Changes

Թեժացող խարույկի վետվետուն լույսով Ֆրոդոն տեսավ, թե ինչպես որ մոխրագույն ստվերները մեկը մյուսի հետևից անցնում են քարե ցածր ցանկապատից: Արագորնը կայծակնային արագությամբ ցատկեց ցատկեց՝ և մի հսկայական գազան խեղդված կաղկանձով տապալվեց գետնին, սառը փայլեց Բորոմիրի թուրը և թռավ երկրորդ գայլդարձյակի վարգի գլուխը, թզուկը տապարով ճեղքեց երրորդին, Լեգոլասին ենտը նետը գետին տապալեց չորորդին, սակայն նորանոր մոխրագույն ստվերներ, ալիք առ ալիք հորձանք տալով, լցվում էին պարսպի պատի վրա:

Ֆրոդոն հուսով նայեց Գենդալֆին: Հրաշագործը, ինչպես հոբիթին թվաց, հանկարծ աճեց մինչև երկինք, շլացուցիչ լույսով բռնկվեց կախարդական գավազանը և, ասես քարակերտ մի հսկաարքա, Գենդալֆը մի վայրկյան անշարժացավ՝ Պահապաններին ծածկելով հարձակվող գայլդարձյակներիցվարգերից: Հետո նա թափով բարձրացրեց կախարդական գավազանը և բլրի վրա որոտաց նզովքը.

— ''Նաուր էն ադրիատ ամմին... Նաուր դան ի նգաուրհոթ''...

Խլացուցիչ որոտ ու ճայթյուն լսվեց: Կաղնին, դեպի որն ուղղված էր գավազանը, դարձավ կատաղորեն բոցավառվող ջահ, դրանից հետո բռնկվեցին մնացած կաղնիները և բլրի վրա, մարտի դաշտը վառ լուսավորելով, մի վիթխարի կրակե ծաղիկ բացվեց: Կուրացած գայլդարձյակները վարգերը սարսափահար ընկրկեցին, . Պահապանների թրերը կայծեր սփռելով, ասես դրանք քուրայից նոր էին հանել, կոտորում էին շշմած, կարկամած գազաններին, : Լեգոլասի բոցկլտուն վերջին նետը խոցեց բոցավառվեց հենց օդում և խրվեց վարգերի սև գայլդարձյակի սիրտը՝ առաջնորդի սիրտը. նա խլացուցիչ ոռնաց ու անշնչացած ընկավ: Նրա մահով ավարտվեց գիշերային մարտը, ողջ մնացած գազանները փախուստի դիմեցին:

Դանդաղ այրվում էին դարավոր կաղնիները, բլրի վրա . բլուրը պատվել էր ծխի քուլաների ամպ էր բարձրանում, դալուկ ամպով: Դալուկ արևածագի առաջին ճառագայթների հետ մարեցին կաղնիների ածխացած բների վրա խաղացող կրակների վերջին լեզվակներըլեզուները:

Ճամփորդները հայացքով ընդգրկեցին հարթավայրն տարածքն ու տեսան, որ գայլդարձյակներն վարգերն անհետացել են: Բայց բլրի լանջին դիակներ էլ չկային. : Լեգոլասը լռելյայն հավաքում էր իր նետերը՝ սրանք ընկած էին պարսպից պատից ոչ հեռու: Նա համոզված էր, որ ոչ մի անգամ չի վրիպել և, սակայն, բոլոր նետերը, բացի մեկից (դրա միայն ծայրակալն էր մնացել), անվնաս ընկած էին հավամրգու թփերի մեջ:

— Ես այդպես էլ կարծում էի,— նկատեց Գենդալֆը: — Դրանք գայլդարձյակներ են, ոչ թե սովորական գայլեր, դիակներ : Դիակներ չկան, չէ՞... Եկեք շտապ նախաճաշենք և ճամփա ընկնենք:

Այդ օրը եղանակը նորից փոխվեց: Ասես մի հզոր ուժի հրամանով, որն այլևս փոթորկի կարիք չուներ, որովհետև ճամփորդները հրաժարվել էին լեռնանցքից, քամին արագորեն ամպերը ցրեց, իսկ հետո, երբ երկինքը մաքրվեց, դադարեց: Սարերի հետևից դանդաղ դուրս եկավ արևը: Պարզ եղանակին Այժմ այդ ուժին պարզ եղանակ էր հարկավոր, որպեսզի բաց հարթավայրում շարժվող ջոկատը յուրաքնաչյուր կետ նկատելի լինի: Ջոկատը հեռվից էլ պարզ երևում էր, իսկ բայց նստել թաքստոցում ու սպասել՝ ճամփորդները չէին կարող:

— Մեզ հարկավոր է լույսով մինչև երեկո հասնել մինչև Մորիա,— մռայլ լրջությամբ հայտարարեց Գենդալֆը,— այլապես առհասարակ չենք հասնի այնտեղ: Քսան լիգը մեծ տարածություն չէ, բայց Արագորնը չգիտե այստեղի ճանապարհները, դե ես էլ ընդամենը մեկ անգամ եմ եղել այստեղ: Դարպասն ա՜յ այնտեղ է,— շարունակեց հրաշագործը՝ գավազանով ցույց տալով դեպի հարավ-արևելք, որտեղ վաղորդյան երկնագույն մշուշում երևում էին զառիթափ պատի պես հարթավայր իջնող Մշուշապատի ատամնավոր ուրվագծերը: — Երբ փոթորիկը մեզ լեռնանցքից քշեց, ես թեքվեցի հարավ ու գնացի լեռնաշղթայի երկարությամբ, որպեսզի գոնե մի քիչ մոտենամ Մորիային: Զգում էի, որ այն մեզ պետք կգա... Հուսով եմ, մենք շուտով կգտնենք դարպասը և կհասցնենք մինչև մութն ընկնելը խույս տալ գայլդարձյակներից:

— Դարպասն ա՜յ այնտեղ էՆույնիսկ չգիտեմ, թե ինչն եմ շատ ցանկանում,— շարունակեց հրաշագործը՝ գավազանով ցույց տալով դեպի հարավ-արևմուտքմռայլ ասաց Բորոմիրը, որտեղ վաղորդյան երկնագույն մշուշում երևում էին զառիթափ պատի պես հարթավայր իջնող Մշուշապատի ատամնավոր ուրվագծերը: — Երբ փոթորիկը մեզ լեռնանցքից քշեց, ես թեքվեցի հարավ ու գնացի լեռնաշղթայի երկարությամբոր Գենդալֆը գտնի այն ինչ փնտրու՞մ է, թե՞ որպեսզի գոնե մի քիչ մոտենամ Մորիայինդարպասը չգտնվի ու մենք գնանք հարավ: Զգում էիԲայց, որ այն երևում է, երկու տարբերակն էլ մեզ պետք կգա.համար կործանարար են և շուտով կհայտնվենք թակարդում.. Հուսով եմհետևում գայլերն են, մենք շուտով կգտնենք դարպասը և կհասցնենք մինչև մութն ընկնելը խույս տալ գայլդարձյակներիցառջևում՝ ժայռերի պատը: Դե ինչ, առաջնորդիր, Գենդալֆ:

Ջոկատը շարժվեց դեպի լեռների ստորոտը: Ջիմլիին առաջ էր մղում անհամբերությունը, և նա քայլում էր առջևից, . նրա կողքից գնում էր Գենդալֆը: Մի ժամանակ Մորիայի դարպասի մոտ աղբյուր կար, որից սնվում էր Բարապան, կամ ինչպես էլֆերն էին անվանում՝ սկսվում Սիրանոն գետը, և Գենդալֆը հույս ուներ գտնել այն, որպեսզի գետափնյա ճանապարհով դուրս գար դարպասի մոտորովհետև դարպաս տանող ճանապարհը ձգվում էր գետի կողքով: Սակայն Բարապա՞նն գե՞տն էր չորացել, թե հրաշագո՞րծն էր սխալ ուղղություն վերցրել, բայց ճանապարհը գտնել չէր հաջողվում: Հրաշագործը շրջվում էր մերթ մե՛րթ դեպի արևելքաջ, մերթ մե՛րթ դեպի արևմուտքձախ, բայց գետը չկար ու չկար, և բոլորը հասկանում էին, որ եթե ճանապարհը չգտնեն, ապա մինչև երեկո դարպասին չեն հասնի: Անվերջ ձգվում էր ամայի հարթավայրը՝ գորշ, չորացած, ճաքճքած հող, կարմրագորշ գլաքարեր ու խիճ: Շուրջը ոչ թռչուն կար, ոչ գազան: Ճամփորդները հուսահատ քայլում էին Գենդալֆի հետևից և ջանում էին չմտածել, թե ինչ կպատահի իրենց, եթե գիշերը վրա հասնի հենց այս հարթավայրում:

Հանկարծ Ջիմլին, որ որը քիչ հեռացել առաջ էր նրանցիցընկել, հանկարծ մագլցեց մի գլաքարի վրա ու Գենդալֆին մոտ կանչեց: Հրաշագործի հետևից գնացին բոլոր ճամփորդները: Թզուկը ձեռքով դեպի արևմուտք աջ ցույց տվեց: Այդ կողմ նայելով՝ ճամփորդները տեսան գետի ցամաքած քարքարոտ հունը: Իսկ գետի ափով ձգվում էր ինչ-որ ժամանակ կարմիր քարերով սալարկված հազիվ նկատելի ճանապարհը:

— Ահա՛, վերջապե՜ս, Սիրանոն-Բարապա՛նը,— բացականչեց Գենդալֆը: — Քանզի հնում այդպես էին գետն անվանում՝ Դարպասի Բարապան: Հետաքրքիր է, գետի հետ ի՞նչ է տեղի ունեցել: Բայց ինչ էլ եղած լինի, Սա է Բարապանը, կամ էլֆերեն՝ Սիրանոնը: Առա՛ջ, ընկերներ, մեզ հարկավոր է շտապել...

Հոգնած ճամփորդներն արագացրին քայլերը. նրանց խթանում էր գայլդարձյակներից թաքնվելու հույսը: Իսկ ժամանակը գնում էր. կեսօրն անցել էր, արևն սկսել էր դեպի մայրամուտ թեքվել: Ճամփորդները կարճատև հանգիստ առան, շուտափույթ կերան և շարունակեցին ճանապարհը: Նրանց դիմաց երևում էին Մշուշապատ Լեռները, բայց ճանապարհը սուզվեց մի խոր ձոր, և այժմ երևում էին միայն դեռևս արևով լուսավորված ձյունապատ պայծառ գագաթները:

Իսկ ժամանակը Վերջապես ճանապարհը կտրուկ թեքվեց: Առաջ Պահապանները գնում էին դեպի հարավ քարափի եզրով և նրանցից ձախ ձգվում էր. կեսօրն անցել էրսարահարթը, արևն սկսել էր դեպի մայրամուտ թեքվելբայց այժմ կտրուկ թեքվեցին արևելք: Ճամփորդները կարճատև հանգիստ առան, շուտափույթ կերան Շուտով հունը դեմ առավ տափակ գլխով և շարունակեցին ճանապարհըհիմքի մոտ փոս ունեցող մի ժայռի: Նրանց դիմաց երևում էին Մշուշապատ ԼեռներըԺայռից մի ժամանակ ջրվեժ էր գահավիժել, բայց ճանապարհը սուզվեց իսկ հիմա հազիվ նկատելի մի խոր ձոր, և այժմ երևում էին միայն դեռևս արևով լուսավորված ձյունապատ պայծառ գագաթներըառվակ էր թափվում:

Մի քանի ժամ հետո ճանապարհը թեքվեց— Այո, Սիրանոնը ցամաքել է,— ասաց Գենդալֆը: Առաջ Պահապանները գնում էին դեպի հարավ — Բայց մենք, անկասկած, մոտենում ենք դարպասին: Սա մերձմորիական շեմքն է, և նրանցից դրանից ձախ ձգվում էր սարահարթը, եթե չեմ սխալվում, ժայռի մեջ պետք է աստիճաններ փորված լինեն, իսկ այժմ նրանք կտրուկ արևելք էին թեքվում: Շուտով հունը դեմ առավ տափակ գլխով ճանապարհը, ոլորաններով բարձրանում է ժայռի գլուխը և հիմքի մոտ փոս ունեցող դուրս է գալիս մի ժայռիոչ մեծ հովիտ, որը նրբորեն բարձրանում է մինչև Մորիական Պատը: Ժայռից մի ժամանակ ջրվեժ Առաջ Սիրանոնը հոսում էր գահավիժելայդ հովտով, իսկ հիմա հազիվ նկատելի մի առվակ կողքով ձգվում էր օձագալար հոսումճանապարհը: Եկեք նայենք, սանդուղքը պահպանվե՞լ է արդյոք:

— ԱյոՆրանք հեշտությամբ գտան աստիճանները, Սիրանոնը ցամաքել էև Ջիմլին, նրանից հետո էլ Գենդալֆն ու Ֆրոդոն,— ասաց Գենդալֆըհապշտապ բարձրացան վերև: — Բայց մենքԵվ հասկացան, անկասկած, մոտենում ենք դարպասինոր ճանապահը փակ է: Սա մերձմորիական շեմքն էՀովտի տեղում սևին էր տալիս լիճը: Մայր մտնող արևը ոսկեզօծել էր երկինքը, և դրանից ձախբայց փայլատ-սև, եթե չեմ սխալվում, ժայռի ասես մեռած ջրի մեջ պետք է աստիճաններ փորված լինենչէին արտացոլվում ո՛չ Պահապանները, իսկ ճանապարհըո՛չ սարերը, մի մեծ ոլորան անելուց հետո, դուրս է գալիս սիրանոնյան հովտի հյուսիսային լանջ՝ Շեմքի վերին հատվածքի մոտո՛չ մայրամուտը: Հովիտը ձգվում է արևելքից դեպի արևմուտք (թզուկներն այն անվանել են Աղբյուրի)Ըստ երևույթին, փլուզումից գետի հունը փակվել էր և սանդուղքը դուրս է բերում նրա արևմտյան ծայրըայն ջրասույզ էր արել հովիտը: Հովտի վերջում, իսկ դիմացըսև ջրի հետևում, հովտի արևելյան ծայրին գտնվում է դարպասը և աղբյուր է բխումծանրորեն իրար վրա էին կիտվել ուղղաբերձ ժայռերը՝ չարագույժ, սև, միակտոր: Եկեք նայենքՈչ թե դարպաս, սանդուղքը պահպանվե՞լ է արդյոքնույնիսկ բարակ ճեղք չտեսավ Ֆրոդոն այդ ժայռերի մեջ:

Նրանք հեշտությամբ գտան աստիճանները— Ահա այդ Մորիական Պատ կոչվածը, և Ջիմլին— ասաց Գենդալֆը՝ նկատելով, նրանից հետո էլ Գենդալֆն ու որ Ֆրոդոն, հապշտապ բարձրացան Աղբյուրի հովիտըզննում է ժայռերը: Հովտի տեղում սևին — Ինչ-որ ժամանակ այդտեղ էր տալիս լիճը: Մայր մտնող արևը ոսկեզօծել գտնվում Արևմտյան կամ Էլֆական Դարպասը, որն այդպես էր երկինքըկոչվում, բայց փայլատ-սևորովհետև ճանապարհը, ասես մեռած ջրի մեջ չէին արտացոլվում ո՛չ Պահապաններըորով եկանք, ո՛չ սարերը, ո՛չ մայրամուտըՄորիան կապում էր Էրեգիոնի հետ: Ըստ երևույթինԲայց հիմա, ինչպես տեսնում ես, փլուզումից գետի հունը փակվել էր և այն ջրասույզ էր արել հովիտը: Հովտի վերջումէ եղել, սև ջրի հետևումև որքան ես հասկացա, ծանրորեն իրար վրա էին կիտվել ուղղաբերձ ժայռերը՝ չարագույժ, սև, միակտորմեզանից ոչ ոք չի ուզենա այս մռայլ լիճն անցնել լողալով: Ոչ թե դարպասԱռավել ևս, նույնիսկ բարակ ճեղք չտեսավ Ֆրոդոն այդ ժայռերի մեջոր այն հավանաբար խորն է:

— Ահա այդ Մորիական Պատ կոչվածըԵկեք հետ դառնանք,— ասաց Գենդալֆը՝ նկատելովառաջարկեց Ջիմլին, որ Ֆրոդոն զննում է ժայռերը: — Ինչ-որ ժամանակ այդտեղ էր Արևմտյան կամ, ինչպես մարդիկ էին անվանում, Էլֆական Դարպասը, որովհետև ճանապարհը, որով եկանք, Աղբյուրի հովիտը կապում էր Օստրանի հետև փորձենք փորձենք շրջանցել լիճը հյուսային կողմից: Բայց կարճ ճանապարհըԱյսպես, ինչպես տեսնում եսթե այնպես ստիպված պետք է լինենք վերադառնալ գլխավոր ճանապարհ, նույնիսկ եթե արահետը ջրասույզ է եղելեղած չլիներ, և որքան ես հասկացա, մեզանից ոչ ոք Բիլը աստիճաններով բարձրանալ չի ուզենա այդ մռայլ լիճն անցնել ծանծաղ տեղերով: Առավել ևս, որ լիճը հավանաբար խորն էկարող:

— Եկեք հետ դառնանքԴե հո Բիլին Մորիա չես տանի,— առաջարկեց Ջիմլին,ասաց Գենդալֆը: — Այնտեղ շատ մութ է և փորձենք բարձրանալ գլխավոր ճանապարհով: Այսպես թե այնպես ստիպված պետք է լինենք վերադառնալերբեմն այնպիսի նեղ անցումներ են, նույնիսկ եթե արահետը ջրասույզ եղած չլիներ. Բիլը աստիճաններով բարձրանալ որ պոնին մտնել չի կարող:

— Դե հո Բիլին Մորիա չես տանիԲիլը մեղք է,— ասաց Գենդալֆըքրթմնջաց Ֆրոդոն: — Այնտեղ երբեմն այնպիսի նեղ անցումներ են, որ պոնին մտնել չի կարողՍեմն էլ է մեղք: Իսկ նա ի՞նչ է ասելու... Ինչպե՞ս է բաժանվելու իր ձիուկից:

— Բիլը Այո, մեղք է,— քրթմնջաց Ֆրոդոնհամաձայնեց Գենդալֆը: — Սեմն էլ Պոնին մեզ շատ նվիրված ու հավատարիմ ծառայել է մեղք, իսկ մենք նրան թողնելու ենք բախտի քմահաճույքին: Իսկ նա ի՞նչ է ասելու... Ինչպե՞ս է բաժանվելու իր սիրելուցԱխր ես ասում էի՝ մի վերցրեք Բիլին, առաջարկում էի քիչ բեռով դուրս գալ արշավի: Որովհետև ամենասկզբից էլ կասկածում էի, որ ստիպված կլինենք գնալ Մորիայով:

— ԱյոԵրեկոյան մայրամուտը հանգչելով դժգունում էր, մեղք էև երկնքում աստղերը պսպղում էին սառցե փայլով,— համաձայնեց Գենդալֆըերբ տանջահար ճամփորդները գլխավոր ճանապարհով արագ բարձրանալով դուրս եկան հովտի հյուսիսային լանջը, Մորիական Պատից մոտավորապես երկու լիգ այն կողմ: — Պոնին մեզ շատ նվիրված ու հավատարիմ ծառայել էՀամարյա երկու լիգ լայնությամբ հովիտը ձգվում էր երեք կամ չորս լիգ երկարությամբ, իսկ մենք նրան թողնելու ենք բախտի քմահաճույքին: Ախր ես ասում էի՝ ժայռերից գոյացած պատնեշի ու ջրի արանքում երևում էր հողի մի վերցրեք Բիլին, առաջարկում էի անբեռ դուրս գալ արշավինեղ շերտ: Որովհետև ամենասկզբից էլ կասկածում էիՊահապանները լճի երկարությամբ այն նեղ շերտով գնացին այնտեղ, որտեղ գտնվում էր Մորիայի դարպասը, ավելի ճիշտ, ոչ թե գնացին, այլ համարյա վազեցին, որ ստիպված կլինենք գնալ Մորիայովորպեսզի մինչև մութն ընկնելը գտնեն դարպասը:

Երեկոյան մայրամուտը հանգչելով դժգունում էրՀյուսիսային ափին, և երկնքում աստղերը պսպղում էին սառցե փայլովՊատին մոտենալու տեղում նրանց ճանապարհը կտրեց նեղ լճախորշը, երբ տանջահար ճամփորդները գլխավոր ճանապարհով արագ բարձրանալով դուրս եկան հովտի հյուսիսային լանջըորը հատում էր լճի ու ափամերձ ժայռերի միջև եղած ցամաքը: Այստեղ ջուրը մուգ էր ու հոտած, Մորիական Պատից մոտավորապես երկու լիգ այն կողմպատված կանաչ ջրոսպով: Համարյա երկու լիգ լայնությամբ հովիտը ձգվում Լճախորշը նմանվում էր երեք կամ չորս լիգ երկարությամբխեղդվածի ձեռքի, իսկ ժայռերից գոյացած պատնեշի ու ջրի արանքում երևում որը մահվան հետ գոտեմարտելով կառչել էր հողի մի նեղ շերտժայռերից: Պահապանները լճի երկարությամբ գնացին հարավ՝ այնտեղ, ուր գտնվում Ջիմլին խրոխտ քայլեց առաջ. ոչ ոք չհասցրեց կանգնեցնել նրան: Լճախորշը ծանծաղ էր Մորիայի դարպասը, ավելի ճիշտ, ոչ թե բայց լպրծուն: Թզուկի հետևից գնացինմնացած ճամփորդները. մտնելով սառը, այլ համարյա վազեցինկանաչավուն ջրի մեջ, որպեսզի մինչև մութն ընկնելը գտնեն դարպասըՖրոդոն նողկանքից ակամա սարսռաց:

Հովտի ծայրում, Պատին մոտենալու տեղում նրանց ճանապարհը կտրեց նեղուցը, որը հատում էր լճի ու ափամերձ ժայռերի միջև եղած ցամաքըՎերջապես երթը եզրափակող Սեմը ափ դուրս բերեց սրթսրթացող պոնիին: Նեղուցի ջուրը մուգ էր ու հոտածՀանկարծ լսվեց խուլ ճողփյուն, պատված կանաչ ջրոսպովասես ջրից հանկարծ ձուկ դուրս թռավ և իսկույն էլ նորից չրմփաց ջրի մեջ: Նեղուցը նմանվում էր խեղդվածի ձեռքիՇուռ գալով նրանք տեսան, որը մահվան հետ գոտեմարտելով կառչել էր ժայռերից: Ջիմլին խրոխտ քայլեց առաջոր լճի մակերեսին շրջանաձև սև ալիքներ են տարածվում, ոչ ոք չհասցրեց կանգնեցնել նրան: Նեղուցը ծանծաղ էր, բայց լպրծուն: Սայթաքելով, Ջիմլին քիչ էր մնում ընկներհետո ինչ-որ բլթբլթոց լսվեց, սակայն կարողացավ հավասարակշռությունը պահել և շուտով դուրս եկավ չոր տեղնորից լռություն տիրեց: Նրա հետևից գնացին մնացած ճամփորդները. մտնելով սառը, կանաչավուն ջրի մեջԻրիկնային մայրամուտի ոսկեգույն փայլը ծածկվեց ամպերի հետևում, Ֆրոդոն նողկանքից ակամա սարսռացմթնշաղը թանձրացավ:

Երթը եզրափակող Սեմը ափ դուրս բերեց սրթսրթացող պոնիինԳենդալֆը շտապ առաջ էր քայլում: Հոբիթները դժվարությամբ էին հասնում նրա հետևից. այժմ նրանք շարժվում էին ցամաքի քարքարոտ ու նեղ շերտով, Պահապանները լսեցին խուլ ճողփյունորը խճողված էր սուր ժայռաբեկորներով: Ճամփորդներն աշխատում էին չհեռանալ պատից և, իրենց պահելու համար, նույնիսկ ձեռքերով կառչում էին պատից, որպեսզի փայլատ-սև, ասես կանաչավուն ջրից հանկարծ ձուկ դուրս թռավ և իսկույն էլ նորից չրմփաց ջրի մեջորքան կարելի է հեռու մնան: Շուռ գալով Երբ նրանք տեսանհամարյա մեկ լիգ հաղթահարեցին, որ լճի կենտրոնից շրջանաձև սև ալիքներ են տարածվումմթնշաղում անսպասելի ծառեր ուրվագծվեցին: Ջրի մեջ երկու շարքով ձգվում էին կիսափտած բների կմաղքներ ու չորացած ճյուղեր: Ըստ երևույթին դրանք մի ժամանակ ճամփեզրին աճող ծառերի մնացորդներն էին: Միայն Պատի մոտ գտնվող երկու ծառ էին պահպանվել՝ երկու հզոր փշակաղնի, հետո ինչ-որ բլթբլթոց լսվեց, և նորից լռություն տիրեցորոնք զարմանալի մեծ ու հին էին երևում: Իրիկնային մայրամուտի ոսկեգույն փայլը ծածկվում էր ամպերի հետևումԼճի այն ափից դրանք փոքրիկ թփեր էին թվում, մթնշաղը թանձրանում էրբայց հիմա Ֆրոդոն զարմանքով գիտակցեց, որ երբեք ինքն այդպիսի հզոր ու վիթխարի ծառեր չի տեսել. դրանք բարձրանում էին Պահապանների գլխավերևում որպես վիթխարի պահակային աշտարակներ՝ պահպանելով Սարամիջի թագավորության մուտքը:

Գենդալֆը շտապ առաջ էր քայլում: Հոբիթները դժվարությամբ էին հասնում նրա հետևից. այժմ նրանք շարժվում էին Մորիական Պատի երկարությամբ՝ ցամաքի քարքարոտ ու նեղ շերտով, որը խճողված էր սուր ժայռաբեկորներով: Ճամփորդներն աշխատում էին չհեռանալ պատից, իրենց պահելու համար, նույնիսկ ձեռքերով կառչում էին պատից, որպեսզի փայլատ-սև, կանաչավուն ջուրը որքան կարելի է հեռու լինի: Երբ նրանք համարյա մեկ լիգ հաղթահարեցին, մթնշաղում անսպասելի ծառեր ուրվագծվեցին: Պատի մոտ երկու հզոր կաղնի էին կանգնած, ծանծաղ ջրի վրա ընկած էին սևացած ճյուղերը, իսկ լճի մեջտեղում, երկու շարքով ձգվում էին կիսափտած բների կմաղքները: Երկու կողմերում կաղնիների շարք ունեցող ճանապարհն այստեղ հավանաբար վերջանում էր: Պատի մոտ աճած ծառերը զարմանալի մեծ ու հին էին երևում: Շեմքի մոտից, Մշուշապատի զառիկող պատի տակ դրանք բարձր չէին թվում, բայց հիմա Ֆրոդոն զարմանքով գիտակցեց, որ երբեք ինքն այդպիսի հզոր ու վիթխարի կաղնիներ չի տեսել. դրանք բարձրանում էին Պահապանների գլխավերևում որպես վիթխարի պահակային աշտարակներ՝ պահպանելով Սարամիջի թագավորության մուտքը: — Վերջապե՜ս,— ուրախացած բացականչեց Գենդալֆը: — Այստեղ վերջանում է էլֆական ուղին: Փշարմավն Էրեգիոնի խորհրդանիշն է, դրա համար էլ էլֆերն այս հովտում տնկել են փշակաղնիների այս ծառուղին, որպեսզի բոլորին հասկանալի լինի, որ այստեղ նրանց տիրույթները վերջանում են: Թզուկները փորել ու կառուցել, բաց են արել Արևմտյան Դարպասը, որ անարգել առևտուր անեն էլֆերի հետ, իսկ էլֆերն էլ թզուկներին պատկանող Աղբյուրի հովտում տնկել են կաղնիների և այս ծառուղին, որպեսզի հավերժացնեն իրենց խորհրդանշում էր նրանց սերտ բարեկամությունը... Կաղնին Օստրանի խորհրդանիշն է: Քանի որ Քանզի այն երանելի ժամանակներում Միջերկրի ժողովուրդներն իրար հետ բարեկամություն էին անում, և նույնիսկ էլֆերն ու թզուկները կարողանում էին չկռվել:

— Ես հաճախ եմ լսել և՛ մեկը, և՛ մյուսը,— սկսվող վեճը դադարեցրեց Գենդալֆը: — Հիմա ժամանակը չէ որոշելու, թե ով է իրավացի: Հուսով եմ, գոնե դուք բարեկամ կմնաք, քանի որ ինձ ձեր օգնությունը շատ է հարկավոր, իսկ միաբան գործել կարող են միայն բարեկամները: Մենք պետք է գտնենք և բացենք դարպասը, քանի դեռ մութը չի ընկել: — Իսկ դուք,— մնացածներին դառնալով, ասաց նա,— պատրաստվեք անմիջապես մտնել Մորիա, հենց գտնենք ու բաց անենք դարպասը: Չէ որ Եվ, ցավոք, մենք ստիպված ենք բաժանվել Բիլից, հետևաբար հարկավոր է նրան բեռնաթփել: Տաք հագուստը կարելի է չվերցնել, այն մեզ պետք չի լինելու ո՛չ Մորիայում, ո՛չ էլ հետո, երբ գնանք հարավ: Իսկ սնունդը, և գլխավորը, ջրով լի տափաշշերը, որ մինչև հիմա պոնին էր բերում, հարկավոր է բաժանել բոլոր Պահապաններինբաժանեք իրար մեջ:

— Իսկ ինչպե՞ս վարվենք ծերուկ Բիլի հետԾերուկ Բիլին թոնելու ենք այսե՞ղ,— վախեցած ու վրդովված բացականչեց Սեմը: — Առանց նրա ես տեղիցս չեմ շարժվի... Խեղճին բերինք հասցրեցինք չգիտես թե ուր, ու հիմա թողնենք, որ գայլդարձյակներն ուտե՞ն...

— Ախր ես էլ եմ խղճում նրան,— արձագանքեց Գենդալֆը: — Բայց դու, բարեկամս, ստիպված ես ընտրություն կատարել քո տիրոջ և Բիլի միջև: Հասկացիր, երբ մենք դարպասը բացենք, դու նրան չես էլ կարողանա Մորիա քարշ տալ, նա չի մտնի այդ Սև Անդունդըսև մթության մեջ:

— Ինձ հետ նա վիշապի որջ էլ կմտնի,— առարկեց Սեմը,— ես չեմ թողնի, որ ձեր նզովված դարձյակները վարգերը հոշոտեն նրան:

— Դե, պետք է ենթադրել, որ գործը հոշոտելուն չի հասնի,— խոսեց Գենդալֆը: Նա փաղաքշանքով շոյեց պոնիի գլուխը, խոնարհվեց նրա վրա ու ցածր ձայնով ասաց. — Դու Ազատքում շատ բան սովորեցիր, Բիլ: Պահպանի՛ր քեզ, երբ վերադառնալու լինես, իսկ պահպանվողին, ինչպես հայտնի է, ճակատագիրն էլ է պահպանում: Մեզանից ոչ ոք չգիտե ինչ է լինելու իր ճակատագիրը, բայց մենք միշտ լավի հույսով ենք ապրում... Ոչ ոք մեզանից չգիտե իր ճակատին գրածըԻսկ դու մի տխրիր,— կրկնեց հրաշագործըՍեմ,— դեպի Սեմը շրջվելով: — Հույս տածենքդեռ պարզ չէ, որ Բիլը կենդանի կմնաթե ում ավելի ծանր վիճակ բաժին կընկնի:

[[Պատկեր:Moria gate image.jpg|400px200px|center|]]