====Բ․ Կոմունիստները====
Հայ կոմունիստները երբեք իրենց հարմարավետ, ինքնավստահ կամ անվտանգ չեն զգացել անկախ Հայաստան պետության մեջ։ Նրանց համար այն չափազանց մեկուսի, չափազանց ծանրաբեռնող ու չափազանց փոքրիկ մի վայր է։ Նրանք ավեփ հանգիստ կզգային ուրիշ մեկի պատկերացումների մեջ իրենց տրված դերակատարությամբ, այնպիսի մեկի, որը ներկայացնի քաղաքակրթության ավեփ բարձր, ավեփ ունիվերսալ գաղափար։ Այս դեպքում պետության նպատակն է գտնել այդ մեկին՝ այդ պետությանը կամ կայսրությանը եւ շրջան կատարել դրա ուղեծբով։
Հայ բոլշեւիկ հեղավտխականների ավանդական գաղափարախոսության իներցիայով դրդվածկոմունիստները երբեք իրենց հարմարավետ, թե այսօր կոմունիզմով հմայված մարդկանց տեսակի պատճառովինքնավստահ կամ անվտանգ չեն զգացել անկախ Հայաստան պետության մեջ։ Նրանց համար այն չափազանց մեկուսի, կոմունիստական կուսակցությունների մտածողության չափազանց ծանրաբեռնող ու չափազանց փոքրիկ մի վայր է։ Նրանք ավելի հանգիստ կզգային ուրիշ մեկի պատկերացումների մեջ միակ մշտական երեւույթը եղել է Ռուսաս–98տանի նկատմամբ նվիրումը։ Ցարական Ռուսաստանիրենց տրված դերակատարությամբ, բոլշեւիկյան Ռուսաստանայնպիսի մեկի, Խորհրդային Ռուսաստանորը ներկայացնի քաղաքակրթության ավելի բարձր, թե Ռուսաստանի Դաշնություն՝ կարեւոր չէ, քանի դեռ այն կայսերապետական Ռուսաստան է։ավելի ունիվերսալ գաղափար։ Այս դեպքում պետության նպատակն է գտնել այդ մեկին՝ այդ պետությանը կամ կայսրությանը և շրջան կատարել դրա ուղեծրով։
Սերգեյ Բադւպյանի ղեկավարած ՀԿԿ֊իՀայ բոլշեվիկ հեղափոխականների ավանդական գաղափարախոսության իներցիայով դրդված, Արամ Սարգսյանի ղեկավարած ՀԴԿ֊ի եւ անցյափ ու ներկայի նրանց ուղեկիցների համար ապահովությունր կայանում է նրանումթե այսօր կոմունիզմով հմայված մարդկանց տեսակի պատճառով, որ ներքինկոմունիստական կուսակցությունների մտածողության մեջ միակ մշտական երևույթը եղել է Ռուսաստանի նկատմամբ նվիրումը։ Ցարական Ռուսաստան, արտաքին ու անվտանգության քաղաքականության պատասխանատվությունը փոխանցվի Ռուսաստանին՝ միշտ հանուն բարձրագույն հդեափ՝ հանուն սոցիափզմի կառուցմանբոլշևիկյան Ռուսաստան, ընդդեմ իմպերիափզմիԽորհրդային Ռուսաստան, ընդդեմ Արեւմտյան մշակույթի։ Ի վերջոթե Ռուսաստանի Դաշնություն՝ կարևոր չէ, այս կուսակցությունները բոլոր պրոբլեմների պատճառը փնտրելու են Ռուսաստանին բավարար չափով հաճոյացած չլինելու մեջ։ Լուծումներն այնուհետեւ իրենք իրենց կգան։քանի դեռ այն կայսերապետական Ռուսաստան է։
Կոմունիստական կուսակցությունների Սերգեյ Բադալյանի ղեկավարած ՀԿԿ֊ի, Արամ Սարգսյանի ղեկավարած ՀԴԿ֊ի և անցյալի ու ներկայի նրանց ուղեկիցների համար իրենց իշխանության ներքո արտաքին քաղաքականությունը շատ պարզ ապահովությունը կայանում է փնելու։ Սառր պատերազմն ավարտված չէնրանում, եւ Հայաստանը պետք է կատարած փնի իր ընտրությունը։ Հայաստանն իմանալու էոր ներքին, թե ինչպես կողմնոբոշվել աշխարհի գործերում։ Նույնիսկ եթե Սառը պատերազմն ավարտված էարտաքին ու անվտանգության քաղաքականության պատասխանատվությունը փոխանցվի Ռուսաստանին՝ միշտ հանուն բարձրագույն իդեալի՝ հանուն սոցիալիզմի, անհրաժեշտ է այն վերակենդանացնելընդդեմ Արևմտյան մշակույթի։ Ի վերջո, եւ կոմունիստական գաղափարախոսությունը գիտի ինչպես հասնել դրան։ Աշխարհը բավական պարզ մի վայր է։ Ռուսաստանի կողմից բարեհաճության արժանացած երկրնեբը կփնեն Հայաստանի դաշնակիցները, Ռուսաստանի թշնամիները՝ նաեւ Հայաստանի թշնամիները։այս կուսակցությունները բոլոր պրոբլեմների պատճառը փնտրելու են Ռուսաստանին բավարար չափով հաճոյացած չլինելու մեջ։ Լուծումներն այնուհետև իրենք իրենց կգան։
Հստակորեն զատորոշված այդ աշխարհում հարկ չկա ընտրություն կատարելԿոմունիստական կուսակցությունների համար իրենց իշխանության ներքո արտաքին քաղաքականությունը շատ պարզ է լինելու։ Սառը պատերազմն ավարտված չէ, Հայաստանի անվտանգության խնդիրն ինքնաբերաբար կլուծվի, քանի որ և Հայաստանը պետք է կատարած լինի իր ընտրությունը։ Հայաստանն ավեփ մեծ միավորի մաս կկազմի։ Աղավաղված պատմության եւ Թուրքիայից սպաոնացող ապագա չարիքի թմբկահարումը բավարար կփնի Ռուսաստանի շահերի համար Հայաստանի կարեւորությունը պահպանելուիմանալու է, թե ինչպես նաեւ ոչ– հայբենասիբական այնպիսի գայթակղություններից զերծ մնալու համարկողմնորոշվել աշխարհի գործերում։ Նույնիսկ եթե Սառը պատերազմն ավարտված է, ինչպիսին անհրաժեշտ է Թուրքիայի՝ այն վերակենդանացնել, և կոմունիստական գաղափարախոսությունը գիտի ինչպես հասնել դրան։ Աշխարհը բավական պարզ մի վայր է։ Ռուսաստանի հավերժական թշնամու հետ հարաբերությունների նորմալացումը։կողմից բարեհաճության արժանացած երկրները կլինեն Հայաստանի դաշնակիցները, Ռուսաստանի թշնամիները՝ նաև Հայաստանի թշնամիները։
Այս գաղափարախոսության հետեւորդների համար տնտեսության կարգավորումը նույնպես պարզ կփնի։ Հայաստանը կարոդ է ավտո– դողեր պատրաստել՝ Մոսկվայի մերձակայքում արտադրված ավտոմեքենաների համարՀստակորեն զատորոշված այդ աշխարհում հարկ չկա ընտրություն կատարել, աղքատությունն ու գործազրկությունը կանհետանանՀայաստանի անվտանգության խնդիրն ինքնաբերաբար կլուծվի, քանի որ Հայաստանն ավելի մեծ միավորի մաս կկազմի։ Աղավաղված պատմության և Թուրքիայից սպառնացող ապագա չարիքի թմբկահարումը բավարար կլինի Ռուսաստանի շահերի համար Հայաստանի կարևորությունը պահպանելու, ինչպես անհետացել էին խորհրդային կարգերի օրոք։ Սո–99ցիալական պրոբլեմները՝ կոռուպցիաննաև ոչ֊հայրենասիրական այնպիսի գայթակղություններից զերծ մնալու համար, պոռնկությունը եւ այլն, նույնպես կանհետանան Կուսակցության հրահանգով կամ Գերագույն խորհրդի քվեարկությամբ։ինչպիսին է Թուրքիայի՝ Ռուսաստանի հավերժական թշնամու հետ հարաբերությունների նորմալացումը։
Ըստ այս տեսակետի, կարելի Այս գաղափարախոսության հետևորդների համար տնտեսության կարգավորումը նույնպես պարզ կլինի։ Հայաստանը կարող է գտնել նաեւ Ղարաբաղի հիմ– նախնդրի լուծման ռազմավարությունը։ Միավորվելով Ռուսաստանի հետ կամ միանալով Ռուսաստան –Բելոռուս միությանը՝ Հայաստանը կապացուցի Ռուսաստանի հանդեպ իր աներկբա հավատարմությունը։ Հենց Հայաստանը Ռուսաստանի մաս կազմիավտոդողեր պատրաստել՝ Մոսկվայի մերձակայքում արտադրված ավտոմեքենաների համար, Ռուսաստանը նրան կհատուցի Ղարաբաղով։ Սաաղքատությունն ու գործազրկությունը կանհետանան, հարկավոր է նկատելինչպես անհետացել էին խորհրդային կարգերի օրոք։ Սոցիալական պրոբլեմները՝ կոռուպցիան, շատ պարզ լուծում է։ Ո՛չ Հայաստանի կողմից դիվանագիտական ջանքե– րիպոռնկությունը և այլն, ո՛չ բանակցությունների, ո՛չ մտածելու նույնպես կանհետանան Կուսակցության հրահանգով կամ վերլուծելու, փաստորեն՝ ոչ մի տեսակի ջանքի կարիք չի լինի։Գերագույն խորհրդի քվեարկությամբ։
Կարելի է մտածելԸստ այս տեսակետի, որ Հայաստանի հետ Ղարաբաղի միավորմանը հասնելու նպատակի համար թերեւս հարկավոր կարելի է ինչ֊որ բան զոհաբերելգտնել նաև Ղարաբաղի հիմնախնդրի լուծման ռազմավարությունը։ Միավորվելով Ռուսաստանի հետ կամ միանալով Ռուսաստան֊Բելոռուս միությանը՝ Հայաստանը կապացուցի Ռուսաստանի հանդեպ իր աներկբա հավատարմությունը։ Հենց Հայաստանը Ռուսաստանի մաս կկազմի, իսկ Ղարաբաղը բավականաչափ կարեւորություն է ներկայացնում՝ հանուն դրա երկրի անկախությունը զոհաբերելու համար։ ՓաստորենՌուսաստանը նրան կհատուցի Ղարաբաղով։ Սա, ժամանակին անկախության հեռանկարի հանդեպ կոմունիստների եւ այլոց երկչոտ վեբաբերմունքր մասամբ կարելի հարկավոր է բացատրել նրանց այն մտավախությամբնկատել, որ նման գործողությունր կարող էր համարվել հակառուսական քայլ եւ հանգեցնել Ռուսաստանի շատ պարզ լուծում է։ Ո՛չ Հայաստանի կողմից Ղարաբաղով կամդիվանագիտական ջանքերի, ինչպես ոմանք կարող են պնդելո՛չ բանակցությունների, ո՛չ մտածելու կամ վերլուծելու, տարածքային այլ հարցերով վրիժառության։փաստորեն՝ ոչ մի տեսակի ջանքի կարիք չի լինի։
Այս փաստարկն սկզբից կոմունիստական կուսակցությունների կողմից ներկայացվեց խլաձայնԿարելի է մտածել, այնուհետեւ՝ ավելի բացահայտ։ Նույն փաստարկն սկսեց բերվել քաղաքական այլ գործիչների որ Հայաստանի հետ Ղարաբաղի միավորմանը հասնելու համար թերևս հարկավոր է ինչ֊որ բան զոհաբերել, իսկ Ղարաբաղը բավականաչափ կարևորություն է ներկայացնում՝ հանուն դրա երկրի անկախությունը զոհաբերելու համար։ Փաստորեն, ժամանակին անկախության հեռանկարի հանդեպ կոմունիստների և այլոց երկչոտ վերաբերմունքը մասամբ կարելի է բացատրել նրանց այն մտավախությամբ, որ նման գործողությունը կարող էր համարվել հակառուսական քայլ և հանգեցնել Ռուսաստանի կողմից եւս։ 1996֊ինՂարաբաղով կամ, սոցիալական ու տնտեսական տեւական դժվարություններով եւ դարաբաղյան բանակցությունների փակուղային վիճակով խրախուսվածինչպես ոմանք կարող են պնդել, ՀԿԿ֊ը ստորագրություններ հավաքեց՝ հօգուտ Ռոաաստան֊Բելոռոա դաշինքին Հայաստանի մասնակցության։տարածքային այլ հարցերով վրիժառություն։
Խնդիրն այն էԱյս փաստարկն սկզբից կոմունիստական կուսակցությունների կողմից ներկայացվեց խլաձայն, որ պատմության մեջ նման տրամաբանությունը մշտապես փորձարկվել է եւ չի գործել՝ պարզապես որովհետեւ հայերի այնուհետև՝ ավելի բացահայտ։ Նույն փաստարկն սկսեց բերվել քաղաքական այլ գործիչների կողմից գրված սցենարները միշտ չէևս։ 1996֊ին, որ եղել են այնպիսինսոցիալական ու տնտեսական դժվարություններով և ղարաբաղյան բանակցությունների փակուղային վիճակով խրախուսված, որպիսին Ռուսաստանն է որոշել գործադրել։ Ղարաբաղն անկախության դիմաց վտխանակությունը որոշ հայերի երեւակայության արգասիք էր, որ բխում էր Ռուսաստանի շահերը այնպես սահմանելու բոտն ցանկությունից, որ դրանք համրնկնեն ՀԿԿ֊ը ստորագրություններ հավաքեց՝ հօգուտ Ռուսաստան֊Բելոռուս դաշինքին Հայաստանի ու հայության շահերին։մասնակցության։
100ՊատմությունըԽնդիրն այն է, ցավոք, այդ տեսակետը որ պատմության մեջ նման տրամաբանությունը մշտապես փորձարկվել է և չի արդարացրել։ Տասնութերորդ դարում հայ֊ոուսական հարաբերությունների սկզբնավորումից ի վեր մինչեւ ռուսական հեղափոխությունն ու ԽՍՀՄ կազմավորումը, սիրո ոչ մի արտահայտություն կարծես թե չի բավականացրել ապահովելուգործել՝ պարզապես որովհետև հայերի կողմից գրված սցենարները միշտ չէ, որ եղել են այնպիսին, որպիսին Ռուսաստանն է որոշել գործադրել։ Ղարաբաղն անցնի հայկական վերահսկողության տակ։ Ստալինից մինչեւ Գորբաչով անկախության դիմաց փոխանակությունը որոշ հայերի երևակայության արգասիք էր, որ բխում էր Ռուսաստանի բոլոր ղեկավարները բաց են թողել այդ սերը փոխադարձելու իրենց հնաբավո– րությունր եւ Ղարաբաղը հանձնել են Ադրբեջանին։շահերը այնպես սահմանելու բուռն ցանկությունից, որ դրանք համընկնեն Հայաստանի ու հայության շահերին։
Ի դեպՊատմությունը, Աոաջին Հանրապետության օրոք Մեծ Բրիտանիայի վարքը դրանից շատ տարբեր չէրցավոք, երբ վերջինս էր վերահսկում Ղարաբաղը։ Զորավար Անդրանիկի հմայվածությանը բրիտանացինե– րով եւ ռուսների հանդեպ նրա անվստահությունը որեւէ տարբերություն չառաջացրին 1919֊ին Ադրբեջանին սիրաշահելու բրիտանական քաղաքականության մեջ։ Փաստորեն, զմայլանքի այդ տեսակետը չի արդարացրել։ Տասնութերորդ դարում հայ֊ռուսական հարաբերությունների սկզբնավորումից ի վեր մինչև ռուսական հեղափոխությունն ու ատելության վրա հիմնված դատողությունն էրԽՍՀՄ կազմավորումը, սիրո ոչ մի արտահայտություն կարծես թե չի բավականացրել ապահովելու, որ ժողովրդի հերոսին բրիտանա– ցիների խնդրանքով հանգեցրեց դեպի Շուշի իր զորքերի երթը կասեցնելու որոշմանը, մինչդեռ Անդրանիկի զորքը կարող էր պրոբլեմը լուծած փնել։ Ֆրանսիան եւս նույն կերպ վարվեց, երբ 1921֊ին Կիլի– կիան հանձնեց թուրքերին՝ չնայած մինչ Ղարաբաղը անցնի հայկական վերահսկողության տակ։ Ստալինից մինչև Գորբաչով Ռուսաստանի բոլոր ղեկավարները բաց են թողել այդ տված իր խոստումներին, թե տարածաշրջանը կհանձնի տեղացի հայերին, որոնք Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում մարտնչում էին Ֆրանսիայի կողքին։սերը փոխադարձելու իրենց հնարավորությունը և Ղարաբաղը հանձնել են Ադրբեջանին։
ԽՍՀՄ֊ի լուծարումից ի վերԻ դեպ, Բորիս էղցինի վարչակազմըԱռաջին Հանրապետության օրոք Մեծ Բրիտանիայի վարքը դրանից շատ տարբեր չէր, ինչպես նաեւ դրա կոմունիստական ընդդիմությունըերբ վերջինս էր վերահսկում Ղարաբաղը։ Զորավար Անդրանիկի հմայվածությունը բրիտանացիներով և ռուսների հանդեպ նրա անվստահությունը որևէ տարբերություն չառաջացրին 1919֊ին Ադրբեջանին սիրաշահելու բրիտանական քաղաքականության մեջ։ Փաստորեն, վերահաստատել են տարածքային ամբողջականությանզմայլանքի ու ատելության վրա հիմնված դատողությունն էր, ներառյալ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությանոր ժողովրդի հերոսին բրիտանացիների խնդրանքով հանգեցրեց Շուշի իր զորքերի երթը կասեցնելու որոշմանը, սկզբունքի նկատմամբ իրենց անբեկանեփ հավատաբմությունր։ Ռուսաստանը միշտ սեփական շահերը (մի ժամանակ կայսեբապետականմինչդեռ Անդրանիկի զորքը կարող էր պրոբլեմը լուծած լինել։ Ֆրանսիան ևս նույն կերպ վարվեց, այժմ՝ ազգային) սահմանելու երբ 1921֊ին Կիլիկիան հանձնեց թուրքերին՝ չնայած մինչ այդ տված իր ուրույն ձեւն է ունեցելխոստումներին, որը միշտ որոշվել է ինչ֊որ այլ ելակետերովթե տարածաշրջանը կհանձնի տեղացի հայերին, քան սոսկ հայերի հետ սիրային կապն է։որոնք Առաջին համաշխարհային պատերազմի ընթացքում մարտնչում էին Ֆրանսիայի կողքին։
Անկախ արդյունքիցԽՍՀՄ լուծարումից ի վեր, հայ Բորիս Ելցինի վարչակազմը, ինչպես նաև դրա կոմունիստական կուսակցությունները վստահ ե$ընդդիմությունը, որվերահաստատել են տարածքային ամբողջականության, ըստ սցենարի պահանջիներառյալ Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականության, կոմունիստները պետք սկզբունքի նկատմամբ իրենց անբեկանելի հավատարմությունը։ Ռուսաստանը միշտ սեփական շահերը (մի ժամանակ կայսերապետական, այժմ՝ ազգային) սահմանելու իր ուրույն ձևն է Հայաստանում իշխանության առաջին ստանձնողնեբը փնեն՝ իբրեւ ամենահոաափ «ռոաաստանամետ» տարր։ Մնացած խնդիրներր կդաոնան մանրուքներ։ Միշտ ուրիշ մեկը կարող է մեղադրվել Ղարաբաղի կոբստի համար։ Պատմությանը կգրվի այնպեսունեցել, ինչպես գրվել որը միշտ որոշվել է յոթանասուն տարի շարունակինչ֊որ այլ ելակետերով, եւ կոմունիստները գիտեն, թե101ինչպես պետք է վարվել նրանց քան սոսկ հայերի հետ, ովքեր չեն համաձայնի իրենց մեկնաբանտթյուններին։սիրային կապն է։
Այստեղ հարցնԱնկախ արդյունքից, անշուշտ, չի առնչվում Ռուսաստանի հետ Հայաստանի ունենալիք հարաբերությունների որակին։ Հարցն ավելի շուտ վերաբերում է այն մոտեցմանը, որով այդ հարաբերություններն հայ կոմունիստական կուսակցությունները վստահ են ընկալվում։ Կասկածից վեր է, որ Հայաստանը Ռուսաստանի հետ ընդհանուր, այդ թվում եւ ռազմավարականըստ սցենարի պահանջի, շահեր ունի։ ճշմարիտ կոմունիստները պետք է նաեւՀայաստանում իշխանության առաջին ստնաձնողները լինեն՝ իբրև ամենահուսալի «ռուսաստանամետ» տարը։ Մնացած խնդիրները կդառնան մանրուքներ։ Միշտ ուրիշ մեկը կարող է մեղադրվել Ղարաբաղի կորստի համար։ Պատմությունը կգրվի այնպես, որ ոչ բոլոր շահերն են համընկնում։ Երկու պետությունները պետք ինչպես գրվել է համագործակցենյոթանասուն տարի շարունակ, եւ այդ կերպ են վարվել անկախությունից ի վեր՝ սահմանելով ու հետապնդելով այդ ընդհանուր շահերը եւև կոմունիստները գիտեն, փոխադարձ հարգանքի հիմունքով, անհամաձայնություններ ունենալով որոշ հարցերի շուրջ։ Սակայն հայկական որոշ խմբավորումների համար համագործակցության գործրնթացն սկսվում է շահերի նույնականության ընդունմամբ եւ ավարտվում իրենց կողմից իբրեւ Ռուսաստանի շահեր ու ցանկություններ ընկալվածի հանդեպ Հայաստանի ստորակայությամբ։ Պարզունակ գաղափարաբանների մտային կառույցը թույլ չի տափս պատկերացնել, որ նախ Հայաստանի կառավարությունն ու ժողովուրդը թե ինչպես պետք է սահմանեն Հայաստանի շահերը, ապա դրանք համեմատվեն այլ պետությունների շահերի վարվել նրանց հետ եւ այնուհետեւ հետապնդվի այն, ինչը այդ համեմատության տրամաբանությունն է պահանջում։ովքեր չեն համաձայնի իրենց մեկնաբանություններին։
Հայ կոմունիստները եւ մի շարք ուրիշներ սկսեցին Ռուսաստանին դեր ու առաքելություն վերագրել, սահմանել նրա շահերը, եւ դրանցից բխեցնել իրենց սեփական շահերը։ Ռուսաստանն այն է, ինչ նրանք երեւակայում կամ կամենում էին, որ փնի ազգայնական ու կայսերա– պետական, հակաթուրքական ու հակաթյուրք մի Ռուսաստան, որր հայերին գերադասելու էր թուրքերից ու ադրբեջանցիներից, քրիստոնյաներին՝ մահմեդականներից։ Այս երեւակայական մտապատկերը ոչ մի կապ չունի նրանց հետ, ովքեր կառավարում են Ռոաաստա– նր։ Եթե Ելցինի կառավարությունը չի համապատասխանում սրան, ուրեմն Ելցինը «իսկական Ռուսաստանը» չի ներկայացնում։
Իսկական Ռուսաստանն ինչ֊որ այլ տեղ է՝ թաքնված Դումայի միջանցքներումԱյստեղ հարցն, թաքնված անշուշտ, չի առնչվում Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության ղեկավար Գենադի Զյուգանովի մշուշապատ բառերի կամ ռուս ծայրահեղ ազգայնական Վլադիմիր ժիրինովսկա խոսքերի տակհետ Հայաստանի ունենալիք հարաբերությունների որակին։ Հարցն ավելի շուտ վերաբերում է այն մոտեցմանը, որոնց սոսկ ճշմարիտ հավատացյալները կարող որով այդ հարաբերություններն են հասու լի–102նելընկալվում։ Կասկածից վեր է, մեկնաբանել եւ գործել դրանց համապատասխան։ Իսկական Ռուսաստանն այնտեղ է՝ հայերի անձնվիրության ցուցադրման սպասումով, այն ի հայտ կգա, հենց որ անեղծ հավատացյալների կողմից անխառն հավատարմություն ցուցաբերվի։ Եվ եթե համագործակցության ու ռազմավարական հաշվարկների ներկա մակարդակը համապատասխան արձագանք չի հարուցումՀայաստանը Ռուսաստանի հետ ընդհանուր, այն պատճառով այդ թվում և ռազմավարական շահեր ունի։ Ճշմարիտ է սոսկնաև, որ համագործակցությունը բավարար չէոչ բոլոր շահերն են համընկնում։ Երկու պետությունները պետք է համագործակցեն, հետեւողական չէև այդ կերպ են վարվել անկախությունից ի վեր՝ սահմանելով ու հետապնդելով այդ ընդհանուր շահերը և, մի խոսքով՝ ամբողջական չէ։ Ըստ այս պատկերացմանփոխադարձ հարգանքի հիմունքով, Ռուսաստանը հանդես անհամաձայնություններ ունենալով որոշ հարցերի շուրջ։ Սակայն հայկական որոշ խմբավորումների համար համագործակցության գործընթացն սկսվում է գափս կասկածամիտ սիրահարի դերումշահերի նույնականության ընդունմամբ և ավարտվում իրենց կողմից իբրև Ռուսաստանի շահեր ու ցանկություններ ընկալվածի հանդեպ Հայաստանի ստորակայությամբ։ Պարզունակ գաղափարաբանների մտային կառույցը թույլ չի տալիս պատկերացնել, որը մշտապես կարիք ունի սիրո վերահավաստմանոր նախ Հայաստանի կառավարությունն ու ժողովուրդը պետք է սահմանեն Հայաստանի շահերը, եւ եթե անմնացորդ նվիրում հավաստվիապա դրանք համեմատվեն այլ պետությունների շահերի հետ և այնուհետև հետապնդվի այն, երբեւէ կարող է արձագանքել ինչը այդ սիրուն։համեմատության տրամաբանությունն է պահանջում։
Ռուսաստանի համար Ադրբեջանի կարեորությունր եւ Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո Թուրքիայի հետ խաղաղ հարաբերությունները ավելի «սեր Հայ կոմունիստները և մի շարք ուրիշներ սկսեցին Ռուսաստանին դեր ու նվիրում» տեսնելուց չեն փոխվելու։ Ռոաաստանրառաքելություն վերագրել, ներառյալ նաեւ Գենադի Զյուգանովի եւ Վլադիմիր ժիրինովսկա Ռուսաստանըսահմանել նրա շահերը, Հայաստանի համար ավեփն չի անելու, քան իր ազգային շահերն են թույլատրելու անել։ Այլ կարծիք ունեցողն երր լավագույն դեպքում և դրանցից բխեցնել իրենց սեփական տագնապներն են դրսեւորումշահերը։ Ռուսաստանն այն է, վատագույն դեպքում՝ Հայաստանում իշխանության հարցն ինչ նրանք երևակայում կամ կամենում էին, որ լինի ազգայնական ու կայսերապետական, հակաթուրքական ու հակաթյուրք մի Ռուսաստան, որը հայերին գերադասելու է թուրքերից ու ադրբեջանցիներից, քրիստոնյաներին՝ մահմեդականներից։ Այս երևակայական մտապատկերը ոչ մի կապ չունի նրանց հետ, ովքեր կառավարում են լուծում։Ռուսաստանը։ Եթե Ելցինի կառավարությունը չի համապատասխանում սրան, ուրեմն Ելցինը «իսկական Ռուսաստանը» չի ներկայացնում։
Միեւնույն փաստարկը վերաբերում է Հայաստանում (բայց ավելի՝ Հայաստանից դուրս) նրանցԻսկական Ռուսաստանն ինչ֊որ այլ տեղ է՝ թաքնված Դումայի միջանցքներում, ովքեր Ռուսաստանը կվախարինեին Ի– րանով, ԱՄՆ֊ով թաքնված Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության ղեկավար Գենադի Զյուգանովի մշուշապատ բառերի կամ ՆԱՏՕ֊յով՝ իբրեւ Հայաստանի հզոր պահապանների։ Արեւմուտքի միջամտությունն այս տարածաշրջանի գործերին պատմականորեն երբեք չի նպաստել հայկական շահերինռուս ծայրահեղ ազգայնական Վլադիմիր Ժիրինովսկու խոսքերի տակ, առնվազն՝ գործով։ Նույնը կատարվում է այսօր։ որոնց սոսկ ճշմարիտ հավատացյալները կարող են հասու լինել, մեկնաբանել և գործել դրանց համապատասխան։ Իսկական Ռուսաստանն այնտեղ է՝ հայերի անձնվիրության ցուցադրման սպասումով, այն ի հայտ կգա, հենց որ անեղծ հավատացյալների կողմից անխառն հավատարմություն ցուցաբերվի։ Եվ դա հայոց իրավունքներն եթե համագործակցության ու ձգտումները բացատրելու անկարողության խնդիր ռազմավարական հաշվարկների ներկա մակարդակը համապատասխան արձագանք չի հարուցում, այն պատճառով է սոսկ, որ համագործակցությունը բավարար չէ, հետևողական չէ, մի խոսքով՝ ամբողջական չէ։ Պարզապես Ամերիկայի Միացյալ ՆահանգներըԸստ այս պատկերացման, Մեծ Բրիտանիայի Միացյալ ԹագավորությունըՌուսաստանը հանդես է գալիս կասկածամիտ սիրահարի դերում, Ֆրանսիան եւ մյուս եբկբնեբն իրենք են ի վիճակի որոշելու իրենց սեփական շահերը։որը մշտապես կարիք ունի սիրո վերահաստատման, և եթե անմնացորդ նվիրում հավաստվի, երբևէ կարող է արձագանքել այդ սիրուն։
Ռուսաստանի համար Ադրբեջանի կարևորությունը և Առաջին համաշխարհային պատերազմից հետո Թուրքիայի հետ խաղաղ հարաբերությունները ավելի «սեր ու նվիրում» տեսնելուց չեն փոխվելու։ Ռուսաստանը, ներառյալ նաև Գենդաի Զյուգանովի և Վլադիմիր Ժիրինովսկու Ռուսաստանը, Հայաստանի համար ավելին չի անելու, քան իր ազգային շահերն են թույլատրելու անել։ Այլ կարծիք ունեցողները լավագույն դեպքում իրենց սեփական տագնապներն են դրսևորում, վատագույն դեպքում՝ Հայաստանում իշխանության հարցն են լուծում։ Միևնույն փաստարկը վերաբերում է Հայաստանում (բայց ավելի՝ Հայաստանից դուրս) նրանց, ովքեր Ռուսաստանը կփոխարինեն Իրանով, ԱՄՆ֊ով կամ ՆԱՏՈ֊յով՝ իբրև Հայաստանի հզոր պահապանների։ Արևմուտքի միջամտությունն այս տարածաշրջանի գործերին պատմականորեն երբեք չի նպաստել հայկական շահերին, առնվազն՝ գործով։ Նույնը կատարվում է այսօր։ Եվ դա հայոց իրավունքներն ու ձգտումները բացատրելու անկարողության խնդիր չէ։ Պարզապես Ամերիկայի Միացյալ Նահանգները, Մեծ Բրիտանիայի Միացյալ Թագավորությունը, Ֆրանսիան և մյուս երկրներն իրենք են ի վիճակի որոշելու իրենց սեփական շահերը։ Ռուսներն ու ամերիկացիները որքան էլ մեծ հարգանք ունենան Հայաստանի քրիստոնեական ժառանգության նկատմամբ, որքան էլ Ֆրանսիան մեծ սեր ունենա հայ մշակույթի հանդեպ, որքան էլ այլ ժողովուբդներ ժողովուրդներ վշտակցեն Հայաստանի «մարտիրոսություններին», որքան էլ հայոց իղձերի հանդեպ համակրանքի խոսքեր արտասանված փնեն լինեն զանազան երկրնեբում՝ երկրներում՝ իրենց համար կարեւորություն կարևորություն ներկայացնող հարցերում պետությունները հետեւում հետևում են իրենց սեփական103շահերին, որոնք սահմանվել են իրենց իսկ կողմից, այլ ոչ թե ծրագրվել հայերի կողմից:կողմից։ Հայկական քաղաքական կուսակցությունների ու ղեկավարների համար առաջին եւ ամենակարեւոր և ամենակարևոր խնդիրն է հասկանալ եւ և օբյեկտիվորեն գնահատել ուրիշների շահերը, այդ շահերը չսահմանել կամային մտածողության հիման վրա։ Ռուսաստանը չափազանց կարեւոր կարևոր գործընկեր է, որպեսզի կարելի փնի լինի նրա հետ վարվել իբրեւ իբրև կասկածամիտ սիրահարի, որն իբր Հայաստանի սիրո հավաստման ու ա– պացույցի ապացույցի մշտական կարիքն ունի։
====Գ․ Հայ Հեղափոխական Դաշնակցությունը====
