Changes

Սիրիր։ Սիբիր։ Լայն, ամայի գետի ափին գտնվում է մի քաղաք, Ռուսաստանի վարչական կենտրոններից մեկը. քաղաքում բերդ կա, բերդում՝ բանտ։ Արդեն ինը ամիս է, որ բանտում կալանավորված է երկրորդ կարգի աքսորական֊տաժանակիր Ռոդիոն Ռասկոլնիկովը։ Նրա ոճրագործության օրվանից համարյա մեկուկես տարի է անցել։

Նրա գործի դատավարությունը առանց մեծ դժվարությունների անցավ։ Ոճրագործը հաստատապես, ճշգրիտ ու պարզ կրկնում էր իր ցուցմունքը՝ չխճողելով հանգամանքները, իր օգտին չմեղմացնելով դրանք, չաղավաղելով փաստերը, չմոռանալով ամենաչնչին մանրամասնությունը։ Նա մինչև վերջին մանրամասնությունը պատմեց սպանության ամբողջ պրոցեսը․ պարզաբանեց ''գրավականի'' (մետաղե թիթեղիկ՝ կպցրած փայտե տախտակի) գաղտնիքը․ դա գտնվել էր սպանված պառավի ձեռքում. մանրամասն պատմեց, թե ինչպես էր սպանվածից վերցրել բանալիները, նկարագրեց այդ բանալիները, նկարագրեց սնդուկը և դրա մեջ պահված իրերը. նույնիսկ թվեց սնդուկում եղած առանձին առարկաներից մի քանիսը․ պարզաբանեց Լիզավետայի սպանության առեղծվածը, պատմեց, թե ինչպես էր եկել և դուռր ծեծել Կոխը, հետո էլ ուսանողը, հաղորդելով այն ամենը, ինչ որ նրանք իրար հետ խոսել էին. պատմեց, թե ինչպես ինքը, ոճրագործը, այնուհետև իջել էր սանդուղքից ու լսել Նիկոլայի ու Միտկայի ճվճվոցը․ ինչպես էր թաքնվել դատարկ բնակարանում, գնացել տուն, ու վերջում մատնանշեց Վոզնեսենսկի պողոտայի մի բակում, դարպասի մոտ եղած քարը, որի տակ գտնվեցին իրերը և քսակը։ Մի խոսքով, գործը պարզ էր։ Ի միջի այլոց, քննիչները և դատավորները խիստ զարմանում էին, որ նա քսակը և իրերը թաքցրել էր քարի տակ և դրանք չէր օգտագործել, առավել ևս զարմանում էին, որ նա ոչ միայն մանրամասն չէր հիշում իր հափշտակած բոլոր իրերը, այլև սխալվում էր դրանց թվի նկատմամբ։ Անհավանական թվաց այն հանգամանքը, որ նա ոչ մի անգամ չէր բացել քսակը և նույնիսկ չգիտեր, թե դրա մեջ որքան փող կա (քսակում գտնվեց երեք հարյուր տասնյոթ ռուբլի ու վաթսուն կոպեկ, վերևից դրված մի քանի խոշոր թղթադրամներ քարի տակ երկար մնալուց խիստ փչացել էին)։ Երկար փորձում էին պարզել, թե ինչո՞ւ մեղադրյալը միայն այդ հանգամանքի նկատմամբ ստում է, մինչդեռ մյուս բոլոր դեպքերում կամավոր կերպով ճշգրիտ ցուցմունքներ է տալիս։ Վերջապես, ոմանք (մանավանդ հոգեբանները) հնարավոր համարեցին, որ իսկապես նա չի բացել քսակը, ուրեմն և չգիտեր, թե ինչ կար դրա մեջ, ու չգիտենալով, այնպես էլ տարել ու դրել էր քարի տակ, բայց և դրանից եզրակացրին, որ ոճրագործությունը կարող էր կատարվել ոչ այլ կերպ, քան որոշ, ժամանակավոր խելացնորության դեպքում, այսպես ասած, սպանության ու կողոպուտի նկատմամբ հիվանդագին մենամոլության դեպքում, երբ դրանք կատարվում են հենց այնպես, առանց հետագա նպատակների և շահվելու հաշվենկատության։ Մեջտեղ եկավ ժամանակավոր խելացնորության նորագույն մոդայական թեորիան, որ մեր ժամանակներում հաճախ աշխատում են կիրառել որոշ ոճրագործների նկատմամբ։ Այն էլ ասած, Ռասկոլնիկովի վաղուցվա սևամաղձային վիճակի մասին հայտարարեցին շատ վկաներ՝ բժիշկ Զոսիմովը, Ռասկոլնիկովի առաջվա ընկերները, տանտիրուհին, սպասուհին։ Այս ամենի շնորհիվ հանգեցին այն եզրակացության, որ Ռասկոլնիկովը այնքան էլ նման չէ սովորական մարդասպանի, ավազակի ու կողոպտիչի, այլ այստեղ մի ինչ-որ ուրիշ բան կա։ Այս կարծիքը պաշտպանողներին մեծագույն վրդովմունք պատճառեց այն, որ ինքը ոճրագործը գրեթե չէր էլ փորձում պաշտպանել իրեն․ վերջում այն հարցերին, թե հատկապես ի՞նչն էր նրան մղում դեպի մարդասպանություն և ի՞նչը նրան դրդեց կողոպուտ անել, նա միանգամայն պարզ, կոպիտ ճշտությամբ պատասխանեց, որ այդ ամենի պատճառը իր վատթար դրությունն էր, իր աղքատությունը և անօգնականությունը, իր ցանկությունը՝ ապահովել իր կենսական կարիերայի աոաջին առաջին քայլերը գոնե մի երեք հազար ռուբլու միջոցով, որ հույս ուներ գտնել սպանվածի մոտ։ Իր թեթևամիտ և փոքրոգի բնավորության հետևանքով որոշել էր սպանություն կատարել գտնվելով զրկանքներից ու ձախորդություններից ընկճված վիճակում։ Այն վերջնական հարցերին, թե նրան ի՞նչը դրդեց ներկայանալ իր ոճրագործությունը խոստովանելու, ուղղակի պատասխանեց՝ անկեղծ զղջումը։ Այդ ամենը համարյա արդեն կոպիտ էր...

Դեռ դատավարության սկզբում Ռասկոլնիկովի մայրը հիվանդացավ։ Դունյան և Ռազումիխինը հնարավոր համարեցին դատավարության ամբողջ ընթաքքում ընթացքում նրան Պետերբուրգից հեռու պահել։ Ռազումիխինը ընտրեց երկաթուղու վրա գտնվող և Պետերբուրգին մոտիկ մի քաղաք, որպեսզի հնարավորություն ունենար կանոնավոր կերպով հետևել դատավարության բոլոր հանգամանքներին ու միաժամանակ որքան կարելի է հաճախ տեսնվել Ավդոտյա Ռոմանովնայի հետ։ Պույլխերիա Ալեքսանդրովնայի հիվանդությունը մի տեսակ տարօրինակ էր, ներվային, և ուղեկցվում էր եթե ոչ կատարյալ, ապա գոնե մասնակի խելացնորությամբ։ Վերադառնալով եղբոր հետ ունեցած վերջին տեսակցությունից, Դունյան մորը տեսավ բոլորովին հիվանդ վիճակում, տաքության ու զառանցանքի մեջ։ Այդ նույն երեկոյան նա Ռազումիխինի հետ պայմանավորվեց, թե ինչ պետք է պատասխանել մորը, եթե սա հարցեր տա որդու մասին։ Երկուսով նույնիսկ մոգոնեցին մի ամբողջ պատմություն, որ իբր թե Ռասկոլնիկովը մեկնել է ինչ֊որ հեռավոր վայր, Ռուսաստանի սահմանը, կատարելու մի մասնավոր հանձնարարություն, որը նրան ի վերջո փող և անուն է ընձեռելու։ Բայց նրանց ապշեցրեց այն, որ Պույլխերիա Ալեքսանդրովնան ինքը ոչ այդ ժամանակ, ոչ էլ հետագայում այդ մասին ոչինչ չէր հարցնում։ Ընդհակառակը, նա ինքն էլ էր մի ամբողջ պատմություն հնարել որդու հանկարծակի մեկնման մասին, նա արտասվելով պատմում էր, թե ինչպես որդին եկել էր իրեն հրաժեշտ տալու, ակնարկներով իմաց էր տալիս, որ միայն իրեն են հայտնի խիստ կարևոր ու խորհրդավոր շատ հանգամանքներ, որ Ռոդյան շատ ուժեղ թշնամիներ ունի և պետք է նույնիսկ թաքնվի։ Ինչ վերաբերում է Ռոդյայի ապագա կարիերային, ապա նա ասում էր, որ այդ էլ անկասկած փայլուն կլինի, երբ կանցնեն մի քանի թշնամական հանգամանքները, հավատացնում էր Ռազումիխինին, որ իր որդին ապագայում նույնիսկ պետական մարդ կլինի, այդ են ապացուցում նրա հոդվածը և նրա փայլուն գրական տաղանդը։ Այդ հոդվածը նա կարդում էր անընդհատ, երբեմն նույնիսկ բարձրաձայն էր կարգում, քիչ էր մնում քնելիս ծոցը դներ, բայց և այնպես համարյա չէր հարցնում, թե հիմա որտեղ է գտնվում Ռոդյան, չնայելով, որ նույնիսկ խուսափում էին իր հետ այդ մասին խոսելուց, մի բան, որ կարող էր նրա մեջ կասկածներ առաջացնել։ Ի վերջո սկսեցին վախենալ Պույլխերիա Ալեքսանդրովնայի այդ տարօրինակ լռությունից։ Օրինակ, նա նույնիսկ չէր գանգատվում, որ որդուց նամակներ չեն ստացվում, այնինչ առաջ, ապրելով իրենց քաղաքում, հենց միայն մի հույս և ակնկալություն էր փայփայում՝ շուտով նամակ ստանալ իր սիրելի Ռոդյայից։ Վերջին հանգամանքը արդեն իսպառ անբացատրելի էր և խիստ անհանգստացնում էր Դունյային. սա մտածում էր, որ մայրը թերևս մի ինչ֊որ սարսափելի բան է նախազգում որդու ճակատագրի նկատմամբ և վախենում է հարցեր տալ ու այդպիսով է՛լ ավելի զարհուրելի լուր իմանալ։ Համենայն դեպս, Դունյան պարզ տեսնում էր, որ Պույլխերիա Սվեքսանդրովնայի բանականությունը առողջ վիճակում չէ։

Ռասկոլնիկովը երկար ժամանակ տեղեկություն չուներ մոր մահվան մասին, թեև Սիբիրում իր տեղավորվելու հենց սկզբից Պետերբուրգի հետ նամակագրություն էր սկսվել։ Դա սկսվել էր Սոնյայի միջոցով, որը կանոնավոր կերպով յուրաքանչյուր ամիս նամակ էր ուղարկում Պետերբուրգ, Ռազումիխինի անունով, ու յուրաքանչյուր ամիս կանոնավոր կերպով Պետերբուրգից պատասխան էր ստանում։ Սոնյայի նամակները սկզբում Դունյային ու Ռազումիխինին մի տեսակ չոր ու ցամաք և անբավարար էին թվում. բայց ի վերջո նրանք երկուսն էլ գտան, որ ավելի լավ գրել հնարավոր էլ չէր, և այդ նամակներից էլ այնուամենայնիվ վերջին հաշվով միանգամայն լրիվ և ճշգրիտ պատկերացում էր ստացվում նրանց դժբախտ եղբոր դրության մասին։ Սոնյայի նամակները լեցուն էին առօրյա իրականությամբ, Ռասկոլնիկովի տաժանակիր կյանքի ողջ իրադրության պարզ ու ճշգրիտ նկարագրությամբ։ Նամակներում նա չէր շարադրում իր իսկ հույսերը, գուշակություններ չէր անում ապագայի մասին, չէր նկարագրում իր զգացմունքները։ Ռասկոլնիկովի հոգեկան տրամադրության և առհասարակ նրա ամբողջ ներքին կյանքի պարզաբանման փորձերի փոխարեն բերվում էին միայն փաստեր, այսինքն՝ հենց նրա խոսքերը, մանրամասն տեղեկություններ, թե ինչպես է նրա առողջությունը, ինչ ցանկություններ է նա հայտնել այսինչ օրը, տեսակցության ժամանակ, ինչ է խնդրել իրենից՝ Սոնյայից, ինչ է նրան հանձնարարել և այլն։ Այդ բոբոր բոլոր տեղեկությունները շատ մանրամասն էին հաղորդվում։ Դժբախտ եղբոր կերպարը ի վերջո հանդես եկավ ինքնին, պատկերացավ պարզ ու ճշգրիտ․ այստեղ սխալներ չէին կարող լինել, որովհետև շարունակ ստույգ փաստեր էին հաղորդվում։

Բայց այս տեղեկությունները քիչ էին ուրախացնում Դունյային և նրա ամուսնուն, մանավանդ սկզբում։ Սոնյան անընդհատ հաղորդում էր, որ Ռոդյան միշտ մռայլ է, սակավախոս, և նույնիսկ համարյա բոլորովին չի հետաքրքրվում այն տեղեկություններով, որ ինքը իմանում է ստացվող նամակներից և ամեն անգամ հաղորդում նրան, որ Ռոդյան երբեմն հարցնում է մոր մասին, ու երբ ինքը տեսավ, որ նա, Ռոդյան, արդեն կանխագուշակում է ճշմարտությունը, ի վերջո նրան հաղորդեց մոր մահվան մասին, և զարմանքով տեսավ, որ նույնիսկ մոր մահվան լուրն էլ կարծես թե շատ չազդեց Ռոդյայի վրա, գոնե այդպես էր երևում նրա արտաքին տեսքից։ Սոնյան ի միջի այլոց հաղորդում էր, որ թեև Ռոդյան ըստ երևույթին ինքնամփոփվել է ու ասես մեկուսացել բոլորից, խիստ շիտակ ու պարզ է ընկալում իր նոր կյանքը, որ նա լավ է հասկանում իր դրությունը, առաջիկայում ոչ մի լավ բան չի սպասում, ոչ մի թեթևամիտ հույս չի փայփայում (թեև նրա վիճակում հակառակը պետք է լիներ) ու համարյա ոչ մի բանի վրա չի զարմանում իրեն շրջապատող նոր իրադրության մեշ, որը այնքան քիչ է նմանվում առաջվա որևէ իրադրության։ Սոնյան հաղորդում էր, որ Ռոդյայի առողջությունը բավարար է։ Նա գնում է աշխատանքների, որոնցից չի խուսափում, բայց և չի ձգտում դրանց։ Սննդի նկատմամբ համարյա անտարբեր է, բայց այդ սնունդը, բացի կիրակի և տոն օրերից, այնքան վատ է, որ նա, վերջապես, Սոնյայից հաճույքով մի քիչ փող ընդունեց, որպեսզի կարողանա ամեն օր թեյ խմել, խնդրում էր չանհանգստանաք չանհանգստանալ մնացած բաների համար, հավատացնելով, որ իր մասին այդ բոլոր հոգացողությունները իրեն միայն սրտնեղություն են պատճառում։ Այնուհետև Սոնյան հաղորդում էր, որ բանաում բանտում նա տեղավորված է բոլորի հետ, ընդհանուր շենքում, ինքը տեսել նրանց կացարանների ներսը, բայց եզրակացնում է, որ դրանք նեղ են, այլանդակ ու անառողջ․ Ռոդյան քնում է տախտակամածի վրա, տակը թաղիք է փռում և չի ուզում իր համար ուրիշ որևէ հարմարություն սարքել։ Նա այդպես սուղ և աղքատ է ապրում ոչ թե ըստ մի որևէ կանխակալ պլանի կամ դիտավորության, այլ հենց այնպես, դեպի իր բախտը անուշադիր և արտաքուստ անտարբեր լինելու հետևանքով։ Սոնյան ուղղակի գրում էր, որ նա, մանավանդ սկզբում, ոչ միայն չէր հետաքրքրվում իր, Սոնյայի այցելություններով, այլ նույնիսկ համարյա ջղայնանում էր իր, Սոնյայի վրա, սակավախոս էր և նույնիսկ կոպիտ, բայց վերջ ի վերջո այդ տեսակցությունները նրա համար սովորություն և նույնիսկ պահանջ դարձան, այնպես որ նա մինչև իսկ շատ էր տխրում, երբ ինքը, Սոնյան, մի քանի օր հիվանդ էր և չէր կարող այցելել նրան։ Ինքը նրա հետ տեսնվում էր տոն օրերին, բանտի դարպասի մոտ կամ պահականոցում, ուր Ռոդյային կանչում էին մի քանի րոպեով, իր հետ տեսնվելու, իսկ լի օրերին իրենք տեսնվում են աշխատանքների վայրում, ուր գնում է ինքը, Սոնյան, կամ արհեստանոցներում, կամ աղյուսի գործարաններում, կամ Իրտիշի ափին գտնվող սարայներում։ Իր մասին Սոնյան հաղորդել էր, որ իրեն հաջողվել է քաղաքում նույնիսկ որոշ ծանոթություններ հաստատել և հովանավորություն գտնել, որ ինքը կար անելով է զբաղվում, ու որովհետև քաղաքում մոդիստուհի գրեթե չկա, ինքը նույնիսկ անհրաժեշտ է դարձել շատ տներում։ Սոնյան չէր հիշատակում, որ իր միջոցով Ռասկոլնիկովն էլ է հովանավորվում պետերի կողմից, որ թեթևացրել են նրա աշխատանքները և այլն։ Վերջապես լուր եկավ (Դունյան նույնիսկ որոշ, առանձնահատուկ հուզում և անհանգստություն էր նկատում Սոնյայի վերջին նամակներում), որ Ռոդյան բոլորից խորշում է, որ բանտում տաժանակիրները չեն սիրում նրան, որ նա ամբողջ օրերով լռում է և խիստ գունատ է լինում։ Վերջին նամակում Սոնյան գրել էր, որ նա շատ լուրջ հիվանդացել է ու պտռկած պառկած է հիվանդանոցում, կալանավորների հիվանդասենյակում...

Եվ ի՞նչ․ նա ամաչում էր նույնիսկ Սոնյայից, որին գրա դրա համար տանջում էր իր արհամարհական ու կոպիտ վերաբերմունքով։ Բայց սափրված գլխի ու կանդալների պատճառով չէր, որ ամաչում էր նա. նրա հպարտությունը սաստիկ խոցված էր. նա հենց խոցված հպարտությունից էր հիվանդացել։ Օ, որքա՜ն նա երջանիկ կլիներ, եթե կարողանար ինքը իրեն մեղադրել։ Այդ դեպքում նա կտաներ ամեն ինչ, նույնիսկ ամոթանքն ու խայտառակությունը։ Բայց նա խստորեն դատում էր իրեն, և նրա անողոք խիղճը չգտավ առանձնապես զարհուրելի ոչ մի հանցանք նրա անցյալում, բացի միայն սոսկ ''վրիպումից'', որն ամեն մեկն էլ կարող էր անել։ Նա ամաչում էր, որ ինքը, Ռասկոլնիկովը, կործանվել էր այդպես կուրորեն, անհուսալիորեն, խուլ ու հիմար կերպով, կույր բախտի ինչ֊որ վճռով, ու պետք է խոնարհվի և հնազանդվի ինչ֊որ դատավճռի «անհեթեթության», եթե ուզում է գեթ որևէ չափով իրեն հանգստացնել։

Նա այստեղ ավելի շուտ հնարավոր էր համարում բնազդի բութ ծանրությունը, որը նա չէր կարող վանել և որի պատճառով դարձյալ ուժ չուներ դիմանալու իր վիճակին (թուլության ու անճարակության հետևանքով)։ Նա նայում էր իր տաժանակիր ընկերներին ու զարմանում, նրանք բոլորն էլ որքա՜ն սիրում էին կյանքը, որքա՜ն թանկ էին գնահատում այն։ Նրանց թվաց, որ բանտում է՛լ ավելի շատ են սիրում և է՛լ ավելի թանկ են գնահատում կյանքը, քան ազատ ապրելիս։ Ինչպիսի՜ սարսափելի տանջանքներ ու խոշտանգումներ էին տարել նրանցից ոմանք, օրինակ, թափառաշրջիկները։ Մի՞թե նրանց համար այդքան նշանակություն կարող է ունենալ արևի մի որևէ ճառագայթը, մթին անտառը, դեռ մի-երկու տարի առաջ որևէ տեղ, խուլ վայրում նկատած սառն աղբյուրը, որը տեսնելու մասին թտփառաշրջիկը թափառաշրջիկը երազում է ինչպես սիրուհուն տեսնելու մասին, երազում տեսնում է այդ աղբյուրը, շուրջը դալարած կանաչուտը, թփերում երգող թռչնակը։ Շարունակելով իր դիտողությունները, նա առավել ևս անբացատրելի օրինակներ էր տեսնում։

Բանտում, իրեն շրջապատող միջավայրում նա, իհարկե, շատ բան չէր նկատում և բոլորովին էլ լէր չէր ուզում նկատել։ Նա ապրում էր կարծես աչքերը փակած, նայելը զզվելի ու անտանելի էր նրա համար։ Բայց ի վերջո շատ բան զարմացնում էր նրան, և նա մի տեսակ ակամայից սկսեց նկատել այն, ինչ որ առաջ չէր էլ ենթադրում։ Իսկ առհասարակ նրան առավելապես զարմացնում էր այն սարսափելի, անանցելի անդունդը, որ կար իր և այդ բոլոր մարդկանց միջև։ Կարծես թե ինքը և նրանք տարբեր ազգերից էին։ Ինքը և նրանք միմյանց վրա անվստահորեն և թշնամաբար էին նայում։ Նա գիտեր և հասկանում էր այդ մեկուսացման ընդհանուր պատճառները, բայց նա առաջ երբեք հնարավոր չէր համարում, որ այդ պատճառները իրոք կարող էին այդչափ խոր և ուժեղ լինել։ Բանտում կային նաև աքսորական լեհեր, քաղաքական հանցագործներ։ Նրանք այդ բոլոր մարդկանց ուղղակի համարում էին տգետներ և ստրկամիտներ, նրանց բարձրից էին նայում և արհամարհում։ Բայց Ռասկոլնիկովը չէր կարող այդպես նայել, նա պարզ տեսնում էր, որ այդ տգետները շատ բաներով ավելի խելացի են, քան այդ լեհերը։ Կային նաև այդ մարդկանց նույնպես խիստ արհամարհող ռուսներ՝ մի նախկին ապա սպա և երկու սեմինարիստ։ Ռասկոլնիկովը պարզ նկատում էր նաև նրանց սխալը։

Ռասկոլնիկովի համար անլուծելի էր ևս մի հարց․ ինչո՞ւ նրանք բոլորը սիրեցին Սոնյային։ Սոնյան նրանց չէր շողոքորթում, տաժանակիրները նրան հանդիպում էին հազվադեպ, երբեմն միայն աշխատանքների վայրում, երբ նա գալիս էր մի րոպեով, Ռասկոլնիկովին տեսնելու համար։ Այնինչ բոլորը արդեն ճանաչում էին նրան, գիտեին նաև, որ նա ''այդ տղայի'' ետևից է եկել, գիտեին, թե ինչպես է ապրում, որտեղ է ապրում։ Սոնյան նրանց փող չէր տալիս, առանծնապես առանձնապես ծառայություն չէր մատուցում։ Միայն մի անգամ, ծննդյան տոնին, բոլոր կալանավորների համար կարկանդակներ և սպիտակ հաց բերեց։ Բայց նրանց և Սոնյայի միջև հետզհետե որոշ, ավելի մոտիկ հարաբերություններ սկսվեցին․ նա կալանավորների կողմից նամակներ էր գրում նրանց հարազատներին և ուղարկում փոստով։ Նրանց ազպականները ազգականները և ազգականուհիները ժամանելով այդ քաղաքը, նրանց ցուցումով իրեր և նույնիսկ փող էին թողնում Սոնյայի մոտ, նրանց հանձնելու համար։ Նրանց կանայք և սիրուհիները ճանաչում էին Սոնյային, գնում էին նրա մոտ։ Ու երբ նա գնում էր աշխատանքների վայրը, Ռասկոլնիկովին տեսնելու, կամ երբ հանդիպում էր աշխատանքի գնացող կալանավորների խմբին, բոլորը հանում էին գլխարկները, բոլորը բարևում էին. «Քույրիկ, Սոֆյա Սեմյոնովնա, դու մեր քնքուշ, սիրելի քույրիկ», ասում էին այդ կոպիտ, խարանած տաժանակիրները այդ կարճլիկ ու լղարիկ էակին։ Նա ժպտում էր ու բարևում, ու բոլորն էլ սիրում էին նրա այդ ժպիտը։ Սիրում էին նույնիսկ նրա քայլվածքը, շուռ էին գալիս նայելու, թե նա ինչպես է գնում, ու գովաբանում էին նրան, գովաբանում էին նույնիսկ այն բանի համար, որ նա այդպես կարճլիկ էր, ու էլ չգիտեին, թե ինչի համար գովաբանեին։ Նույնիսկ նրա մոտ բուժվելու էին գնում։

Հանկարծ Սոնյան կանգնեց նրա կողքին։ Նա հազիվ լսելի մոտեցավ ու նստեց նրա մոտ։ Դեռ շատ վաղ էր. առավոտյան ցուրտը դեռ չէր մեղմացել։ Սոնյան իր աղքատիկ, հին վերարկուով էր և կանաչ գլխաշորով։ Նրա դեմքին դեռ մնացել էին հիվանդության նշանները, դեմքը նիհարել էր, գունատվել, սմքել։ Նա սիրալիր և ուրախ Ժպտաց ժպտաց Ռասկալնիկովին, բայց, ըստ իր սովորության, ձեռքը երկչոտությամբ մեկնեց նրան։

Նրա բարձի տակ դրված էր ավետարանը։ Նա մեքենայաբար վերցրեց այն։* Այդ գիրքը պատկանում էր Սոնյային, հենց այն գիրքն էր, որի մեջ Սոնյան նրա համար կարդում էր աղքատ Ղազարոսի հարությանը վերաբերող տեղերը։ Տաժանակրության սկզբում նա կարծում էր, թե Սոնյան նրա գլուխը տանելու է կրոնով, խոսելու է ավետարանի մասին ու նրան գրքեր է հրամցնելու։ Բայց նրան մեծագույն զարմանք էր պատճառում այն, որ Սոնյան ոչ մի անգամ չխոսեց այդ մասին, ոչ մի անգամ նրան նույնիսկ չառաջարկեց ավետարանը։ Իր հիվանդանալուց քիչ առաջ նա ինքն էր ավետարանը խնդրել Սոնյայից, ու վերջինս դա բերել և լուռ հանձնել էր նրան։ Մինչև այժմ Ռասկոլնիկովը չէր էլ բացել այդ ավետարանը։