Changes

Տեսնելով, որ Ուլենշպիգելը կանգ առավ՝ շունն էլ նույնն արավ, ապա մսի ու թոքի հոտ առնելով՝ վազեց դեպի զառիվայրը։ Այստեղ նստեց մարդու մոտ և սկսեց ճանկռել նրա բաճկոնակը՝ ճաշկերույթից իր բաժինն ստանալու համար։ Բայց մարդը արմունկով քշելով նրան և մսի ճուռը վեր բարձրացնելով՝ աղիողորմ հեկեկում էր։ Շունը բուռն ցանկությունից մղված՝ ընդօրինակեց նրան։ Էշը զայրացած՝ սայլակին լծված լինելուց և այդ պատճառով չկարողանալով հանսել հասնել ուղտափշերին՝ սկսեց զռալ։

― Լամմե՛, ― ասաց նա, ― ի՞նչ ես անում այստեղ ուտելով, խմելով ու արտասվելով։ Հո որևէ անպատկառ գուգազ ականջներդ չի՞ քաշել։

― Կնի՜կ, իմ անուշիկ կնիկ․ որքան քաղցրաբարո էր նա և մարմնով բարեկազմ, թիթեռնիկի պես թեթև, կայծակի պես աշխույժ, արտույտի պես գեղեցկաձայն։ Սիրում էր պճնվել գեղեցիկ զարդարանքներով, որ այնքան պատշաճում էին նրան։ Բայց չէ՛ որ ծաղիկներն էլ լավ արդուզարդ են ունենում։ Եթե, որդյակ իմ, տեսած լինեիր նրա քնքուշ ձեռքերը, ստեղծված լոկ գուրգուրանքի համար, ամենևին թույլ չէիր տա, որ նրանք դիպչեն աման֊չամանի։ Խոհանցի Խոհանոցի կրակը կսևացներ լույսի պես պայծառ նրա մաշկը։ Եվ ինչպիսի՜ աչքեր։ Խանդաղատանքից սիրտս հալչում էր նրանց նայելիս։ Գինուց մի կում քաշիր, ես քեզնից հետո կխմեմ։ Ա՜խ, ավելի լավ էր մեռած լիներ։ Ամբողջ տնային գործը ինքս էի անում, Թի՛լ, որպեսզի նվազագույն աշխատանք էլ չաներ․ ավլում էի տունը, գցում էի ամուսնական անկողինը, որի վրա երեկոները փռվում էր նա՝ հաճույքից ու անգործությունից թուլացած․ լվանում էի ամանեղենը, ինչպես նաև սպիտակեղենը, որ ինքս էլ հարթուկում էի։ Կե՛ր, Թիլ, Գենտի երշիկ է սա։ ― Հաճախ, զբոսանքի գնալու օրերին, շատ ուշ էր գալիս ճաշելու․ բայց այնքան հաճելի էր ինձ համար նրան տեսնելը, որ չէի համարձակվում հանդիմանել նրան և խիստ երջանիկ էի զգում ինձ, երբ չէր փքվում և գիշերը մեջքը չէր դարձնում ինձ։ Հիմա այդ ամենը կորցրել եմ։ Խմի՛ր այս գինին, բրյուսելյան խաղողից է՝ բուրգունդական եղանակով պատրաստված։

Իսկ շունը շունը կուշտ կերած՝ թողել գնացել էր առանց մի բառ ասելու։

:Սիրի՛ր ՅոթնայկըՅոթնյակը

― Ավա՜ղ, ― կրկնում էր նա, ― մահվան, արյան և արցունքի մեջ գտնել Յոթնյակը, այլրել այրել Յոթնյակը, սիրել Յոթնյակը։ Խեղճ միտքս այսքան ժամանակ տանջվում է, որովհետև ո՞վ է այրում իր սիրածը։

― Ֆսֆսոցդ կտրի՛ր, է՛յ, ցմփոր։

Լամմեն դուրս եկավ սայլակից և արագաքայլ վազեց դեպի մարգագետնում գտնվոզ գտնվող կինը։

Դե հիմա ասեք, անսիրտ ու անարդար բան չէ՞, որ մի աղջիկ բավականաչափ գեղեցկություն չունենալու պատճառով ամուսին չի գտել և դրա վրեժը ինձ պես խեղճ ամեղներից անմեղներից է լուծում։

― Լամմե՛, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ―հիմա ― հիմա մենք չորսովս լավ ընկերներ ենք․ էշը՝ աստծու անասունը, որ դաշտերում ուղտափուշ էր գտնում֊ուտում, դո՛ւ բարեմիտ ցմփորդ, որ փնտրում ես նրան, ով քեզնից խույս է տվել, այս քնքուշ սրտով անուշիկ աղջիկը, որ գտել է նրան, որ արժանի չէ իրեն, ուզում եմ ասել ինձ՝ որ կազմում եմ չորրորդը։

― Այա Այս ժամը, Նելե՛, հրաժեշտի, երկարատև հրաժեշտի ժամ է․ և գուցե այլևս երբեք ես չտեսնեմ քո անուշիկ դեմքը։

Երբ Լամմեի սայլակը առաջանում էր դեպի Քյոլկերքե՝ սաստկաշունչ, բայց գաղջ քամին երկնքից ոչխարի հոտի պես քշում էր խումբ֊խումբ ընթացող գորշ ամպերը, ծառերը մռնչում էին ալեծուփ ծովի կոհակների պես։ Ուլենշպիգելն ու Նելեն վաղուց մենակ էին անտառում։ Ուլենշպիգելը քաղցած էր․ Նելեն համեղ արմատներ էր որոնում, բայց գտնում էր միայն խոզեկաղին և համբյուրներ՝ համբույրներ՝ որ նրա սիրեցյալն էր տալիս։

Եվ այսպես մի քսան անագամ անգամ ու, նույնիսկ, ավելի։

 ― Այո, սուրբ Փիլիպոս, այո, տե՛ր աստված, եթե պետք լինի՝ ամբողջ Նիդեռլանդիան կդարձնեմ մի համայնական փոս և բորոր լրոր բնակիչներին կնետեմ այդտեղ․ նրանք կգան քեզ մոտ, իմ աստվածամերձ հովանավոր, քեզ մոտ էլ, ո՜վ սուրբ կույս, և ձեզ մոտ՝ արքայության սրբեր ու սրբուհիներ։

Պապական ինկվիզիցիան Կառլոս V֊ի օրոք թեև հարյուր հազար քրիստոնյա էր սպանել՝ խարույկների վրա այրելով, ողջ֊ողջ թաղելով ու կախաղան հանելով, թեև խեղճ դատապարտյալների ունեցվածը մտել թտ կայսր֊ թագավորի էր կայսր֊թագավորի սնդուկները՝ կոյուղին լցվող անձրևա ջրի անձրևաջրի պես, այնուամենայնիվ Ֆիլիպը դա բավական չհամարեց․ նա նոր եպիսկոպոսներ նշանակեց ամենուր և հավակնեց իսպանական ինկվիզիցիան այդտեղ մտցնել։

Եվ քաղաքների մուտնետիկները մունետիկները շեփորի ու թմբուկների ուղեկցությամբ ամենուրեք կարդացին հրովարտակներ, որոնցով հայտարարվում էր, թե ամենայն հերետիկոս՝ մարդ, կին, աղջիկ՝ խարույկամահ կարվեն, եթե իրենց մոլորությունը չխոստովանեն․ կանայք ու աղջիկները ողջ֊ողջ կթաղվեն․ և դահիճը կպարի նրանց մարմինների վրա։

― Աղջիկը շիկնելով պատասխանեց․

― Ես էլ նույնը գիտեմ և բերում եմ քեզ այն, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Շո՞ւ տ Շո՞ւտ է, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― ոչ։ Կարող է տուն փլվել գլխիս, ուժգին քամին ինձ կարող է գցել փոսը, կատաղած շունը կկծի ոտքս։ Ո՛չ, չեմ սպասի։

― Աղքատ եմ, ― ասաց նա, ― նույնպես և հարուստ եմ, եթե անուշիկ մարմինդ ինձ տաս։

― Գյոզ եմ ես, ― պատասխանեց նա, ― ուզում եմ մեռած և որդերիծ որդերից կրծված տեսնել Նիդեռլանդիայի ճնշողներին։ Ապշած ինձ ես նայում։ Այս սիրո հուրը, որ վառվում է քեզ համար, գողտրի՛կ, երիտասարդության հուրն է։ Աստված վառեց այդ կրակը, և հիմա բոցավառվում է շողշողուն արևի պես, մինչև որ հանգչի։ Բայց վրիժառության կրակը, որ բուն է դրել սրտումս, դարձյալ աստված է վառել։ Նա կդառնա սուր, կրակ, պարան, հրդեհ, ավերածություն, պատերազմ ու կործանում դահիճների համար։

Քիչ հետո նա մտավ մի գինետուն, ուր երաժշտախումբ էլ կար․ ուզում էր, որ խմելը բոլորովին չմոռանա։ Գինետունը լեցուն էր խմողներով, որոնք անզգուշաբար խոսում էին թագավորի, ատելի հրովարտակների, ինկվիզիցիայի և Կարմիր շան մասին, որին անհրաժեշտ էր վտարել երկրից։ Նա տեսավ նույն պառավին՝ ցնցոտիներ հագած և կարծես քնած՝ քաղցր գինու թասն առջևը։ Երկար նա մնաց այդ դիրքում, ապա մի պնակ հանեց գրապնից գրպանից և սկսեց ողորմություն խնդրել խմողներւ խմբերից, մանավանդ ամենից ավելի անխոհեմ խոսողներից։

Նա տեսնում էր աղջկան, որ ոյլևս այլևս չէր կանչում, բայց աչքը թարթելով ժպտում էր նրան որպես հաճելի խոստում։

Ուլենշպիգելը զայրացած՝ նրան տեսնելով եղնիկի պես վազեց փողոցով, գոռալով․ <T «T brandtl, T brandtl brandtl» (կրա՜կ, կրա՜կ հասե՛ք), մինչև որ հասավ հացագործ Յակոբ Պետերսոնի տան առաջ։ Տան փեղկերը, որ գերմանական ձևով էին ապակեպատված, բոցավառ շողշողում էին մայր մտնող արևից։ Փռի մեջ վառվող խռիվից բարձրանում և ծխնելույզից դուրս էր ժայթքում մի թանձր ծուխ։ Ուլենշպիգելը վազում ու անդադար գոռում էր․ «T brandtl, T brandtl» (Վառվո՜ւմ է, վառվո՜ւմ է)։ Մայր աստվածածնի տաճարի պահակն սկսեց շեփոր փչել, իսկ ժամկոչը ամենայն ուժով քաշում էր Wacharm կոչվող զանգակը։ Եվ տղաներն ու աղջիկները երգելով ու սուլելեով սուլելելով խումբ֊խումբ վազեցին եկան։

― Այնտե՛ղ ոչ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Միշտ այդպես չեմ եղել, ― ասաց նա։ ― Ես էլ նրա պես․․․

― Այո, ― ասաց աղջիկը։ ― Մայրս էր այդպես պահանջում։ Իսկ քեզ փրկում եմ, որովհետև սրտովս սիրում եմ։ Մյուսներին էլ կփրկեմ ի հիշատակ քեզ, սիրելի՛դ իմ։ Երբ հեռու լինես՝ սիրտդ կթռչի՞ դեպի զղջացած աղջիկը։ Համբուրիր ինձ, անուշի՛կս։ Նա այլևս փողի համար զոհեր չի մատակարարի խարույկին։ Դե գնա՝․ գնա․ ոչ, դեռ կաց։ Ինչքա՜ն քնքուշ է ձեռքդ։ Տե՛ս, ես համբուրում եմ ձեռքդ․ դա ստրկության նշան է․ դու իմ տերն ես։ Լսի՛ր, ավելի մոտ եկ, լռի՛ր։ Չնչին ոմն ավազակ մարդիկ, դրանց հետ մի իտալացի, այս գիշեր իրար հետևից եկան այստեղ։ Մայրս նրանց մտցրեց սրահը, ուր հիմա դու ես, ինձ հրամայեց դուրս գալ և փակեց դուռը։ Ես լսեցի հետևյալ բառերը․ «Քարե խաչելություն, Բորգերհոթի դարպասը, թափոր, Անտվերպեն, Աստվածածնի տաճարը», խեղդված ծիծաղներ և սեղանի վրա համրվող ֆլորիններ․․․ Փախի՛ր, ահա գալիս են, հոգյա՛կս։ Քաղցր հիշողությամբ մտաբերիր ինձ։ Փախի՛ր․․․

― Տե՛ր իմ, ― ասաց նա, ― այն լավ ֆլամանդացին եէ, և արքայի այն լրտեսը, որի ականջներն այնքան լավ շփեցիք և որին այնքան լավ եփած գինի տվիք խմելու։ Նա ձեզ բերել է մի փոքրիկ պամֆլետ, ուր ձեզ, ի միջի այլոց, մեղադրում են, որ ձեզ անվանում եք Հոլանդիայի կոմս, ինչպես թագավորն է իրեն անվանում։ Պարսավագիրը դեռ թարմ է և տպագրված է Յան Զրպարտիչի մոտ, որն ապրում է Անպիտանների գետափին, Պատվի գողերի փակուղում։

«Հենց նոր դուք լսեցիք, բարի՛ մարդիկ, թե ինչպես տերն մեր Հիսուս Քրիստոս ենթարկվեց մի ահավոր ու ամոթաբեր մահվան, պատճառն այն է, որ հերետիկոսներին պատժելու համար միշտ էլ օրենք կա։ Նա դատապարտվեց հենց նրա համար, որ հնազանդ չէր եղել օրենքներին։ Հիմա էլ նրանք ուզում են բանի տեղ չդնել հրովարտակներն ու հրամանագրերը։ Ա՜խ, տե՜ր, Հիսուս, ի՞նչ անեծք ես ուզում թափել տալ այս երկրի վրա։ Պատվամեծար մա՛յր աստուծո, եթե Կառլոս կայսրը դեռ կենդանի լիներ և կարողանա՜ր տեսնել խայտառակությունը այդ ազնվական զինակիցների, որոնք համարձակվել են խնդրագիր ներկայացնել կառավարչուհուն՝ ընդդեմ ինկվիզիցիայի և հրովարտակների․ մինչդեռ այդ հրովարտակները այնպիսի բարի նպատակով են արված, այնքան հասունորեն են մտածված, հրամանագրված են այնքան երկար ու խոհեմ խարհրդածություններից հետո՝ բոլոր աղանդներն ու հերետիկոսությունները բնաջնջելու համար։ Իսկ նրանք կուզենայի՜ն առ ոչինչ դարձնել դրանք, որոնք հաց ու պանրից ավելի անհրաժեշտ բաներ են։ Ինչպիսի՜ գարշահոտ, նողկալի ու խայտառակ անդունդ, են ոզում ուզում գցել մեզ։ Լյութերը, այդ կեղտոտ Լյութերը, այդ կատաղած եզը հաղթանակում է Սաքսոնիայում, Բրաունշվեյգում, Լյունեբուրգում, Մեկլեմբուրգում։ Բրենտիոսը, Բրեյն<ref>Հաջող բառախաղ, bremeux ֆրանսերեն նշանակում է կղկղանքոտ մարդ։ Բրենտիոս անվանը տրված է գրեթե նույնահնչյուն մի ածական, ուստի և թողնում ենք նույնությամբ։</ref> Բրենտիոսը, որ ապրեց Գերմանիայում այնպիսի բալուտներով, որ խոզերն անգամ չէին ուտի, այդ Բրենտիոսը հաղթանակում է Վյուրթեմբերգում․ Սերվետ Լուսնոտը, երրորդապաշտ Սերվետը իշխում է Պոմերանիայում, Դանիայում ու Շվեդիայում, և այդտեղ էլ համարձակվում է նշանակել փառավոր, ամենազոր սուրբ երրորդությունը։ Այո։ Բայց ինձ ասացին, որ նա ողջ֊ողջ վառված է Կալվինի ձեռքով, մի մարդ, որի միակ լավ գործը այս է․ այո, գարշահոտ Կալվինի հրամանով, որից շարունակ թթվահոտ է գալիս, այո, ջրասամույրի պես երկար դնչով, պանրագույն երեսով, պարտիզպանի բահի նման երկար ատամներով այդ մարդու ձեռքով։ Այո, այդ գայլերն իրար միս են կրծում․ Լյութերը՝ այդ կատաղած եզը, Գերմանիայի իշխաններին զինեց անաբապտիստ Մյունցերի դեմ, որն ասում են, լավ մարդ էր և ապրում էր ըստ ավետարանի։ Եվ ամնողջ ամբողջ Գերմանիայում հնչեց այդ եզի բառաչը, այո՛։

Մի՞թե պերճախոս քարոզիչներ չունեք դուք, որ բազմությամբ գնում եք լսելու նրանց զկռտած սուտերը, որ աղջիկները գիշերով գնում են լսելու գյոզորով ու գյուզուհիներով։ Այն օրը չորս հոգի, չորս խայտառակ անպիտան քարոզում էին եկեղեցու գերեզմանատանը։ Այդ անպիտաններից առաջինը՝ մի նիհար ու գունատ մարդ, այլանդակ մի ցռան՝ գլխին դրած էր մի կեղտոտ գլխարկ և այնքան էր քաշել ցած, որ ականջները չէին երևում։ Ո՞վ է ձեզանից տեսել այդ քարոզչի ականջները։ Նա անշապիկ էր, որովհետև մերկ բազուկները՝ առանց սպիտակեղենի, դուրս էին գալիս բաճկոնակի թևքերից։ Ես շատ լավ այդ տեսա, թեև նա ուզում էր ծածկվել մի փոքրիկ կեղտոտ թիկնոցով, շատ լավ տեսա նաև նրա սև, Անտվերպենի Աստվածածնի տաճարի զանգակատան պես լուսանցիկ, ծակոտկեն քաթանե վարտիքի մեջ բնական զանգակների ու զանգաձողի օրորվելը։ Մյուս անպիտանն էլ քարոզում էր բաճկոնակով և առանց ոտնամանի․ նրա ականջներն էլ ոչ ոք չտեսավ։ Եվ հանկարծ քարոզի միջոցին պապանձվեց մնաց, տղաներն ու աղջիկներն սկսեցին գոռգառալ ու ասել․ «Յո՜ւ, յո՜ւ, դասը չի՜ իմանում»։ Այդ խայտառակ անպիտաններից երրորդը դրել էր մի կեղտոտ գլխարկ, վրան էլ մի փոքրիկ փետուր տնկած։ Սրա ականջներն էլ չէին երևում։ Չորրորդ անպիտանը՝ Հերմանիուսը, որ մյուսներից ավելի լավ վրագլուխ ուներ, ըստ երևույթին երկու անգամ ցահճի դահճի ձեռքով խարանված էր ուսից, այո՛։

Եվ սակայն այդ խայտառակ անպիտանների, այդ դրամաշորթների, ձեռնածուների, իրենց գոգավոր նստարաններից փախած փինաչիների, այդ ցնցոտիավոր քարոզիչների շուրջն է ժողովուրդը հավաքվում ու գոչում․ «Կեցցեն գյոզոեըը»գյոզերը», կարծես թե ամենքն էլ կատաղած, հարբած կամ գժված լինեն։

― Մի ժամանակ ես ու կինս նույնպես անցնում էինք ու սիրում իրար այն մարդկանց քթի առաջ, որոնք, ինչպես մենք ենք հիմա, անկնիկ, միայնակ պառկած փոսերի ջրեզրին, ― ասաց նա։

Ուլենշպիգելը տխրագին մտածելով Նելեի մասին, ինչպես նաև խորհելով, որ թերևս որևէ հյուրանոցում կգտնի փափուկ անկողին, համեղ ընթրիք ըդառաջող ընդառաջող տիրուհի, կրկնեց․

― Կան այնպիսիսներ այնպիսիսիներ էլ, որ շուտով դա կընդունեն որպես վերմակ, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը։

― Կապելու գժե՛ր, ― ասաց նա դիմելով ժողովրդին, ― ընկնավո՛ր գժեր, ցնդա՛ծ անպիտաններ, որ ձեր խլնքոտ քթից դենը ոչինչ չեք տեսնում․ միթե չե՞ք հասկանում, որ այս ամենը դավաճանների գործն է։ Նրանք ուզում են ձեզ ստիպել սրբապղծություն գործել և կողոպուտ անել, որպեսզի ապսատմբ ապստամբ հայտարարեն ձեզ, դատարկեն ձեր սնդուկները, կտոր֊կտոր անեն ձեզ ու ողջ֊ողջ վառեն։ Եվ ձեր ունեցվածքը կժառանգի թագավորը։ Տյա՛րք և տիկնա՛յք, ամենևին հավատք մի՛ ընծայեք չարագործության այս վարպետների խոսքերին․ թողե՛ք աստվածածնին իր խորշի մեջ, ապրեցե՛ք հաստատապես, աշխատեցեք զվարթագին՝ ծախսելով ձեր շահն ու վաստակը։ Ավերածության սև դևը աչքը տնկել է ձեզ վրա․ ավարառության ու կործանվելու համար է նա կանչելու թշնամու բանակը, որպեսզի հետո էլ ապստամբ հռչակի ձեզ և ձեր գլխին իշխան դնի Ալբայի դքսին՝ իր դիկտատուրայով, ինկվիզիցիայով, բռնագրավմամբ ու մահով։ Եվ ձեր ունեցվածքը ժառանգելու է նա՛։

― Ուրեմն ի՞նչ ես դու, քանի որ ոչ կին ես, ոչ իշուհի, ― հարցրեց Լամմեն։

― Խոզապուխտը լավ միս է, bruinbier'֊ը՝ երկնսյին երկնային գարեջուր, ոչխարի ճուռը՝ աստվածային մսեղեն, կարկանդակը երբ քաշում ես գլուխդ, հրճվանքից լեզուդ թրթռում է բերանիդ մեջ, ձեռքով օծված սալաթը իշխանական ուտելիք է։ Բայց օրհնյալ լինի նա, որին որպես ընթրիք կտաք ձեր գեղեցկությունը։

Մի hoerweyfel՝ նրանց սերժանտը ուզոմ ուզում էր նրանց լռեցնել, բայց աղջիկներն իրենց անուշիկ ծամածռություններով ու խոսքերով ստիպում էին նրան ծիծաղել ու չէին հնազանդվում։

― Պարո՛ն կապիտան, ― պատասխանեց Ուլենշպիգելը, որ խիստ քաղցածացել էր, ― ժամանակով ես մի մեղք գործեցի ու դատապարտվեցի Աստվածամոր տաճարի ժողովրդի կողմից՝ ոտքով գնալ Հռոմ և թողություն հայցել սրբազան հորից, որը և շնորհեց ինձ։ Թողություն ստացած՝ ես եկա այս վայրերը, պայմանով՝ որ ճանապարհին քարոզեմ պատարագի խորհուրդը ամեն ոքի և հանդիպած բոլոր գուգազներին, որոնք իմ քարոզների փոխարեն պարտավոր են հաց ու միս տալ ինձ։ Եվ այսպես քարոզ կարդալով պահում եմ թշվառ գոյությունս։ Թույլ կտա՞ք ինձ, որ ուխտս հարգեմ հետևայլ հետևյալ հանգրվանում։

Եվ ամենքն էլ գնդակների պես սկսեցին ուտելլիքի ուտելիքի կտորներ նետել նրան։ Ուլենշպիգելը շարունակում էր խոսել և ճյուղի վրա նստած մոլեգնորեն ուտում էր։

― Շատ շնորհակալ եմ, անուշի՛կ աղջիկներ, որ անուշեղենի համբյուրներ համբույրներ եք տալիս ինձ։

― Իսկ աղջիկները կանչում էին իրենց սայլից․

― Իշխանը շարունակեց․

― Հիշյալ դեսպանն ավելացնում է, որ արքան Մադրիդ քաղաքում ասել է․ «Այն ամենի պատճառով, ինչ տեղի է ունեցել Նիդեռլանդիայում, նվազել է մեր արքայական համարումն ու ազդեցությունը, նվաստացված է աստվածապաշտությունը, և մենք ավելի շուտ կվտանգենք մեր բոլոր մյուս երկրները, քան թե անպատիժ կթողնենք մի այդպիսի ըմբոստություն։ Մենք որոշել էինք անձամբ երթալ Նիդեռլանդիա և պահանջել, որ ներկա լինեն պապն ու կայսրը։ Այժմյան չարիքի տակ ապագա բորօրությունն բարօրությունն է պառկած։ Մենք Նիդեռլանդիան կենթարկենք մեր բացարձակ իշխանությանը և ըստ մեր ցանկության կձևավորենք այնտեղ պետություն, կրոն և կառավարություն։