Changes
[[Կատեգորիա:արձակ]]
Նա արթնանում է հանկարծակի ու սարսափահար։ Ի՜նչ է պատահել։ Ինչ֊որ բան է պատահել։ Ոչինչ էլ չի պատահել։ Պարզապես քամին է ցնցում տունը, շրխկացնում պատուհանները, ճոճում տանիքում եղած մետաղի մի կտոր ու շարժում մահճակալը։ Պատուհանից այն կողմ օրորվում են տերևները, վեր են բարձրանում ու հեռանում․ ծառուղում, սոճուց կախված մի ամբողջ լրագիր, տատանվում է օդում փչացած օդապարիկի նման ու ընկնում ցած։ Ցուրտ է։ Ամառն արդեն վերջացել է․ աշուն է, ամեն ինչ տգեղ տեսք է ընդունել։ Կառքերը ճռռալով անցնում են փողոցով՝ ճոճվելով այս ու այն կողմ։ Երկու չինացի ծուլորեն անցնում են՝ իրենց ուսերին կրելով լծակներ, որոնցից կախված են բանջարեղենով լի զամբյուղներ։ Չինացիների խոզանականման մազերն ու կապույտ վերնաշապիկները ծածանվում են քամուց։ Երեք ոտնանի մի շուն կաղկանձում է դարպասից այն կողմ։ Ամեն ինչ վերջացած է։ Ի՞նչ։ Օ՜, ամեն ինչ։ Եվ աղջիկը դողացող մատներով սկսում է հարդարել մազերը՝ չհամարձակվելով նայել հայելու մեջ։ Մայրը ճաշասենյակում զրույցի է բռնվել տատիկի հետ։
Կատարյալ ապուշ։ Պատկերացրեք, այդպիսի եղանակին դրսում՝ պարանի վրա բան թողնել․․․ Հիմա իմ տեներֆիրյան թեյասփռոցը պարզապես ծվենների է վերածել քամին։ Այդ ի՞նչ տարօրինակ հոտ է։ Դա կրակի վրա այրվող ապուրի հոտ է։ Օ՜, երկինք, այսքան էլ անտանելի քամի։
Նա երաժշտության դաս ունի ժամը տասին։ Բեթհովենի ամենաչնչին ռիթմն անգամ սկսում է հնչել նրա ուղեղում, երկար ու անտանելի ելևէջները գլորող թմբուկների նման․․․
Մերի Սվանսոնը ետևի դռնով վազում է դուրս՝ քաղելու քրիզանթեմները, նախքան քամին կփչացնի դրանք։ Քամին նրա վերնաշապիկը բարձրացնում է վեր՝ մինչև գոտկատեղը․ նա փորձում է իջեցնել փեշերը, հավաքել ծնկների արանքում, քանի դեռ կռացած է, բայց ապարդյուն, քամին նորից է բարձրացնում։ Բոլոր ծառերն ու թփերը ալեկոծվում են նրա շուրջը։ Նա, որքան հնարավոր է արագ քաղում է քրիզանթեմները, թեև բոլորովին շփոթված է։ Չի էլ մտածում, թե ինչ է անում․ արմատախիլ է անում բույսերը, թեքում է ու ճոճում, անիծում ու ոտնատակ տալիս։
― Ի՛ սեր աստծո, առջևի դուռը փակ պահեք։ Պարտեզ գնացեք ետևի դռնից, ― գոռում է ինչ֊որ մեկը։ Հետո լսվում է Բոգիի ձայնը․ «Մայրի՜կ, քեզ հեռախոսի մոտ են կանչում։ Մայրի՜կ, հեռախոսի մոտ։ Մսագործն է։
Ի՛նչ անտանելի կյանք է․ զզվելի, ուղղակի զզվելի․․․ ու հիմա էլ նրա գլխարկի ռետինը կտրվեց։ Իհարկե, այդպես էլ պետք է լիներ։ Նա իր հին բերետը կդնի ու ետնամուտքով աննկատ դուրս կսահի տնից։ Բայց մայրը նկատել էր նրան։
― Մաթիլդա՜, Մաթիլդա՜։ Վերադարձիր ան֊մի֊ջա֊պես։ Ի՞նչ է մտել գլուխդ։ Այդ ի՞նչ ես դրել գլխիդ։ Դա նման է թեյամանի ծածկոցի։ Իսկ ինչի՞դ է պետք ճակատիդ այդ բաշը։
― Ես չեմ կարող վերադառնալ, մայրիկ։ Ես կուշանամ դասից։
― Վերադարձի՛ր, անմիջապե՛ս։
Չի վերադառնա, ետ չի գնա։ Ատում է մորը։ «Գրողի ծոցը գնա», ― գոռում է աղջիկը, վազելով փողոցն ի վար։
Մրրիկանման փոշին գալիս է ալիքներով, ամպանման, մեծ շրջապտույտներով, իր հետ բերելով ծղոտի, աղբի ու թափոնների կտորներ։ Պարտեզից լսվում է քամուց մռնչացող ու ալեկոծվող ծառերի ձայնը։ Կանգնելով փողոցի խորքում, միստր Բուլենի տան դարպասի մոտ, նա լսում է ծովի հառաչը․ «Խշ՛շ․․խշ՛շ․․խշ՛շ․․․»։ Սակայն միստր Բուլենի հյուրասենյակը քարանձավի նման խաղաղ է։ Պատուհանները փակ են, փակոցափեղկերը՝ կիսով չափ քաշված։ Մաթիլդան չի ուշացել դասից։ Նրանից առաջ եկած աղջիկը հենց նոր սկսել է նվագել Մակ Դոուելի «Դեպի այսբերգ» երգը։ Միստր Բուլենը թեթևակի նայեց ու ժպտաց։
― Նստեցեք, ― ասում է նա։ ― Նստեցեք այնտեղ, անկյունի բազկաթոռին, փոքրիկ տիկին։
Ինչ ծիծաղելի տեսք ունի նա։ Կարծես թե ձեզ վրա չի ծիծաղում․․․ բայց ինչ֊որ դրա նման բան է զգացվում․․․ Օ՜, ինչ խաղաղ է այստեղ։ Մաթիլդային դուր է գալիս այդ սենյակը։ Այստեղից արվեստի հոտ է փչում, սարժի, տամկացած ծխի և հովտաշուշանների․․․ Ռուբինշտեյնի գունաթափ ֆոտոնկարի ետևում, կրակարանի վրա կա ծաղիկներով լի մի ծաղկաման․․․ a mon ami Ռոբերտ Բուլեն․․․ Սև, փայլուն դաշնամուրի վրա կախված է «Լքվածը»՝ սպիտակ հագուստով, անհայտ մի կնոջ ողբերգական պատկերը՝ քարին նստած, խաչաձևված ոտքերով, ձեռքերով ծնոտը բռնած։
― Չեղա՜վ, չեղա՜վ, ― ասում է միստր Բուլենը, կռանում մյուս աղջկա վրա, ձեռքերը դնում նրա ուսերին ու նվագում մի հատված։ Հիմար աղջիկ, կարմրում է։ Ինչ ծիծաղելի է։
Հիմա նրանից առաջ եկած աղջիկը գնաց, լսվում է տան առջևի դռան շրխկոցը։ Վերադառնում է միստր Բուլենը ու սկսում է մտազբաղ քայլել սենյակում, սպասելով նրան։ Ի՜նչ տարօրինակ բան, մատներն այնպես են դողում, որ չի կարողանում բացել դաշնամուրի վրա դրված նոտաների գիրքը։ Քամին է մեղավոր․․․ Սիրտն այնքան արագ է զարկում, որ թվում է, թե հենց հիմա քամին վեր կբարձրացնի նրա վրա վերնաշապիկը։ Միստր Բուլենը ոչինչ չի ասում, նա լուռ է։ Դաշնամուրի հին, կարմիր աթոռակը բավականին երկար է․ երկու հոգի հանգիստ կարող են նստել նրա վրա՝ կողք֊քողքի։ Միստր Բուլենը նստում է աղջկա կողքին։
― Սկե՞մ գամմաներից, ― ձեռքերը սեղմելով հարցնում է աղջիկը։ ― Ես արպեջիո էլ ունեմ։
Սակայն Բուլենը ոչինչ չի պատասխանում։ Նա չի հավատում, որ միստր Բուլենը լսում է իրեն․․․ ու հանկարծ երկարացնելով այն ձեռքը, որի մատին մատանի կա, բացում է Բեթհովենի նոտաների գիրքը։
Բայց ինչո՞ւ է միստր Բուլենն այդքան քաղցրությամբ խոսում, անտանելի քաղցրությամբ, կարծես երկար տարիներ ճանաչում են միմյանց ու իրար լավ գիտեն։
Բուլենը դանդաղորեն էջը շրջում է։ Աղջիկը հետևում է նրա ձեռքի շարժմանը, դա շատ նուրբ ձեռք է ու միշտ թվում է, թե նրա տերը հենց նոր է լվացվել։
― Որտե՞ղ հասանք, ― հարցնում է միստր Բուլենը։
Օ՜, այդպիսի ձայն, օ՜, այդ նուրբ ելևէջները։ Փոքր թմբուկների մասն է․․․
― Նորի՞ց կրկնեմ։
― Այո՛, սիրելի մանկիկ։
Նրա ձայնը անչափ սիրալիր է հնչում։ Քառորդ նոտաներն ու դայլայլները թռչկոտում են նոտայի գծերի վրա՝ ցանկապատի վրա խաղացող սևամորթ տղաների նման։ Ինչու է Բուլենը այսպես պահում իրեն․․․ Մաթիլդան լաց չի լինի, նա լաց լինելու ոչ մի պատճառ չունի․․․
― Ի՞նչ է պատահել, սիրելի մանկիկ։
Միստր Բուլենը իր ափերի մեջ է վերցնում նրա ձեռքերը։ Նա կռանում է դեպի աղջիկը։ Վերջինս այնքան է թեքվում դեպի Բուլենը, որ այտերը դիպչում են նրա կտավե փափուկ հագուստին։
― Կյանքը անչափ սոսկալի է, ― շշնջում է աղջիկը, բայց բոլորովին չի զգում այն։ Բուլենը ինչ֊որ բան է ասում «Սպասելու», «Ժամանակը ետ շահելու» և «Այդ բացառիկ բանի՝ կնոջ» մասին, բայց աղջիկը չի լսում նրան։ Դա անչափ մխիթարիչ է․․․ հավերժ․․․
Հանկարծակի բացվում է դուռը և Մերի Սվանսոնը անսպասելիորեն ներս է մտնում, սպասելով իր հերթին։
― Ալեգրոն մի փոքր ավելի արագ նվագեք, ― ասում է միստր Բուլենը և վեր կենալով տեղից սկսում է ետ ու առաջ քայլել սենյակում։
― Նստիր անկյունի բազկաթոռին, փոքրիկ տիկին, ― ասում է նա Մերիին։
Ա՛խ, քամին, այդ քամին։ Սարսափելի է այդպիսի քամուն մենակ մնալ սեփական սենյակում։ Մահճակալը, հայելին, սպիտակ սափորն ու լվացարանը փայլում են պարզ երկնքի նման։ Հատկապես մահճակալն է սարսափեցնում։ Նա կարծես քնած է այնտեղ խորը քնով․․․ Մայրիկը պատկերացնո՞ւմ է մի վայրկյան, որ պետք է կարկատի գուլպաները, հանգուցավոր կարեր տա վերմակի վրա, որոնք նման են իժերի կծիկի։ Ո՛չ, նա չի պատկերացնում։ Ո՛չ, մայրիկ։ Ես չեմ հասկանում, թե ինչու ես պետք է․․․ Ա՛խ քամին, այդ քամին։ Ծխնելույզից տարօրինակ ծխի հոտ է փչում։ Որևէ մեկը պոեմ նվիրե՞լ է քամուն․․․ «Թարմ ծաղիկներ եմ բերում տերևներին ու հորդառատ անձրևներին» ․․․ Ինչպիսի՛ հիմարություն։
― Այդ դո՞ւ ես, Բոգի։
― Մաթիլդա՛, գնանք զբոսնենք հարթավայրում։ Այլևս չեմ կարող տանել այս ամենը։
― Ճիշտ որ։ Ես կհագնեմ իմ ուլստրեյան վերարկուն։ Սարսափելի օր է, չէ՞։
Բոգիի վերարկուն էլ է իր վերարկուի նման։ Աղջիկը, կոճկելով վերարկուն, նայում է հայելուն։ Նրա դեմքը գունատ է, նրանք երկուսն էլ հուզված աչքեր ունեն ու կարմրած շրթունքներ։ Ա՜, նրանց ծանոթ են հայելու մեջ արտացոլված այս երկու դեմքերը։ Մնաք բարով սիրելիներս, մենք շուտով կվերադառնանք։
― Այսպես ավելի հարմար է, չէ՞։
― Կոճկվիր, ― ասում է Բոգին։
Նրանք չեն կարողանում արագ քայլել։ Նրանց գլուխները հակված են, ոտքերը պարզապես կպչում են իրար։ Ասֆալտապատ զիգզագ փողոցով, նրանք՝ քաղաքում շտապող մարդու նման, փութկոտ քայլում են դեպի ներքև, որտեղ աճում է հարթավայրային վայրի սամիթը։ Աղջամուղջ է․ աստիճանաբար վրա է հասնում մթնշաղը։ Քամին այնքան ուժեղ է, որ քայլելիս ստիպված են ուժ գործադրել՝ օրորվող, հարբած երկու ծերունիների նման։ Հարթավայրում աճող խեղճ, փոքրիկ փահուտուկվասները խոնարհվել են գետնին։
― Արի, արի։ Մոտ արի, քայլենք միասին։
Փոթորկահույզ ծովը բավականին բարձր է ծովապատնեշից։ Նրանք հանում են իրենց գլխարկները, և փչող քամին խառնում է աղջկա մազերն ու ծածկում նրա դեմքը, նրա մազերից աղի համ է գալիս։ Ծովը այնքան փոթորկոտ է, որ ալիքները չեն փշրվում, նրանք հարվածում են քարե կոպիտ ծովապատնեշին ու լիզում կեղտոտ, թաց աստիճանները։ Ջրի մի գեղեցիկ շիթ շպրտվում է ծովապատնեշից այն կողմ, դեպի սարահարթը։ Նրանք ծածկված են ջրի կաթիլներով, աղջիկը բերանում ցրտի ու խոնավության համ է զգում։
Բոգիի ձայնը խզվում է։ Նա խոսում է ընդհատումներով։ Ծիծաղելի է․ դա ստիպում է ձեզ ծիծաղել, չնայած, դա համընկնում է եղանակի հետ։ Քամին տանում, հեռացնում է նրանց ձայնը փոքրիկ, նեղ ժապավենների նման։
― Արագ, ավելի արագ։
Գնալով ավելի է մթնում։ Նավահանգստում քարածխով աշխատող նավերից երևում է երկու լույս, մեկը կայմի վերևից, մյուսը՝ ետնակողմից։
― Նայիր, Բոգի։ Նայիր այնտեղ։ Մի մեծ, սև շոգենավ, երկար օղակաձև ծուխ արձակելով, լուսավորված հրետանցքով, լույսերի մեջ թաղված, ծով է իջեցվում։ Քամին արգելք չէ նրա համար․ նա կարող է ճեղքել ալիքներն ու անցնել նրանց միջով, իր համար ճանապարհ բացել սրածայր լեռների արանքով, որոնք տանում են դեպի․․․ Լույսերի առատությունը անչափ գեղեցիկ ու խորհրդավոր տեսք է տալիս նրան․․․ Նրանք կանգնած են տախտակամածին, թևանցուկ, հենված ձողաշարերին։
․․․Ովքե՞ր են նրանք։
․․․Քույր ու եղբայր։
― Նայիր, Բոգի, քաղաքը երևում է։ Փոքր է, չէ՞։
― Այնտեղ հեռվում փոստատան ժամացույցն է խփում վերջին անգամ։ Այնտեղ սարահարթն է, որտեղ մենք զբոսնում էինք այն քամոտ օրը։ Հիշո՞ւմ ես։ Ես լաց էի լինում այդ օրը իմ երաժշտության դասին։ Քանի՜ տարի անցավ այդ օրվանից։ Մնաս բարով, փոքրիկ կղզի, մնաս բարով․․․
Հիմա խավարն է փռում իր թևերը հուզված ջրերի վրա։ Նրանք այլևս չեն տեսնի այս երկուսին։ Ցտեսություն, ցտեսություն։ Չմոռանաք․․․ Բայց հիմա նավն արդեն հեռացել է։
Ա՜խ, քամին, այդ անիծյալ քամին։
