Changes
==Գլուխ երրորդ==
Չէ, ինչ ուզում եք ասեք, Հարի Քուքը մազալու տղա է։
Մեր գնալ֊գալը մի հինգ օր տևեց, ու հետ եկանք թե չէ, ամեն ինչ էլի առաջվա պես շարունակվեց․ առավոտից իրիկուն՝ հա ռազմական ուսուցում, ամեն իրիկուն էլ Դոմինիկ Տոսկան ու Լու Մարիաչչին Դոմինիկի փոքր եղբար գլխին նույն օյինն էին դնում։
==Գլուխ չորրորդ==
<b>Վիկտոր Տոսկան սուր խոսք է ասում․ սերժանտ Կակալակովիչը՝ նրբաոճ հայտարարություն անում</b>
Մեր վաշտում Վիկտոր Տոսկայից սիրուն տղա չկար։ Նրա եղբայր Դոմինիկը խուժանի մեկն էր, բայց Վիկտորի շարժուձևն ամեն ինչ արժեր։ Դոմինիկն ու սրա ընկերը՝ Լու Մարիաչչին, ոչ ժամանակ, ոչ էլ ջանք ու եռանդ էին խնայում, մենակ թե Վիկտորի գլխին օյիններ հանեն, նա էլ ուրիշ բան չէր ասում, էս էր․ «Է՜, դե լավ էլի՛, տղերք»։
Դոմինիկը երեսունն անց էր, իսկ ընկերը՝ Լու Մարիաչչին, համարյա քառասուն տարեկան։ Մինչև բանակ գնալը Սան ֆրանցիսկոյում միասին էին աշխատել։ Երկուսն էլ դատված էին, երկուսն էլ մի քիչ նստել էին, դուրս եկել, բայց ոչ մի լուրջ փորձանքի մեջ չէին ընկել։
Վիկտորն իմ տարիքին էր։ Եղբոր՝ Դոմինիկի համեմատ՝ մաքուր երեխա։
Հենց մի ազատ րոպե էր գտնում, իրեն գցում էր մահճակալին, քնում։ Ուսումնական ֆիլներ նայելիս էլ էր քնում, իսկ էդ ֆիլմերից պրծում չունեինք, հա նայում էինք ու նայում․ ինչ ասես ցույց չէին տալիս․ ոնց պատվի առնես, ոնց գլխիդ ճարը տեսնես, որ պոռնիկի հետ գործ բռնելիս հանկարծ չվարակվես, ցնցում ստացածին կամ ջուրն ընկածին ոնց ուշքի բերես, ոնց ապաստարան ու թաքստոց գտնես, մարդուն ոնց զինաթափ անես ու սպանես, վերջը՝ հազար ու մի բան, որ պարտավոր էինք իմանալ։ Մեզ մնար, ոչ մեկն էլ չէինք ուզի իմանալ, բայց մեր ուզել֊չուզելով չէր, անընդհատ ստիպում էին, որ էդ ֆիլմերը նայենք։
Ամեն ֆիլմ ցույց տալիս՝ լույսը հանգցնեին թե չէ, Վիկտորը գլուխը կախում էր ու սկսում դանթել։ Գնային դասախոսության, տեղնուտեղը կքներ։ Շաբաթ օրերը կազմ ու պատրաստ ցցված՝ ստուգման սպասեինք, ոտքի վրա կննջեր։ Ասում են՝ ամենալավ զինվորը նա է, ով սովորում է սպասել․ է՛հ, թե մեկնումեկը սպասելու շնորհք ուներ, էդ՝ Վիկտորն էր։ Որտեղ պատահեր, որ ժամին էլ լիներ՝ կքներ։
Նրա եղբայր Դոմինիկն ասում էր․ «Վախեցած է։ Խեղճ ախպերս ահ ու զարզանդի մեջ է։ Դրա համար էլ անընդհատ քնում է»։
Վիկտորն էլ ասում էր․ «Է՜հ, դե լավ էլի՛, Դոմ։ Մարդ կա՝ քունը տանում է, մարդ կա՝ չի տանում։ Իմը տանում է։ Ոչ էլ վախեցած եմ։ Ուղղակի ինձ համար հետաքրքիր չի»։
Ամեն մեկի պես, Վիկտորն էլ ուներ իր սիրած երգը ու թե ստիպված զարթուն էր մնում, ասենք՝ քայլելիս, ինչ֊որ առաջադրանք կատարելիս կամ էլ ժամապահ կանգնելիս, ծոր էր տալիս, երգում․
<br>Ինձ ասում են՝ սիրունիկ,
<br>Թե ինչու՝ չեմ իմանում,
<br>Միգուցե որ դու՝ մայրիկ
<br>Ինձ այդպես ես անվանում։
Մեկ֊մեկ պատահում էր՝ միջոցառում էին կազմակերպում, ու վաշտի հրամանատարը մեզ բաց թողնելուց առաջ, էսպես էր ասում․ «Ես չեմ կարգադրում, որ իրիկվա միջոցառմանը պարտադիր ներկայանաք, բայց լավ կլիներ մեր վաշտի ամեն մի զինվոր մասնակցեր։ Ներկա֊բացակա չեն անելու, բայց եթե մեկնումեկն էնտեղ չլինի, շատ հնարավոր է՝ լուրը գա, ականջիս հասնի, իսկ դա, ինչ խոսք, սրտիս կդիպչի, դե, հասկանում եք, թե ինչ եմ ասում։ Սա հրաման չի, լավ իմանաք։ Կգաք՝ կգաք, չեք գա՝ չէ, դո՛ւք գիտեք, բայց հույս ունեմ, որ ոչ մեկդ էլ ուրախանալու առիթը ձեռքից բաց չեք թողնի։ Ցրվի՜ր»։
Սկզբում տղերքից մի քանիսը ուրախանալու առիթն արհամարհում էին ու միջոցառումներին չէին էլ մասնակցում, բայց շատ չանցած գլխի ընկան, որ դնաից լավ բան չի դուրս գալիս, որովհետև ամեն չներկայանալուց հետո արտահերթ վերակարգ էին ստանում։ Էնպես որ շատ շուտով, ինչքան միջոցառում կազմակերպվեր, բոլորն էլ գնում էին, ու մի օրիկուն էլ ինչ֊որ կին էր եկել՝ իբր հռչակավոր մեկը, չնայած տղերքից ոչ ոք նրա մասին կյանքում չէր լսել։ Էս կինը մի երկու րոպե էլ չէր խոսել, բայց արդեն հասկացանք, որ գլխներիս քարոզ է կարդալու։ ոնց էր պատահել, Վիկտոր Տոսկայի կողքին էի նստել, սրա կողքին էլ Դոմինիկն ու Լու Մարիաչչին էին։
Է՛յ, կինը հազիվ էր տասը բառ ասել՝ Վիկտորը քնեց։ Տեսա Դոմինիկը թեքվել, եղբորն է նայում։ Դեմքն էլ էնպիսի արտահայտություն ուներ, որ առաջ երբեք աչքովս չէր ընկել։ Եթե աշխարհում եղբայրը էդպես սիրել է եղբորը, դա Դոմինիկն էր Վիկտորին սիրում․ այ թե նրա դեմքին ինչ էր կարդացվում։ Երբ մեկնումեկն ուշադիր քնածին է նայում, պարզ երևում է, թե էդ մարդու հանդեպ ինչ զգացմունք է տածում, դրա համար էլ հենց Դոմինիկին տեսա եղբորը նայելիս, հասկացա՝ ինչու է գլխին օյիններ հանում։ Հասկացա, որ էդ օյինները իրեն ու Լու Մարիչչիին զվարճացնելու համար չի խաղում։
Հռչակավոր կինը, իմ կարծիքով, մտքին դրել էր մեզ թև տալ ու սրտներս քաջալերել։
Մենք դահլիճ էինք մտել մռայլ դեմքով։ Էդպես էլ նստած էինք՝ մռայլ ու խոժոռ։ Իսկ հենց որ կինը սկսեց խոսել, ավելի մռայվեցինք։ Դժվար թե մեկնումեկը նրան լսելիս լիներ։ Կինը ոգևորված բլբլացնում էր, մեկ էլ հանկարծ ասաց․
― Գիտության տվյալներով, ժպտալիս գործի են անցնում դեմքի քսանյոթ մկաններ, մինչդեռ մռայլվելիս՝ գրեթե կրկնակին, այսինքն՝ հիսունմեկ։
Նա մի պահ լուռ մնաց, հետո ավելացրեց․
― Ուրեմն էլ ինչո՞ւ մռայլվենք։
Հենց էդ րոպեին Վիկտոր Տոսկան աչքերը բացեց, թե՝
― Որ շատ գործ անենք։
Ով կար չկար՝ ծիծաղեց թուլացավ, ծափ էին տալիս, գոռում՝ «ապրե՜ս, ապրե՜ս», մեկն էլ ասաց․
― Բա ի՛նչ, խելքներս գնում է գործ անելու համար, չէ՞։
Վաշտի հրամանատարը ոտքի թռավ ու բղավեց․
― Վե՜րջ տալ։
Բոլորը սսկվեցին։
― Ո՞վ սրամտեց։
Վիկտոր Տոսկան արդեն կանգնելու վրա էր, բայց Դոմինիկը նրա թևից քաշեց, տեղը նստեցրեց։
Հետո Դոմինիկն ինքը վեր կացավ։
― Ներկայացի՛ր իմ գրասենյակ,― ասաց վաշտի հարամանտար, դե, Դոմինիկն էլ դահլիճից դուրս եկավ։
Նրան մի շաբաթ չթողեցին քիթը կայազորից հանել, դրան գումարած՝ ամեն գիշեր ժամապահ էին դնում։
«Վա՜յ, ախպեր, ախպեր,― ասում էր Դոմինիկը,― աշխարհի երեսին նրա պես քաղցր երեխա չկա․ ուզում ես դանակը բկին դեմ արա, էլի իրեն քաղաքավարի կպահի․․․ Ու տես, է՛․ էդ կնկա անալի չաչանակությունը լսելու տեղակ՝ մուշ֊մուշ քնում է․․․ հետո էլ իսկը ժամանակին զարթնում ու մի կծու հանաք բստրում։ Մեզ պես մեծաբերանները լեզուն իրենց են պահում, իսկ նա մտքից անցածը տեղնուտեղն ասում է»։
Մի իրիկուն էլ, էն ժամանակվա մեր սերժանտը՝ Կակալակովիչ ազգանունով, կես ժամ վրաներս բղբղալուց հետո, ներքևի շրթունքն ուռցրեց, ոնց որ հարմար բառեր ջոկելիս էր անում ու թե՝
― Վաշտի հրամանատարը ինձ պատվիրել է, որ մի թաքուն հարցով հետներդ խոսեմ։ Պաշտոնական բան չի․․․ մեր մեջ մնա։ Բանակը տիկինների տեղը չի․․․ էնպես որ, տղերք, թե մեջներդ տիկինություն անող կա, էս պարապմունքից հետո թող մոտս գա, որովհետև վաշտի հրամանատարն ասում է՝ դուք մեղք չունեք։ Բանակը էդ տեսակների տեղը չի, պրծավ գնաց։ Հասկացաք։
Բոլոս էլ հասկացանք, բայց լեզուներս մեզ արինք, սերժանտն էլ թե՝ «ցրվի՜ր»։
Իրիկվա պարապմունքներից հետո սովորություն էինք սարքել Կակալակովիչի չորս կողմը հավաքվել, որ կայազորում պտտվող ասեկոսեներն իմանանք, մի քիչ էլ սերժանտի հոգու հետ խաղանք, ու էս անգամ, իհարկե, բոլոր թափվեցինք գլխին։ Ծիծաղում էինք վերջին հայտարարության մեջ ասած ընտիր բառերի համար, մեկ էլ սերժանտը թե՝
― Ո՞ւր է շարքային Վիկտոր Տոսկան։
Վիկտորը Նիք Քալիի հետ վաշտի բաժնեգծով գնում էր, երբ բոլորը ձայն ձայնի տվին․
― Հե՜յ, Վիկտոր, սերժանտը քեզ ասելու բան ունի։
Վիկտորը հետ եկավ։ Սերժանտի լեզուն էլի դեմ ընկավ, բառեր էր փնտրում, բայց վերջը ասաց․
― Երեկ իրիկուն որտե՞ղ ես եղել։
― Քանիսի՞ն։
― Տասի մոտերքը, կարծեմ էդպես ասին։
― Ո՞վ։
― Կարևոր չի․ որտե՞ղ ես եղել։
― Կինոյի մոտի նստարանին նստած՝ երաժշտություն էի լսում, որովհետև էդ նկարն արդեն տեսել եմ։ Ի՞նչ է որ։
― Հետդ ո՞վ կար։
― Ոչ ոք։
― Հետո՞, բան չպատահե՞ց։
― Ի՞նչ պիտի պատահեր։
― Ոչ մեկը չեկա՞վ կողքիդ նստեց, չնայած կինոյի ճամփի երկու կողմերին էլ հարյուր յարդի վրա նստարաններ են շարած։
― Հա՜,― ասաց Վիկտորը։― Մոռացել էի։ Մի կապիտան եկավ նստեց։
― Ասում ես՝ մոռացե՞լ էիր։
― Հա։ Ի՞նչ է որ։
― Վերջին հայտարարությունս լավ լսեցիր, չէ՞։
― Է, հա՛, լսեցի։ Ի՞նչ է որ։
― Կապիտանը ինչի՞ց էր խոսում։
― Չեմ հիշում։ Վեր կացա, որ պատվի առնեմ, նա թե՝ նեղություն մի քաշիր։ Ես էլ պատվի չառա։ Դե որ սպան ասում է՝ պետք չի, ուրեմն՝ պետք չի։ Ի՞նչ է եղել որ։
― Քո կարծիքով՝ հիմի էդ կապիտանին ի՞նչ կանեն։
― Ի՞նչ պիտի անեն։
― Բանակից դուրս կշպրտեն։
― Ինչի՞։
― Չգիտե՞ս։
― Ի՞նչ իմանամ։
― Էնտեղ ես եղել, չէ։ Երկուսով էիք, չէ՞։
― Բան չեմ հասկանում,― ասաց Վիկտորը։ Նա հայացքը պտտեցրեց բոլորի վրայով, տղերքն էլ իրենց անուշ֊մեղուշ տեսք տված՝ սկսեցին զվարճալի ծամածռություններ անել, էնպես որ վերջը Վիկտորը գլխի ընկավ, թե Կակալակովիչն ինչ է ուզում հասկացնել։
― Ապուշ հո չե՞ք,― ասաց։
Շուռ եկավ ու գնաց, տղերքն էլ վրա տվին, թե՝
― Լսի, սերժանտ, էդ ի՞նչ հաշիվ է։ Դե լավ էլի, ասա՝ մենք էլ իմանանք։
― Ես էնտեղ չեմ եղել,― ասաց սերժանտը,― բայց պատմում են, որ կապիտանն ու Վիկտորը սիլի֊բիլի են արել։ Կապիտանը որ՝ հաստատ։ Ով է իմանում Վիկտորը գլխի էլ չի ընկել, թե ինչն ինչոց է։ Երևում է մաքուր ախմախ է։
― Կա֊չկա էդ կապիտանին զրպարտել են,― ասաց Վերնոն Հիգբին։
― Չէէէ՜,― ասաց սերժանտ Կակալակովիչը։― Մի բարի պտուղ չի։ Հետևել են, բռնացրել։ Էս վերջերքս ոչ ոք հետներդ սիլի֊բիլի չի՞ արել, տղերք։ Ախր բանակն էդ տեսակների տեղը չի։
Բոլորը փռթկացին, Ջո Ֆոքսհոլն էր թե՝
― Տղամարդկանցից մենակ դու ես հետներս սիլի֊բիլիով զբաղվում, սերժանտ։ Սիլի֊բիլին դեռ մի կողմ, ամեն օր մեզ բան ես անում, թողնում։
― Աչքներդ էլ հանում եմ,― ասաց Կակալակովիչը,― թե հավան չեք, ախպեր, գնացեք դո՛ւք ձեզ բան արեք։ Իսկ քեզ հետ վերջերքս սիլի֊բիլի չե՞ն արել։
― Ո՞ւմ,― ասի ես։
― Քեզ հետ,― ասաց Կակալակովիչը, ու ես հասկացա, որ ինձ է ասում․ վայ թե հենց ինձ հարցրեց, որովհետև տղերքը հաստատ վրաս կծիծաղեին, գիտեմ։
― Սրա՞,― ասաց Ջո Ֆոքսհոլը,― Վեսլի Ջեքսոնի՞։ Գրողը տանի, նրա նմանի հետ ո՞վ սիլի֊բիլի կանի։
― Չլինի՞ մտածում եք, թե դուք նրանից լավն եք, տղերք,― ասաց Հարի Քուքը։― Թե՞ մտքներովդ անցնում է, որ ուզածդ տղամարդուն էլ, կնկան էլ խելքամաղ կանեք, էնքան տեսքով եք։ Ձեզ հայելու մեջ տեսե՞լ եք, սափրվելիս լավ նայեք։ Մի գովական ապրանք էլ լինեի՜ք։ Սիրուն կնանիք բոլորն անխելք չեն, իմացա՞ք, ու Վեսլիի պես տղեն ավելի շուտ լավ կին կճարի, քան թե ձեզ նման հաստագլուխները․ հո մենակ տեսքը չի հաշիվ, ուրիշ բան էլ ունի։
― Իսկ տե՞սքն ինչ պակասն է,― ասաց Ջո Ֆոքսհոլը։― Լսիր, Վեսլի, ի՞նչ կարծիքի ես ընկերոջդ մասին, որ էս ձևով է թիկունքիդ կանգնում։ Վիրավորական է, չէ՞։ Օրինակ՝ ինչի՞ց է, որ Բեյքրսֆիլդի ամենասիրուն աղջիկներին միշտ ամենագեշ տղան է ձեռք գցում․ է՛, ո՞վ չգիտի։
― Դե լավ, տղերք,― ասաց Կակալակովիչը,― միտներդ պահեք՝ էս ամեն ինչը պաշտոնական բան չի, թող մեր մեջ մնա։ Չենք ուզում խայտառակությունը ջրի երես դուրս գա։
― Ի՞նչ խայտառակություն,― ասաց Ջոն։
― Կարևոր չի,― ասաց Կակալակովիչը։― Վաշտի հրամանատարն ինձ պատվիրել էր, ես էլ հայտարարություն արի, իմն էդ էր։
― Շատ էլ նրբաոճ հայտարարություն էր,― ասաց Ջո Ֆոքսհոլը։― Իսկական եվրոպացի եք, սերժանտ, այ թե ինչ։
― Եվրոպացի՞ն որն է,― ասաց Կակալակովիչը։
― Ինչ է, սերժանտ, չգիտե՞ք եվրոպացին որն է։
― Ես լեհ եմ,― ասաց Կակալակովիչը։
― Բարձրաշխարհիկ մարդ եք,― ասաց Ջո Ֆոքսհոլը,― այ թե ինչ։
― Դե լավ,― ասաց Կակալակովիչը,― քոլեջներ ու չգիտես ինչեր ավարտած քեզ պես գիտունները թող ինչքան կուզեն խոսելուս վրա խնդան, ձեռ առնեն, բայց չմոռանաք՝ ես էն տղեն եմ, որ գրասենյակում նստած որոշում է, թե կեղտոտ գործերն ում վզին կապի, ու քո ազգանունն էլ շատ լավ գիտեմ, շարքային Ֆոքսհոլ։
― Էդքան կեղտոտություն չես անի, սերժանտ,― ասաց Ջո Ֆոքսհոլը։― Էն էլ Բեյքսֆիլդի դպրոցն ավարտածի հանդեպ, չէ՞։
― Հերիք չէ Բեյքրսֆիլդի դպրոցով մարդու գլուխ տանես,― ասաց Կակալակովիչը։― Ես մեր զորամասի հաշվառման քարտերը մեկ֊մեկ նայել եմ։ Դու Կալիֆոռնիայի համալսարանն ես պրծել։ Ոչինչ, թող ես անգրագետ լինեմ, բայց չմոռանաս, որ սերժանտ եմ։
― Շատ լավ, սերժանտ, չեմ մոռանա,― ասաց Ջոն։― Բայց ի՞նչ կարծիքի եք՝ չարժի՞ մեզ մի երկմասանոց ուսումնական ֆիլմ ցույց տալ, որ իմանանք, թե արվամոլ կապիտանների հախից ոնց գանք։ Այ, Վիկտոր Տոսկան չի իմացել ինչ անի։ Կարծել է՝ պատիվ պիտի տա։
― Վնաս չունի,― ասաց Կակալակովիչը։― Մենակ թե, տղերք, էս խայտառակությունը ծածկադմփոց կանեք, ասածներս էլ չմոռանաք։
==Գլուխ հինգերորդ==
<b>Ջո Ֆոքսհոլը Վեսլիին բացատրում է, թե ինչ է նշանակում ապրել</b>
Մյուս իրիկուն ես ու Ջո Ֆոքսհոլն իրար հետ ժամապահության էինք, նա էլ խոսք բացեց կյանքից, մեր օր ու ապրուստից․
― Քեզ բռնում են, ոչխար սարքում, ու հետո, երբ գլխիդ եկած էդ առաջին հարվածից քիչ թե շատ ուշքի ես գալիս, կամաց֊կամաց սեփական, պստլիկ «ես»֊դ գտնում,― իսկ դա ամեն մարդու էլ պետք է աշխարհում, բոլորն էլ պիտի ունենան,― ուրեմն՝ հենց որ ուշքի ես գալիս, երևի մաենավատ բանը սպասումն է դառնում։ Անընդհատ սպասելինքեր կան՝ կամ փոքր, կամ մեծ։ Սպասում ես ուտելիքի, սպասում սրկսվելու, սպասում ստուգման, սպասում, որ կայազորից քաղաք բաց թողնեն։ Հետո հերթը մեծ սպասելիքներին է հասնում․ սպասում ես նամակի, սպասում, թե առաջիկայում քեզ ուր են տանելու, սպասում ես պատերազմի վերջանալուն ու իհարկե, ամենակարևորը՝ սպասում ես, որ քեզ կսպանեն կամ էլ միգուցե փրկվես։ Էն «ջիփով» տղերքին հիշում ես չէ՞, որ խավարում ճամփան կորցրել, քարափի գլխից անդունդն էին ընկել․ այ, տես, պատերազմի դաշտից յոթ սար ու ձոր հեռու էին, բայց էլի սպասման մեջ, որ իմանան՝ կմեռնե՞ն, թե կփրկվեն, ու՝ չփրկվեցին։
Մենք նստած էինք պահականոցի մահճակալներին։ Իմիջիայոց, պահականոցը կալանատուն չի, ոնց որ շատերն են կարծում․ ուղղակի ժամապահ կանգնողները էստեղ սպասում են իրենց հերթին ու երկու ժամ պահակություն անելուց հետո, նորից գալիս են էստեղ, չորս ժամ նստում կամ քնում։ Դեռ մի տասը րոպե ունեինք սպասելու, որ բեռնատարը գար ու ամենքիս մեր պահակակետը տաներ։
― Ի՞նչ է նշանակում ապրել,― ասում էր Ջոն,― ապրել՝ նշանակում է անընդհատ սպասել։ Ու ամեն մարդ, որ ծնվում է, շնչավորի մարմին առնում, սպասում է՝ իհարկե, անգիտակցաբար, մինչև այդ մարմինը հալումաշ լինի, դառանա հող ու մոխիր։ Մեռնելուն է սպասում։ Բայց քանի որ գիտի՝ դեռ մի երեսուն֊քառասուն տարի էլ է իր մարմնի տերը լինելու, ոգևորովում է, սպասում ուրիշ բաների։ Թե տղա է, սպասում է տղամարդ դառնալուն։ Հետո սպասում է՝ երբ է կին առնելու։ Հետո որդու է սպասում։ Հետո սպասում է, թե որդու հետ երբ է խոսելու։ Կամ եթե չի ուզում հենց սկզբից սպասել կին առնելուն, սպասում է այնպիսի աղջկա, որը հոգուն՝ մարդու մարմինը կենդանի պահող հոգուն, ինչ֊որ բան կտա, մի բան, որ ինքը զգա, թե տեսակ֊տեսակ կենսահյութերով լցված անոթ չի ընդամենը, ոչ էլ շոր ու կոշիկ հագած, անմիտ ծեղճուկրակ ու շիշաղելի անասուն, մի բան, որ ինքը անմահության համն զգա։ Ուրիշ խոսքով, նա սպասում է ապրումների, սպասում սիրահարվելուն, սպասում, որ սերն իր հետ իմաստություն բերի։ Կամ եթե չի ուզում սպասել ոչ կին առնելուն, ոչ էլ սիրո մաստությանը, թերևս գործի է անցնում, ուզում է ինչ֊որ բանի հասնել, ինչպես ասում են՝ անուն հանել․ ճանաչվել շատ շատերի կողմից, ոչ թե միայն իր ընտանիքում ու ընկերների նեղ շրջապատում, այսինքն՝ իր համբավն ականջին հասցնել, ասենք՝ երգ գրել, մի մեծ գյուտ անել գիտության կամ պոեզիայի ասպարեզում, բացել ճշմարտությունն ու աստծո օրհնանքին արժանանալ։ Բայց ամեն ինչ գալիս, հանգում է սրան․ նա ուզում է ապրել։ Ուզում է գլուխը փրկել։ Գիտի՝ վաղ թե ուշ, ինչ էլ լինի, մեռնելու է, բայց ուզում է ձեռքից եկածն անել, որ մահին հաղթի։ Այս աշխարհում ինչ կա չկա՝ մահվան դեմ մարդու պայքարից է ծնվել․ մեր բոլոր երգերը, բոլոր բանաստեղծությունները, մեր իմացած ողջ ճշմարտությունը, բոլոր կրոնները, մեր բոլոր պարերը, բոլոր կառավարույունները, ամեն, ամեն ինչ՝ առևտուրը, գյուտերը, մեքենաները, նավերը, գնացքները, ինքնաթիռները, զենքը, տները, պատուհանները, դռները, դռան բռնակները, հագուստ֊կապուստը, եփութափը, օդափոխիչները, սառնարանները, կոշիկները․․․ Հո մտքիս թելը չե՞ս կորցրել, Ջեքսոն։
― Չէ, ի՞նչ կա կորցնելու,― ասի։― Բայց էդքանը ո՞նց ես գլխի ընկել։
― Ո՞նց,― ասաց Ջոն։― Ախր բացատրում եմ քեզ։ Ես ուզում եմ, որ աստծու աչքը վրաս քաղցր լինի։ Ուզում եմ վեհ ու գեղեցիկ լինել։ Ուզում եմ ինձ նայելիս՝ երեխաների աչքերը փայլեն։ Ուզում եմ չքնաղ կանայք ինձ հավանեն։ ուզում եմ էնքան փառահեղ ապրել, ինչքան հանարավոր է ինձ տրված մարմնով, որ հիմա բեռնել են էսպես անպետքություններով։
― Համալսարանում ի՞նչ ես ուսումնասիրել․ փիլիսոփայությո՞ւն։
― Փիլիսոփայությո՞ւն,― ասաց Ջոն արհամարհանքով։― Համալսարանում ի՛նձ եմ ուսումնասիրել, այ թե ինչ։ Բայց դեռ այնքա՜ն բան չգիտեմ, ամեն օր մի նոր բան եմ իմանում։ Ինչքան շատ եմ ճանաչում ինձ, էնքան քեզ էլ եմ ավելի ճանաչում։
― Էդ ո՞նց։
― ես ու դու նույնն ենք, այ թե ոնց։ Միայն ես ու դու չենք, ես էլ, դու էլ, մյուսն էլ․ ամեն մարդ․ Կակալակովիչը, Լու Մարիաչչին, Հարի Քուքը, Վերնոն Հիգբին ու մնացած միլիոնավոր մարդիկ աշխարհի երեսին, ում որ չենք տեսել ու չենք էլ տեսնի։
― Ուրեմն քո ասելով՝ աշխարհում բոլոր մարդիկ նո՞ւյնն են, մեզ նմա՞ն։
― Իհարկե։
― Էսկիմոսներն է՞լ։
― Այո։
― Չինացիք է՞լ։
― Բոլորը։
― Գերմանացիք է՞լ։
― Բոլորը՝ ով կա չկա։
― Իսկ ճապոնացի՞ք։
― Լսիր,― ասաց Ջոն,― այ, ես ու դու՝ ոնց որ երկու ճապոնացին։
Ջոն լռեց, ու ես հասկացա, որ հիմա իմ խոսելու հերթն է, բայց չգիտեի ինչ ասեմ, որովհետև հենց ցերեկը՝ պարապմունքին, լեյտենանտը գլուխներս էր լցնում, թե ճապոնացիք կապիկներ են, մարդ չեն։ Ասում էր՝ վախկոտ նապաստակներ են։ Ասում էր՝ մարդակերներ են։ Ասում էր՝ մեզ նման չեն։ Ասում էր՝ հո ազատության համար չեն պայքարում, իրենց կայսրի համար են կռվում, կայսրն էլ գիժ է։ Ասում էր՝ մոլեռանդներ են, հանուն կայսրի պատրաստ են շանսատակ լինել, ճանճի պես կոտորվել, որովհետև նրան աստծու տեղ պաշտում են։ Մենք պիտի հասկանանք՝ ում հետ ենք կռվում, ասում էր լեյտենանտը, պիտի սովորենք ատել թշնամուն, որ դեմուդեմ մարտի դուրս գալիս՝ կարենանք սպանել։ Չէի իմանում Ջո Ֆոքսհոլին ինչ ասեմ։
― Միտքս հասկացա՞ր,― վերջապես ասաց Ջոն։
― Չգիտեմ՝ ճիշտ հասկացա, թե չէ,― ասի։
― Լսիր,― ասաց Ջոն,― աշխարհում բոլոր մարդիկ նույնն են, ու բոլորն էլ սպասում են նույն բանին՝ մեռնելուն։ Դե, մինչև մեռնելը՝ միաժամանակ, ամեն տեսակ ուրիշ բաների են սպասում, արդեն պատմեցի։ Եթե ինքդ քեզ ատում ես, ուրեմն ճապոնացիներին էլ կատես։ Գերմանացիներին, իտալացիներին, հունգարացիներին էլ կատես։ Ում ուզեցար՝ կատես։ Իսկ ես, օրինակ՝ ինքս ինձ չեմ ատում, որովհետև չեմ հասկանում՝ դրանից ի՞նչ օգուտ։ Դե որ ինձ չեմ ատում, ուրեմն ուրիշին էլ չեմ կարող ատել։ Օրերից մի օր միգուցե մեկնումեկին սպանեմ․ ախր եթե ես նրան չսպանեմ, նա՛ ինձ կսպանի, բայց գետինը մտնեմ, թե նրա նկատմամբ ատելություն զգամ։ Գետինը մտնեմ, թե մտքովս անցնի, որ լավ բան եմ արել։ Գետինը մտնեմ, թե մտքովս անցնի, որ արժանավոր գործ եմ կատարել ինձ կամ քեզ համար, ձեր ընտանիքի կամ մերոնց համար, հայրենիքի կամ մարդկության համար, ճշմարտության, արվեստի, կրոնի կամ պոեզիայի համար․․․ Հիմա հասկացա՞ր։
― Կարծես թե՝ հա,― ասի։― Ուրեմն դու գիտակցաբար պատերազմին դե՞մ ես, Ջո։
― Հիմարութո՛ւն,― ասաց Ջոն։ Իբր որ գիտակցաբար եմ դեմ՝ ո՞վ է դրա վրա թքում։ Բորբոքված պատերազմին դեմ լինելը նույնն է, թե փոթորկին դեմ լինես, երբ տունդ հողից կտրվել է ու թռել երկինք, որ քիչ հետո գետնով դիպչի ու քեզ հետ միասին ջնջխվի։ Թե սրան դեմ ես, պարզ է՝ գիտակցաբար ես դեմ։ Ուրիշ էլ ինչպե՞ս, գրողը տանի։ Բայց փոթորիկը աստծու արած բանն է։ Միգուցե պատերազմն էլ․ դեռ հաստատ չգիտեմ։ Միայն թե սիրտս մի տեսակ վկայում է, որ մարդկանց ձեռքի գործն է։ Չեմ սիրում պատերազմը։ Ատում եմ ամբողջ հոգով։ Բայց եթե ընկել եմ կատաղած փոթորիկի բերանը, ի՞նչ կարող եմ անել․ մնում է ինձ հույս տամ, թե կփրկվեմ, ու վստահ եղիր, միակ հույսս դա է։
Է՛հ, հետո էլ բեռնատարը եկավ, հրացաններս վերցրինք ու մյուս տղերքի հետ գնացինք, բարձրացանք թափք։ Ես ու Ջոն իրար կողքի նստեցին։ Չգիետի ինչ ասեմ նրան, սիգարետ առաջարկեցի, վերցրեց։ Նրա սիգարետը կպցրի, մեկն էլ ինձ համար վառեցի։ Ծուխը խոր ներս քաշեց, փչեց ու ասաց․
― Բոլորս էլ մեռնելուն ենք սպասում․․․ Էս սիգարետներն էլ են օգնում, որ սպասենք։
Արդեն կեսգիշերին մոտ էր։ Ուղիղ տասներկուսին ժամապահ էինք կանգնելու, երկու ժամ տեղամասում հետ ու առաջ անեինք, հետո մեր փրկիչ բեռնատարը վրա էր հասնելու ու մեզ նորից պահականոց տաներ, չորս ժամ էնտեղ հանգստանալու էինք կամ քնելու, առավոտվա վեցին էլի երկու ժամով գնայինք պահակության։
― Լավ բան է սիգարետը,― շարունակեց Ջոն։― Ծխելը չլինի՝ ինչ էլ անեն, ոչ ոք կռիվ չի գնա։ Հասկանո՞ւմ ես, սիգարետները քեզ քիչ֊քիչ սպանում են, էնպես, որ առանց խելագարվելու, կամաց֊կամաց մեռնես։ Ախր ներսդ մի բան կա՝ չի ուզում սպանվես, դու ստիպված նրան հանգստացնում ես․ մահու բաժակը ոչ թե մինչև տակը, այլ կում֊կում ես խմում, այսինքն՝ ծխելիքի, խմիչքի, կանանց, աշխատանքի կամ չգիտես ինչի օգնությամբ քուն ես մտնում, մոռացության գիրկն ընկնում, միտքդ թմրեցնում։ Անընդհատ ստիպված ես էդ ներսինդ հանգստացնել, որովհետև նա շատ զգայուն է։ Թե չքնեցնես, կսկսի աղաղակել։ Սովորաբար բոլորովին էլ նողկալի պատճառներով չենք նրան հանգստացնում, անուշ քուն դնում, բայց պատերազմում հենց նողկալի բաների երեսից ենք ամեն կերպ ջանում նրան քնեցնել։ Երբ մրից դուս ես գալիս, մրջուրը ընկնում, ուզես֊չուզես պիտի նրան թմրության մեջ պահես։ Բայց վա՛յ քեզ, եթե չափը չիմացար՝ քնեցնելու տեղ նրան մեռցրիր․ ուրեմն դու էլ կմեռնես․ մարմինդ կապրի, բայց իսկական կյանքը մեջդ կմեռնի, ու էս հրեշավոր աչքակապությունը հենց դրա համար չեմ սիրում։
==Գլուխ վեցերորդ==
<b>Վեսլին երազում է սեր և ազատություն, սերժանտ Կակալակովիչն էլ համազգեստի պատիվը գցում</b>
Հասանք իմ պահակության տեղը, դե, Ջո Ֆոքսհոլին հրաժեշտ տվի ու իջա բեռնատարից։
― Բոլորս էլ սպասում ենք,― ասաց Ջոն։― Ամբողջ կյանքներս սպասելով է անցնում։ Այ, երկու ժամ պիտի սպասես, մինչև էդ երկու ժամը մի կերպ անցնի։ Երկու ժամում հազար տարով կպառավես։
― Էդ ժամանակ էլ կհանդիպենք,― ասի ես։
― Դե լավ,― ասաց Ջոն։― Երկնքին կնայես։ Տես՝ չմոռանաս։
― Եղավ,― ասի ես։
Տեղը տեղին, բոլոր ձևականությունները պահպանելով, Լու Մարիաչչիից պահակակետն ընդունեցի, սա էլ անընդհատ գլուխն էր տմբտմբացնում, ճիշտ էն մարդու պես, որն անհամբեր սպասում է, թե վզին բեռ դարձած ինչ֊որ հիմարությունից երբ է ազատվելու։ Հենց ձևականությունները պրծանք, ու Լուն ամբողջ տեղամասը հետս պտտեց, որ ինձ ցույց տա ինչ եմ հսկելու, հենց երկու ժամով պաշտոնապես տեղամասի ժամապահը դարձա, իսկ Լուն՝ ոչ պաշտոնական դեմք, նա թե՝
― Դե՛, քեզ հանգիստ կպահես, ախպերս․ հանկարծ լեղաճաք չլինես, ոտուձեռ ընկնես ու առաջին պատահածին լրտեսի տեղ դրած՝ վրեն կրակես, կարող է էդ խեղը քեզ պես լեղին ճաքելուց լեզուն կուլ է տալիս։
― Լավ, Լու,― ասի ես։
― Քեզ նման տղերքը պիտի զգույշ մնան, որ իզուր փորձանքի չգան,― ասաց Լուն։― Հանկարծ մարդ չսպանես։ Եկվորին շնորհքով հարցուփորձ արա, թող հաստատի՝ ով է, ինչացու է ու գնա տեղաշոր մտնի։ Կարող է մեր շարքային տղերքից է, քաղաքում գործ֊մործի վրա է եղել, հիմի էլ հետ է գալիս, էնպես որ հանկարծ չկրակես։ Նա էլ է մոր տղա։
― Ոչ մեկի վրա էլ չեմ կրակի,― ասի։
Բեռնատարում նստած տղերքը ձայն տվին Լուին․
― Արի՜, արի՜, շո՛ւտ արա, գնում ենք։ Հո մինչև լույս էստեղ տնկված չե՞նք մնալու։
― Ես ոտով կգամ,― բղավեց Լուն։ Հրացանը բեռնատարի տղերքից մեկին հանձնեց, վարորդն էլ գազ տվեց, ու մեքենան հռնդալով ճամփա ընկավ։
Մտածում էի, որ Լուն էլ միանգամից պահականոցի ճամփան կբռնի, բայց նա մնաց, հետս քայլում էր ու խոսում։
― Կամաց, ախպերս, կամաց,― ասում էր։― Հետևիցդ մարդ չի ընկել։ Մեկ է՝ երկու ժամն էդքան շուտ չի անցնի։ Գնալու տեղ էլ չունես․ ինչ կա չկա, էս է՝ աչքիդ առաջ, հա պտտվելու ես, նայես ու նայես։
Քայլերս դանդաղեցրի։ Երևի որպես ժամապահ շատ արագ էի քայլում։ Դե, ժամապահությունը հո ման գալը չի, պիտի հսկես, ուշքդ վրադ պահես։ Հա ուրեմն՝ նոյեմբերի վերջն էր, պարզկա, ցուրտ եղանակ, ու մարդ իրեն էնքան մեն֊մենակ էր զգում, որ էլ ասելու չի, էնքան տխուր֊տրտում, ոնց որ երեխա ժամանակ է պատահում․ Ծննդյան տոնը քանի մոտենում է, չգիտես ինչու ավելի ես տխրում։
Երկինք նայողի բերանը բաց կմնար։ Կյանքումս տեսած չկայի, որ էդքան անծայրածիր ու խոր լլիներ։ Հատուկենտ աստղեր էին դուրս եկել, բայց բոլորն էլ մեծ֊մեծ ու շողշողուն․ ա՜յ, տեսնելու բան։ Սպասման մասին Ջոյի ասածների թարմ տպավորության տակ էի ու զարմանք էի կտրել աստղերի վրա, ախր ինչքան֊ինչքան են սպասել, դեռ է՜, քանի հարյուր տարի էլ կսպասեն, բոլոր մարդիկ կկորչեն կգնան, աշխարհի երեսից անուններն էլ կվերանան, իսկ նրանք առաջվա պես նույնը կմնան, էլի վերևից աչքով կանեն երկրին։
― Էդ ի՞նչ երազներով ես տարվել,― ասաց Լուն։
― Չեմ տարվել,― ասի։
― Բա քո արևին էս ո՞ւր ես գնում։
― Ո՞նց թե՝ ուր։
― Տեղամասդ թողել ես, դուրս եկել։
Լուն ինձ հետ բերեց տեղամաս ու թե՝
― Մի պուճուր հաշիվ կա, ուզում եմ հետդ խոսել, տեսնեմ ինչ կասես։
― Ախր կողքիցս քայլելու իրավունք չունես, կանոնադրության խախտում է․ ժամապահ եմ, չէ՞,― ասի։
― Գիտեմ,― ասաց Լուն,― բայց մի մտածի, ինձանից քեզ վնաս չի գա։ Չորս կողմը շունչ չկա։ Հենց մարդ երևա, ձեռաց կչքվեմ։
Պահպանածս տեղը մի թաղամասի չափ երկարություն կունենար, դրա կեսի չափ էլ լայնք, ամեն տեսակ զինվորական բեռնատարներ էին ծայրից ծայր կանգնած։ Երկու թաղամասի չափ էն կողմ՝ նոր զորանոցների կիսակառույցներն էին, իսկ դրանից դենն էլ բան չկար, բայց դաշտ էր, ու անտառն էր սկսվում․ մեկ֊մեկ հենց էնտեղ էի գնում, առանձնանում։ Մեր կայազորը մեծ էր, քաղաքից դուրս, Սակրամենտոյից յոթ մղոնի վրա, կողքով մի քանի մանրմունր, ամայի ճամփաներ էին անցնում ու գլխավոր մայրուղին, որտեղ էդ ժամերին համարյա երթևեկություն չկար։
Երբեմն մայրուղու վրա լույսեր էին երևում, կայծկլտավլով դեպի արևմուտք շարժվում․ ինձ ու ինձ ասում էի՝ տեսնես ո՞վ է, ով չի, մեքենան նստած՝ էս ո՞ւր է գնում։ Նախանձում էի, որ ազատության մեջ է, մեքենայի տեր, գիշերվա կեսին իր համար սլանում է ամայի ճամփով, նախանձում էի, որ տուն ունի, ընտանիք, գնալու տեղ։ Ինձ թվում էր՝ նա մեն֊մենակ է ձմեռնամուտի սիրո խորհրդավոր աշխարհում, մեքենայով տուն է հասնում, կանգնեցնում մեքենան, մտնում տուն՝ կնոջ մոտ, իսկ խոհանոցի սեղանին նրան ընթրիքն է սպասում։ Աչքիս առաջ պարզ պատկերանում էր, թե ոնց է գրկում կնոջը, համբուրում, հետո նրա հետ սեղան նստում ու խաղաղ զրույցով ընկնում, ոչ թե Ջո Ֆոքսհոլի ասածների պես լուրջ֊լուրջ բաներից խոսում, չէ՛, ուղղակի մանրուքներ պատմում, ասենք՝ որտեղ է եղել, ինչ է արել։ Ես նույնիսկ լսում էի նրա խոսքերն ու գիտեի, որ էդ երկուսի մտքով չի էլ անցնում, թե իրենք իբր մեռնելու են սպասում։ «Ա՛խ, սիրունս, էլի երկուսով ենք, էլի երկուսո՜վ»։ Աստվա՜ծ իմ, երնեկ էդ տղամարդը ես լինեի։ Աստվա՜ծ իմ, երնեկ տանս գտնվեի, կինս էլ՝ կողքիս։ Երնեկ պատերազմը վերջացած լիներ, ու ես՝ տուն դարձած․ «Ա՛խ, սիրելիս, պատերազմը վերջացել է, նորից նոյեմբեր է, նորից ցուրտ երկինքն է գլխներիս վերև, ու նորից պայծառ աստղերն են վառվում, սիրելիս։ Մենք նորից միասին ենք, ու ոչ ոք, ոչ ոոք մեզ չի խանգարի»։
Մտածում էի՝ ինչու է որոշ մարդկանց բախտը հաշտ աչքով նայում, իսկ մյուսների գլխից խռովում ու էնպես էի մտքերով տարվել, որ վայ թե մոռացել էի՝ որտեղ եմ, ինչ եմ, որովհետև Լուն հանկարծ թևս քաշեց, թափ տվեց ինձ ու ասես գետնի տակն անցավ։ Տեսա մեկը իմ կողմն է գալիս․ դե, ինձանից էլ մի ձայն տալ էր հասնում, ես էլ ձայն տվի․
― Կա՛նգ առ․ ո՞վ է գալիս։
Բայց ձայնս փորիցս հազիվ դուրս եկավ, ստիպված պիտի կրկնեի։ Է՛հ, տեսնեմ էս մարդը կանգնելու միտք չունի․ ահը սիրտս ընկավ, ախր սպասում էի, թե կկանգնի, մի պատասխան կտա, բայց որ չկանգնեց, էլ անելիքս չիմացա։ Երևի Լուն գլխի էր ընկել, թե ինչն ինչոց է, որովհետև հանկարծ գետնի տակից բուսնեց, խլեց հրացանս ու մարդուն հրամայեց կանգնել, սա էլ արի տես՝ սուսուփուս կանգնեց։
Լուն պահանջեց, որ անծանոթը հայտնի՝ ով է, ինչ է․ բանից դուրս գա՝ ո՞վ է․ սերժանտ Կակալակովիչը, ինքն էլ՝ հարբած ու կարգուկանոնի աշխարհից վերացած։
― Վա՛յ քու, շան տղա,― ասաց Լուն։―Իզուր էլ չկրակեցի, լեշդ փռեի։
― Լեշս փռեի՞ր,― ասաց Կակալակովիչը։― Ինչի՞ համար։
― Ինչի համա՞ր,― վրա տվեց Լուն։― Որ ասում եմ՝ կանգնի, չես կանգնում, այ թե ինչի համար։
― Կանգնեցի, էլի,― ասաց Կակալակովիչը։
― Հա, բա ո՜նց,― ասաց Լուն։― Երեք անգամ բղավելուց հետո։ Գնա փառք տուր աստծուն, որ երկրորդ կանչից հետո չկրակեցի։
― Էդ ինչի՞ համար էիր կրակելու, է՜,― ասաց Կակալակովիչը։
― Որ սերժանտ ես, այ թե ինչի համար,― ասաց Լուն։
Ես աչքից հեռու մի տեղ էի քաշվել․ ախր տարօրինակ կթվար, որ նույն տեղամասը երկու հոգի են պահպանում։
― Շա՜տ լավ սերժանտ ես, նմանդ չկա,― ասաց Լուն։― Լա՜վ օրինակ ես ցույց տալիս Սան Ֆարնցիսկոյի, Օքլենդի ու էն մյուս քաղաքների շնորհքով օջախներից դուրս եկած տղերքին։ Չէ, երևում է քեզ պահակապետի ճանկը պիտի գցեմ։
― Պահակապետի՞,― ասաց Կակալակովիչը։― Ինչի՞ համար։
― Որ ժամապահը քեզ կանգնեցնում է, իսկ դու չես կանգնում, այ թե ինչի համար։ Որ լակած ես ու ազատ ժամիդ սեռական հարաբերություններ ես ունեցել, այ թե ինչի համար։
― Սեռական հարաբերություննե՞ր,― ասաց Կակալակովիչը։― Ես ուղիղ եկեղեցուց եմ գալիս։
― Ուղիղ բոզանոցի՛ց ես գալիս,― ասաց Լուն։― Օծանելիքի հոտը հեռվից֊հեռու մարդու քիթն է ընկնում։
― Լեհական եկեղեցուց,― ասաց Կակալակովիչը։
― Լակած ես,― ասաց Լուն։― Լավ լսի, սերժանտ, ես պարտավոր եմ քեզ պատժել, որ մյուսներն էլ խրատվեն ու իմ պարտքը կկատարեմ, ինձնից ուզածդ միշտ էդ է եղել չէ՞։ Էն որ որպես պատիժ ուղարկեցիր խոհանոց՝ գործ անելու, ես պարտքս կատարեցի, էն որ բարաքը մաքրել տվիր, էլի պարտքս կատարեցի, ու ամեն անգամ էլ, ինքան կարգադրել ես, պարտքս կատարել եմ, դե, հիմա էլ եմ կատարում։ Առավոտը քեզ սերժանտից շարքային կսարքեն։
Սերժանտը խմած էր, բայց էդքան չէր հարբել, որ չհասկանար, թե երկու ոտքով ցեխն է ընկել, պրծել․ չէ, էդքան հարբած չէր, որ Լուն չկարենար գիշերվա կեսին, նոյեմբերյան էդ ամայի, հրաշք երկնքի տակ նրա հոգու հետ ուզածի չափ խաղալ։ Քիչ անց սերժանտը ճարը կտրված՝ Լուի հետ պայման էր կապում, իսկ Լուի դրած պայմանն անողոք էր։ Նա պահանջում էր, թե սրանից հետո սերժանտի ախմախություններին՝ վերջ․ էլ ոչ մի արտահերթ վերակարգ՝ ոչ իրեն, ոչ Դոմինիկ Տոսկային, ոչ Վիկտոր Տոսկային, ոչ էլ Վեսլի Ջեքսոնին։
― Վեսլի Ջեքսոնի՞ն,― ասաց Կակալակովիչը։― Նա՞ ինչ կապ ունի։
― Էդ արդեն քո բանը չի, թե ինչ կապ ունի,― ասաց Լուն։― Դու մենակ միտդ պահի, որ նա էլ կա էս գործում, ու պրծավ գնաց։
― Դե լավ,― ասաց Կակալակովիչը, ու ես հասկացա, որ դրանից հետո կամ օրս կբացվի, կամ էլ լրիվ կխավարի։ Թե առավոտը խելքը գլուխը հավաքելուց հետո սերժանտն ամեն ինչ մոռանար, կամ թեկուզ միտքը բերեր, բայց որոշեր Լուի ու մնացածներիս հախից գալ, եր հալն ի՞նչ կլիներ։ Չէ, ես Լուին լավ չէի ճանաչում, նա խաբվող պտուղը չէր, իր բանն իմացող էր։
― Մոտ ի՞նչ կա,― ասաց Լուն։― Բա մեր օրինական ու անխախտ պայմանագիրը չկնքե՞նք։
― Օրինական ու անխա՞խտ,― ասաց Կակալակովիչը։
― Դե պրծի՛, պրծի՛,― ասաց Լուն։― Մոտդ ի՞նչ կա չկա։ Գրպաններումդ ինչքան զըրթուզիբիլ ունես՝ հանի։
Կակալակովիչը գրպանների եղած֊չեղածը հանեց, Լուն էլ մեկ առ մեկ տնտղեց ու ինչքան կարևոր բան կար, որ սերժանտին օդ ու ջրի պես պետք էր իր սերժանտությունն անելու համար՝ է՛լ վկայականների քարտեր, է՛լ անձնական նշաններ, է՛լ չգիտես ինչ, մի խոսքով, բոլորը սեփական գրպանները լցրեց։ Իսկական հավաքածու էր, ախր Լուն փողից բացի, ինչ կար չկար, վերցրեց։
― Որը պետքս չգա, առավոտը հետ կտամ,― ասաղ։― Էնպես կանեմ՝ մարդ չտեսնի։ Այ հիմա քեզ տանեմ, մահճակալիդ մոտ հասցնեմ ու դնեմ տեղաշոր, բայց սրանից հետո չլինեմ֊չիմանամ՝ իմ, Դոմինիկի, Վիկտոր Տոսկայի, մեկ էլ Վեսլի Ջեքսոնի քեֆին կպչես։ Եղա՞վ։
― Լավ,― ասաց Կակալակովիչը։
― Քեֆներիս որ չկպչես, ամեն ինչ կարգին կընկնի,― ասաց Լուն։― Ես քո քեֆին չեմ կպչում, չէ՞․ ուրեմն դու էլ մեր քեֆին մի կպի։ Ընդամենը չորս հոգի ենք, էլի։ Կարող է սրտներս ուզում է, որ արտահերթ քաղաք բաց թողնես կամ էլ էդ տեսակ մանրմունր լավություններ անես։ Մեզ նորհքով կպահենք, դու էլ, թե մեկնումեկը հանկարծ քիթը կախի, կասես՝ օրնակելի վարքի համար տղերքին պարգևատրում եմ։ Եղա՞վ։
― Լավ։
― Գնա աստծուն էլ փառք տուր, որ քեզ չսպանեցի,― ասաց Լուն։― Ախր չես պատկերացնի, մազ էր մնացել՝ լեշդ փռեի։ Տեսքից մաքուր գերմանական լրտես ես։
― Լեհական,― ասաց Կակարակովիչը։
Լուն հրացանս ինձ տվեց։
― Հիմա հետ կգամ,― ասաց։
― Դե արի՛, արի՛,― դարձավ սերժանտին։― Ոտի վրա չես կանգնում։ Բռնի ինձնաից։ Տանեմ տեղ հասցնեմ։
Նա սերժանտին տարավ, ու ես լսում էի՝ դեռ խեղճի հոգին ուտում, թուքումուր էր անում ինչ է՝ հարբել է, ոնց որ մի ուրիշ անբախտ կհարբեր, մեկ է՝ սերժանտ լիներ, թե չէ։
==Ծանոթագրություններ==
<references>
