Changes
/* Ծանոթագրություններ */
Մի անգամ էլ, օրը ցերեկով, երկու դեսանտային պարաշյուտիստ՝ երկու ընկեր տղա, կպան իրար ինչ է՝ մեկն ասել էր, թե երկուսին էլ լավ ծանոթ մի աղջիկ իրենց ընկերներից վեցի հետ եղել է (իրենց էլ չհաշված), իսկ մյուսն ասում էր՝ չէ որ չէ, ընդամենը հինգի հետ է եղել։ Վեցերորդն էլ էր պարաշյուտիստ, բայց սրանցից մեկը դրան ատելով ատում էր ու չէր ուզում, որ նա էլ եղած լինի էդ աղջկա հետ։ Ընկերը անընդհատ կրկնում էր, թե ինքը հաստատ գիտի՝ վեցերորդն էլ է աղջկա հետ եղել, էս մի տղան էլ, որ ասում էր՝ աղջիկն ընդամենը հինգի հետ է եղել, բռնեց ընկերոջ կոկորդն ու սկսեց խեղդել։ Բայց ընկերն էլ էր կռվից գլուխ հանում, էնպես որ համարյա իրար սպանում էին։ Հենց երկուսին իրարից բաժանեցին, սրանք միջնորդների բերանով պայման կապեցին, թե մեկը ճամբարի մի կողմում է մնալու, մեկը՝ մյուս, որովհետև երդվում էին, որ եթե նորից հանդիպեն, իրար կսպանեն ու իրոք, էդպես էլ կանեին, չնայած մոտ ընկերներ էին եղել ու ինչքան ասես միասին հարձակման գնացել։ Իրենց խոսքը նրանք պահեցին, ամեն մեկը ճամբարի իր մասում էր մնում։ Էլ երբեք իրար հետ ոչ մի բառ չփոխանակեցին։
Օրական հինգ֊վեց անգամ մանր֊մունր կռիվներ էին բացվում, որովհետև բոլորն էլ լարված, գրգռված էին, բայց պարաշյուտիստների կռիվն ամենալուրջն էր։
Գերիները փոքրիկ խմբերի էին բաժանվել, ամեն խումբ միավորված էր մի ընդհանուր բանով, որ միշտ էլ մոտեցնում է մարդկանց։
Նույն զորամասում ծառայածները մեծ մասամբ իրար հետ էին լինում, դե, նրանք շատ համատեղ հուշեր ու խոսելիք ունեին։
Հետո՝ կային խմբեր, որ կազմված էին նույն զբաղմունքի կամ մասնագիտության տեր մարդկանցից, սրանք էլ սիրում էին իրենց առաջվա աշխատանքային պայմաններից ու ապագայի հեռանկարներից պատմել։
Հետո՝ կային ըստ մարզերի միավորված խմբեր։ Հարավցիները սիրում էին կողք֊կողքի լինել, որովհետև սևամորթներին նույն ձևով էին վերաբերվում, սևամորթներն էլ սիրում էին իրար հետ լինել, որովհետև գիտեին, թե հարավցիներն իրենց նկատմամբ ինչ վերաբերմունք ունեն կամ էլ ուղղակի չէին ուզում գլխացավանքի մեջ ընկնել։ Ճամբարում ընդամենն ինը սևամորթ կային։ Նրանցից մենակ երեքն էին հարավցի ու բարձրագույն կրթություն չունեին, բայց մնացած վեցը հոգի չէին խնայում էդ երեքի համար, որոնք իրենց պես կրթված չէին։
Հեռավոր Արևմուտքից եկած տղերքն էլ՝ կալիֆոռնիացիները, Օրեզոնցիներն ու վաշինգտոնցիները, իրար հետ էին մոտիկություն անում։
Հետո՝ տղերք կային, որ պատահաբար նույն ազգանունն ունեին։ Երբեմն սրանք եղած֊չեղածը երկու հոգի էին լինում, ազգանուններն էլ՝ հազվագյուտ, գլխներին զոռ էին տալիս, թե ոնց է, որ նույն ազգանունն ունեն, ասենք՝ Մենըդյու, բայց ոչ բարեկամ են, ոչ էլ մեկմեկու ազգուտակին ճանաչում են։
Կամ երկու տղա կային, մեկը՝ Թենեսիից, մյուսը՝ Հյուսիսային Դակոտայից, երկուսն էլ նույն Ռոուզվար ազգանունով։ Իրար հետ մտերմացան, ամեն մեկն իր ընտանիքից էր պատմում, ու ընկերներ դարձան, քանի որ էդքան հազվագյուտ ազգանուն ունեին, բայց բարեկամներ չէին։
Սմիթները ուղիղ յոթ հոգի էին, յոթն էլ փաղաքշանքով իրար Սմիթի էին ասում, ու բոլորն սկսեցին նրանց Սմիթի ասել։ Չորս, թե հինգ Բրաուններն էլ իրար հետ էին լավ յոլա գնում ու շուտ֊շուտ խմբվում։
Հետո՝ նույն բնավորությամբ տղերքը, ըստ երևույթին, սիրում էին միասին ման գալ, մանավանդ զվարճախոսներն ու կատակասերները, բայց շատերն էլ, որ լուրջ ու ծանր մարդրիկ էին, միատեղ էին նստում֊վեր կենում։
Տան կարոտը քաշողներն էլ իրար գլխի էին հավաքվում, բայց սրտները թեթևանում էր թե չէ, առաջվա պես ուրիշ խմբի էին միանում։ Հենց որ կարոտը համեմատաբար մի քիչ մեղմանում էր, մեկ էլ տեսար, օրինակ՝ մարզասերների խումբը մտան, էս խմբի անդամներն էլ անընդհատ մանր֊մունր մրցումներով էին զբաղված, դե, դրա համար ոչ մեծ տեղ էր պետք, ոչ էլ վազելու տարածություն․ ասենք՝ կոխ էին բռնում, առանց վազքի երկարություն ցատկում, հեռուն թքում ու չգիտես էլ ինչեր հնարում։
Կամ կտեսնեիր՝ դրանք գնացին, գուշակների խմբին միացան ու սկսեցին ինչի մասին ասես գուշակություններ անել։
Կամ երազողների հետ էին մոտիկանում, սրանք էլ սիրում էին քննարկել, թե պատերազմից հետո ինչ ֆանտաստիկ բաներ են իրագործելու։
Հենց հարբուխ ընկած մեկի մրսածությունն անցնում էր, սա տեղնուտեղն իր մրսած բախտակիցներին թողնում էր, ուրիշ խումբ մտնում, օրինակ՝ ընթացիկ դեպքերի, քաղաքականության, կրոնի, կոմունիզմի կամ փիլիսոփայության մասին վիճաբանողների խումբը։
Հետո՝ կային ըստ հասակի կազմված խմբեր․ կարճահասակներ, միջահասակներ, բարձրահասակներ։
Կամ՝ ըստ արտաքինի կազմված խմբեր․ տեսքովներ, ոչ էնքան տեսքովներ, անտեսքներ ու տարօրինակ տեսք ունեցողներ։
Հետո՝ կային ըստ անհատական առանձնահատկությունների կազմված խմբեր։
Տղերք կային, որ շատ սիրային հաղթանակներ էին տարել, սրանք գերադասում էին իրար հետ շփվել, համեմատում էին իրենց քաջագործություններն ու ամեն մեկը մանրամասն քննում։
Տղերք կային, որ համոզված էին, թե կանանց պիտի որսալ իմանաս, ոնց որ դժվար բռնվող կենդանիներին են որսում, էս տղերքը իրար հետ էին ընկերություն անում։
Տղերք էլ կային, որ անհանգստանում էին իրենց կանանց համար, հավատում, թե նրանք մենակությունից տանջվում են, սրանք էլ միասին էին համախմբվել։
Տղերք էլ կային, որ վստահ էին, թե էդքան երկար անջատումից հետո իրենց կանայք հավատարիմ մնացած չեն լինի, սրանք էլ իրար հետ էին շատ ժամանակ անցկացնում, անընդհատ դնում֊վերցնում․ ի՞նչ անեն, բաժանվե՞ն, ներեն ու մոռանան, թե՞ բռնեն էդ շան որդուն (կամ շան որդիներին) ով որ կնոջը խլում է ամուսնուց, մինչև ամուսինը բանից անտեղյակ՝ պատերազմում արյուն է թափում։ Բայց նույնիսկ սեփական խմբի ներսում էս տղերքն առանձին խմբավորումներ էին կազմել, որովհետև սրանցից ոմանք լավ էին տրամադրված իրենց կանանց նկատմամբ, համակրում էին նրանց, իսկ ովքեր չէին համակրում իրենց կանանց, ջղայնանում էին համակրողների վրա, սրանց իսկական տղամարդ չէին հաշվում, և վիճաբանությունները մեկ֊մեկ բավական թեժ ու խառնաշփոթ էին դառնում։
Հետո՝ տղերք կային, որ հատուկենտ կանանց հետ էին եղել։
Կային, որ ընդհանրապես կնոջ հետ չէին եղել, բայց էս խումբը շատ փոքր էր, որովհետև մարդիկ դրանից ամաչում էին։
Տղերք էլ կային, որ վայ թե կնոջ հետ չէին եղել, բայց սիրում էին պարծենալ, թե եղել են, սրանք էլ իրար էին լավ հասկանում ու լեզու գտնում։
Հետո՝ կային մի երեխա ունեցողներ, երկու երեխա ունեցողներ, մի բուռ մարդիկ էլ երեք կամ ավելի երեխա ունեին։ Յոթ երեխայի տեր մի մարդ՝ քենթուքցի Օրին Օուքլին, ոչ մի խմբի էլ չէր պատկանում։ Ուղղակի նստում էր ու հայտնի մարդկանց անուններ կպցնում։ Ամենահաջողվածներից մեկը Ծուռ հայելին էր։
Հետո՝ կային տղամարդիկ, որ շատ էին քարշ եկել կանանց հետևից, բայց պնդում էին, թե ատում են կանանց ու սիրում են մենակ դրանց քիթը տրորել, մանավանդ գոռոզներինը․ սիրահարեցնում են իրենց ու հետո թողնում, որ տանջվեն։ Էս մարդիկ իրար մեջ գլուխ էին գովում, թե ինքնահավան կնանիքին ինչ շան օրն են գցել, ստիպել են անընհատ ստորանալ, իրենց նաակներ գրել, հեռագրեր ուղարկել, անվերջ հեռախոսով զանգել, ստիպել են ամուսիններից հեռանալ, ստիպել են պոռնիկներ դառնալ, ստիպել են ծնկաչոք սեր մուրալ, խելքը կորցնել և այլն, և այլն։
Հետո՝ կային ցինիկներից կազմված խմբեր․ սրանք համոզված էին, թե աշխարհը մեկընդմիշտ գրողի ծոցն է կորչում ու ատում էին մարդկույթանը, որովհետև մարդիկ իբր գարշելի են։
Կային զվարճասերներ ու նվնվաններ, ճանապարհորդներ ու տնակյացներ, հիմարներ ու իմաստուններ, խաղամոլներ ու ընթերցասերներ, շախմատի սիրահարներ ու զառ գցողներ։
Կային ամեն տեսակ մարդիկ, բայց ինչ խմբերի էլ նրանք բաժանվեին, բոլորն էլ մի բան էին․ գերի։
Գերի էին գերմանացիներին, գերի էին ամերիկացիներին, իսկ նրանք չէին ուզում ոչ մեկի գերին լինել։
==Գլուխ յոթանասունչորսերորդ==
'''Օհայոյի Ցինցինատի քաղաքից եկած Ջոն Ուինսթընլին ծղոտե գլխարկ է դնում ու տրոմբոն նվագում՝ հմայելով թե՛ յուրայիններին, թե՛ թշնամիներին'''
Ջոն Ուինսթընլի անունով մի տղա կար ճամբարում, սա տրոմբոն ուներ։ Ցինցինատիից, իրենց տնից տրոմբոնը հետն էր բերել ու պատերազմի ընթացքում, արդեն երկու տարի մոտն էր։ Կարճլիկ տղա էր՝ դեմքի լուրջ ու մտախոհ արտահայտությամբ։ Տասնվեց֊տասնյոթ տարեկանից ավել չէր երևում, թեպետ քսանն անց էր։
Բոլորը գիտեին, որ նա տրոմբոն ունի, բայց Ուինսթընլին ոչ տրոմբոնը պատյանից հանում էր, ոչ էլ նվագում, որովհետև իր ասելով՝ չէր կարող նվագել մինչև գլխին ծղոտե գլխարկ չլիներ։ Առաջ միշտ էլ ծղոտե գլխարկ էր դնելիս եղել, հետը բերել էր Ֆրանսիա, բայց ինչ֊որ մեկը գլխարկը թռցրել էր։
Թե մեկնումեկը ծղոտե գլխարկ ճարեր, նա տրոմբոն կնվագեր։
Դե, ոչ ոք էլ ծղոտե գլխարկ չուներ, էնպես որ մնում էր մենակ գերմանացիներին դիմել։ Մեր տղերքից մի երեք֊չորս հոգի գերմաներեն գիտեին, ու սրանցից մեկը պահակներին բացատրեց, թե ուզածներս ինչ է, բայց պահակներն ասին, որ իրենք էլ ծղոտե գլխարկ չունեն։ Ասին՝ իհարկե, հաճույքով տրոմբոնի նվագ կլսեն, բայց ծղոտե գլխարկ որտեղի՞ց ճարեն։
Տղան խնդրեց, որ ամեն տեղ փնտրեն, իրենց ընկերներին էլ հարցուփորձ անեն ու մի հնարքով ծղոտե գլխարկ գտնեն, որովհետև Ուինսթընլին չի կարող տրոմբոն նվագել մինչև գլխին ծղոտե գլխարկ չլինի։ Միգուցե իրոք նվագել գիտի, իսկ եթե էդպես է, ուրեմն արժի չարչարվել։
Պահակները խոստացան էդ գործով զբաղվել։
Միառժամանակ անց բոլորը որոշեցին, թե Ուինսթընլին հաստատ նվագել չգիտի։ Որոշեցին, թե ծղոտե գլխարկի պատմությունը հնարել է, որ չխայտառակվի։
Ուինսթընլին էլ հպարտանում էր, թե իսկական տրոմբոնահար է, ու էս ասեկոսեներն իրեն վարկաբեկում են, դրա համար էլ մի կիրակի իրիկուն, հուլիսի իննին, տրոմբոնը պատյանից հանեց ու հավաքեց։ Բոլորը կիտվեցին նրա գլխին ու սկսեցին սպասել․ ամենաքիչը երեք հարյուր մարդ։
Ուինսթընլին շրթունքները լիզեց, տրոմբոնի ծվանը սեղմեց բերանին, փողի ծնկիկը մի երկու անգամ հետ ու առաջ տարավ, որ սահուն գնա֊գա։
Հետո էնպիսի մի բա՜ն նվագեց՝ էդ խղճուկ ճամբարն աչքներիս իսկը դրախտ դարձավ։ Բայց մեկ էլ նվագը կտրեց, ասում է․
― Ո՜ւր էր գլխիս ծղոտե գլխարկ լիներ․․․ անտեր մնա, առանց գլխարկի նվագելս չի գալիս։
Էստեղ բոլորը հասկացան, որ նա չէր փչում։ Վազ տվին պահակների մոտ ու աղաչանք արին, թե՝ աստծու սիրուն, Փարիզից մի ծղոտե գլխարկ բերել տվեք, ախր էս տղան իրոք տրոմբոն նվագել գիտի, պահակներն էլ ասին՝ լավ, իրենք էլ նրա նվագը լսեցին ու ձեռքներից եկածը կանեն։
Դրանից հետո էլ ոչ ոք չէր նեղում Ուինսթընլիին, որ առանց ծղոտե գլխարկի տրոմբոն նվագի, որովհետև ով փողի պես գործիքից, մանավանդ տրոմբոնից գլուխ է հանում ու կարող է երաժշտական հնչյուններ դուրս բելեր, նրա նկատմամբ մի տեսակ երկյուղած ակնածանք է առաջանում։ Բոլորն էլ անչափ հարգում էին Ուինսթընլիին, դե, երկրե֊երկիր, աշխարհից աշխարհ տրոմբոնը քարշ էր տվել հետը, իսկ հենց մի քիչ նվագեց, որ ապացուցի, թե ինքը չի խաբում, սրանք հասկացան՝ նա արտասովոր մարդ է, առանձնահատուկ մեկը, ու էլի ելք չկա, մնում է նրա համար ծղոտե գլխարկ ճարել։
Ուինսթընլին տղերքից մի քանիսիս իր լուսանկարը ցույց տվեց․ ինը տարեկան էր նկարվել։ Տրոմբոնը սեղմել էր շրթունքներին, գլխին էլ՝ ծղոտե գլխարկ էր։
― Նվագելիս միշտ ծղոտե գլխարկ եմ դրել,― ասաց։
Հա ուրեմն, էն իրիկուն Ուինսթընլիի կիսատ նվագածը «Ա՛խ, երանի իմանայիք, թե ինչքան եմ ձեզ սիրում» երգն էր, ու գրողը տանի, ի՜նչ հրաշք բան էր, մարդ ուղղակի աշխարհից վերանում էր, իսկ երբ նա հասավ մյուս տողին՝ «Ա՛խ, երանի իմանայիք՝ սիրտս ինչպես եք հուզում», էնքան սահուն ու սրտաճմլիկ անցում կատարեց, որ ասելու չի, բայց հենց դեմ առավ հաջորդ ելևէջին, է՛հ, էլ առաջ գնալ չկարողացավ։
Փոխանակ համբերությունից դուրս գալու, փոխանակ նրան նազուտուզ անող հիմարի տեղ դնելու, բոլորը նրա հանդեպ կարեկցանքով լցվեցին։ Փորձում էին ամեն կերպ մխիթարել, ասում էին․ «Ոչի՜նչ, ոչի՜նչ, Ջոնի, այ, ծղոտե գլխարկը կբերեն, էն ժամանակ էլ իսկականից կնվագես»։ Բոլորն էլ տեսնում էին՝ ուզում է նվագել, բայց շատ լավ երաժիշտ է, որ իրեն թույլ տա հանկարծ վատ նվագել։
Ա՛հ, օրերն ու գիշերները ձգվում էին միալար, խմբեր էին կազմվում, խմբեր քայքայվում, վերակազմվում ու վերափոխվում, հները լքվում էին, նորերը գոյանում։ Բայց ամեն մարդ հոգու խորքում սեփական կյանքով էր ապրում, որ իրենն էր, լրիվ իրենը ու ոչ մի խմբավորման մեջ էլ չէր մտնում։
Ու ամեն մարդ գիտեր, որ տրոմբոնավոր Ջոն Ուինսթընլի կա։ Ամեն մեկն էլ լսել էր նրա կիսատ նվագած երգը, ամեն մեկն էլ ուզում էր, որ նա միչև վերջ նվագի, բայց ոչ ոք սիրտ չէր անում նրան սիտպել, թե՝ լավ֊վատ, մի կերպ փորձիր։
Օրերից մի օր էլ ինչ֊որ պահակ գերմաներեն իմացող մեր տղերքից մի հոգու ասել էր, թե իրեն հասած լուրերի համաձայն՝ մի ուրիշ պահակ վերադառնում է Փարիզում անցկացրած արձակուրդից ու հետը ծղոտե գլխարկ է բերում։
Դե, բոլորն էլ շատ ուրախացան, ու լուրը եկավ, Ուինսթընլիի ականջն ընկավ։
― Ե՞րբ կբերի,― ասաց Ուինսթընլին։
― Էսօր֊էգուց,― ասաց ինչ֊որ մեկը,― բայց տեսնես չափսը գլխիդ կբռնի՞։
― Պիտի որ բռնի,― ասաց Ուինսթընլին,― ծղոտե գլխարկ լինի, դնեմ գլխիս, մնացածը՝ հեչ։
Էնպես որ բոլոր մյուս սպասումներին՝ թե պատերազմը երբ է վերջանալու, երբ են մերոնք մեզ գերությունից ազատելու, երբ ենք մի կարգին տեղ ընկնելու, որ գոնե նամակ ստանանք, էս բոլորին մի սպասում էլ ավելացավ․ սկսեցինք սպասել, թե երբ է Ուինսթընլիի գլխարկը ճամբար հասնելու։
Սպասելն է՝ սպասելը․ եթե սպասում ես շատ կարևոր բաների, դժվար չի, որ հետն էլ մի պակաս կարևոր բանի սպասես։
Վերջապես Փարիզում եղած գերմանացին վերադարձավ ու իրոք, ծղոտե գլխարկ էր բերել։ Ասաց՝ ուզում է ինքն իր ձեռքո՛վ Ուինսընլիին հանձնել։ Ճամբարի ներսն անցավ, ու գերմաներեն իմացող մեր տղերքը նրան ուղեկցեցին Ուինսթընլիի մոտ, որը սովորականի պես, նստած էր տրոմբոնի պատյանին։ Թե վեր էլ կենար, ասենք՝ քայլելու, պատյանը կոթից բռնում էր, տանում։ Ուր էլ գնար, գործիքը հետն էր ման ածում։ Դե, Ուինսթընլին աչքերը չորս արեց Փարիզից եկած գերմանացու վրա, որովհետև նրա ձեռքին փաթեթ կար, իսկ փաթեթում ով գիտի ծղոտե գլխարկ էր։
Թարգմանիչը Ուինսթընլիին ասաց․
― Սա քեզ համար Փարիզից ծղոտե գլխարկ է բերել, անունն էլ Թրոթ Ֆոն Էսեն է։
― Հարցրու,― ասաց Ուինսթընլին,― կարո՞ղ եմ գլխարկը դնել։ ― Ինչքան պետք է՝ կվճարեմ, դեռ մի բան էլ ավել, որ նեղություն է քաշել։
Թարգմանիչը խոսեց Թրոթի հետ, հետո Ուինսթընլիին թե՝
― Ասում է՝ իր համար ուղղակի հաճույք է․ կարող ես գլխարկը վերցնել, շատ ուրախ կլինի։
― Հարցրու,― ասաց Ուինսթընլին,― ի՞նչ կուզի նվագեմ․ առաջին երգն իր պատվին եմ նվագելու, որ գլխարկը բերել է։
Թարգմանիչը նորից Թրոթի հետ խոսեց, հետո Ուինսթընլիին թե՝
― Ասում է՝ երկու շաբաթ առաջ էն երգը որ սկսեցիր, մինչև վերջ նվագիր։
― Հայտնիր,― ասաց Ուինսթընլին,― որ համաձայն եմ, թող գլխարկը հանի, տեսնենք։
Թարգմանիչը նրա խոսքերը Թրոթին հաղորդեց, Թրոթն էլ փաթեթի թելերը կտրեց ու մի նոփ֊նոր ծղոտե գլխարկ հանեց՝ վրան ալ ժապավեն, կարմիր, կանաչ ու մանուշակագույն փետուրների մի փոքրիկ փունջ էլ ժապավենի արանքը մտցրած։
Թրոթը գլխարկը Ուինսթընլիին տվեց, իսկ Ուինսթընլին ձեռքին պահած՝ երկար նայում էր։
Հետո դրեց գլխին։
Նրան շատ էր սազում։ Միանգամից քաղաքացիական մարդու տեսք ընդունեց։
Հետո Ուինսթընլին շատ դանդաղ պատյանը բացեց, հավաքեց տրոմբոնն ու փողի ծնկիկը մի երկու անգամ տարավ բերեց։ Հետո գործի անցավ ու էդ երգը էնպես նվագեց, որ աշխարհում ոչ ոք դեռ չէր նվագել։
Դա ամենահրաշալի բանն էր, որ մեկնումեկը երբէև լսել էր։ Նա երեք անգամ նույն երգը նվագեց ու ամեն անգամ՝ առաջվանից էլ լավ։
Ուինսթընլին նվագելու կարոտ էր մնացել, կարիք չկար խնդրել, ինքն էր ուզում նվագել ու անընդհատ նվագում էր։ Ամբողջ պատերազմում էսպիսի հրաշք չէր եղել։ Թրոթ Ֆոն էսենը հո չէ՜ր գոռոզացել, որ իր մատն էլ կա էս գործում՝ հազիվ էր բարեհաճում թարգմանիչների հետ խոսել։
Ամեն մարդ ուզում էր իր սիրած երգը լսել, և Ուինսթընլին խոստացավ բոլորն էլ իրար հետևից նվագել․ ինչ էլ որ էսօր չհասցներ, վաղը կնվագեր։ Եթե եղանակը մի կես բերան երգեք կամ էլ շվշվացնեք, ինքը տրոմբոնով դուրս կբերի, ասաց, ու կնվագի։ Նրա համար մեկ էր՝ ինչ մեղեդի է, իրեն ծանոթ է, թե չէ, ուղղակի մի կես բերան երգեք կամ շվշվացրեք՝ ինքը կնվագի։ Թարգմանչին ասաց, որ Թրոթին հարցնի, թե ուրիշ ինչ երգ կուզենա լսել, Թրոթն էլ մի պահ մտածեց ու մի բան հիշեց, բայց վերնագիրը չգիտեր։ Մի իրիկուն մեր տղերքից մեկին երգելիս լսել էր ու երգը շատ հավանել։ Ուինսթընլին էլ թարգմանչին ասաց, որ Թրթոին խնդրի եղանակը երգել կամ թեկուզ շվշվացնել։
Թրոթը մի քանի տակտ երգեց, և Ուինսթընլին ժպտալով ասաց․
― Գրողը տանի, «Կապույտ աչքերն» են․․․ «Կապույտ աչքերդ այս գիշեր նորից միտքս են եկել․․․»։ Իմ սիրած երգերից է։
Ուինսթընլին «Կապույտ աչքերն» էլ նվագեց ու եթե առաջին երգը լավ էր նվագել, երկրորդն ավելի լավ նվագեց։ Գերմանացին արտակարգ ուրախ էր ու հպարտ։ Թարգմանչին հարցրեց, թե երգն ինչի մասին է, ու թարգմանիչը նրան բացատրեց։ Սա խնդրեց «Կապույտ աչքերի» բառերն իրեն անգլերեն սովորեցնել, թարգմանիչն էլ սովորեցրեց, ու նա հեռացավ՝ բառերն անընդհատ կրկնելով։
«Կապույտ աչքերից» հետո Ուինսթընլին նվագեց «Օ՜, լուսնի շողերն են ջրի մեջ խայտում, և խոտի բուրմունքն է մարգերից գալիս․․․», ու գետնի տակն անցնեմ, թե ամենքի աչքերն էլ արցունքով չլցվեցին, ամենքն էլ հուզված՝ քթներն էին ֆսֆսացնում ու զարմանում, թե ոնց կարող է էսքան գեղեցկություն հորդել ջրատար խողովակի պես քոսոտ, ծուռումուռ մի պղնձի կտորից, որին Ջոն Ուինսթընլին տրոմբոն էր ասում։
Չգիտեմ՝ հանուն ինչի եմ ամերիկյան բանակի տղերքը կռվում կամ ինչ են մտածում՝ հանուն ինչի են կռվում, որովհետև նրանց մեկ առ մեկ ես չեմ հարցրել, բայց իմ կարծիքով, գիտեմ, թե ինչ են սիրում, բոլորը՝ մինչև վերջին մարդը, ով էլ նա լինի ու որ խմբին էլ պատկանի․ բոլորն էլ ճշմարիտն ու գեղեցիկ են սիրում։ Սիրում են ու կարիքն զգում, կարոտում են ու երազում, ու նրանց աչքերն արցունքով են լցվում, հենց որ դրան հաղորդակից են լինում։
Ու հաղորդակից էլ եղան, երբ Օհայոյի Ցիցինատի քաղաքից եկած Ջոն Ուինսթընլին տրոմբոն նվագեց։ Հաղորդակից եղան, երբ էդ մեծ ամերիկացին, էդ համաշխարհային մեծության մարդը ծղոտե գլխարկը դրեց, ու նրանք լսեցին սիրո, ճշմարտության ու գեղեցկության ձայնը։
Ու ես չգիտեմ՝ սա բնորոշ է ամերիկացուն, թե մի ուրիշ բան է, բայց գիտեմ՝ աշխարհում ոչ մի մարդ ընդունակ չէր լինի դիմանալու նման ճշմարտությանն ու գեղեցկությանը, որը 1944 թվի հուլիսի 22֊ին՝ շաբաթ իրիկունն ու գիշերը, դուրս էին հորդում Ջոն Ուինսթընլիի տրոմբոնից։
Գիտեմ՝ գերմանացի պահակները չկարողացան դիմանալ, որովհետև ընդամենը մի թեթև պատկերացում կազմելով էդ ճշմարտության ու գեղեցկության վիթխարի ուժի մասին, նրանցից մեկը Ուինսթընլիի համար ծղոտե գլխարկ ճարեց։ Գիտեմ՝ չդիմացան ոչ Ռոուզվար ու Մենըդյու ազգանունով մարդիկ, ոչ Սմիթներն ու Ջոնսերը, ոչ հարավցիները, որ սևամորթների հանդեպ ուրիշ վերաբերմունք ունեին, ոչ սևամորթներն իրենք, ոչ Հեռավոր Արևմուտքից եկածները, ոչ հարբուխ ընկածները, ոչ մարզասերները, ոչ արար աշխարհն արհամարհողները, ոչ անհավատները, ոչ դեսանտային պարաշյուտիստները։ Գիտեմ ոչ մի մարդ չկար ճամբարում ու ճամբարից դուրս, որ լսեր Ուինսթընլիին ու կարողանար դիմանալ նրա տրոմբոնից հորդող ճշմարտությանն ու գեղեցկությանը, և բոլորը միանման համահավասար էին ճշմարտության ու գեղեցկության առաջ, ուրեմն էլ ի՞նչ խոսակցություններ են բացվում, թե որոշ մարդիկ ի ծնե վատն են, մյուսները՝ ի ծնե շատ լավը, իսկ մարդիկ էլ կան, որ ի ծնե միջակություններ են, ոչ լավը, ոչ էլ վատը։ Ձեզ եմ հարցնում, ի՞նչ խոսակցություններ են դրանք։
==Գլուխ յոթանասունհինգերորդ==
'''Վեսլին ու Վիկտորը ազատվում են գերմանական գերությունից, որպեսզի գերի ընկնեն ամերիկյան զորքի համբարակապետին'''
Գերմանացիք հավաքել էին իրենց ունեցած֊չունեցածն ու օգոստոսի 31֊ին՝ հինշաբթի գիշերը, փախել, բայց մենք ուրբաթ առավոտն իմացանք, որ արդեն ազատ ենք, ու հենց առավոտն էլ խառնաշփոթ իրարանցում սկսվեց։ Ամենքիս համար էլ պարզ էր, որ գերմանացիք գնացել են, բայց մեկ է՝ մենք էլի մնում էինք գերի։ Հիմա էլ մնում էինք փշալարի գերին։ Խելահեղ թոհուբոհը համարյա մի ամբողջ ժամ տևեց, բայց հետո ամեն ինչ հանդարտվեց։
Բոլորն ուզում էին փշալարի մյուս կողմը անցնել ու ինչքան հնարավոր է՝ շուտ։ Բայց առաջինը դուրս պրծած տղերքը չգիտեին ինչ անեն, էնպես որ սպասում էին մյուսներին։ Մի քանի հոգի փորձեցին ղեկավարությունը իրենց ձեռքն առնել, բայց բան չստացվեց, քանի որ մեկնումեկին ենթարկվելը կնշանակեր նորից գերության մեջ ընկնել, իսկ բոլորի ուշքն ու միտքը գերությունից ազատվելն էր, դրա համար էլ ամեն մարդ իր գլխի տերն էր։
Փշալարի տակ մի վեց հատ սողանցք էին բացել, ու շատերը շարվեշար կանգնած՝ իրենց հերթին էին սպասում, որ փորսող տալով դուրս գան ազատության մեջ, բայց շատ ուրիշներն էլ ուղղակի խռնվել էին սրանց շուրջն ու հարցնում էին, թե հետո ինչ է լինելու։ Մի քսան֊երեսուն հոգի էլ նույնիսկ ճամբարից դուրս չեկան, դե, ուզածի չափ ժամանակ ունեին, շտապելու բան չկար, ճամբարի ներսում էլ էր տեղները հանգիստ․ ի՞նչ տարբերություն, դուրսն ես, թե ներսը։ Գերմանացիք ահագին մթերք էին պահեստում թողել, ու նույն ձանձրացրած ուտելիքը դեռ ինչքան ասես կհերիքեր։ Բայց ոչ ոք չգիտեր, թե ուտելուց հետո ինչ պիտի անի։ Իրիկունը համարյա բոլորը փշալարի մյուս կողմը պառկեցին քնելու՝ ճամբարից ոչ հեռու։ Ճիշտ է, դա մեր բանտն էր, բայց բավականին ապրել էինք էդտեղ, գիտեինք ինչ բան է, իսկ թե ինչ էր սպասվում, եթե ճամբարից հեռանայինք՝ ոչ ոք չգիտեր։ Շատերը, իհարկե, հեռացան, հիմնականում խումբ֊խումբ՝ երեք֊չորս հոգով, բայց նրանցից ոմանք քիչ անց հետ եկան։ Թեև մեծ մասը չվերադարձան, իսկ երբեմն էլ տեսնում էիր, թե ոնց է մեկնումեկը մեն֊մենակ հեռանում, բայց սրանցից ոչ ոք էլ հետ չէր դառնում։
Մյուս օրը ես ու Վիկտորն ուտելիքի պաշարով բեռնվեցինք ու ճամփա ընկանք ուր աչքներս կտրի։ Եկանք, մի գետակի դեմ առանք, հանվեցինք, օճառով մի լավ լողացանք, երկուսս էլ մեր ներքնաշորերն ու գուլպաները լվացինք ու սպասեցինք մինչև չորանան։ Հետո նորից ճամփա ընկանք, զրուցում էինք ու ազատությունը վայելում, բայց մեզ լիակատար ազատ չէինք զգում, որովհետև պատերազմը դեռ չէր վերջացել, եղած֊չեղածն ինչ֊որ փշալարի գերությունից էինք պրծել։ Եթե հազար ու մի մտածմունք չունենայինք, երևի ուրախանայինք, որ հեռացել ենք նախրի պես իրար գլխի լցված ամբոխից ու կարող ենք գոնե առայժմ մեր քեֆին հանգստանալ։ Բայց Դոմինիկը Խաղաղ օվկիանոսում էր մահացել, իսկ Ջո Ֆոքսհոլը՝ Եվրոպայում։ Արդեն երկար ժամանակ էր անցել, ինչ իմացել էինք նրանց մահվան մասին։ Բավական ժամանակ, որ երկուսս էլ մոռացության տայինք, թե նրանք էլ չկան ու առաջվա պես մտածեցինք, թե կենդանի են, ուղղակի հեռու են մեզնից։ Մինչև Դոմինիկի մահվան լուրն իմանալը, մենք վաղուց արդեն բաժանվել էինք նրանից․ հենց էն իրիկուն բաժանվեցինք, երբ նա Հարի Քուքի, Նիք Քալիի ու Վերնոն Հիգբիի հետ նստեց բեռնատար, ու նրանց տարան Միսուրի, ես ու Վիկտորն էլ գնացինք Ռոզվիլ, իսկ դա վաղուց էր, շատ վաղուց։ Ինչ մնում է Ջո Ֆոքսհոլին, ես նրան մի կարգին չէի տեսել՝ սկսած էն իրիկվանից, երբ նա որդուն նվիրված բանաստեղծությունը կարդաց։ Էնպես որ էլ չէի մտածում, թե նա մեռած է։ Երևի մարդիկ իրենց ընկերների մահվան վիշտը էսպես են հաղթահարում։ Երևի ամեն կերպ մոռացության են տալիս, որ նրանք չկան, թեև գիտեն, որ էլ երբեք չեն տեսնելու նրանց։
Բայց դե Դոմինիկի ու Ջոյի մահվան անհավատալի լուրը նորից ու նորից միտքս էր գալիս, ու ես տանջվում էի ցավից, ախր միշտ էլ ուզեցել էի Դոմինիկին ավելի մոտիկից ճանաչել, իսկ Ջո Ֆոքսհոլի հետ կուզեի մինչև կյանքիս վերջը ընկերություն անել։
Շուտով ինձ ու Վիկտորին բեռնանավերով ամերիկյան զինվորներ պատահեցին, մենք էլ հետները գնացինք, հույս ունեինք մի էնպիսի տեղ ընկնել, որտեղից կարողանայինք մեր զորամասը հասնել։ Երեք օր էդպես մեքենա նստած՝ տեղից տեղ էինք գնում։ Վերջապես մեկին գտանք, որ մեր ջոկատի մասին տեղեկություն ուներ, բայց նրանից մենակ էնքանն իմացանք, թե ջոկատը կարծես իր առաջադրանքը կատարել է ու վերադարձել Լոնդոն։ Դե, սրանից էլ լավ նորությո՞ւն, մեր ուզածն էլ հենց Լոնդոն հետ դառնալն էր։
Փորձեցինք էդպես էլ անել, բայց գետնի տակն անցնեմ, թե նորից գերի չընկանք, էս անգամ էլ ամերիկյան զորքի համբարակապետին․ ներս մտանք էդ մայորից իմանալու, թե ոնց հասնենք մեր ջոկատին, սա էլ տեսնելով, որ Լոնդոն ընկնելու համար ուշքներս գնում է, որոշեց, թե մեզ իր մոտ պիտի պահի։ Ձայն չհանեցինք, բայց երկու օրից, հենց քաղաք բաց թողեց, էլ չվերադարձանք։ Գնացինք Շերբուր, ու երկար֊բարակ չեմուչումից հետո, քանի֊քանի օր անց, վերջը հրաման տվին, որ հետ դառնանք Լոնդոն՝ մեր զորամասը, դե, ես ու Վիկտորն ուղղակի ուրախությունից հեկեկում էինք։ Իրոք լաց էինք լինում, չնայած ասես ծիծաղելիս լինեինք։
==Գլուխ յոթանասունվեցերորդ==
'''Վեսլին հասնում է իր պատմության ավարտին'''
Վերջապես հասանք Լոնդոնի Վաթերլոո կայարան, բայց տաքսի չկար, ես էլ ասի․
― Արի ոտքով գնանք, կամ վազենք, կամ մի բան։ Մենակ թե էստեղ չկանգնենք, մնանք։
Քայլեցինք, հետո սկսեցինք վազել, ախր տե՜ր աստված, էնպես էի ուզում Ջիլին նորից տեսնել։ Մերթ քայլելով, մերթ վազեվազ Վաթերլոոյի կամուրջն անցանք, արդեն Սթրենդ փողոցում էինք, մեկ էլ Վիկտորը թե՝
― Դու առաջ անցիր, ես էլ վազելու ուժ չունեմ։
Ընկա առաջ, Վիկտորը հետ մնաց, քայլելով էր գալիս, իսկ ես շատ շուտով համարյա տանն էի։ Շուտով տեսնելու էի իմ անուշիկին, գրկեի նրան ու ստուգեի, թե տղաս ինչքան է մեծացել, բայց հենց թեքվեցի Կարլ Երկրորդի փողոց, քիչ էր մնում մեռնեմ․ ամբողջ փողոցը փլատակների մեջ էր։ Էն տունը, որտեղ ես ու Ջիլն էինք ապրում, էլ գոյություն չուներ։
Ով գիտի խելքս թռցրել էի, որովհետև անընդհատ փողոցում հետ ու առաջ էի անում, գնում֊գալիս էնտեղ, ուր մեր տունն էր եղել, ուր ապրել էինք մենք․ վախենում էի, ո՜նց էի վախենում մեկնումեկին մի բան հարցնել։ Վախենում էի նույնիսկ դրա մասին մտածել։ Երևի երկար մնացի էնտեղ, որովհետև մեկ էլ տեսնեմ՝ արդեն գիշեր է։ Բայց չէի կարողանում հեռանալ, ու իմ երգը տանջանքով մեռնում էր հոգուս մեջ։ Գժվում էի ցավից ու չգիտեի, թե ինչ անեմ։
Բայց գիտեի՝ եթե Ջիլը մեռած լինի, ես էլ կմեռնեմ, իսկ ես չէի ուզում մեռնել։ Սկսեցի լաց լինել․ գրողը տանի, միգուցե երկուսս էլ արդեն մեռա՞ծ ենք։ Միգուցե երկուսս էլ իմ գնալուց հետո մեռե՞լ ենք։ Ուրեմն ո՞ւր կորավ իմ տեսած աստղը, ախր նա դուրս եկավ ինձ ասելու, որ ողջ կմնամ։ Էլ ինչի՞ս էր պետք էդպիսի աստղը։
Շատ չանցած ինչ֊որ ծերուկ մոտեցավ, ողորմություն էր խնդրում։ Մի ֆունտ տվի նրան, հետո միտքս փոխեցի ու երկուսը տվի, որովհետև չէի ուզում մեռնել։
― Ինչո՞ւ եք լաց լինում,― ասաց։
― Ես առաջ ապրում էի դիմացի տանը,― ասի։― Առաջ էնտեղ էի ապրում, բայց հիմա ռմբակոծել են։ Չգիտեմ կնոջս ինչ է պատահել, վախենում եմ իմանալ։ Վախենում եմ։ Կուզե՞ք մի ֆունտ էլ տամ։
Նա ասաց, որ եթե մի ֆունտ էլ տամ իրեն, ուրեմն կինս ողջ ու անվնաս է, իզուր չանհանգստանամ, ու ես երկու ֆունտ էլ տվի՝ ինչ ունեի֊չունեի, գրպանիս մանր փողը չհաշված։
― Ձեր կինը ողջ ու անվնաս է,― ասաց։― Մի անհանգստացեք։ Էլ փող չունե՞ք։
― Սա է եղած֊չեղածը,― ասի։ Մոտիս մանրն էլ իրեն տվեցի, որովհետև փողն ինձ պետք չէր, մենակ թե Ջիլը ողջ մնացած լիներ։
Մուրացկանը ոտքերը քստքստացնելով՝ քարշ եկավ Կարլ Երկրորդի փողոցով։ Նա շուտ֊շուտ հետ էր նայում, կարծես վստահ չէր, թե ինձ չի խաբել, ինչ է՝ մի քիչ փող ձեռքը գցի, ու ես խոսքս աստծուն ուղղեցի, «Աղաչում եմ, էնպես արա, որ ծերուկի ասածը սուտ դուրս չգա, ազաչում եմ, էնպես արա, որ Ջիլը ողջ մնացած լինի։ Երկնքի հետ պայման կապելիս՝ ես մոռացել էի քեզ խնդրել, որ Ջիլի կյանքը պահպանես, որովհետև դեռ չէի հանդիպել Ջիլին, բայց եթե Ջիլը կենդանի չի, ուրեմն իմ ապրելն ավելորդ է, դրա համար էլ աղաչում եմ քեզ, թող մեր պայմանը ուժի մեջ մնա, ախր ես չգիտեի, թե ինձ ինչ է սպասվում։ Աղաչում եմ, թող մեր պայմանը ուժի մեջ մնա»։
Է՛հ, իսկ հետո կայծակի արագությամբ կողքիս մի տաքսի հայտնվեց, գրողը դուրս թռավ մեքենայից, ինձ թափով գրկեց ու ասաց․
― Կինդ Գլոսթերում է։
Դե, ի՞նչ ես անում, երբ աստված իր խոստումը կատարում է։ Ի՞նչ ես անում, երբ նա խոստացածից էլ ավելին է կատարում։ Ի՞նչ ես անում, երբ հասկանում ես, որ նա մտքինդ միշտ էլ իմանում է, անգամ եթե ինքդ դա կարգին չգիտես, ու իր խոստումին միշտ էլ հավատարիմ է մնում։ Ի՞նչ ես անում․ նրան փառք ես տալիս, չէ՞։ Ես գրողի հետ նույնիսկ անքաղաքավարի վարվեցի․ միանգամից ծնկի իջա Կարլ Երկրորդի փողոցում ու աստծուն դիմեցի․ «Փառք քեզ, մինչև կյանքիս վերջը քեզ փառք եմ տալու»։
Հետո ոտքի թռա, գրողի հետ նստեցի տաքսին, ու նա վարորդին ասաց, որ մեզ Փենդինգթոն կայարան հասցնի։
― Ինչո՞ւ,― ասի։― Ուզում եմ նամակներս վերցնել։ Գոնե տեսնեմ ինչ նամակներ են եկել։
― Ահա նամակներդ,― ասաց գրողը։― Գլոսթերի վերջին գնացքը քսան րոպեից մեկնում է։ Երբ Վիկտորը հայտնեց, որ տուն ես վազել, մտածեցի, թե անմիջապես կգաս իմանալու՝ ինչ է պատահել, դրա համար էլ որոշեցի նստել, քեզ սպասել։ Հետո գուշակեցի, թե հետդ ինչ է կատարվել, տաքսի վերցրի, որ գամ, քեզ ճանապարհեմ կնոջդ մոտ։ Լուրեր էին պտտվում, թե քեզ ու Վիկտորին սպանել են։ Բայց ես շարունակում էի հորդ նամակներ գրել ու Ջիլին էլ, հենց նա գալիս էր Լոնդոն, ասում էի՝ ողջ֊առողջ ես, այնպես որ ամեն ինչ կարգին է։ Իհարկե, շատ ուրախ եմ քեզ տեսնելուս համար։ Մեր ամբողջ զորամասը նորից Նյու Յորք են ուղարկել։ Ջիլը մոր մոտ էր գնացել, երբ ռումբը ձեր տան վրա է ընկել։
― Իսկ դա ե՞րբ է պատահել։
― Լոնդոնից մեկնելուդ հենց առաջին գիշերը։ Ջիլը մտադիր էր մինչև վերադառնալդ ձեր տանը մնալ, բայց անընդհատ լաց էր լինում, առանց քեզ չէր կարողանում մնալ։ Եկավ Փել Մելի մեր հին բնակարանն ու ինձ ամեն ինչ պատմեց, ես էլ նրան դրեցի տաքսի, տարա կայարան ու գնացք նստեցրի։ Մյուս առավոտ ձեր փողոցը ծայրեծայր ավերված էր։
Մենք ճիշտ ժամանակին հասանք կայարան, գրողը տոմսը վերցրեց, ինձ նստեցրեց գնացք, ու ես վերջապես ճամփա ընկա Ջիլի մոտ ու ճամփին անվերջ փառք էի տալիս աստծուն։
Փառք էի տալիս աստծուն ամբողջ, աբմողջ, ամբողջ սրտով, ամբողջ հոգով, իմ ամբողջ միս ու արյունով, ամբողջ էությամբ, ախր նա էնպես էր արել, որ Ջիլը տանը չլինի, էնքան սեր էր Ջիլի սրտում դրել,― որ առանց ինձ մի գիշեր էլ չէր կարողացել մեր տանը մնալ։ Ես փառք էի տալիս աստծուն, որ աշխարհ է բերում գրողի պես մարդկանց, ովքեր գիտեն, թե տեղնուտեղը ինչ պիտի անել ու ինչպես անել և իզուր ժամանակ չեն վատնում․ ախր մի ուրիշը միգուցե Ջիլին ասեր, որ գնա տուն ու չվախենա։ Ես փառք էի տալիս աստծուն, որ աշխարհ է բերում Ջո Ֆոքսհոլի պես մարդկանց, թեկուզև կարճ ժամանակով, աշխարհ է բերում Դոմինիկ Տոսկայի պես մարդկանց։ Էնքան բան ունեի աստծուն փառք տալու, որ ուրիշ ոչնչով չէի կարող զբաղվել։
Իսկ հետո գնացքը կանգ առավ Գլոսթերում, ու ես քայլեցի կյանքիս ընդառաջ, որն աստված էդպես հոգատարությամբ պահել ու պահպանել էր ինձ համար։
Գիշերվա մեկն էր, երբ գնացքից իջա ու անխոս պաշտամունքով նայում էի քաղաքին, որովհետև նա էր ինձ պարգևել սրտիս ուզածին ու կյանք տվել,― սիրում էի Գլոսթերը,― ու երբ մոտեցա դռանը, որ պիտի բացվեր իմ առաջ, նախ՝ համբուրեցի, հետո կամացուկ ծեծեցի, ու Ջիլը եկավ ու բացեց դուռը։
Ես գրկեցի նրան, համբույրներ տվի ու նրա կրծքի տակ դեմ առա որդուս․ ինչքա՜ն էր արդեն տղաս մեծացել։
Իսկ Ջիլը ծիծաղում ու լաց էր լինում, հետո մայրը դուրս եկավ՝ հնաձև գիշերանոցը հագին ու Ջիլի պես չստերը ոտքերին, նա էլ էր ծիծաղում ու լաց լինում, հետո Ջիլի փոքր եղբայրներն ու քույրերը եկան գիշերանոցներ հագած, ու բոլորս միասին ծիծաղում էինք ու լաց լինում, բայց քիչ հետո էլ չէինք ծիծաղում, մենակ լաց էինք լինում, որովհետև ես հանկարծ հասկացա, որ Ջիլի ավագ եղբայրը սպանվել է ու էլ երբեք տուն չի դառնալու։ Ոչ ոք ինձ չասաց, բայց ես հանկարծ հասկացա, որ նա մեռած է։ Ընդամենը մի քանի անգամ էի նրան տեսել, բայց արցունքներս թափվում էին ու թափվում, ախր նրա պես տղային սպանել էին։
Ջիլը թեյ սարքեց, ու նրա մայրը, եղբայրներն ու քույրերը սեղան դրին ու տեսակ֊տեսակ ուտելիքներ շարեցին։ Բոլորս նստեցինք ու փորձում էինք ուտել, փորձում էինք զրուցել, բայց չէր ստացվում։ Անընդհատ մեկնումեկը փղձկում էր, սեղանից վեր կենում, փախչում ու մի քանի րոպեից հետ գալիս, հետո մի ուրիշն էր գնում ու էլի հետ գալիս, իսկ ես գլուխս կորցրել էի երջանկությունից ու շնորհակալանքի զգացումից, ցավից ու զայրույթից․ ամեն ինչ խառնվել էր իրար, որովհետև եթե էսքան բանը կարող էր լավ լինել, ինչո՞ւ գոնե մի քիչ ավելի լավ չեղավ։ Ինչո՞ւ Ջիլի ավագ եղբայրը չվերադառնար տուն։ Ինչո՞ւ Ջո Ֆոքսհոլը չվերադառնար տուն։ Ինչո՞ւ Դոմինիկ Տոսկան չվերադառնար տուն։ Ինչո՞ւ մի քանիսին՝ ինձ նման, բաժին է ընկնում ամբողջ երջանկությունը, իսկ մյուսներին՝ ոչինչ։
Քիչ հետո Ջիլի եղբայրներն ու քույրերը գնացին քնելու, իսկ ես ու Ջիլը դեռ երկար նստած՝ խոսում էինք մոր հետ, ա՛հ, նա հիանալի կին էր, աղջկա՝ Ջիլի պես, իսկական թագուհի։ Էլ լաց չէր լինում։ Իր սիրելի որդու՝ Մայքի մսին էր խոսում, բայց էլ լաց չէր լինում։ Իր զարմանալի կյանքից էր պատմում․ ինչքան է համբերել, համբերել, համբերել․ Մայքի ծնվելուց առաջ, մի երեխա էր կորցրել՝ հենց երկունքի ժամանակ․ մյուսին Ջիլի ծնվելուց առաջ էր կորցրել, իսկ դրանից հետո էլ երեխա չէր կորցրել, բայց ամուսնուն էր կորցրել ու հիմա էլ՝ իր սիրելի Մայքին․․․ Եվ ինչի՞ համար․ որ ուզեցել է ի սեր ամուսնու ու երեխաների՝ ընտանեկան լավ օջախ ստեղծել, իր զավակներին պահել, խնամել ու որպես ազնիվ մարդիկ մեծացնել․․․ Է՛հ, նա երկուսիս էլ համբուրեց ու գնաց պառկելու։
Ես գրկեցի կնոջս ու երկա՜ր֊երկա՜ր գրկումս պահեցի, իսկ հետո ասի․
― Ջիլ, էս իրիկուն ես մեռա, երբ տեսա, որ Լոնդոնի մեր տունը չկա, վախենում էի, թե դու էլ չկաս, ու դա ինձ սպանեց․․․ Գիտես, Ջոն էլ մեռավ․ հա, մեռավ, Ջիլ․․․ ու եղբայրդ՝ Մայքն էլ է մեռած․․․ Այ, էս բոլորն ինձ սպանեց։
Բայց իմ քաղցրիկ Ջիլը թե՝
― Մայրիկն ասում է՝ տղա է լինելու։ Զգում է, գիտի։ Ասում է՝ կամ թաթախման իրիկունը կծնվի, կամ Ծննդյան առավոտը։
― Հենց որ նա ծնվի, ես նորից կյանք կառնեմ,― ասի։
Մենք շատ հուզված էինք, որ քնենք, Ջիլը հագնվեց ու դուրս եկանք քայլելու, դուրս եկանք Գլոսթերի լուսաբացը նայելու․ ա՜խ, աշխարհը շատ անուշ է մեռնելու համար։ Շատ քաղցր է մարդ սպանելու համար։ Ինչ լավ է շնչելն ու ապրելը, ինչ հրաշալի բան է տեսնելը։ Մարդ արարածները չպետք է սպանեն մեկմեկու։ Պետոք է սպասեն, մինչև ամեն մեկին աստված իր մոտ կանչի սահմանվա՛ծ ժամին։
==Ծանոթագրություններ==
<references>
