Changes
/* Գլուխ քսանմեկերորդ */
==Գլուխ քսանմեկերորդ==
<b>Վեսլին ծանոթանում է բանակային կինոսցենարիստների հետ և նրանց ուսումնական ֆիլմերը նայելուց հետո կասկածի մեջ ընկնում, թե իսկական թշնամիները հենց սրանք են, որ կան</b>
Նյույորքյան կայազորի գրական բաժնում մոտ հիսուն գրող կային։ Մի անգամ սերժանտի համար նրանց ցուցակը մեքենագրեցի ու բոլորի անուններն էլ իմացա, բայց միտքս չեկավ, թե մեկնումեկի գիրքը կարդացած լինեմ։ Մի շաբաթ օր էդ ցուցակը տարա 42֊րդ փողոցի հանրային գրադարան ու դրանց ազգանունները մեկ առ մեկ՝ այբբենական կարգով, գրացանկում փնտրեցի։ Է՛հ, էդքանից մենակ մի հոգի էր գիրք հրատարակել։ Տվյալները դուրս գրեցի, պահանջաթերթիկ լրացրի, գիրքը բերին, նստեցի, որ կարդամ։
Դե, սովորական գիրք էր․ տպված էր թղթի վրա, կազմ ուներ, սյուժեից էլ զուրկ չէր, բայց իմ կարդացած բոլոր գրքերի մեջ ամենաձանձրալին էր։ Քսան էջ սկզբից կարդացի, տասը էջ, վերջից, մի երկուսն էլ՝ մեջտեղից, բայց որ էջն էլ բացեիր, ձանձրույթից կքնեիր։
Զարմանում էի, թե սրանք ինչ գրողներ են։ Երևի ամբողջ երկրում կարդալու արժանի հիսուն գրող չլինեին․ իսկ էստեղ՝ խնդրեմ, հիսուն հոգի իրար գլխի էին հավաքվել ու կառավարության պատվերով գրում էին, ջնջում։ Գիրք հրատրակած գրողին էլ տեսա, բայց ոչ տեսքն էր մի բան, ոչ էլ ասածները։ Չնայած խելացի էր մնացած քառասունինի պես։ Կյանքումս չէի հանդիպել էսքան խելացի մարդկանց։ Անընդհատ գրքերից ու պիեսներից էին խոսում, ու աշխարհի երեսին ոչ մի գրվածք չկար, որի մասին մի խորաթափանց դատողություն չանեին։ «Շեքսպիրին քամես՝ տակն ի՞նչ կմնա,― ասում էր նրանցից մեկը։― Գրագող, իրական կյանքից խուսափող գաղափարազուրկ գրչակ»։
Մի գրողից անցնում էին մյուսին ու բոլորի բուրդն էլ գզում, քամուն տալիս։
Իսկ ես նայում էի նրանց ու փորձում հասկանալ, թե ովքեր են սրանք, բայց էդպես էլ հարցիս մի խելքը գլխին պատասխան չգտա։
Էս մարդիկ բանակում ինձ պատահած ամենամեծ հայրենասերներն էին, համենայն դեպս, էնտեղ տեսածներիս մեջ մենակ նրանք էին ուզում թշնամու ճաշն եփել․ ճապոնացիներից ռագու սարքել, գերմանացիներից էլ՝ կաղամբի թթու։ Մեծ մասն առնվազն երկու տարի արդեն էդ կայազորում էր, մի քանիսի մազերն էլ էդտեղ էին սպիտակել․ սրանք քաղաքից դուրս՝ իրենց փոքրիկ առանձնատներում էին ապրում։ Առավոտը մեքենայով գալիս էին, իրիկունը հետ դառնում։ Մեզ նման բանակային կարգուկանոնով չէին նստում֊վեր կենում, համազգեստի վրա էնքան ուսաթելեր ունեին, որ զինվորական պարտականություններից լրիվ ազատվել էին։ Մեկ֊մեկ մնում էին տանն աշխատելու, իսկ դա նշանակում էր՝ մի երկու շաբաթ աչքովդ չեն ընկնի։
Նրանց ռազմական առաջադրանքը, մի բան, որ մեծ հանդիսավորությամբ էին անում, «թեմատիկ մշակումներն» էին ու կարճամետրաժ ուսումնական ֆիլմերի «սցենարները»։ Սկզբում ֆիլմերը հատուկ խնդիրներ էին շոշափում, օրինակ՝ ինչպես կրակել սովորես ու հրացանդ միշտ մաքուր պահես, բայց շատ չանցած, հենց էդ նյութը սպառվեց, սցենարիստները դիմեցին զինվորական կյանքի ավելի գեղարվեստական կողմերին։ Ցույց էին տալիս, թե անզեն ձեռքով ոնց պիտի սպանես կամ մահը ոնց անվախ դիմավորես։ Իրենք էս երկու հարցում էլ չտեսնված էին․ սպանելու ծարավից վառվում֊տոչորվում էին, արհամարհանքով էին լցված անարգ, ողորմելի, դեղնափոր ճապոնացիների ու վախկոտ գերմանացիների հանդեպ և ապշեցուցիչ, գերմարդկային խիզախությամբ էին նայում մահվան աչքերին։ Բայց ամեն իրիկուն նստում էին մեքենան՝ իրենց գցում տուն, ու մինչև ուրիշները գնում էին օվկիանոսի մյուս կողմը՝ կռվելու, սրանք դեռ մի գլուխ սցենարներ էին գրում, իրենց ֆիլմերով բոլորին քաջալերում, որ մահը սցենարի հեղինակի պես հերոսավարի դիմավորեն։
Դուրները չէր գալիս, որ գերմանացուն կամ գերմանուհուն, ճապոնացուն կամ ճապոնուհուն մարդու տեղ էիր դնում։ Եթե մեկնումեկը պատահմամբ, լրիվ միամիտ նրանց հարցներ, թե իրենք երբ են ճանապարհվում օվկիանոսի մյուս կողմը՝ թշնամուն ջարդ տալու, կասեին՝ արդեն քանի տարի է, ձգտում են մեկնել, բայց կայազորի բժիշկը իրենց խոցի, ստամոքսի կամ աչքերի պատճառով չի ուզում ոչ մի խոսք լսել․ կամ կասեին՝ կայազորի հրամանատարը շարունակ դիմադրում էր, որպեսզի իրենց գրամեքենայի մոտ պահի, քանի որ նման աշխատանքը զենք վերցնելուց հարյուրապատիկ կարևոր է համարվում․ կամ հենց իրենք էլ ասում էին, թե շատ ավելի մեծ գործ են անում թշնամուն ջախջախելու համար, քան մի ամբողջ դիվիզիա կաներ։
Նրանց ֆիլմերը պիտի պարտադիր նայեինք, թեկուզ կայազորում, հենց մեր քթի տակ նկարված լինեին, բայց մենակ իրենք էին դահլիճից գոհ ու հրճված դուրս գալիս։ Մնացածներս մի տեսակ ամաչում ու նեղվում էինք էկրանային էդ անվերջ հոխորտանքից, մի տեսակ վատ էինք զգում, որ մեզ քաջալերում, դաս էին տալիս, թե ոնց մարդու աչքը հանես, քացով երեսին կամ ամորձիներին խփես, վիզը, ողնաշարը կամ ձեռքը կոտրես, սվինը փորը խրես, իսկ հետո, ասես ոչինչ չի պատահել, ճիշտ ժամանակին շուռ գաս ու լեղապատառ ընկերոջդ կյանքը փրկես, մի փոքրամարմին տղայի, որին աժդահա, ցմփոր գերմանացու մեկը մազ էր մնում խեղդամահ անի, էդ գերմանացու ողնաշարը փշերլուց հետո էլ դառնաս փոքրիկ ընկերոջդ, պաշտպանի պես նրան թևիդ տակ քաշես ու վրա բերես․ «Այ, տեսնո՞ւմ ես, Սեմ, եղածը մի բան չի․ այս բոլորն անում ենք, որ ազատ իրավունք ունենանք մեր ուզածն ասել, մեր ուզածն անել ու մեր ուզած տեղը գնալ։ Մի֊մի հատ չծխե՞նք»։
Հեղինակներից բացի, էս զառանցանքները ոչ ոքի չէին համոզում, ու մեկ էր՝ ինչ կտրիճներ էլ էկրանին ցույց տային, վաղ թե ուշ օվկիանոսի մյուս կողմը ուղարկվելիք տղերքը սրտանց ցավակցում էին թշնամու բանակի զինվորներին, որ էդ խեղճերի աչքերն անընդհատ հանում են կամ վզերն ոլորում։ Ախր էսպիսի բաները վնաս են բերում։ Եթե մարդուց իրոք պահանջվում է էսպիսի բաներ անել, շատ հավանական է՝ նրա մտքով անցնի, թե ինչ է, պատերազմում հաղթանակ տանելու ուրիշ ձև չկա՞․ պիտի որ լինի։ Միգուցե կռվի ջատագովները պետք է իրար հետ պայմանավորվեն, որ կռվելու եղանակները գոնե մի քիչ մարդկային լինեն։ Իսկ եթե արդեն ուշ է, ու երկու կողմերն էլ ի վիճակի չեն գազանություններին վերջ տալ, միգուցե պետք է պատերազմին վերջ տալ ու վիճակ գցել։
Մեղքս ինչ թաքցնեմ, էս գրողների խզբզանքները հակառակ ազդեցությունն էին թողնում․ թշնամուն աչքիս բարձրացնում էին։ Հանկարծ գլխի ընկա, որ օվկիանոսից դենը գտնվող թշնամուն մտքիցս հանել եմ։ Իսկականից թշնամիները արդեն գրողներն էին թվում, տեղով պատուհաս․ կռվի վերջանալուց հետո էլ երևի սրանցից չպրծնենք, էլի հոգիներս կուտեն։ Չգիտեմ պատերազմում ով է հաղթանակ տանում, բայց իմ կարճ խելքով՝ Վիկտոր Տոսկայի պես մեկն է, որ շքանշանից բացի, ուրիշ բան էլ է ուզում, Ջո Ֆոքսոհլի պես մեկը, որ ատելով ատում է բանակի ու պատերազմի հետ կապված ամեն ինչ, Հարի Քուքի պես մեկը, որ երազում է իրեն հանգիստ թողնեն, մտածի տեսնի, թե կյանքը ոնց ապրի, ինչ անի՝ չծերանա, պառկի, քուն մտնի ու էլ չարթնանա, հենց թեկուզ էն միլիոնավոր, ինձ անծանոթ տղերքը, որ ընկել են պատերազմի մսաղացը ու կամ կսպանվեն, կկորչեն կգնան, կամ էլ բախտները մի քիչ կբերի՝ կիսակենդան տուն կվերադառնան։ Եթե ֆիլմերում հնարավոր է պատերազմը շահել, ուրեմն հնարավոր է և դրա առաջն առնել։ Էս պատերազմի առաջն առնելու համար կինոն քսան տարի ժամանակ ուներ։ Բայց նրա արածը, իմ կարծիքով, մարդկանց հարկադրելն է եղել, որ բանակ կազմեն ու պատերազմեն, կամ միգուցե ես սխալվում եմ։ ՄԻ բան գիտեմ, որ ինձ ուժով են բերել, ինձ էլ, բանակում հանդիպածս բոլոր տղերքին էլ։ Ճիշտ է, ազգային աղետ է, բայց ես չեմ հիշում, թե օգնած լինեմ, որ դա կատարվի, ոչ էլ մեկնումեկն ինձ օգնության է կանչել, որ ժամանակին դրա առաջն առնեինք։ Հորս էլ չեն կանչել։
==Գլուխ քսաներկուերորդ==
<b>Վեսլիին քշում են Օհայո, ու նա հրաժեշտի բաժակ է բարձրացնում ժամանակակից կնոջ հետ</b>
Իմ թարս բախտից էր․ հայրիկի հետ ընթրելուս ճիշտ հաջորդ օրը գործուղման ուղարկեցին․ ա՛յ, բանակն էլ սա է։ Հենց բոլոր անհամություններին մի տեղ վարժվում ես, ստիպված յոլա գնում, մեկ էլ տեսար՝ քեզ էդտեղից ուրիշ տեղ են ուղարկում։ Նոր տեղում դժվար թե քո կարիքն ավելի զգացվի, բայց ամենքի հոգսն էն է, որ ժամանակին էնտեղ ներկայանաս։
Հայրիկին ասի՝ Նյու Յորքում մնա, Լուի համար ռեստորաններն ու բարերն ուսումնասիրի, նա էլ ասաց՝ ուր որ գնում եմ, էնտեղ կուսումնասիրի։ Ասի՝ ախր ուր որ գնում եմ էնտեղ լավ ռեստորաններ ու բարեր չկան, նա թե՝
― Իսկ ո՞ւր ես գնում։
― Օհայո։
― Ռեստորանների ու բարերի հարցում Ամերիկայի ամենալավ նահանգներից մեկն է,― ասաց հայրիկը, ու ես հասկացա, որ ուր էլ գնալու լինեմ, նա ուզում է հետս գալ։
Գնացքն իրիկվա տասին նոր պիտի շարժվեր, էնպես որ ես ու հայրիկը ունեցած֊չունեցածներս հավաքեցինք, դրինք ու դուրս եկանք ման գալու։ Հենց վերադարձանք, տեսնեմ՝ ուսապարկիս վրա մի նամակ, ինքն էլ հասցեագրված «Աշխարհի մարդկանց»։ Բաց արի ծրարն ու այ թե ինչ կարդացի․
«Մի տիկին էր զանգել, ասաց՝ անպայման իրեն զանգես, շատ կարևոր է։ Խնդրեցի անունը տալ, որ քեզ հայտնեմ ով է, ասաց՝ ինքը կիմանա։ Քեզ չսպասեցի, որովհետև չեմ սիրում մնաս բարով ասել։ Չմոռանաս մինչև ինը հաշվել ու մեկ֊մեկ պատուհանից նամակներ գցել։ Կգան, ինձ կհասնեն։ Եվ ճշմարտությունից էլ չփորձես խուսափել, թե չէ սիֆիլիս կընկնես։ Դե, Ջեքսոն, մենք իրար հետ լավ օրեր ենք տեսել, ու հույս ունեմ, որ էլի կտեսնենք։ Հորդ աչքի լույսի պես պահիր։ Քո ընկեր Վիկտոր։
Հ․Գ․
Չկարծես, թե հենց փառքն է, որ կա, իսկ խոտը կարևոր չի․ խոտն էլ է կարևոր, ուրեմն չմոռանաս կանաչ, ճոխ մարգագետնում մեկ֊մեկ արածել։ Առայժմ»։
Զանգեցի ընկերուհուս, ասաց՝ շաբաթ երեկոյան մի փոքրիկ ճաշկերույթ է տալիս, ինձ էլ է հրավիրում։ Ասի՝ ինձ գործուղման են ուղարկում, շաբաթ իրիկունը էլ Նյու Յորքում չեմ լինի։ Հարցրեց՝ ուր եմ գնում, ասի՝ Օհայո, հրամանով՝ գործուղումս վեց շաբաթ է, բայց հնարավոր է մի էդքան էլ երկարացնեն։
― Գնացքդ քանիսի՞ն է,― ասաց։
― Տասին,― ասի ես։
― Չե՞ս կարող ուրիշ գնացքով գնալ։
― Ինքնագլուխ բացակայություն կհաշվեն։
― Միգուցե գնալուցդ առաջ մի րոպեով մոտս մտնեիր։
― Հիմա իննից տասնհինգ է պակաս։ Մինչև տաքսի գտնեմ, հասնեմ կայարան, արդեն գնալուս ժամանակը կլինի։
Հայրիկը թե՝
― Ես ամեն ինչ կտանեմ, գնացքում կտեղավորեմ, դու գործիդ նայիր։
Կինն էլ մի կողմից թե՝
― Խնդրում եմ, գոնե մի րոպեով անցիր։
Ասի՝ լավ, կգամ ու լսափողը դրի։
― Ես անելիքս գիտեմ,― ասաց հայրիկը։― Գնացքում կհանդիպենք։
Տան դուռը բաց էր, ներս մտա, բայց նա ներքևի հարկում չէր։ Վերև բարձրանալիս մտքովս անցավ, թե կա֊չկա կիսատկլոր պառկած է բազմոցին, բայց սպալվում էի։ Նա կանգնել էր պատուհանի մոտ ու նայում էր դուրս։ Հենց շուռ եկավ, գրողը տանի, տեսնեմ լաց է լինում։
― Ի՞նչ է եղել,― ասի։
Դե, սկզբում խոսելը չէր գալիս, բայց քիչ հետո ասաց․
― Եթե մտածում ես՝ գնալուդ համար եմ լալիս, որ քեզ չեմ տեսնելու երկար ժամանակ, միգուցե երբեք, չէ, բոլորովին էլ դրա համար չեմ լալիս։
― Դե լավ, ինչի համար էլ որ լաց ես լինում՝ մի լա, պետք չի։
― Ուզո՞ւմ ես խմել,― ասաց նա հեծկլտալով։― Ուզո՞ւմ ես մի քիչ երաժշտություն լսել։
― Մի բաժակ խմելու ժամանակ ունեմ,― ասի,― երաժշտություն էլ կլսեմ։ Գիտես, չէ՞, Բրամսի որ կտորն եմ շատ սիրում։
― Իհարկե, գիտեմ,― ասաց նա հեծկլտալով։
Մի մեծ բաժակ լցրեց ինձ համար,― էդքան հսկայական բաժակ տեսած էլ չկայի,― հետո հանեց Բրամսի ձայնապնակների ալբոմը, գտավ մեր ուզածն ու դրեց․ դե, վատ չէր, մեն֊մենակ լաց լինելուց հո լավ էր, չնայած որ ասեմ՝ շատ լավ էր, չէ, որովհետև Բրամսի սիրածս կտորն էլ էր մի տեսակ լացի նման։
― Կարծում ես Բրամսը երբեք լաց չի՞ եղել,― ասաց նա հեծկլտալով։
Ես նրան գիրկս առա ու սեղմեցի կրծքիս, բայց նա ավելի բարձր հեկեկաց, ստիպված էլի բաժակս վերցրի։
― Ուզո՞ւմ ես իմանալ՝ ինչու եմ լաց լինում,― ասաց։
― Չէր խանգարի իմանայի,― ասի։
― Ախր էդ զառամյալ ապուշները համարյա քսան տարին մեկ գժվում են, քեզ նմաններին կոտորում, ու ոչ ոք էլ երբեք չի իմանում՝ դուք էս աշխարհում ապրե՞լ եք, թե չէ․․․ իսկ նրանք նույն բանը նորից ու նորից են անում։ Դու պետք է Մեքսիկա փախչես, ահա թե ինչ։ Ինձ համար չէ․․․ ես միգուցե քեզ սիրում եմ, բայց ինձ համար չեմ սիրում։ Փախիր, քանի ուշ չի։ Նրանք քեզ կսպանեն, ես գիտեմ դրանց։ Զառամյալ խելագարներ․ խորամանկ, կեղտոտ խաբեբաներ են, դու էլ լավ գիտես։
Ինչ ասեմ, ծիծաղս եկավ․ հենց քրքջացի, նա էլ սկսեց հետս քրքջալ, գրկեցի նրան ու համբուրեցի, որ վերջապես ծիծաղեց, բայց քիչ հետո էլի լացը դրեց։
― Մտածում ես՝ բախտդ ուրիշներից շատ կբերի ու էժան կպրծնես,― ասաց,― բայց գիտե՞ս ինչու ես էդպես մտածում․ որովհետև չես հասկանում՝ թե ինչ խելագարներ են դրանք։ Իրենք ութսունութ տարի ապրում են, իսկ թե քեզ քանի տարեկանում կսպանեն, լրիվ թքած ունեն։ Փախիր Մեքսիկա, թող էդ զառամյալնե՛րը սատկեն։
― Ես զորքի էնպիսի տեսակում եմ, որ շատ վտանգավոր չի,― ասի։
― Նավ կնստեցնեն, ծովում կխորտակվի, դու էլ կխեղդվես,― ասաց նա հեծկլտալով։― Կամ բեռնատարի տակ կգցեն։ Կամ էլ մի բարձր տեղից կընկնես։
― Ոչ մի բան էլ ինձ չի լինի։
― Օհայո ես գնում, չէ՞։
― Է, հա՛։
― Խնդրե՞լ ես, որ գնաս։ Քո կամքո՞վ ես գնում։
― Չէ։
― Դե տեսնո՞ւմ ես,― ասաց նա հեծկլտալով։― Ո՞վ է ստիպում, որ գնաս․․․ ո՞վ է քեզ մահվան բերան ուղարկում․․․ Ութսունութը լրացրած էդ զառամյալ խելագարները, այ թե ով․ ատում եմ դրանց, ատում․․․ ամբողջ կյանքում մի լավ բան չեն արել։
Ես հսկայական բաժակս դատարկեցի ու կիսով չափ էլի լցրի, իսկ նա խոսելով ու լացուկոծ անելով՝ կամաց֊կամաց շորերը հանել էր․ զարմանքից քիչ էր մնում գետին գլորվեմ։ Հետո լացը կտրեց, չարաճճի հայացքով նայեց ինձ ու ժպտաց, չնայած դեմքը դեռ թաց էր արցունքներից։ Էնքան լավիկն էր, ասես մերկ, լկստված աղջիկ լիներ, ու թեպետ կասկածում էի, որ էդ ամբողջ տեսարանը դերասանություն էր, բայց նա ինձ դուր էր գալիս՝ հենց էդպես, ոնց որ կար։ Հեռախոսով տաքսի պատվիրեց, ասաց՝ թող տասից տասնհինգ պակաս իր դռանը լինի, ու հենց տասից տասնհինգ պակաս էլ իրար հետ նստեցինք տաքսի․ նա ուզում էր մինչև կայարան ճանապարհել ինձ։
Երբ վագոնում հորս կողքին նստեցի, գնացքը մի երեք֊չորս րոպե դեռ կանգնած մնաց, հետո նոր շարժվեց, ու թեկուզ բոլորովին չէի ուզում Օհայո գնալ, բայց ուրախացա, որ գնացքը շարժվեց․ դե, եթե արդեն նստել ես գնացք ու պիտի գնաս, էլ ի՞նչ, մնում է ճանապարհ ընկնես։
==Գլուխ քսաներեքերորդ==
<b>Վեսլին փորձում է Ջո Ֆոքսհոլին բացատրել, թե ինչ է հասկացել, հայրն էլ փորձում է Վեսլիին բացատրել, թե ինչ է մոռացել</b>
Է՛հ, մյուս առավոտ, հենց որ հայրիկի հետ հասանք Օհայո, նա մի փոքրիկ հյուրանոցում իր համար սենյակ ճարեց, ես էլ կայազորի ճամփան բռնեցի, քաղաքից ինը մղոն դենն էր։ Առաջին օրը տեղավորվելու վրա անցավ, բայց իրիկունը հանկարծ Ջոն Ֆոքսհոլին դեմ առա․ քաղաք էր գնում, դե, դուրս եկանք խճուղի, որ մի պատահական մեքենա գտնենք, տանի։ Ճիշտ է, տասնմեկը չեղած՝ պիտի հետ գայինք զորանոց, բայց ավելի լավ էր էսպես գնալ֊գալ լիներ, քան թե էս էլ չլիներ, ու երկուսս էլ ուրախ էինք իրար հանդիպելու համար։
― Քեզ բա՞ն է պատահել,― ասաց Ջոն։― Ի՞նչ կա։
― Մեռնեմ, թե գիտեմ։
― Տեսնողը կասի՝ մի կարևոր բան ես գլխի ընկել։ Հը՛, ի՞նչ է։
Ճամփեզրին կանգնած՝ մեքենայի էինք սպասում, մեկ էլ հետս մի հրաշք կատարվեց։ Էն օրվանից, ինչ գիշեր֊ցերեկ մի ձայն ներսումս երգում էր, Վալենսիա կանչում, առաջին անգամ հասկացա, թե ում ձայնն է դա։
― Էդ ի՞նչ հրաշք բան ես հասկացել,― ասաց Ջոն։
― Ներսդ մեկը չի՞ երգում,― ասի։
― Ոչ մեկը,― ասաց Ջոն։― Անտերն էլ երգ մնա՞ց։
― Դե ուրեմն,― ասի,― ես բախտավոր եմ, որ իմ ներսում տղաս երգում է։
― Տղա՞դ,― ասաց Ջոն։
― Հա,― ասի,― հարազատ որդիս։
Մի մեծ բեռնատար ընթացքը դանդաղեցրեց, մեզ գցեցինք մեջը։Վարորդը թե՝
― Երեկ իրիկուն էս նույն ճամփով գազ տված գալիս եմ, մեկ էլ կողքիցս մի պուճուր մեքենա դուրս պրծավ, էն որ կան, է՜․ թիզ ու կես՝ գետնի բզեզ․ ուրեմն՝ դուրս պրծավ ու քթիս տակ մտավ։ Ախր էնքան պուճուր էր, գետնին հազիվ էր երևում, բայց վախլուկ նախաստակի պես որ արանքը չճղե՜ց, էդ էր ու էդ, էլ մինչև քաղաք, արևս վկա, ինչքան հուպ տվի, հետևից չհասա։
Եկանք քաղաք թե չէ, Ջոյին ասի՝ ժամը տասին հենց էն հյուրանոցի դիմաց էլ հանդիպենք, որտեղ ինքն ու ընկերուհին պիտի ընթրեին, էդտեղից էլ նստենք տաքսի ու վերադառնանք կայազոր։ Հետո գնացի հայրիկի մոտ, տեսնեմ՝ մտել է անկողին, քնել։ Զարթնեց, ասում է․
― Երնեկ միտքս գար, թե քեզ ինչ պիտի ասի։
― Ոչ մի բան էլ չէիր ասելու, հայրիկ։
― Չէ, մի բան կար՝ պիտի ասեի։ Հիշում եմ՝ դեռ չէիր ծնվել, երդում կերա, որ ժամանակը գա, քեզ ասեմ, բայց մոռացել եմ ինչ էր։
― Ոչինչ, մի օր միտքդ կգա,― ասի։― Տրամադրությունդ ո՞նց է։
― Մտածում եմ, որ էլ պետք չի Սան Ֆրանցիսկո գնալ։
― Ինչո՞ւ։
― Մտածում եմ, որ պետք է հետդ մնամ։
― Օրինակ՝ ինչո՞ւ չես Էլ Պասո գնում։
― Կուզեի գնալ,― ասաց հայրիկը,― հա, շատ կուզեի, բայց գրողը տանի․․․
― Գնա մայրիկին ու Վիրջիլին տես,― ասի։― Արդեն կարգի ես եկել, լավ ես։
― Էդ՝ մայրդ է լավ,― ասաց հայրիկը։― Վիրջիլն է լավ։ Բայց ես ու դու․․․
― Ես էլ եմ լավ։
― Լա՜վ ես, ո՜նց չէ, գրողը տանի,― ասաց հայրիկը։― Լա՜վ ես, ո՜նց չէ։ 1919 թվին քսանմեկ տարեկան էի, որ մորդ տեսա, ճանաչեցի ու հետն ամուսնացա։ Էդ տարի Սան Ֆրանցիսկոյում քսանմեկս էր լրացել, բայց արդեն ծեր մարդ էի, հիմիկվա նման։ Էսքան տարի սպասել եմ, որ քեզ մի բան ասեմ, երդում էի կերել՝ հենց ժամանակը գա՝ ասեմ, հիմա ժամանակն եկել է, ա՛յ քեզ, մոռացել եմ։ Ամբողջ օրը պառկած՝ փորձում էի հիշել, բայց ոչ էլ հիշեցի։ Հա, դու լավ կլինես, ինչի՞ չէ։ Բայց աշխարհի բանը լավ չի, իսկ մարդ էսպես, թե էնպես, պիտի աշխարհում ապրի։
― Էստեղ գալիս աչքովս չինական ռեստորան ընկավ,― ասի։― Արի գնանք չինական ուտելիքների համը տեսնենք։
― Ախր մարդ գլուխն ո՞ւր առնի գնա, որ էս աշխարհում դիմանա ապրի,― ասաց հայրիկը։
― Ամեն տեղ էլ լավ է,― ասի։― Վեր կաց, հայրիկ, վեր՝ գնանք հաց ուտենք։
― Մի բան կխմեի,― ասաց հայրիկը։
==Գլուխ քսանչորսերորդ==
<b>Վեսլին ծանոթանում է գրողի հետ ու նրա փոխարեն ուսումնական ֆիլմի սցենար գրում մարմնամարզության հրաշագործ ուժի մասին</b>
Երբ ես ու հայրիկը հասանք Օհայո ցուրտ էր, ձյուն ձմեռ, բայց մայիսի սկզբին՝ Նյու Յորք վերադառնալուս հրամանը ստանալուց քիչ առաջ, արևը դուրս եկավ, ձյունը հալվեց֊գնաց, ու չորս կողմը ողողվեց տարվա զարթոնքի վառվռուն գույներով։ Աղջիկներն էնքան հրապուրիչ դարձան, ինչ աղջիկ տեսնեի, ինձ հազիվ էի զսպում, որ չմոտենամ։ Ինձ հազիվ էի զսպում, որ նրանց գիրկս չառնեմ ու չհամբուրեմ․ ախր մի ձմեռ էլ էին անցկացրել ու էդքան լավիկն էին։
Օհայոյում նույն գործն էի անում, ինչ որ Նյու Յորքում, որ շատ գոհ էի դրանից, դե, արդեն սովորել էի սեփական սեղան ու գրամեքենա ունենալուն։ Աշխանատնքս հեշտ էր, բայց էլի պիտի զորաշարերի ու ստուգումների մասնակցեիր, միևնույն պարտականություններն էլի վիզս էին․ մարմնամարզություն, ռազմերթ, տեսակ֊տեսակ դասեր, պարապմունքներ ու իհարկե, ամեն շաբաթ՝ երկու֊երեք ուսումնական ֆիլմ։
Մի տղա կար, ինձ նրա մահճակալը տվին, սրան հենց նոր էին հոսպիտալ ճամփել, որովհետև ուշքն ու միտքը գցած էր եղել մի բանի, իր ասած՝ «մահվան ճառագայթին»։ Զորանոցի տղերքը հաստատում էին, թե մաքուր ցնդել է, բայց ասում էին՝ տեսքին նայելիս, կմտածեիր՝ լրիվ առողջ է։ Ուղղակի կարծես իրոք հավատալիս է եղել, որ արևի լույսի մեջ մահաբեր ճառագայթ է թաքնված, գիտությունն էլ ձգտում է դա հայտնաբերել ու մահվան ճառագայթին տիրել։ Տղերքին անընդհատ պատմել է, թե ինքն էլ է դրա վրա աշխատում ու հաստատ համոզված է, որ շուտով Վաշինգտոտնում գտնվող ռազմական մինիստրությանը մի անչափ կարևոր ու գաղտնի բան է ներկայացնելու։ Ասել է․ «Մանրամասն չեմ կարող պատմել, որովհետև դա էս պատերազմում ամենակարևոր բանն է լինելու, բայց իմ կարծիքով, խնդրի լուծումը գտել եմ»։ Տղերքը հավատացնում էին, թե էդ միտքը ինչ֊որ կոմիքսից է նրա գլուխը մտել։
Էս զորանցում մի տղա էլ կար, ամեն իրիկուն կոշիկները փայլեցնելով էր զբաղված։ Երկու զույգ բանակում ստացած կոշիկ ուներ․ երկու զույգ սեփական՝ քաղաք դուրս գալու, մի զույգ էլ՝ կաշվե չստեր։ Զորանոցի նրա ընկերները իրար հետ պայմանավորվել էին բոլորի կոշիկները հերթով դնել սրա կոշիկների կողքին, ու ամեն իրիկուն էս տղան իր ունեցածը փայլեցնելուց բացի, ուրիշի մի զույգն էլ էր փայլեցնում, գլխի չէր էլ ընկնում, որ իրենը չի։ Մտածկոտ տղա էր, անունը Չարլզ Բլանդեն։ Ես էլ կոշիկներս թողի փայլեցնի, որովհետև նախ՝ էդ զորանոցում դա սովորություն էր, հետո էլ գիտեի՝ Բլանդենի համար ինչքան շատ կոշիկ լինի, էնքան լավ։ Նա ամեն զույգի վրա երկար քրտինք էր թափում, ու ամենակեղտոտ, ցեխակոլոլ կոշիկն էլ նրա ձեռքի տակով անցնում էր թե չէ, էնպես էր պլպլում, ասես խանութից նոր առած։ Հենց որ կոշիկները հայելու պես փայլեցնում էր պրծնում, նայում էր դրանց, հաճույք ստանում։
Էս կայազորում շատ գրող չկար։ Ուղիղ տասներկու հոգի էին ու Նյու Յորքի գրողներին մազաչափ էլ չէին նման։ Ախր Օհայոյի կայազոր ուղարկվելը աքսորի պես բան էր։ Դե, ոնց որ ռուսներին էին աքսորում, ցարին կամ կառավարությանը անհաճո մարդկանց քշում Սիբիր։ Սկզբում բոլոր գրողներն էլ Նյու Յորքի կայազորում էին եղել, բայց իրենց չէին արդարացրել, էսպես ասած՝ գործից գլուխ չէին հանել։ Աքսորված մարդը դառնացած է լինում, իսկ դառնացած փոքր մարդը զվարթալից փոքր մարդուց լավ է, դրա համար էլ էս գրողներն աչքիս ավելի դուրեկան երևացին, քան Նյու Յորքում տեսածներս, չնայած սրանք էլ իսկական գրող չէին։
Էդքանի միջից մենակ մեկն էր գրող։ Նրա մասին վաղուց էի լսել՝ բանակ գալուցս շատ առաջ ու հենց իմացա, որ նա էլ է էս կայազորում, գրադարանից գրքերը վերցրի, կարդացի։ Տասնհինգ գիրք ուներ գրած։ Մինչև Օհայոյից գնալս, տասնմեկը ճարեցի։ Բոլորն էլ լավն էին, բայց երեքը՝ արտակարգ։ Չէի հասկանում, թե նրա պես մարդն ինչ ունի բանակում։ երեսունհինգ տարեկան էր, մի քիչ էլ գորիլայի նման էր քայլում։ Ուսերն ու երկար ձեռքերն էլ էին կապկային։ Զվարճալի մարդ էր, մի թեթև ճանաչեիր, արդեն համոզվում էիր, բայց դեմքին միշտ նույն ցավագին արտահայտությունն էր։ Քայլելիս անընդհատ սոթ էր տալիս, բայց ոչ ոք չէր տեսել, որ ընկնի։ Զինվորավարի դիք֊դիք քայլողները մի գլուխ սոթ էին տալիս, փռվում, իսկ էս մարդը՝ չէ։ Կայազորում ամենքից շատ ինքն էր սոթ տալիս, բայց երբեք չէր ընկնում։
Էն շենքը, որտեղ գրողներն էին աշխատում, կոչվում էր արտադրական․ բլրի փեշին էր՝ զորանոցներից համարյա մի մղոնի վրա, բայց գրողը խնդրել էր, որ վաշտի բաժնեգծի մոտ հին շենքում աշխատի, ու թույլ էին տվել։ Էդ շենքը ընդհանրապես տաքացվելիս չէր եղել, ասենք, նա դրա մասին խոսք էլ չէր գցել, բայց որոշ ժամանակ անց էնտեղ քարածխի վառարան էին դրել ու շենքում կիտված հնոտիքի մի մասը տարել։ Երբ ինձ համար գործ բացվեց, վաշտի հրամանատարը գրասենյակում հարմար տեղ չգտավ ու հրամայեց, որ գնամ էդ շենքը՝ գրողի մոտ, հարցնեմ, թե դեմ չի՞ լինի, եթե էնտեղ մի սեղան ու գրամեքենա էլ դնեն։
Հենց ներս մտա, տեսնեմ նա պատուհանի առաջ կանգնած՝ ձյանն է նայում։
― Վաշտի հրամանատարն ուզում է իմանալ՝ դուք դեմ չէ՞ք լինի, եթե․․․
― Իհարկե չէ,― վրա բերեց նա։
Չթողեց էլ, որ ասեմ, թե վաշտի հրամանատարի ուզածն ինչ է։ Չնայած կոպիտ մարդ չէր՝ հետո իմացա, ուղղակի համբերություն չուներ։
― Ուրեմն գնամ սեղանն ու գրամեքենան բերեմ,― ասի։
― Ես չգիտեի, որ գրող եք,― ասաց։
― Գրող չեմ,― ասի։― Նյու Յորքի կայազորում մեքենագրությամբ էի զբաղվում, էստեղ էլ են ուզում, որ նույնը անեմ։
― Ի՞նչ եք մեքենագրում։
― Հերթապահության ցուցակներ։ Ծանուցումներ։ Ամեն տեսակ ցանկեր։ Զեկուցագրեր։
― Եվ դա ձեր սրտո՞վ է։
― Վատ չի։ Սիրում եմ սեղանիս մոտ նստել ու տպել։
― Դե լավ, տեղավորվեք։ Գրասեղանը կարող եք այ, այնտեղ դնել։ Սենյակի մյուս ծայրինն էլ իմն է։ Ինչքա՞ն ժամանակ է, որ բանակում եք։
― Համարյա հինգ ամիս։ Իսկ դո՞ւք։
― Գրեթե վեց։ Հետո՞, հավանաբար որքան ինձ է դուր գալիս, այնքան էլ ձեզ։
― Իսկ ձեզ դո՞ւր է գալիս։
― Տեսնում եմ, որ ձեզ էլ չի դուր գալիս։
― Դե, երևի մեկնումեկը պիտի ծառայի բանակում։
― Չէի պատկերացնում, թե այդ մեկը հենց ես պիտի լինեմ,― ասաց։
Կեսօրից հետո,― արդեն երրորդ օրն էր, ինչ էդ կայազորում էի,― վաշտի հրամանատարի հանձնարարած գործը վերջացրի, վեր կացա, ճմլկոտելով հորանջեցի ու մի սիգարետ կպցրի։
― Ձեր թղթերի մեջ որևէ գաղտնի բան կա՞,― ասաց գրողը։
― Դժվար թե։
― Չե՞ք առարկի, եթե մի հայացք գցեմ։
Ասի՝ չէ, առարկություն չունեմ, ու նա թղթերը աչքի անցկացրեց․ եղած֊չեղածը երեք ծանուցում էր՝ հայտարարությունների ախտակին փակցնելու համար, մի հերթապահության ցուցակ ու կայազորի անձնակազմի ցանկը։
― Հիանալի է,― ասաց նա։― Բոլորն էլ անթերի եք տպել։ Չե՞ք ուզում փողշպրտոցի խաղալ։
Մոտ մի ժամ սենթանոցներ էինք շպրտում պատին, վերջը ես յոթ միավոր շահեցի, չնայած խաղի ընթացքում համարյա դրա կրկնակին էի հավաքել։
Իրիկունը հայրիկին պատմեցի, թե որ գրողի հետ եմ ծանոթացել, հայրիկն ասաց․
― Ինչ է, նրան է՞լ են բանակ բերել։
― Հա,― ասի։― Գրքերին ծանո՞թ ես։
― Իհարկե, ծանոթ եմ,― ասաց հայրիկը։― Բայց նա ի՞նչ պիտի անի բանակում։
― Դե, գտնում են, որ ուսումնական ֆիլմերի սցենարներ պիտի գրի։
― Տե՜ր աստված,― ասաց հայրիկը,― դա նույնն է, թե Բըրնսից պահանջես, որ կոչեր գրի ռազմական փոխառության ազդագրերի համար։
― Ի՞նչ Բըրնս։
― Ռոբերտ Բըրնսը,― ասաց հայրիկը։― Բա նրա պես մարդուն կբերեն, բանա՜կ կգցեն։ Թողեք մինչև պատերազմը ինչ գրելիս է եղել ու հետագայում էլ ինչ որ պիտի գրի, էդ մարդը հանգիստ նստի, գրի․․․ կամ գնդակը տրաքացրեք ճակատին ու պրծե՛ք։
Մի առավոտ էլ իր գրասեղանի առաջ անօգուտ չարչարվելուց հետո գրողը վեր կացավ տեղից ու մոտեցավ ինձ։
― Գործ ունե՞ք անելու,― ասաց։
― Չէ,― ասի,― ընկերոջս նամակ եմ գրում։
― Է՛հ,― ասաց,― երեք շաբաթ է՝ փորձում եմ սցենար գրել մարմնամարզության այսպես կոչված՝ հրաշագործ ուժի մասին, բայց ըստ երևույթին ի վիճակի չեմ։ Միտքս անընդհատ ուրիշ տեղ է թափառում։ Արտադրական բաժնի վարիչը՝ գնդապետը, ինձ հետ արտակարգ համբերատար է, ու ես երախտապարտ եմ նրան, միայն թե չեմ ուզում այլևս նրա համբերությունը շահագործել։ Սրտանց կցանկանայի նրան գոհացնել, բայց զգում եմ, որ սա իմ բանը չէ։ Գլուխս բազմաթիվ այլ թեմաներով է լի։ Չէ՞ք օգնի ինձ։
― Ես ի՞նչ կարող եմ անել։
― Սցենարը գրել։
― Ախր սցենար գրել չգիտեմ։
― Պետք էլ չի իմանալ։ Ուղղակի հարկավոր է մի երկու ժամ գրամեքենայով տկտկացնել։ Ես գլուխ չեմ հանում, որովհետև մի քիչ գրել եմ սովորել, իսկ դա խանգարում է։ Դե, ի՞նչ կասեք։
― Կփորձեմ։
― Շնորհակալ եմ։ Մի օր էլ ես ձեզ լավություն կանեմ։
― Ե՞րբ եք ուզում, որ սկսեմ։
― Կարո՞ղ եք հենց հիմա։ Ես էլ գոնե զբոսնելու կգնայի։ Պատկերացում ունե՞ք, թե ինչ եք անելու։
― Դե,― ասի,― շատ եմ ուսումնական ֆիլմեր տեսել։ Գիտեմ ինչ պիտի սարքվի, որ հավանեն։
― Արդեն ժամը ինն է,― ասաց գրողը։― Տասներկուսին կհանդիպեմ։ Կգա՞ք միասին ճաշարան գնանք։
― Լավ։
― Ահա՜, սա էլ նախնական նյութն է, երեք շաբաթ առաջ գնդապետն է տվել։ Աչքի անցկացրեք, գուցեև ինչ֊որ բան քաղեք։
― Լավ։
Նա սոթ տալով, բայց առանց ընկնելու, դուրս եկավ շենքից, ես էլ սկսեցի գնդապետի տված նախնական նյութը նայել։ Տասնհինգ րոպեում ամեն ինչ ծանրութեթև արի ու անցա, իմ կարծիքով, հենց գնդապետի ուզածը գրելուն։ Մինչև տասնմեկն անց կես ամբողջը մեքենագրեցի պրծա, համարյա ինը էջ ստացվեց։ Գրածս էնքան ապուշ բան էր թվում, որ ամաչում էի, բայց չգիտեի, թե նման դատարկ նյութից ուրիշ ինչ դուրս կգա։ Որոշեցի գրողին ասել՝ գործը գլուխ չեկավ, բայց նրա ներս մտնելու պահին գրածս կարդալով էի զբաղված։
― Հը՛, հաջողվե՞ց,― ասաց նա։
― Դե,― ասի,― մի բան դուրս բերի։ Աչքիս լրիվ ապուշություն է։
― Հապա տվեք տեսնեմ։
Նա գրածս վերցրեց, մոտեցավ պատուհանին ու ոտքի վրա կարդաց։ Մտածում էի քաղաքավարության համար շնորհակալություն կհայտնի ու ամեն ինչ մոռացության կտա, բայց նա հետ եկավ, թե՝
― Հուսով եմ չեք վիրավորվի, եթե ասեմ, որ դուք գրել եք ուսումնական ֆիլմի լավագույն սցենարը իմ կարդացածների մեջ։
― Ձեր կարծիքով՝ լա՞վ է։
― Իսկ և իսկ գնդապետի ուզածն է, որ կա։ Հիմա տեսեք․ փաստորեն սա ես չեմ գրել, մինչդեռ ինձ էր հանձնարարված․․․
― Հետո՞ ինչ։
― Անհարմար եմ զգում, որ բախտս այսպես բանեց․ իմ փոխարեն գործս անող գտա․․․ Ես անասելի դժվար կացության մեջ եմ, մյուս կողմից էլ՝ ձեզ շատ երախտապարտ։ Հնարավո՞ր է, որ երկուսս էլ առայժմ ձևացնենք, թե սա ես եմ գրել։
― Իհարկե,― ասի,― ի՞նչ մի դժվար բան է։
― Կեսօրյա նախաճաշից հետո գնդապետին կհանձնեմ։
Նախաճաշից հետո նա իջավ բլրից ցած՝ արտադրական բաժին, իսկ ես էլի հետ եկա գրասեղանիս մոտ։ Վիկտորից նամակ էի ստացել, գրում էր, որ իրեն ուղարկել են Նյու Յորքի նահանգի Ռոչեսթր քաղաքը՝ լուսանկարչական դպրոց։ Վեց շաբաթից նոր պիտի վերադառնար․ միգուցե, գրում էր, երկուսս էլ միաժամանակ Նյու Յորք հետ դառնանք։ Է՛հ, երևի Վիկտորը վեց շաբաթից իրոք Նյու Յորք վերադառնար, բայց ես՝ հազիվ թե, որովհետև սերժանտն ասաց՝ եթե մարդուն Օհայո են ճամփում, թեկուզ հրամանով՝ գործուղումը վեց շաբաթ լինի,― դե, միշտ էլ էդպես վեց շաբաթով են ուղարկում,― բայց մեկ է՝ ընդմիշջ Օհայոյում է մնում։
― Մտքովդ չանցնի, թե վեց շաբաթից Նյու Յորք հետ կդառնաս,― ասաց սերժանտը։
― Ախր ինչո՞ւ։
― Նյու Յորքում քեզ չեն հավանել։
― Ի՞նչ իմացաք։
― Դե որ էստեղ են քշել, ուրեմն՝ չեն հավանել։
― Բայց էնտեղ կարծես գործս առաջ էր գնում։
― Մեկնումեկը որոշել է, թե ավելի լավ է քեզ գլխից ցանել։ Էնպես որ Նյու Յորքը մտքիցդ հանիր։ Սրանից հետո մնում է քեզ Օվկիանոսի մյուս կողմն ուղարկեն։
Է՛հ, ինչ արած, նստեցի Վիկտորին նամակ գրելու, բայց մտածեցի, թե չարժի ասել, որ էլ երևի իրար չենք տեսնի, համենայն դեպս՝ Նյու Յորքում։ Դրա տեղը հազար ու մի ուրիշ բան գրեցի։ Նամակ չդարձավ, չգիտես ինչ դարձավ․ իմ, Վիկտորի, հայրիկի, Դոմինիկի ու Լուի մասին մի ծիծաղելի պատմություն դուրս եկավ։ Արդեն չորս էջ տպել էի, որ գրողը ներս մտավ․
― Դե,― վրա բերեց,― գնդապետը մեր սցենարից ցնցված է։ Ասում է՝ եթե կարողանամ ամիսը մեկ նման մի սցենար գրել, շատ երջանիկ կլինի։ Ես կուզեի հնարավորին չափ նրան երջանկացնել, որովհետև նախքան պատերազմը «Ուորներ բրազըրս» կինոընկերության համար սցենարներ է գրելիս եղել։ Մեր կայազորում երկա՞ր եք մնալու։
― Սերժանտն ասում է՝ ընդմիշջ։ Ասում է՝ էստեղից մի ճանապարհ կա՝ օվկիանոսի մյուս կողմը։ Չնայած հրամանով՝ գործուղումս վեց շաբաթ է։
― Իմն էլ է վեց շաբաթով,― ասաց գրողը։― Դե, քանի դեռ այստեղ եք, ի՞նչ եք կարծում, կարո՞ղ եք ամիսը մեկ այսօրվա պես մի գործ գլուխ բերել։
― Կարծում եմ՝ գլուխ կբերեմ։
― Իսկ հիմա՞ ինչ եք գրում։
― Նամակ՝ ընկերոջս։
― Մի քիչ երկար չէ՞։
― Մեկ֊մեկ երկար է ստացվում։
― Դեմ չե՞ք լինի, եթե կարդամ։
― Չէ, ինչ կա որ։
Գրողը նստեց ու գրածս ծայրից ծայր կարդաց։
― Ձեզ երբեք չե՞ն ասել, որ դուք գրող եք։
― Սան Ֆրանցիսկոյի մեր եկեղեցու քարոզիչն ասել է։
― Ես էլ եմ ասում։
― Ուղղակի լավ եմ նամակ գրում։
― Մարդ ինչ էլ գրի՝ նամակ է։ Պարզպաես ձեր նամակը բոլորին ուղղեք։
― Ի՞նչ ասեմ նրանց։
― Ինչ որ Վիկտորին եք ասում։ Դուք առաջին գրողն եք, որին հանդիպում եմ բանակում։
==Գլուխ քսանհինգերորդ==
<b>Վեսլին գրողին տանում է հոր հետ ծանոթացնելու, իսկ սա ոտով֊գլխով անհետացել է</b>
Մի իրիկուն չկարողացա գնալ քաղաք՝ հայրիկին տեսնելու, որովհետև ամբողջ օրը խոհանոցում վերակարգի էի ու տասի մոտեքրը հազվ ազատվեցի, էն էլ արդեն ուշ էր դուրս գալու համար։ Մյուս իրիկուն գրողին էլ հետս տարա քաղաք, որ հայրիկի հետ ծանոթացնեմ, բայց հենց վերելակ մտանք, վերելակավարն ասաց՝ հայրդ հյուրանոցից գնացել է։
Մոտեցա հյուրանոցի ծառայողի սեղանին, հարցրի, թե ինձ համար ոչ մի երկտող չկա՞։ Ասաց՝ չէ, չկա, ես էլ հարցրի, թե հայրիկը երբ է համարն ազատել, ասաց՝ անցած օրը, ուշ երեկոյան։
― Խմա՞ծ էր։
― Դրանից առաջ էր խմել։
― Սենյակում բան թողե՞լ է։
― Չէ։ Ճամպրուկով գնաց։
Ես էլ կարծում էի, թե հայրիկն արդեն կարգի է եկել, կարծում էի արդեն էդպես էլ կշարունակվի։ Էնքան զարմացա, որ նրան հյուրանոցում չգտա, մտածում էի՝ հաստատ էստեղ մի սխալ կա, դրա համար էլ պինդ֊պինդ նստեցի, սպասում էի, որ կգա։
Գրողը խոսեց ծառայողի հետ, քիչ անց նախասրահի ծայրի փոքրիկ բարից մի մատուցող երևաց՝ ձեռքին խմիչքի շիշ ու սառույց, և մենք մի֊մի բաժակ գցեցինք։
Խմելիս ինձ անընդհատ թվում էր, թե ուր որ է հայրիկը կմտնի, բայց ժամը տասն եկավ, արդեն կայազոր վերադառնալու ժամանակն էր, շիշն էլ համարյա դատարկել էինք, իսկ հայրիկը չկար ու չկար։
― Դեռ մի տասնհինգ րոպե էլ ունենք,― ասաց գրողը։― Գնամ տաքսի գտնեմ։
Քիչ հետո տասն անց տասնյոթ դարձավ։ Եթե տաքսին ամբողջ թափով գնար, տասնմեկից մի քանի րոպե առաջ տեղ կհասնեինք։ Բայց գրողը կարծես չէր էլ շտապում, ես էլ որ իսկի հետ դառնալու սիրտ չունեի։ Զզվել էի բանակից։ Զզվել էի անվերջ ժամով֊ժամացույցով նստել֊վեր կենալուց։ Զզվել էի անվերջ չարչարանք թափելուց, որ դառնամ էն, ինչ չէի, մի բան, որ չէի ուզում ու չէի կարող լինել, այսինքն՝ կալանավոր։ Ինձ ու ինձ ասի․ «Ա՛հ, թեկուզ ռազմական դատարան քարշ տան, թեկուզ բանտ գցեն, մինչև հայրիկին չտեսնեմ, էստեղից գնացողը չեմ»։
Արդեն տասն անց քսան էր, ու ես հասկացա, որ էլ չենք հասնի․ գլուխը քարը, բաժակս նորից լցրի։ Թե փորձանքի մեջ եմ ընկնելու, թող միանգամից ընկնեմ, թե ընկնելն է, թող իսկականից ընկնեմ։
Գրողը գնաց մի տուփ սիգարետ բերի։ Հետ եկավ, ասում է․
― Այսօր զորանց չենք վերադառնա, բայց առավոտյան վեցին պիտի վերկացին ներկայանանք։ Զանգահարեցի, տեսնեմ ով է զորանոցների հերթապահը, պարզվեց Բլանդենն է։ Ասացի՝ ես ու Ջեքսոնը երևի չկարողանանք տեսնմեկին հասնել, ի՞նչ կլինին որ։ Ասաց՝ լավ, բայց եթե վերկացին չներկայանանք, իր հացը կուտի։
Նա դուրս եկավ փողոց, տաքսու վարորդին վճարեց, ու տաքսին գնաց։ Նորից ներս մտավ, նստեց, ու մենք շարունակեցինք խմել։ Հենց շշի վերջը տվինք, դուրս եկանք գիշերային սրճարան գտնելու։
Հյուրանոցի ծառայողին ասի․
― Էս արանքում եթե հայրս երևա, թող սպասի ինձ, ես շուտ հետ կգամ։
Խոզապուխտով ձվածեղ կերանք, վրայից էլ սուրճ խմեցինք ու հետ դարձանք հյուրանոց։ Ամբողջ ճամփին աստված, աստված էի անում, որ հայրիկն էնտեղ լինի, բայց էլի չկար։ Մինչև առավոտվա հինգը հյուրանոցի նախասրահում նստեցինք։ Ուղղակի նստել, սպասում էինք։ Մինչև չորսի մոտերքը համարյա չէինք խոսում։ Արդեն կարգին լրջացել էինք, ու էլ չդիմացա, հորս մասին գրողին պատմեցի, թե ոնց է դեռ մորս հետ ապրելիս՝ միշտ առանց նրան մի խոսք ասելու, հանկարծ անհետացել, մայրիկի գնալուց հետո էլ նույն բանը իմ գլխին դրել։ Գրողը ոչ մի հարց չէր տալիս, իսկ ինձ թվում էր՝ երկուսով զրույց ենք անում, չնայած մենակ ես էի խոսում։ Ասի՝ չգիտեմ ինչն է ստիպում, որ հայրիկն էսպես մեկ֊մեկ հեռանա, բայց աչքս բացել― չեմ բացել, սա եմ տեսել։
Ժամը հինգին մի երկտող գրեցի հորս ու թողեցի ծառայողի մոտ, որ տա իրեն, եթե նա հյուրանոց վերադառնա։ Հետո գրողի հետ նստեցինք տաքսի ու ճամփա ընկանք կայազոր՝ վերակացին հասնելու։ Հենց կայազորի դարպասին մոտեցանք, ժամապահը դուրս պրծավ ու ատրճանակը հանեց։ Մութ, սևակնած առավոտ էր, ձյունախառն էլ անձրև էր մաղում։ Ժամապահը պինդ քնած էր եղել, մեկ էլ որտեղից որտեղ մեր տաքսին հայտնվել էր։ Խեղճի սիրտը փորն էր ընկել, էնպես էր շշկլվել՝ ձեռքերը դողում էին, բայց լավ էր չկրակեց։
Վերկացին ներկա ստացանք, հետո գնացինք ճաշարան, էն էլ չկարեցա բերանս բան դնել։ Գրողի կողքին նստած սպասեցի մինչև սուրճը խմի, ու հետ եկանք մեր գրասեղանների մոտ։ Գլուխս դրի ձեռքերիս ու քնեցի։
Իրիկունը նորից հյուրանոց գնացի, բայց հայրիկը չկար։ Նստեցի նրան նամակ գրելու, բայց մի երկու ժամ թուղթ մրոտելուց հետո հասկացա, որ հիմարություն է, թղթերը ծալեցի, դրի համազգեստիս գրպանն ու դուրս եկա հայրիկին փնտրելու։
Մի բարից մյուսն էի գնում, բայց նա ոչ մի տեղ չկար, արդեն տասն անց էր։ Զանգեցի կայազոր, որ իմանամ զորանոցների հերթապահն ով է։ Ինձ անծանոթ մեկն էր։ Խնդրեցի, որ լավություն անի՝ ժամը տասնմեկին զորանոցները ստուգելիս, ինձ բացակա չդնի։ Սա թե՝
― Դու բանակում ես, այ ընկեր․ եթե տասնմեկին տեղդ պառկած չլինես, ուրեմն պարզ է, ինքնագլուխ բացակայում ես։
Ինչ մարդիկ կան բանակում, է՜։ Ա՛հ, էնքան կատաղեցի, որ լսափողը կախելուն պես՝ որոշեցի էլ հետ չդառնալ։ Վերկացին էլ չէի գնալու։ Ընդհանրապես չէի գնալու։ Թող զինվորական ոստիկանությունն ինձ բռներ։
==Գլուխ քսանվեցերորդ==
<b>Վեսլին հորը փնտրելով, ինքնագլուխ բացակայում է զորանոցից ու պատահում մի կնոջ, որը ձյան տակ «Վալենսիան» է երգում</b>
Քաղաքի մի ծայրից մյուսն էի թափառում։
Կեսգիշերին մոտ սկսեց ձոյւն գալ, ու քաղաքը փոխվեց, գեղեցկացավ, թեկուզ և աչքիս ատելի էր։ Թարմ ձյունը ծածկեց փողոցների ցեխն ու կեղտը, եղած֊չեղածը սպիտակեց, ու լռություն իջավ։ Մի քանի բար էլ մտա, ամեն տեղ մի երկու բաժակ խմեցի, նայում էի մարդկանց, ականջ դնում նրանց խոսք ու զրույցին։ Ժամը մեկի կողմերը որոշեցի գնալ հյուրանոց ու եթե հայրիկը եկած չլինի, վերցնել նրա սենյակն ու պառկել քնելու․ համարը կպահեի, մինչև նա հետ գար, իսկ թե հետ չգար, ես կմնայի էնտեղ։ Էնքան լավ սենյակ էր, ասես տանը լինեի։
Հյուրանոցի ճամփին, մեկ էլ տեսնեմ՝ հարբածի պես երգելով, բարից մի կին դուրս եկավ․ սիրտս թուլացավ, ախր «Վալենսիան» էր երգում, իմ երգը, հայրիկից ինձ մնացած երգը։ Հիմա կպել եմ նրան ու պոկ չեմ գալիս։
― Որտե՞ղ եք լսել էդ երգը։
Կինն աչքերը չորս արած՝ նայում էր երեսիս ու ժպտում, ես էլ գրկեցի նրան ու համբուրեցի, դե, քեֆս լավ֊լավ էր, հոգնած մեռնում էի, նա էլ էնքան մոտիկ էր՝ կողքիս։
― Պիտի ասեք,― վրա եմ տալիս։― Որտե՞ղ եք լսել։ Մեկնումեկը երգել է ձեզ համար, չէ՞։
― Գնանք ինձ մոտ,― ասաց կինը։― Տեր իմ աստված։ Գնանք ինձ մոտ։
Հենց ոտքներս դրինք մի բավականին մեծ, սիրուն տան շեմին, կինը թե՝
― Սեփականությունս է, ամբողջ շենքն իմն է։
Ես նորից գիրկս առա նրան ու համբուրեցի, իսկ նա ասաց․
― Տեր իմ աստված։
Առաջնակարգ ռեստորանի մատուցողուհու պես հագնված մի սևամորթ աղջիկ վազեվազ եկավ ու օգնեց, որ կինը վերարկուն հանի։ Տանտիրուհու չորս կողը ֆռֆռաց, հետո վերարկուն թևին՝ աստիճաններով վազ տվեց վերև։ Կինը դարձավ ինձ ու շշնջաց․
― Դե, մի քաշվիր։ Գնանք, կնստենք, մի բան կխմենք։
Բարձրացանք երկրորդ հարկ թե չէ՝ երկար, շիկակարմիր մազերով մի աղջիկ ընկավ աչքիս․ նա դուրս եկավ սենյակից ու միջանցքով գնաց։ Հագին տեսքից շատ թանկ երեկոյան շոր էր, ու նա էնքան չքնաղ երևաց, որ մտքումս ասի․ «Էդ ո՞նց պիտի հարմար աղջիկ ճարես՝ հետն ամուսնանաս, եթե ամեն պատահածն աչքիդ հրաշք է երևում՝ դեռ իսկի չիմացած, թե ով է, ինչ է»։
Կինն ինձ տարավ ճոխ կահույքով լեփլեցուն մի մեծ ու ընդարձակ սենյակ․ դաշնամուր էլ կար, իսկ սեղանին երեք հեռախոս էր դրված։ Քիչ հետո սևամորթ սպասուհին ներս մտավ ու դուռը հետևից ծածկեց։
― Ամեն ինչ շատ լավ դասավորվեց, միսս Մոլի,― ասաց։
― Օ՝Քոնորը զանգե՞ց։
― Զանգեց, զանգեց, մեմ։
― Ի՞նչ էր ասում։
― Ասում էր, որ իրեն զանգեք։
― Տանն ո՞վ կա։
― Մեգին է, նա էլ գնալու վրա է։
― Լավ, Դեյզի,― ասաց կինը։― Եթե պետք եղա, տանն եմ։
Սևամորթ սպասուհին գնաց ու մի քանի րոպեից եկավ՝ ձեռքին ամեն ինչով բեռնված մի արծաթե մատուցարան։ Եղած֊չեղածը դրեց փոքրիկ սեղանին ու նորից գնաց, կինն էլ հարցրեց՝ վիսկին ինչով եմ խմում․ սովորական ջրո՞վ, թե սոդաջրով։ Ասի՝ ջրով, ու նա ինձ համար ջրով վիսկի բացեց։ Տեսքը տեղը կին էր՝ մազերը ծոծրակին հավաքած, կլոր երեսով ո ւ գլխի հպարտ դիրքով։ Մարմինը փամփլիկ էր ու փափուկ, լիքը֊լիքը սպիտակ թևեր ուներ ու թմբլիկ, կարճ մատներով փոքրիկ ձեռքեր։ Մոտավորապես նյույորքցի ընկերուհուս տարիքին կլիներ, բայց լրիվ ուրիշ կարգի կին էր։
― Վերջին անգամ ե՞րբ եք էդ երգը լսել,― ասի։― Ես պետք է իմանամ։
― «Վալենսիա՞ն»,― ասաց կինը։― Դեռ աղջիկ ժամանակվանից գիտեմ։
― Հաստատ վերջերս լսած կլինեք, որ մեկը երգում է․․․ միգուցե հենց երե՞կ։
― Հազիվ թե։
― Պիտի որ լսած լինեք։ Միտքներդ բերեք։ Ոչ ոք հենց էնպես չի երգում էդ երգը։ Անցած իրիկուն ո՞վ է էստեղ եղել։
― Էստեղ եկողներին ես երբեք չեմ տեսնում։ Միայն բարեկամներիս հետ եմ հանդիպում։
Հանկարծ նա հեռախոսներից մեկի լսափողը վերցրեց, մի համար հավաքեց ու ինչ֊որ մարդու հետ լուրջ֊լուրջ, կամացուկ խոսելուց հետո լսափողը դրեց։
Ես նորից գրկեցի նրան ու համբուրեցի, նա էլ թե՝
― Փոքրիկս, փոքրիկս, ա՛խ, տեր իմ աստված։
― Միգուցե աղջիկներից մեկը երգել է, ականջիդ է ընկել,― ասի։
Րոպեն մի անգամ հեռախոսներից մեկնումեկը զանգում էր, տանտիրուհին վերցնում էր լսափողն ու մեղմ, բայց շատ գործանական եղանակով խոսում։ Շատ չանցած՝ տեսնեմ արդեն գիշերվա երեքն է, ես էլ էնքան էի հարբել, որ հայրիկին էլ էի համարյա մոռացել։ Կինն ինձ տարավ վերջին՝ երրորդ հարկ ու մտցրեց մի մեծ սենյակ, ասի․
― Առավոտվա վեցին պիտի վերկացին հասնեմ, էստեղ կնստեմ մինչև գնալուս ժամանակը գա՝ մի տաքսի գտնեմ, հասնեմ կայազոր։ Հոգնել եմ, գլխիս էլ փորձանք է եկել։
― Ի՞նչ փորձանք։
― Ինքնագլուխ բացակայում եմ։ Պիտի տասնմեկին՝ գիշերային ստուգմանը, զորանոցում լինեի, բայց արդեն երեքն անց է։
― Որտե՞ղ ես ապրում։
― Սան Ֆրանցիսկոյում։
― Ես էլ եմ էնտեղ ապրել,― ասաց կինը։― Ժամանակին էնտեղ էլ տուն ունեի․ քաղաքի ամենաընտիր տունը։ Մի մտածեիր, լավ կլինի։ Ուղղակի հոգնել ես էդպես տնից֊տեղից հեռու, ուրիշ ոչինչ, պառկիր քնելու։
Հենց որ գնալուս ժամը մոտեցավ, մեկ էլ մարմինս հո մի դող չբռնեց, հիմա ո՜նց եմ զնգրտում, ատամ ատամի տալիս։ Կնոջ աչքին սա շատ զվարճալի թվաց, ինձ պինդ֊պինդ սեղմեց կրծքին ու գրկից բաց չթողեց, մինչև ոտից֊գլուխ տաքացա, ու զնգրտոցս անցավ։ Նա լողարանը լիքը ջուր լցրեց ինձ համար, որ լոգանք ընդունեմ, հետո էլ այցետոմսը տվեց՝ վրան իր հեռախոսի համարն ու տան հասցեն, ասաց՝ ինչ էլ պատահի, զանգեմ։ Բանակի մեծավորներից մեկի հետ ծանոթ էր, ու եթե բանս վատ լիներ, կզանգեր նրան, կստիպեր գործս դասավորել։
Մի տաքսի գտա, ինձ բերեց կայազոր, վերկացին հասա, բայց անվանականչից հետո սերժանտը մոտեցավ, թե՝
― Վաշտի հրամանատարն ուզում է քեզ տեսնել։
==Գլուխ քսանյոթերորդ==
<b>Վեսլիին կալանքի են առնում, բայց նա այնքան է հոնգել, որ իր համար մեկ է</b>
Գնացի գրասենյակ ու վաշտի հրամանատարին ներկայացա, իսկ սա ասում է․
― Դու գիտե՞ս, թե ինքնագլուխ բացակայությունը ինչ լուրջ հանցանք է։
― Ճիշտ այդպես, սըր։
― Բայց դրանով հանդերձ՝ գիշերն ինքնագլուխ բացակայե՞լ ես։
― Առանց պատճառի՛ չեմ բացակայել, սըր։
― Ինձ ոչ մի պատճառ չի հետաքրքրում։ Տասնմեկին՝ գիշերային ստուգմանը, զորանոցո՞ւմ ես եղել։
― Ոչ, սըր։
― Ուրեմն ինքնագլուխ բացակայե՞լ ես։
― Ճիշտ այդպես, սըր։
― Նստիր գրասենյակի նստարանին ու սպասիր, մինչև որ կանչեմ։
― Լսում եմ, սըր։
Գնացի նստեցի, դե գիտեի, որ հաստատ քաշվել եմ, բայց էնքան էի հոգնել՝ արդեն ինձ համար մեկ էր։ Քիչ հետո վաշտի հրամանատարն իր առանձնասենյակից դուրս եկավ։ Զորանոցներում հերթապահած կապրալին կանչեց թե՝
― Կապրալ Բենեթ, երեկ գիշերային ստուգման ժամանակ ի՞նչ վիճակ էր համար 808 զորանոցում։
― Բոլոր կամ ներկա էին, կամ հարգելի պառճառով՝ բացակա, սըր, միայն շարքային Ջեքսոնն էր ինքնագլուխ բացակայում։
― Համոզվա՞ծ եք։
― Ճիշտ այդպես, սըր։
― Պատրա՞ստ եք ձեր տեսածը երդմամբ հաստատել։
― Ճիշտ այդպես, սըր։
Է՛հ, գրողը տանի, էնքան հոգնած էի՝ չջղայնացա էլ կապրալի վրա։ Ուղղակի լսում էի, կարծես ուրիշի մասին մի հետաքրքիր պատմություն են անում։
― Շարքային Ջեքսոնը,― ասաց վաշտի հրամանատարը կապրալին,― այս շենքում փակված կմնա՝ կալանքի տակ, մինչև հատուկ կարգադրություն։― Հետո շրջվեց իմ կողմը, թե․― Նախաճաշե՞լ ես։
― Ոչ, սըր։
Նա դարձավ կապրալին։
― Զանգեք ճաշարանի հերթապահ սերժանտին, թող սրա համար ուտելիք ուղարկի։
― Լսում եմ, սըր,― ասաց կարպալը։
Վաշտի հրամանատարը մտավ իր առանձնասենյակը, իսկ կապրալը զանգեց ճաշարանի հերթապահին։ Շատ չանցած՝ տեսնեմ Ջո Ֆոքսհոլը եկավ՝ մատուցարանով ուտելիքն էլ ձեռքին։
― Լսեցի, որ ճաշարանի հերթապահը քո անունը տվեց,― ասաց։― Ի՞նչ է պատահել։
― Ինքնագլուխ բացակայել եմ։
― Ո՞վ է տեղ հասցրել։
― Այ, էս կապրալը։
Ջոն հայացքով չափեց կապրալին։
― Քե՞զ ինչ է պատահել,― ասաց։
― Պարտքս է՝ կատարել եմ։
Մինչև Ջոն կարպալի հետ հաշիվներ էր մաքրում, կնոջ տված այցետոմսը միտքս ընկավ, հանեցի ու դրի Ջոյի ձեռքը։
― Էս համարով զանգիր,― բացատրեցի նրան,― ասա՝ իմ կողմից ես զանգում, ասա՝ բանը վատ է, ինքն էլ՝ շատ վատ։
― Լավ,― ասաց Ջոն։
Մի տասը րոպեից նա եկավ գրասնյակ, բայց էդ պահին վաշտի հրամանատարը խոսում էր կապրալի հետ, Ջոն էլ ուղղակի մի հայացք գցեց վրաս, գլխով արեց ու գնաց։ Հասկացա, որ զանգել է ու ամեն ինչ ասել։ Մինչև երեքն անց կես նստարանին մեխված մնացի, տղերքը սուտումուտ պատճառներ բռնելով՝ անընդհատ ներս էին ընկնում գրասենյակ, որ տեսնեն, թե ինքնագլուխ բացակայության համար ինձ ոնց են կալանքի առել։ Երեքն անց կեսին վաշտի հրամանատարը կանչեց, հենց ներկայացա, ասաց․
― Անցիր ծառայության։
Ու էլ ոչ մի բառ։
Եկա գրասեղանիս մոտ, նստեցի, քունս տարավ։ Քիչ հետո Ջո Ֆոքսհոլը զարթնեցրեց, թե՝
― Հը՛, ի՞նչ եղավ։
― Վաշտի հրամանատարը կանչեց, ասում է՝ անցիր ծառայության։ Էն այցետոմսը տուր։
― Կթողնե՞ս հեռախոսի համարն ու հասցեն արտագրեմ։
― Լավ, բայց տեղի֊անտեղի նրան չանհանգստացնես։
― Ո՞վ է որ։
― Մի տիկին է՝ Սան Ֆրանցիսկոյից։
― Ես շատ եմ եղել Սան Ֆրանցիսկոյում,― ասաց Ջոն։― Մենք Բեյքրսֆիլդում ենք ապրում, բայց որ Բերքլիում էի՝ Կալիֆոռնիայի համալսարանում սովորելիս, ամեն շաբաթ իրիկուն Սան Ֆրանցիսկո էի գնում։
― Դե լավ,― ասի։
Ջոն հեռախոսի համարն ու տան հասցեն ծոցատետրի մեջ արտագրեց։
Ես վեր կացա ու գնացի զուգարան՝ սափրվելու։
==Գլուխ քսանյոթերորդ==
<b>Վեսլին ու գրողը քննարկում են դասալիքի մասին գրվելիք սցենարը, Վեսլին մի շարք հանդեսներ է կարդում ու նամակ գրում Ռոչեսթր՝ Վիկտոր Տոսկային</b>
====
<b></b>
==Ծանոթագրություններ==
<references>
