավատարիմ իր վեհապետին ու տիրոջը։ Քաղծը, ծարավը, կարիքն ու վիշտը, ատելությունը, արհամարհանքն ու հալածանքները շրջապատի կողմից չսասանեցին մորմոնների հավատարմությունն ու նվիրվածությունը իրենց առաջնորդին։ Նրանք անդրդվելի մնացին անգամ ոսկու գայթակղության հանդեպ․ իսկ չէ որ այն կործանել էր շատ ու շատ ժողովուրդների երիտասարդության ծաղիկը, քամել վերջին հյութերը։ Ոսկով փորձությունը բոլոր հնարավոր փորձություններից ամենադաժանն է, և այն ժողովրդի մեջ, որ կդիմանա այդ փորձությանը, պետք է որ ներդրված լինի չափազանց հիմնավոր մի բան։
Յուտայի տարածքն ու Գրեյթ Սոլթ Լեյք սիթին ծաղկում էին։ Այովայից հեռանալուց առաջ Բրիգեմ Յունգը վերջին անգամ հայտնվեց եկեղեցում, ամենաողբացյալ մարգարե Սմիթի հագուստով, և Սմիթի անունից կատարեց «պրեզիդենտ Բրիգեմ Յունգի» հանդիսավոր ձեռնադրությունը։ Ժողովուրդը՝ ցնծությամբ կուլ տվեց այդ բարեպաշտական խարդախությունը, իսկ Բրիգեմի իշխանությունը վերջնականապես ամրապնդվեց։ Իսկ հետո, հինգ տարի էլ չանցած, նա բազմակնությունը հայտարարեց որպես եկեղեցու հիմնական դավանանքներից մեկը, վկայակոչելով այն «հայտնությունը», որ դեռևս ինը տարի առաջ, իբր թե, իջել էր Ջոզեֆ Սմիթի վրա, թեև բոլորին է հայտնի, որ Ջոզեֆ Սմիթը ընդհուպ մինչև իր մահը պայքարում էր բազմակնության դեմ։
Բրիդեմը իր կարիերայի համեստ սկզբնավորումով և աստիճանական առաջընթացով դեպի պերճությունն ու փառքը կարող էր հավասարվել հենց իրեն՝ Էնդրյու Ջոնսոնին։ Հաջորդաբար նա անցավ բոլոր աստիճանները՝ շարքային մորմոն, քարոզիչ՝ հայրենիքում, քարոզիչ արտասահմանում, հրատարակիչ և խմբագիր, առաքյալ, առաքելական դեպարտամենտի պրեզիդենտ, մորմոնական համայնքի գլխավոր՝ օժտված հոգևոր ու աշխարհիկ իշխանությամբ․ երկնքի կամքով՝ Սմիթի ժառանգորդ, «մարգարե», «գուշակ», «կանխատեսող»։ Մնում էր միայն մեկ աստիճան, և նա հնազանդորեն բարձրացավ դրա վրա՝ իրեն հայտարարեց տեր աստված։
Իր համար, այդպես է նա պնդում, մահից հետո պատրաստված է սեփական դրախտ, ուր ինքը կլինի աստված, իր կանայք՝ աստվածուհիներ, իսկ երեխաները՝ երկնային իշխաններ ու իշխանուհիներ։ Բոլոր հավատարիմ մորմոնները, ընտանյոք հանդերձ, կընդունվեն այդ դրախտը և այնտեղ դիրք կգրավեն համապատասխան կանանց ու երեխաների թվի, որ նրանք կարողացել են ունենալ։ Եթե հավատացյալներից որևէ մեկը մահանա, չհասցնելով ունենալ այնքան կին ու երեխա, որ անհրաժեշտ է անդրշիրիմյան աշխարհում հարգանք վայելելու համար, նրա ընկերներից որևէ մեկը կարող է հանգուցյալի անունով վերցնել մի քանի կին և լրացնել նրա պակասող սերունդը․ դրանք բոլորը կգրանցվեն հանգուցյալի հաշվին և համապատասխանորեն կբարձրացնեն նրա աստիճանը։
Չպետք է մոռանալ, որ մորմոնները մեծ մասամբ հավաքագրվում են տգետ, միամիտ, թույլ զարգացած, սահմանափակ մտահորիզոնով մարդկանց միջավայրից, չպետք է նաև մոռանալ, որ մորմոնների կանայք կանգնած են այդ նույն մակարդակի վրա և որ նրանց միությունից ծնված երեխաները հազիվ թե խիստ տարբերվում են իրենց ծնողներից, չպետք է աչքաթող անել և այն, որ քառասուն տարի շարունակ այդ դժբախտներին հալածել են, հալածել են անդադար, անգթորեն։ Բազմությունը նրանց ծաղր ու ծանակի է ենթարկել, ծեծել է, կրակել է նրանց վրա․ նրանց նզովել են, արհամարհել ու վռնդել․ նրանք փախել են անապատի խորքերը՝ արդեն հիվանդություններից ու քաղցից ուժասպառ եղած, իրենց հառաչանքներով խախտելով անապատի դարավոր լռությունը և գաղթի երկար ուղին ծածկելով իրենց գերեզմաններով։ Եվ այդ ամենը նրանք կրել են միայն նրա համար, որ ցանկացել են ապրել ու հավատալ այնպես, ինչպես թելադրել է նրանց խիղճը։ Այս ամենը անհրաժեշտ է հիշել, և այդ ժամանակ հասկանալի կլինի այն անսահման ատելությունը, որ մորմոնները տածում են մեր ժողովրդի ու կառավարության նկատմամբ։
Այդ ատելությունը վաղեմի վիրավորանքի հողի վրա բորբոքվում էր այն ժամանակներից, երբ մորմոնյան Յուտա երկրամասը սկսեց ծաղկել, իսկ եկեղեցին՝ հարստանալ ու ամրանալ։ Բրիգեմը, որպես այդ տարածքի նահանգապետ, աներկմտորեն բոլորին հասկացնում էր, որ Մորմոնիան մորմոնների համար է։ Միացյալ Նահանգները փորձում էին վիճակը շտկել այնտեղ Նոր Անգլիայից մորմոնատյաց մյուս շրջաններից կառավարական պաշտոնյաներ նշանակելու միջոցով, բայց Բրիգեմը զգալիորեն դժվարացրել էր այդ պաշտոնյաների մուտքը իր կառավարման տակ գտնվող տարածքը։ Միացյալ Նահանգները հարկադրված եղան երեք հազարանոց զորք ուղարկել անապատի միջով, որպեսզի իրենց աստիճանավորներին հաստատեին նրանց համար նախատեսված պաշտոններում։ Սակայն, երբ այդ ջենտլմենները հաստատվեցին, նրանք ավելի օգուտ չտվեցին, քան քարե կուռքերը։ Նրանք օրենքներ էին հրապարակում, որոնց վրա ոչ ոք ուշադրություն չէր դարձնում, որոնք չէին կարող կենսագործել։ Այն երկրում, որտեղ հանցագործությունները և անձի նկատմամբ բռնությունը կատարվում էին ամեն քայլափոխում, ֆեդերալ դատավորները նիստեր էին անում լոկ հանդուգն ամբոխին զվարճացնելու համար, որն ազատ ժամանակ հավաքվում էր նրանց դիտելու, որովհետև դատելու մարդ չկար, անելու բան չկար և գործավարություն էլ չկար։ Եթե հայցվորը «հեթանոս» էր, մորմոն երդվայլներն այնպիսի վճիռ էին կայացնում, ինչպես կամենում էին, իսկ ֆեդերալ դատարանի վճիռը մորմոնները հաշվի չէին առնում, և այն ի կատար ածելու ոչ մի հնարավորություն չկար։ Մեր պրեզիդենտները միմյանց հետևից Յուտա էին ուղարկում պաշտոնյաների խմբեր, և ամեն անգամ արդյունքը նույնն էր լինում՝ նրանք մռայլ դեմքերով միառժամանակ նստում էին այնտեղ, օր օրի վրա կուլ տալով վիրավոորանքներ, շուրջը տեսնելով խոժոռ դեմքեր և իրենց պարտքը կատարելու ամեն մի փորձի դեպքում հանդիպում էին խեթ հայացքների և ուղղակի սպառնալիքների ու, ի վերջո, կամ անձնատուր էին լինում և խղճուկ զենք դառնում մորմոնների ձեռքին, կամ էլ չդիմանալով, սաստիկ ահաբեկված, հեռանում էին նրանց տարածքից։ Իսկ եթե պատահում էր, որ պաշտոնյան վախկոտներից չէր և նրան հաջողվում էր ցույց տալ իր քաջությունը, համակերպվող մի պրեզիդենտ, ինչպես Բյուկենենը կամ Պիրսը, անմիջապես նրան հեռացնում էր պաշտոնից և տեղը դնում հերթական մի բթամիտի։ 1857 թվականին, այն նույն տարի, երբ Կրեդլբոն դատավոոր էր, քիչ էր մնում Յուտայի նահանգապետ նշանակեին գեներալ Հարնիին․ «վախ» բառը այդ երկուսի գիտակցության մեջ ամենավերացական իմաստն ուներ։ Թեկուզև այն պատճառով, որ նրանք բազմազանություն կմտցնեին ֆեդերալ իշխանությունների հաճոյակատարության ու անճարակության որոշ չափով միալար պատմության մեջ, պետք է ափսոսալ, որ այդ երկուսին վիճակված չէր միաժամանակ ծառայել Յուտայի տարածքում։
Այսպիսի իրավիճակ էր Յուտայում, երբ մենք առիթ ունեցանք լինելու այնտեղ։ Տարածքի կառավարչությունը ամոթալի անճարակություն դրսևորեց, և միակ իրական ուժն այնտեղ Բրիգեմ Յունգն էր։ Դա մի բացարձակ միապետ էր, որը հաշվի չէր առնում մեր պրեզիդենտին, ծիծաղում էր մեր բանակի վրա, երբ այն պաշարել էր նրա մայրաքաղաքը և առանց ամենափոքր իսկ շփոթմունքի լսելով այն լուրը, որ Միացյալ Նահանգների օգոստոսափառ կոնգրեսը բազմակնությունը հանդիսավորապես հայտարարել է հակաօրինական, շատ հանգիստ իր կանանց թիվն ավելացրեց և ևս քսանհինգով կամ երեսունով։
