Changes
Այդ մարդիկ այժմ շատ չեն։ Չէ՛, այդ ուրախ մարդիկ հիմա քիչ են։ Անեծք էր թափվել գլխներին, քչերը մնացին։ Եվ եթե շարունակես խոհերիդ հանձնվել, տղաս, դու ևս չես մնա։ Խոհերդ դիր մի կողմ, ծերո՛ւկ, հին ընկեր։ Դու հիմա կամուրջ պայթեցնող ես։ Ոչ թե մտածող։ Աստված իմ, այնպես եմ քաղցած։ Հույս ունեմ, որ Պաբլոն ուտելու լավ բաներ կունենա։
==Գլուխ երկրորդ==
Անտառի թավուտից դուրս եկան ձորակի վերին պնակաձև հատվածը, և նա կռահեց, որ ճամբարը պետք է տեղավորված լինի այդտեղ, ծառերի ետևը, բնական սահմանագիծ հանդիսացող քարափի ստորոտին։
Կարգին ճամբար էր, լավ ճամբար։ Մինչև ընդհուպ չմոտենայիր, չէր երևում։ Օդից էլ չեն կարողանա հայտնաբերել սա, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։ Վերևից ոչինչ չի երևա։ Լավ էր քողարկված, ինչպես արջի որջը։ Բայց պահակային գործը կարիք ուներ ավելի լավ կազմակերպման։ Նա դրան ուշադրություն էր դարձրել դեռ այն պահից, երբ սկսել էին բարձրանալ։
Քարափի ընդերքում ընդարձակ մի քարայր էր բացված։ Մուտքի մոտ նստել էր մի մարդ։ Նա թիկունքը դեմ էր տվել ժայռին, ոտքերը երկարել էր ու հրացանը հենել պատին։ Դանակով փայտ էր տաշում։ Երբ մոտեցան, մարդը նայեց նրանց, հետո շարունակեց իր փայտը տաշել։
― Hola,<ref>Ողջույն (իսպ․)։</ref> ― ասաց նստած մարդը։ ― Այդ ո՞վ է գալիս։
― Ծերունին ու դինամիտավորը, ― ասաց Պաբլոն և ուսապարկը ցած դրեց քարայրի մուտքի ներքնամասում։ Անսելմոն նույնպես ցած դրեց ուսապարկը։ Ռոբերտ Ջորդանը հանեց հրացանը և հենեց ժայռին։
― Քարայրին այդքան մոտիկ մի դրեք դրանք, ― ասաց կապուտաչյա, ապխտած կաշվի մուգ գույնով և գնչուի սիրուն ու ալարկոտ դեմքով մարդը, որ փայտ էր դաշում։ ― Ներսում կրակ կա։
― Վեր կաց և դիր, ա՛յ, այն ծառի տակ, ― ասաց Պաբլոն։
Գնչուն տեղից չշարժվեց, բայց այնպիսի մի բան ասաց, որ հնարավոր չէ թղթին հանձնել։
― Թող մնա, դու էլ հետը պայթիր։ Հիվանդություններդ միանգամից կբուժես, ― ասաց ծույլ֊ծույլ։
― Այդ ի՞նչ ես շինում, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը՝ նստելով գնչուի կողքին։ Գնչուն ցույց տվեց չորս թվանշանը հիշեցնող մի թակարդ, որի առանցքակալն էր հիմա տաշում։
― Աղվեսի թակարդ է, ― ասաց նա, ― գերանն ընկնում է, մեջքը ջարդում ու սպանում։ ― Նա ժպտաց Ջորդանին։ ― Ա՛յ, այսպե՛ս, ― ասաց և ցույց տվեց, թե ինչպես է թակարդը գործում, ինչպես է ընկնում գերանը, հետո թափ տվեց գլուխը, ձեռքերը կծկեց, թևերը տարածեց՝ մեջքը ջարդած աղվես պատկերելով։ ― Շատ հարմար է, ― ասաց որպես բացատրություն։
― Դրա բռնածը նապաստակ է, ― ասաց Անսելմոն։ ― Գնչու է, չէ՞։ Գնչուն եթե նապաստակ է որսում, ասում է աղվես է որսացել, իսկ եթե աղվես է որսացել, ապա ուրեմն ասելու է փիղ էր։
― Իսկ եթե փիղ որսա՞մ, ― հարցրեց գնչուն և ցույց տալով սպիտակ ատամներն՝ աչքով արեց Ռոբերտ Ջորդանին։
― Կասես տանկ էր, ― ասաց Անսելմոն։
― Ես տանկ էլ գերի կվերցնեմ, ― ասաց գնչուն։ ― Տանկը կվերցնեմ, իսկ դու այն ժամանակ, ինչ սիրտդ ցանկանա, այն էլ անվանիր։
― Գնչուները շատ խոսում են, քիչ սպանում, ― ասաց Անսելմոն։
Գնչուն նորից աչքով արեց Ռոբերտ Ջորդանին և շարունակեց տաշել։
Պաբլոն քարանձավ էր մտել ու չէր երևում։ Ռոբերտ Ջորդանը մտածեց, որ գնացել է ճաշի կարգադրություններ անելու։ Նա նստեց գետնին գնչուի կողքին, և հետմիջօրեի արևի ճառագայթները ծառերի կատարների արանքով ընկան նրա ձգված սրունքներին ու սկսեցին տաքացնել։ Քարանձավից ճաշի բույր եկավ, ձեթի, սոխի և տապակած մսի բույր, և Ռոբերտ Ջորդանն զգաց, թե ինչպես է քաղցածությունից կծկվում ստամոքսը։
Մենք կարող ենք տանկ գերի վերցնել, ― ասաց նա գնչուին։ Դա այնքան էլ դժվար չէ։
― Դրանո՞վ, ― գնչուն ցույց տվեց երկու ուսապարկերը։
― Այո, ― ասաց Ռաբերտ Ջորդանը։ ― Ես քեզ կսովորեցնեմ։ Դու թակարդ սարքում ես։ Դա ավելի հեշտ է, քան թակարդ սարքելը։
― Դու և ե՞ս։
― Այո, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Ինչո՞ւ չէ։
― Հե՛յ, ― ասաց գնչուն Անսելմոյին։ ― Վերցրո՛ւ, ապահով մի տեղ դիր այդ ուսապարկերը, հասկացա՞ր։ Թանկարժեք բաներ են։
Անսելմոն քրթմնջաց, հետո դարձավ Ռոբերտ Ջորդանին և ասաց․
― Գնամ տեսնեմ որտեղ գինի կա։
Ռոբերտ Ջորդանը վեր կացավ, ուսապարկերը վերցրեց քարայրի մուտքից, տարավ և հենեց մի ծառաբնի երկու հակադիր կողքերին։ Նա գիտեր դրանց պարունակությունը, այդ պատճառով էլ երբեք իրար չէր հենում։
― Ինձ համար էլ բաժակ բեր, ― ասաց գնչուն Անսելմոյին։
― Գինի կա՞, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը՝ նորից նստելով գնչուի կողքին։
― Գինի՞։ Ինչո՞ւ չէ։ Ամբողջ մի տիկ։ Կես տիկ։ Կես տիկ, հաստատ։
― Իսկ ուտելու ի՞նչ կա։
― Ամեն ինչ, բարեկամս, ― ասաց գնչուն։ ― Գեներալների պես ենք սնվում։
― Իսկ ի՞նչ են անում գնչուները պատերազմի ժամանակ, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Շարունակում են իրենց գնչուությունը։
― Լավ գործ է։
― Շատ լավ, ― ասաց գնչուն։ ― Անունդ ի՞նչ է։
― Ռոբերտո։ Իսկ քո՞նը։
― Ռաֆայել։ Իսկ այն, ինչ ասացիր տանկի մասին, լո՞ւրջ էր։
― Իհարկե։ Ինչո՞ւ չէ։
Քարայրի բերանին երևաց Անսելմոն՝ ձեռքներին կարմիր գինով լեցուն քարե խորունկ մի թաս, մատներին՝ կանթերից կախված երեք բաժակ։
― Մի տես, է՜, ― ասաց ծերուկը, ― բաժակներ էլ ունեն։ ― Նրա ետևից դուրս եկավ Պաբլոն։
― Շուտով ճաշը կբերեն, ― ասաց նա։ ― Ծխախոտ ունե՞ս։
Ռոբերտ Ջորդանը մոտեցավ ուսապարկին, բացեց մեկի բերանը, շոշափելով ներքնագրպանից հանեց ռուսական սիգարետների մի տուփ, որ տվել էին իրեն Գոլցի գլխավոր շտաբում։ Բթամատի եղունգով գիծ քաշեց տուփի կողերին և բացելով կափարիչը մեկնեց Պաբլոյին։ Սա մի կես դյուժին վերցրեց, պահեց իր հսկա ափի մեջ, հետո մեկն առավ մյուս ձեռքը և լույսի դիմաց ուշադիր նայեց։ Երկարավուն, բարակ սիգարեթներ էին, բերանի կողմը գլանաձև խավաքարտից էր։
― Օդը շատ, ծխախոտը քիչ, ― ասաց նա։ ― Ծանոթ են։ Սրանցից այն հազվադեպ անունով մարդն էր ծխում։
― Կաշկինը, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը և հյուրասիրեց գնչուին ու Անսելմոյին, որոնք մեկական հատ վերցրեցին։
― Էլի վերցրեց, ― ասաց նա, և նրանք մեկական հատ էլ վերցրեցին։ Նա նրանց չորսական հատ էլ տվեց և նրանք, սիգարետները ձեռքին պահած, գլխով երկու անգամ շնորհակալություն հայտնեցին, իսկ սիգարետների ցցված ծայրերը մեկ իջնում էին և մեկ էլ բարձրանում՝ ինչպես լինում է սրերով պատիվ տալիս։
― Այո, հազվադեպ անուն էր, ― ասաց Պաբլոն։
― Խմենք, ― ասաց Անսելմոն ու լցրեց բաժակներից մեկը և մեկնեց Ռոբերտ Ջորդանին, հետո լցրեց իր և գնչուի բաժակները։
― Իսկ ինձ գինի չի՞ հասնում, ― հարցրեց Պաբլոն։ Բոլորը նստել էին քարայրի մուտքում։
Անսելմոն իր բաժակը տվեց նրան և գնաց ևս մեկ բաժակ բերելու քարայրից։ Վերադարձավ, սուզեց բաժակը թասի մեջ, լցրեց բերնեբերան, և բաժակները շխկացրին։
Լավ գինի էր։ Թեև տիկը պատած խեժի համը զգացվում էր մի քիչ, բայց հիանալի գինի էր, ջինջ, թեթև։ Ռոբերտ Ջորդանը խմեց դանդաղ՝ ըմբոշխնելով հոգնած մարմնի մեջ տարածվող ջերմությունը։
― Ճաշը շուտով կլինի, ― ասաց Պաբլոն։ ― Իսկ այդ հազվադեպ անունով օտարականն ինչպե՞ս մեռավ։
― Շրջապատման մեջ է ընկել և անձնասպան է եղել։
― Իսկ ինչպե՞ս է պատահել։
― Վիրավորված է եղել և չի ուզեցել գերի ընկնել։
― Իսկ ավելի մանրամա՞սն։
― Չգիտեմ։ ― Ստեց։ Մանրամասնությունները շատ լավ գիտեր, բայց գիտեր նաև, որ այս պահին դրա մասին պետք չէ խոսել։
― Գնացքի պայթեցման ժամանակ նա մեզ ստիպում էր, որպեսզի խոստանանք սպանել իրեն, եթե վիրավորվի ու անկարող լինի հեռանալու, ― ասաց Պաբլոն։ ― Մի ուրիշ ձևով էր խոսում, տարօրինակ էր։
Ուրեմն դեռևս այն ժամանակ նա ջղագրգիռ վիճակում է եղել, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։ Խեղճ Կաշկին։
― Դեմ էր ինքնասպանության, ― ասաց Պաբլոն։ ― Ինքն է ասել ինձ դրա մասին։ Բայց շատ էր սարսափում տանջանքներից։
― Ա՞յդ էլ է ասել, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Այո, ― ասաց գնչուն։ ― Բոլորիս էլ ասում էր։
― Դո՞ւ էլ ես մասնակցել գնացքի պայթեցմանը։
― Այո։ Մենք բոլորս էլ մասնակցել ենք։
― Տարօրինակ ձևով էր խոսում, ― ասաց Պաբլոն։ ― Բայց շատ քաջ մարդ էր։
Խեղճ Կաշկին, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։ Նա այստեղ, երևի, ավելի շատ վնաս է հասցրել, քան օգուտ։ Եթե իմանայի՜, որ նա դեռևս այն ժամանակ այդպիսի ջղագրգիռ վիճակում է եղել։ Նման խոսակցություններ վարող մարդկանց այսպիսի գործեր պետք չէ հանձնարարել։ Այդպես չի կարելի խոսել։ Այդպիսի դատարկ խոսակցություններ վարող մարդկանց պատճառած վնասը ավելի մեծ է, քան տված օգուտը, նույնիսկ եթե իրենց առաքելությունը գլուխ են բերում։
― Մի քիչ տարօրինակ մարդ էր, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Երևի մի փոքր խանգարված էր։
― Բայց շատ վարպետ էր պայթեցման գործում, ― ասաց գնչուն։ ― Եվ շատ քաջ էր։
― Բայց խանգարված, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Այս գործում խելք ունենալը քիչ է, պետք է նաև սառը գլուխ ունենալ։ Այդ տիպի խոսակցություններ չի կարելի վարել։
― Իսկ եթե դու վիրավորվես այդ կամրջի պայթեցման ժամանակ, պիտի ուզե՞ս, որ քեզ թողնեն այնտեղ, ― ասաց Պաբլոն։
― Լսի՛ր, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը և ձգվեց առաջ ու գինի լցրեց բաժակը։ ― Ուշադիր լսիր։ Եթե երբևէ որևէ խնդիրքով որևիցե մեկին դիմելու լինեմ, ապա կդիմեմ անհրաժեշտ պահին։
― Լավ է, ― հավանություն տվեց գնչուն։ ― Խելացի մարդու խոսք է։ Օհո՜, բերեցին։
― Դու արդեն ճաշել ես, ― ասաց Պաբլոն։
― Ես կարող եմ երկու այդքան էլ ուտել, ― ասաց գնչուն։ ― Մի նայի՛ր, տե՛ս, թե ով է բերում։
Քարայրի բերանից դուրս գալիս աղջիկը կռացավ, նրա ձեռներին երկաթյա մի մեծ տապակ կար։ Ռոբերտ Ջորդանը նրա դեմքը տեսավ քովնտի և հենց այդ ժամանակ էլ նկատեց այն, ինչն աղջկան արտասովոր էր դարձնում։ Աղջիկը ժպտաց և ասաց․
― Hola, ընկեր։
― Salud, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը և ճիգ գործադրեց, որպեսզի շեշտակի չնայի, ոչ էլ հայացքը փախցնի։
Աղջիկը երկաթյա տապակը դրեց նրա առջև և Ջորդանի հայացքն ընկավ աղջկա գեղեցիկ թուխ ձեռքերին։ Նա հիմա ուղիղ իր դեմքին էր նայում և ժպտում։ Ատամներն սպիտակ էին, դեմքը՝ շագանակագույն, այդ նույն շիկաշագանակագույն ոսկերանգն ունեին և՛ մաշկը, և՛ աչքերը։ Այտոսկրերը ցցված էին, աչքերը՝ ուրախ, բերանը՝ ուղղագիծ, շրթները՝ հուռթի։ Մազերը ցորենի արտի արևավառ ոսկեշագանակագույն էին, սակայն՝ կարճ, փոքր֊ինչ ավելի երկար քան կուղբի մուշտակի մազերը։ Նա ժպտում էր Ռոբերտ Ջորդանին և թուխ ձեռքը սահեցնում մազերի վրայով, որոնք անմիջապես ցցվում էին, երբ հեռացնում էր ձեռքը։ Դեմքը գեղեցիկ է, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։ Շատ ավելի գեղեցիկ կլիներ, եթե մազերը խուզված չլինեին։
― Այսպես եմ սանրվում, ― ասաց նա Ռոբերտ Ջորդանին և ծիծաղեց։ ― Դե կերե՛ք։ Այդպես մի նայեք։ Վալլադոլիդում եմ այս սանրվածքով օժտել ինձ։ Հիմա արդեն երկարել են։
Նստեց գետնին, ուղիղ իր դիմաց և սկսեց նայել իրեն։ Ինքն էլ նայեց նրան, և աղջիկը ժպտաց ու ձեռքերն իրար կանթեց ծնկների վրա։ Սռնազգեստը ձգվեց վերև և երևացին մաքուր, երկար սրունքները։ Ռոբերտ Ջորդանը տեսնում էր աղջկա գորշ շապկի տակ ցցված փոքրիկ կրծքերը։ Ամեն անգամ, երբ հայացքը ընկնում էր աղջկա վրա, զգում էր, որ ինչ֊որ բան սեղմում է կոկորդը։
― Պնակ չկա, ― ասաց Անսելմոն, ― ոչ էլ դանակ։ Օգտագործիր քոնը։
Աղջիկը ընդամենը չորս պատառաքաղ էր բերել և ատամները դեպի ներքև՝ դրել երկաթյա տապակի կողքերին։
Բոլորն ուտում էին տապակից և ըստ իսպանական սովորության՝ լռելյայն։ Սոխով և կանաչ տաքդեղով եփված նապաստակի միս էր, կողքին՝ գինուց պատրաստած սոուսով կանաչ ոլոռ։ Լավ էր եփած, նապաստակի միսը ինքնիրեն պոկվում էր ոսկրից, իսկ սոուսն անչափ համեղ էր։ Ուտելիս Ռոբերտ Ջորդանը ևս մի բաժակ գինի խմեց։ Ճաշի ամբողջ ընթացքին աղջիկը նայում էր նրան։ Բոլորն զբաղված էին ուտելով։ Ռոբերտ Ջորդանը հացի կտորով սրբեց տապակի իր առջև գտնվող մասի սոուսը, նապաստակի ոսկորները հավաքեց մի կողմի վրա, նրանց տեղում եղած սոուսն էլ սրբեց, հետո նույն հացի կտորով սրբեց պատառաքաղը, ապա իր դանակը, որը դրեց մի կողմ և հացը տարավ բերանը։ Կռացավ, բաժակը բերնեբերան գինի լցրեց։ Աղջիկը շարունակում էր նայել նրան։
Ռոբերտ Ջորդանը բաժակի գինու կեսը խմեց, և երբ խոսեց աղջկա հետ, զգոց, որ կոկորդը նորից սեղմվեց։
― Անունդ ի՞նչ է, ― հարցրեց աղջկան։
Պաբլոն միանգամից շրջվեց Ռոբերտ Ջորդանի կողմը, երբ լսեց նրա ձայնի նոր երանգը։ Հետո վեր կացավ ու գնաց։
― Մարիա։ Իսկ ձե՞րը։
― Ռոբերտո։ Վաղո՞ւց ես այս լեռներում։
― Երեք ամիս է։
― Երեք ամի՞ս, ― և նայեց նրա խիտ ու կարճ մազերին, որ հիմա ալիքվում էին շփոթված աղջկա ետ ու առաջ վազող ձեռքի տակ, ինչպես բլրալանջին փռված ցորենի արտերը քամու ժամանակ։
― Ածիլել էին, ― ասաց աղջիկը։ ― Վալլադոլիդի բանտում կանոնավոր հաճախականությամբ ածիլում էին։ Երեք ամսում այսքան աճեցին։ Ես գնացքում էի։ Ինձ հարավ էին տեղափոխում։ Գնացքի պայթեցումից հետո բանտարկյալներից շատերին նորից բռնեցին, բայց ես չբռնվեցի։ Ես սրանց հետ եկա։
― Թաքնվել էր ժայռերի արանքում, ես գտա, երբ նահանջում էինք, ― ասաց գնչուն։ ― Այ թե տգեղ էր։ Վերցրինք, բայց ամբողջ ճանապարհին մտածում էի, որ պետք է թողած լինեինք։
― Իսկ այս մեկը, որ գնացքի ժամանակ սրանց հետ էր, այն խարտյաշ օտարականը, որտե՞ղ է, ― հարցրեց Մարիան։
― Մեռավ, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Ապրիլին։
― Ապրիլի՞ն։ Գնացքն էր ապրիլին։
― Այո, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Նա մեռավ գնացքի պայթեցումից տասն օր հետո։
― Խեղճ մարդ, ― ասաց աղջիկը։ ― Շատ քաջ մարդ էր։ Դո՞ւք էլ եք նույն գործն անում։
― Այո։
― Գնացնքե՞ր էլ եք պայթեցրել։
― Այո։ Երեք գնացք։
― Այստե՞ղ։
― Էսթրեմադուրայում, ― ասաց նա։ ― Մինչև այստեղ գալս այնտեղ էի։ Լավ գործեր էինք անում։ Մերոնցից շատերն են Էսթրեմադուրայում։
― Իսկ հիմա ինչո՞ւ եք այս սարերն եկել։
― Խարտյաշին փոխարինելու։ Եվ, բացի այդ, ես այս կողմերին ծանոթ եմ դեռ խաղաղության օրերից։
― Եվ լա՞վ գիտեք այս վայրերը։
― Ոչ, իհարկե ոչ այնքան լավ։ Բայց ես շատ արագ եմ կողմնորոշվում։ Բացի այդ, լավ քարտեզ ունեմ և լավ առաջնորդ։
― Ծերունին, ― գլխի շարժումով հաստատեց աղջիկը։ ― Ծերունին լավն է։
― Շնորհակալություն, ― ասաց Անսելմոն աղջկան, և Ռոբերտ Ջորդանն հանկարծ զգաց, որ ինքը ու աղջիկը մենակ չեն, զգաց նաև, որ աղջկան նայելիս նույնիսկ ձայնն է փոխվում։ Նա խախտում էր իսպանախոս մարդկանց հետ խաղաղ համակեցության երկու պարտադիր կանոններից մեկը, այն է՝ տղամարդկանց ծխախոտ հյուրասիրել, կանանց հանգիստ թողնել։ Եվ նա զգաց, հանկարծ, որ ինքը հաշվի չէր նստել երկրորդ կանոնի հետ։ Բայց աշխարհում այնքան բաներ կան, որոնց հետ նա հաշվի չի նստում, ինչո՞ւ այս մեկի հետ պետք է հաշվի նստի։
― Շատ գեղեցիկ դեմք ունես, ― ասաց նա Մարիային։ ― Այ բախտս բերած կլիներ, եթե քեզ հանդիպեի մինչև մազերդ սափրելը։
― Կաճեն, ― ասաց աղջիկը։ ― Վեց ամսից հետո լավ կերկարեն։
― Դու նրան պետք է տեսնեիր, երբ գնացքից բերեցինք։ Այնքան տգեղ էր, ուղղակի զզվանք։
― Ո՞ւմ մտերիմն ես, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը, ջանալով արդեն ազատվել նրանից։ ― Պաբլոյի՞։
― Պաբլոյի՞։ Իսկ դու Պաբլոյին չտեսա՞ր։
― Դե լավ։ Ռաֆայելի։ Ռաֆայելին տեսնում եմ։
― Ոչ մեկի, ― ասաց գնչուն։ ― Շատ տարօրինակ կին է։ Ոչ մեկինը չէ։ Բայց լավ խոհարար է։
― Իսկապե՞ս ոչ մեկինը, ― հարցրեց աղջկան Ռոբերտ Ջորդանը։
― Ոչ մեկինը։ Ոչ մեկի։ Ոչ կատակով, ոչ էլ լրջորեն։ Ոչ էլ ձերը կլինեմ։
― Ո՞չ, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը և զգաց, որ կոկորդը նորից սեղմվում է։ ― Լավ։ Ասենք կանանց համար ես ոչ էլ ժամանակ ունեմ։ Իսկապես չունեմ։
― Ոչ իսկ տասնհի՞նգ րոպե, ― հարցրեց գնչուն ձեռ առնելով։ Քառորդ ժամ էլ չունե՞ս։
Ռոբերտ Ջորդանը չպատասխանեց։ Նա նայեց աղջկան՝ Մարիային, կոկորդը այնպես էր սեղմվել, որ չփորձեց խոսել։ Մարիան նայում էր նրան ու ծիծաղում, հետո հանկարծ շիկնեց, բայց շարունակեց նայել։
― Դու շիկնում ես, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը աղջկան։ ― Հաճա՞խ ես շիկնում։
― Երբեք։
― Հիմա շիկնում ես։
― Դե ուրեմն գնամ քարայր։
― Մնա՛, Մարիա։
― Ո՛չ, ― ասաց աղջիկը և այլևս չժպտաց։ ― Արդեն պետք է քարայր գնամ։ ― Վերցրեց երկաթյա տապակը, որով ճաշն էր բերել և որի միջից կերել էին, վերցրեց չորս պատառաքաղները։ Շարժումները ձախավեր էին, բայց՝ նրբագեղ, ինչպես մտրուկինը։
― Բաժակները թողնե՞մ, ― հարցրեց աղջիկը։
Ռոբերտ Ջորդանը շարունակում էր նայել նրան, և աղջիկը նորից շիկնեց։
― Մի՛ նայեք այդպես, ― ասաց նա։ ― Ինձ դուր չի գալիս դա։
― Բաժակները թո՛ղ, ― ասաց գնչուն աղջկան։ ― Վերցրո՛ւ, ― և գինով լի բաժակը մեկնեց Ռոբերտ Ջորդանին, որը հայացքով հետևում էր երկաթյա ծանր տապակը ձեռքին քարայրի մուտքով կռացած ներս անցնող աղջկան։
― Շնորհակալություն, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ Հիմա, երբ աղջիկը գնացել էր, ձայնը նորից խաղաղվել էր։ ― Սա վերջին բաժակն է։ Բավական է արդեն ինչքան խմեցինք։
― Թասը պետք է վերջացնենք, ― ասաց գնչուն։ ― Դեռ կես տիկ էլ կա։ Մի ձիաբեռ բերել ենք։
― Պաբլոյի վերջին ասպատակությունն էր, ― ասաց Անսելմոն։ ― Դրանից հետո ոչինչ չի արել։
― Քանի՞ հոգի եք այստեղ, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Յոթը հոգի և երկու կին։
― Երկո՞ւ։
― Այո։ Պաբլոյի mujer֊ը:<ref>Կին (իսպ․)։</ref>
― Իսկ որտե՞ղ է։
― Քարայրում։ Աղջիկը ճաշ եփել չգիտի։ Ես նրան գովեցի հաճոյանալու համար։ Նրա գործը Պաբլոյի mujer֊ին օգնելն է։
― Իսկ ինչպիսի՞ն է նա, Պաբլոյի mujer֊ը։
― Մի վայրենի, ― ծիծաղելով ասաց գնչուն։ ― Չտեսնված վայրենի։ Պաբլոն տգեղ է, չէ՞, բայց եթե տեսնես կնոջը, նոր կիմանաս տգեղն ինչ է։ Բայց քաջ է։ Պաբլոյից հարյուր անգամ քաջ։ Բայց վայրենի է։
― Մի ժամանակ Պաբլոն էլ քաջ էր, ― ասաց Անսելմոն։ ― Մի ժամանակ Պաբլոն կարգին մարդ էր։
― Նա ավելի շատ է մարդ սպանել, քան խոլերան, ― ասաց գնչուն։ ― Պատերազմի առաջին օրերին նա ավելի շատ մարդ է սպանել, քան տիֆը։
― Բայց ահա արդեն երկար ժամանակ է, որ muy flojo<ref>Շատ թույլ (իսպ․)։</ref> է, ― ասաց Անսելմոն։ ― Շատ է թուլացել։ Սարսափում է, որ կմեռնի։
― Դա հավանաբար նրանից է, որ մի ժամանակ շատ է մարդ սպանել, ― փիլիսոփայեց գնչուն։ ― Պաբլոն ավելի շատ մարդ է սպանել, քան բուբոնային ժանտախտը։
― Դա և հարստությունը, ― ասաց Անսելմոն։ ― Մեկ էլ, որ չափից շատ է խմում։ Հիմա նա միայն մի բան է ուզում՝ matador de toros-ի նման գնա ու հանգստանա, ոնց որ ցլամարտիկ։ Բայց ո՞նց գնա։ Չի կարող։
― Եթե ռազմաճակատային գիծն անցնի, ձիերը կվերցնեն, իրեն էլ բանակ կտանեն, ― ասաց գնչուն։ ― Իսկ նա բանակում ծառայելու ոչ մի ձգտում չունի, ոնց որ ես։
― Ոնց որ բոլոր գնչուները, ― ասաց Անսելմոն։
― Իսկ ինչո՞ւ ձգտենք, ― հարցրեց գնչուն։ ― Ո՞ւմ է դուր գալիս բանակում ծառայելը։ Ի՞նչ է, հեղափոխություն ենք անում, որպեսզի բանակո՞ւմ ծառայենք։ Ես կկռվեմ, բայց բանակում ծառայել չեմ ուզում։
― Որտե՞ղ են մյուսները, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը։ Նա զգում էր, որ գինին սկսել է թուլացնել մարմինը և քունը տանում է։ Մեջքի վրա գետնին պառկած նա ծառերի կատարների արանքներից տեսնում էր հետմիջօրեի ամպի ծվենները, որ շարժվում էին սարերի վրայով իսպանական երկնքում։
― Երկուսը քարայրում քնած են, ― ասաց գնչուն։ ― Երկուսը վերևում գնդացրի մոտ են, մեկն էլ ներքևում է։ Բոլորն էլ, հավանաբար, քնած են։
Ռոբերտ Ջորդանը շուռ եկավ ու կողքի պառկեց։
― Ի՞նչ գնդացիր է։
― Շատ տարօրինակ անուն ունի, ― ասաց գնչուն։ ― Հիմա չեմ հիշում։ Գնդացիր է։
Հավանաբար ձեռքի գնդացիր է, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը և հարցրեց․
― Իսկ քաշն ինչքա՞ն է։
― Մի հոգին թեև կարող է տանել, բայց ծանր է։ Երեք ծալովի ոտք ունի։ Վերջին լուրջ հարձակման ժամանակ ձեռք գցեցինք։ Գինուն նախորդած հարձակման։
― Ինչքա՞ն փամփուշտ ունեք։
― Անսահման, ― ասաց գնչուն։ ― Լեփլեցուն արկղ՝ այնքան ծանր, խելքից դուրս։
― Երևի հինգ հարյուր տուփ, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Իսկ ինչպե՞ս է լիցքավորվում, սկավառակի՞ց թե՝ ժապավենից։
― Թեթեղյա շրջանակներ են, դրված են գնդացրի վերևում։
Պարզ է, «Լյուիս» է, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Գնդացիրներից գլուխ հանո՞ւմ ես, ― հարցրեց ծերունուն։
― Nada, ― ասաց Ամսելմոն։ ― Բոլորովին։
― Իսկ դո՞ւ, ― դարձավ գնչուին։
― Գիտեմ, որ շատ արագ են կրակում, և փողն այնքան է տաքանում, որ եթե ձեռքդ կպավ, կայրվի, ― հպարտ֊հպարտ ասաց գնչուն։
― Այդքանը բոլորը գիտեն, ― ասաց Անսելմոն արհամարհանքով։
― Գուցե, ― ասաց գնչուն։ ― Բայց քանի որ նա ինձ հարցրեց, թե ինչ գիտեմ maquina<ref>Մեքենա։ Այստեղ՝ գնդացիր (իսպ․)։</ref>֊յի մասին, ես էլ ասացի։ ― Հետո ավելացրեց, ― ի տարբերություն սովորական հրացանից, գնդացիրը կրակում է այնքան ժամանակ, քանի ձգանը սեղմած է։
― Եթե չլռվի, փամփուշտը չհատնի կամ տաքանալուց չհալվի, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը անգլերեն։
― Ի՞նչ ասացիր, ― հարցրեց Անսելմոն։
― Ոչինչ, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Ապագան էի գուշակում անգլերեն։
― Իսկապես տարօրինակ է, ապագան ingles գուշակել, ― ասաց գնչուն։ ― Իսկ ձեռքի ափին նայելով կարո՞ս ես գուշակություններ անել։
― Ո՛չ, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը և գինի լցրեց բաժակը։ ― Եթե դու կարող ես, նայիր ափիս մեջ և ասա, թե այս երեք օրն ինչ է լինելու։
― Պաբլոյի mujer֊ը կարող է կարդալ ձեռքի ափի մեջ, ― ասաց գնչուն։ ― Բայց նա այնպիսի կատաղած վայրենի է, որ չգիտեմ՝ կանի թե ոչ։
Ռոբերտ Ջորդանը, հիմա արդեն նստած, մի կում գինի առավ բերանը։
― Դե բերեք տեսնենք Պաբլոյի այդ mujer֊ին, ― ասաց նա։ ― Եթե իսկապես այդքան գեշ է, տեսնենք՝ վերջանա։
― Ես նրան չեմ անհանգստացնի, ― ասաց Ռաֆայելը։ ― Նա ինձ ատելով ատում է։
― Ինչո՞ւ։
― Ինձ համարում է ժամանակ մսխող։
― Ինչպիսի՜ անարդարություն, ― խայթեց Անսելմոն։
― Տանել չի կարող գնչուներին։
― Ինչպիսի՜ սխալ, ― ասաց Անսելմոն։
― Իր մեջ էլ գնչուի արյուն է հոսում, ― ասաց Ռաֆայելը։ ― Գիտի, թե ինչ է խոսում։ ― Քմծիծաղեց։ ― Բայց այնպիսի լեզու ունի, այնպես է դաղում, ոնց որ մտրակ։ Նա իր լեզվով ուզածդ մարդու կաշին կպոկի։ Շերտ առ շերտ։ Աներևակայելի վայրենի է։
― Իսկ ինչպե՞ս է աղջկա՝ Մարիայի հետ, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Լավ։ Աղջկան սիրում է։ Թող փորձի մեկն ու մեկը մոտիկ գալ նրան, ― ասաց գնչուն, թափ տվեց գլուխը և չփփացրեց լեզուն։
― Աղջկա հետ շատ լավ է վարվում, ― ասաց Անսելմոն։ ― Նրա նկատմամբ շատ հոգատար է։
― Դու աղջկան պիտի տեսնեիր, երբ վերցրինք, գնացքի պայթեցման ժամանակ, ― ասաց Ռաֆայելը, ― շատ տարօրինակ էր, չէր խոսում, անընդհատ լալիս էր, իսկ երբ որևէ մեկը դիպչում էր, սկսում էր թրջված շան նման դողալ։ Երկար ժամանակ անցավ, մինչև որ սկսեց տեսքի գալ։ Հետո արդեն լավ սիրունացավ։ Այսօր հրաշալի էր։ Քիչ առաջ, քեզ հետ խոսելիս, հիանալի էր։ Պատկերացնո՞ւմ ես, ուզում էինք թողնել գնացքից հետո։ Է, արժե՞ր արդյոք ինչ֊որ տխուր, տգեղ և բացահայտ անպետք մի բանի համար ճամփից ետ ընկնել։ Բայց պառավը նրան պարանով կապեց, և հենց որ աղջիկը հոգնությունից կանգ էր առնում, պառավը խփում էր պարանի ծայրով՝ ստիպելով նրան, որ քայլի։ Հետո, երբ աղջիկն արդեն իսկապես չէր կարողանում քայլել, պառավը նրան շալակն առավ։ Երբ պառավը հոգնում էր, ես էի շալակում։ Բարձրանում էինք սարն ի վեր մինչև կրծքներս հասնող որոճի ու հավամրգիի մացառուտների միջով։ Երբ ես էլ արդեն հոգնեցի, Պաբլոն շալակեց աղջկան։ Բայց ինչեր էր ասում մեզ պառավը, երբ այլևս չէինք ուզում շալակել աղջկան։ ― Գնչուն թափ տվեց գլուխը, հիշելով պառավի խոսքերը։ ― Ճիշտ է, աղջիկը բարձրահասակ է, բայց ծանր չէր։ Բայց երբ շալակած քայլում ես, հետո կանգ առնում ու կրակում և նորից շալակում, ծանրությունն զգացվում է։ Իսկ պառավը գալիս էր մեր ետևից՝ Պաբլոյի հրացանը ուսին գցած, մի կողմից էլ պարանի ծայրով մտրակելով նրան, հետո նորից ստիպում էր շալակել, մի կողմից հայհոյում էր, մյուս կողմից՝ լցնում հրացանը, պայուսակից հանում էր փամփուշտները, լցնում հրացանի պահեստատուփը և հայհոյում։ Լավ էր, որ սկսեց մթնել, իսկ երբ գիշերը վրա հասավ, ամեն ինչ տեղն ընկավ, մեր բախտից էր, որ հեծելազոր չունեին։
― Երևի շատ դժվար է եղել այդ գնացքի կռվին, ― ասաց Անսելմոն։ ― Ես այստեղ չեմ եղել, ― ավելացրեց որպես բացատրություն Ռոբերտ Ջորդանին։ ― Պաբլոյի խումբն է եղել, Էլ Սորդոյինը, որին այս գիշեր կտեսնեք, և այս սարերը քաշված երկու այլ խմբեր։ Ես գնացել էի ռազմաճակատի մյուս կողմը։
― Դրանց գումարած այն հազվադեպ անունով խարտյաշը, ― ասաց գնչուն։
― Կաշկինը։
― Այո։ Դա մի անուն է, որ ոչ մի կերպ չեմ կարողանում սովորել։ Երկու հոգի էլ կային, գնդացրով։ Նրանց էլ բանակից էին ուղարկել։ Չկարողացան գնդացիրը քարշ տալ և թողեցին։ Իհարկե այն ավելի ծանր չէր, քան աղջիկը, և եթե պառավը գլխներին կանգնած լիներ, կստիպեր, որ տանեին։ ― Գլուխը թափ տվեց հիշելով այդ բոլորը և շարունակեց։ ― Ես կյանքումս այնպիսի բան չէի տեսել, ինչ տեսա այդ պայթեցման ժամանակ։ Գնացքը հանգիստ գալիս էր։ Մենք հեռվից տեսնում էինք։ Այնքան էի հուզված, ասելու չի։ Տեսնում էինք գոլորշին, հետո լսեցինք սուլոցը։ Հետո գնացքը չու֊չու֊չու֊չու֊չու֊չու անելով հանգիստ մոտեցավ, ավելի, էլ ավելի և հետո, պայթյունի պահին, շոգեքարշի անիվները ծառս եղան, ամբողջ երկիրը կարծես ծառս եղավ, սև ամպերով պատեց չորսբոլորը, մի դղրդյուն լսվեց, շոգեքարշը օդ բարձրացավ փոշու ամպերի և փայտակոճերի հետ, ոնց որ երազում, հետո ընկավ կողի վրա՝ վիրավորված մի գազանի նման և մեկ էլ, երբ դեռ թափվում էին մեզ վրա պայթյունից բարձրացած հողակույտերը, մի սպիտակ գոլորշի ժայթքեց և maquina֊ն սկսեց կրակել՝ տա֊տատ֊տա֊տատ, ― շարունակեց գնչուն՝ ցցված բթամատերը և բռունցքները վերև ներքև անելով երևակայական գնդացրի վրա։ ― Տա, տա, տատ։ Տատ, տատ, տա։ Ես կյանքումս չէի տեսել, թե ինչպես են գնացքից զինվորները փախչում և ինչպես է maquina֊ն կրակում նրանց վրա, ինչպես են մարդիկ ընկնում։ Այդ ժամանակ էր, որ ես, գլուխս կորցրած, ձեռքս դրի maquina֊յի վրա և զգացի, որ փողը կրակ է դարձել, հենց այդ պահին էլ պառավը մի ապտակ հասցրեց ու գոռաց՝ կրակի՛ր, ապո՛ւշ, կրակի՛ր, թե չէ ուղեղդ կթափեմ։ Հետո ես սկսեցի կրակել, բայց շատ դժվար էր հրացանը ամուր պահել, իսկ զինվորները փախչում էին դեպի դեպի հեռավոր բլուրի կողն ի վեր։ Ավելի ուշ, երբ մենք իջել էինք գնացքի մոտ տեսնելու, թե ինչ կա տանելու, մի սպա, ատրճանակը պահած զինվորների վրա, ստիպում էր նրանց վերադառնալ։ Ատրճանակը թափ էր տալիս ու գոռում էր զինվորների վրա, մենք անընդհատ կրակում էինք, բայց չէինք կարողանում խփել նրան։ Հետո մի քանի զինվոր պառկեցին և սկսեցին կրակել, իսկ սպան նրանց ետևում, ատրճանակը ձեռքին, ետ ու առաջ էր գնում֊գալիս, մենք չէինք կարողանում խփել նրան, իսկ գնդացրից չէր լինի նրա վրա կրակել, որովհետև գնացքը խանգարում էր։ Սպան երկու հոգու գնդակահարեց, որովհետև պառկել էին ու չէին ուզում վեր կենալ, հայհոյում էր նրանց, վերջապես վեր կացան․ նախ մեկը, հետո երկուսը, երեքը և սկսեցին վազելով գալ դեպի մեզ, դեպի գնացքը։ Հետո նորից պառկեցին ու կրակեցին։ Մենք նահանջեցինք, իսկ maquina֊ն կրակում էր մեր գլուխների վերևով։ Այդ ժամանակ էր, որ ես ժայռերի մեջ գտա աղջկան, գնացքից էր փախել, նրան էլ մեզ հետ տարանք։ Այդ զինվորները մինչև ուշ գիշեր հետապնդեցին մեզ։
― Երևում է շատ ծանր է եղել, ― ասաց Անսելմոն։ ― Ինչպիսի՜ ապրումներ եք ունեցել։
― Դա է եղել մեր միակ լավ գործը, ― լսվեց մեկի ցածր ձայնը։ ― Հիմա ի՞նչ ես անում․ դո՛ւ, ծույլ ու կեղտոտ հարբեցող, անմարդ ու անամոթ գնչուհու կեղտոտ վիժվածք։ Ի՞նչ ես անում։
― Ռոբերտ Ջորդանը տեսավ հիսունի մոտ մի կնոջ․ համարյա Պաբլոյի խոշորության, լայնքն ու երկայնքը գրեթե հավասար, հագին գեղջկական սև փեշ ու բաճկոնակ, հաստ ոտներին հաստ գուլպաներ և պարանե ներբանով կոշիկներ։ Թուխ դեմքը գրանիտյա քանդակի բնօրինակի էր նման։ Ձեռքերը մեծ էին, բայց վայելչատես, թավ, գանգուր սև մազերը հյուսված ու հավաքված էին ծոծրակի վրա։
― Պատասխանի՛ր, ― ասաց գնչուին՝ անտես անելով մյուս նստածներին։
― Խոսում էի ընկերների հետ։ Այս մեկը եկել է որպես դինամիտավոր։
― Ես դա գիտեմ, ― ասաց Պաբլոյի mujer֊ը։ ― Իսկ հիմա վեր կաց ու գնա փոխարինելու բարձրունքում պահնորդության կանգնած Անդրեսին։
― Me voy, գնում եմ, ― ասաց գնչուն և դարձավ Ռոբերտ Ջորդանին։ ― Ճաշին կհանդիպենք։
― Կատակներիդ վերջ տուր, ― ասաց կինը։ ― Իմ հաշվումներով դու այսօր արդեն երեք անգամ կերել ես։ Հիմա գնա ու Անդրեսին ուղարկիր։
― Hola, ― ասաց կինը և ժպտալով ձեռքը մեկնեց Ռոբերտ Ջորդանին։ ― Ինչպե՞ս ես, ինչպե՞ս են Հանրապետության գործերը։
― Լավ են, ― ասաց նա և փոխադարձեց նրա ջերմ գուրգուրանքը, ― և՛ իմ, և՛ Հանրապետության գործերը։
― Ուրախ եմ, ― ասաց կինը, որ նայում էր իր դեմքին և ժպտում։ Ռաբերտ Ջորդանը նկատեց, որ նա մոխրագույն գեղեցիկ աչքեր ունի։ ― Եկել ես մի նոր գնա՞ցք էլ պայթեցնելու։
― Ոչ, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը և միանգամից վստահելով այդ կնոջը՝ շարունակեց․ ― կամուրջ։
― No es nada, ― ասաց կինը, ― կամուրջը մի բան չէ։ Դու այն ասա, հիմա որ ձիեր ունենք, ե՞րբ ենք մի նոր գնացք պայթեցնելու։
― Ավելի ուշ։ Այս կամուրջը շատ կարևոր է։
― Աղջիկն ինձ ասաց, որ քո ընկերը, նա, որ մեզ հետ էր գնացքի ժամանակ, մահացել է։
― Այո։
― Ափսոս։ Ես երբեք այդպիսի պայթեցում չէի տեսել։ Ընկերդ տաղանդավոր մարդ էր։ Ինձ շատ դուր եկավ։ Հնարավոր չէ՞ մի գնացք էլ պայթեցնել։ Այս սարերում հիմա շատ մարդիկ կան։ Շատ։ Սննդի գործը դժվարացել է։ Լավ կլիներ այստեղից գնայինք։ Ձիեր էլ ունենք։
― Պետք է այս կամուրջը պայթեցնենք։
― Որտե՞ղ է դա։
― Շատ մոտիկ։
― Ավելի լավ, ― ասաց Պաբլոյի mujer֊ը։ ― Պայթեցնենք ինչքան կամուրջ կա և հեռանանք այստեղից։ Ձանձրացել եմ այս վայրից։ Շատ մարդ է կուտակվել։ Սրա վերջը վատ կլինի։ Ճահիճ է դարձել։
Ծառերի արանքից տեսավ Պաբլոյին։
― Borracho, ― կանչեց կինը։ ― Հարբեցո՛ղ։ Փտած հարբեցող։ ― Ուրախ շուռ եկավ դեպի Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Կաշվե ամանի մեջ գինի է թաքցրել անտառում և մեն֊մենակ խմում է, ― ասաց։ ― Մի գլուխ խմում է։ Դա կյանք չի, կործանվելու է։ Ես շատ գոհ եմ, որ եկել ես, երիտասարդ։ ― Ձեռքով խփեց Ռոբերտ Ջորդանի թիկունքին։ ― Օ՜հ, ― ասաց, ― ավելի լիքն ես, քան թվում է, ― և ձեռքը տարավ նրա ուսով՝ շապիկի վրայից շոշափելով մկանները։ ― Դե լավ։ Ես գոհ եմ, որ եկել ես։
― Ես նույնպես։
― Մենք իրար կհասկանանք, ― ասաց կինը։ ― Մի բաժակ գինի խմիր։
― Մենք հենց նոր խմեցինք, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Բայց գուցե դո՞ւ կկամենայիր։
― Չէ, մինչև ճաշը չեմ խմում, ― ասաց կինը, ― այրոց եմ ունենում։ ― Հետո նորից նկատեց Պաբլոյին։ ― Borracho: Հարբեցո՛ղ, ― գոռաց կինը և դարձավ Ռոբերտ Ջորդանին ու թափահարեց գլուխը։ ― Շատ լավ մարդ էր, ― ասաց։ Բայց հիմա արդեն վերջացած մարդ է։ Հիմա ուրիշ բան եմ ասելու, լսի՛ր։ Աղջկա հետ բարի եղիր, հոգատար։ Մարիայի։ Նա ծանր օրեր է ապրել։ Հասկանո՞ւմ ես։
― Այո։ Բայց ինչո՞ւ ես ասում։
― Ես տեսա, թե նա ինչպես քարայր վերադարձավ քեզ հանդիպելուց հետո։ Ես տեսա, թե ինչպես էր նայում քեզ մինչև քարայրից դուրս գալը։
― Մի քիչ կատակեցի հետը։
― Նա շատ վատ վիճակում էր, ― ասաց Պաբլոյի կինը։ ― Հիմա համեմատաբար լավ է, նա այստեղից պետք է հեռանա։
― Անկասկած, նրան կարելի է Անսելմոյի հետ ռազմաճակատից այն կողմ ուղարկել։
― Դու և Անսելմոն կտանեք նրան, երբ այս ամենը ավարտվի։
Ռոբերտ Ջորդանը կոկորդում ցավ զգաց, զգաց նաև, որ ձայնը խռպոտվում է։
― Կարելի է, ― ասաց նա։
Պաբլոյի mujer֊ը նայեց նրան և տարուբերեց գլուխը։
― Ա՜խ, ա՜խ, ― ասաց նա, ― բոլո՞ր տղամարդիկ այդպես են։
― Ես ոչ մի բան չեմ ասել։ Նա գեղեցիկ է։ Ինքդ էլ գիտես։
― Ոչ, նա գեղեցիկ չէ։ Բայց սկսել է գեղեցկանալ։ Երևի ա՞յդ ես ուզում ասել, ― ասաց Պաբլոյի կինը։ ― Տղամարդի՞կ։ Ամո՛թ մեզ, կանանց, որ ձեզ աշխարհ ենք բերում։ Սակայն արի լուրջ խոսենք։ Հանրապետությունը այս աղջկա նմանների համար ապաստարաններ չունի՞։
― Ունի, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Լավ ապաստարաններ ունի։ Ծովափին, Վալենսիայի մոտ։ Ուրիշ տեղերում էլ։ Այնտեղ նրան հոգ կտանեն ինչպես հարկն է, իսկ ինքը երեխաներին կխնամի, էվակուացված գյուղերից բերված երեխաներին։ Այնպես կանեն, որ աղջիկը գործը սովորի։
― Ես հենց դա եմ ուզում, ― ասաց Պաբլոյի mujer֊ը։ ― Պաբլոն արդեն սկսել է գլուխը կորցնել աղջկա պատճառով։ Նրան խորտակող մյուս պատճառն էլ դա է։ Հենց որ տեսնում է աղջկան, կարծես հիվանդ լինի։ Լավագույն ելքն այն կլինի, որ աղջիկը հեռանա այստեղից։
― Կարող ենք տանել, երբ սա ավարտվի։
― Հիմա ի՞նչ ես ասում, վստահե՞մ քեզ, դու նրա նկատմամբ հոգատար կլինե՞ս։ Այնպես եմ խոսում հետդ, կարծես հին ծանոթներ լինենք։
― Այդպես է, երբ մարդիկ հասկանում են իրար, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Նստի՛ր, ― ասաց Պաբլոյի կինը։ ― Ես քեզանից ոչ մի խոստում չեմ վերցնելու, որովհետև ինչ լինելու է, կլինի։ Բայց եթե նրան այստեղից չես տանելու, ապա խոստացիր։
― Այսինքն ինչո՞ւ, ի՞նչ կլինի, եթե չտանեմ այստեղից։
― Լսիր, ես չեմ ուզում տեսնել, թե նա ոնց է խելագարվում քո մեկնելուց հետո։ Ես արդեն տեսել եմ նրա խելագարությունը և կուշտ֊կուշտ եմ։
― Կամրջից հետո կտանենք, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Եթե կամրջից հետո կենդանի մնացինք, կտանենք։
― Այդ ձևի խոսակցությունն ինձ դուր չի գալիս։ Խոսելու նման ձևը երբեք բախտավոր վախճանի չի հասցնում։
― Այդ ձևով եմ խոսում, որովհետև խոստում եմ տալիս, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Ես քո ասած ժանգերը կախողներից չեմ։
― Տո՛ւր տեսնեմ ափդ, ― ասաց կինը։ Ռոբերտ Ջորդանը մեկնեց ձեռքը, կինը բաց արեց ափը, առավ իր խոշոր ձեռքի մեջ, բթամատով շփեց և նայեց, նայեց ուշադիր, հետո բաց թողեց ու կանգնեց։ Նա էլ կանգնեց, և կինը նայեց նրան առանց ժպիտի։
― Ի՞նչ տեսար ափիս մեջ, ― հարցրեց նրան Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Ես դրան չեմ հավատում։ Ասա՛, ահուդողի մեջ չեմ ընկնի։
― Ոչինչ, ― ասաց նրան կինը։ ― Ոչ մի բան չտեսա։
― Տեսար։ Ինձ համար պարզապես հետաքրքրական է։ Ես այդպիսի բաների չեմ հավատում։
― Իսկ ի՞նչ բանի ես հավատում։
― Շատ բաների, բայց ոչ դրան։
― Ինչի՞ն։
― Իմ գործին։
― Այո, ես դա տեսա։
― Ասա՛, ուրիշ ի՞նչ տեսար։
― Ուրիշ ոչ մի բան, ― ասաց կինը կտրուկ։ ― Ասացիր կամրջի գործը շա՞տ դժվար է։
― Ոչ։ Ասացի շատ կարևոր է։
― Բայց կարո՞ղ է դժվար լինել։
― Այո։ Հիմա պետք է գնամ հետախուզելու։ Քանի՞ հոգի ունեք այստեղ։
― Պիտանի՝ հինգ։ Գնչուն բանի պետք չէ, թեև վատ մարդ չէ։ Բարի սիրտ ունի։ Պաբլոյին հիմա արդեն չեմ վստահում։
― Քանի՞ վստահելի մարդ ունի Էլ Սորդոն։
― Երևի ութ։ Այս գիշեր կիմանանք։ Նա միշտ գալիս է մեզ մոտ։ Շատ գործնական մարդ է։ Նա էլ պայթուցիկ ունի։ Իհարկե, ոչ շատ։ Կխոսես հետը։
― Մա՞րդ ես ուղարկել մոտը։
― Նա ամեն գիշեր գալիս է։ Մեր հարևանն է։ Ոչ միայն ընկեր է, այլև բարեկամ։
― Ի՞նչ կարծիք ունես նրա մասին։
― Շատ լավ մարդ է։ Շատ էլ գործնական։ Գնացքի ժամանակ ահռելի էր։
― Իսկ մյուս խմբերո՞ւմ։
― Եթե ժամանակին հայտնենք, կարող ենք հավաքել մի հիսուն հրացանավոր, որոնց կարելի լինի ինչ֊որ չափով վստահել։
― Ինչպե՞ս թե ինչ֊որ չափով վստահել։
― Վստահելիությունը կախված է իրադրության ծանրությունից։
― Իսկ յուրաքանչյուր հրացանավոր քանի՞ փամփուշտ կունենա։
― Երևի քսան։ Նայած թե ինչպես կմոտենան այս գործին։ Կարող են և չմասնակցել։ Նկատի ունեցիր, որ այս կամրջի գործում ոչ փող կա, ոչ ավար, իսկ վտանգը մեծ է, դա կարելի է կռահել քո լռությունից։ Եվ վերջապես, այս բոլորից հետո, մարդիկ ստիպված են լինելու հեռանալու այս լեռներից։ Կամրջի պայթեցմանը շատերն են ընդդիմանալու։
― Պարզ է։
― Ուրեմն այսպես, ավելի լավ է դրա մասին լռես, եթե խոսելն անհրաժեշտ չլինի։
― Համաձայն եմ։
― Դե վեր կաց, գնա հետախուզիր կամուրջդ և հենց այս գիշեր էլ կզրուցենք Սորդոյի հետ։
― Հիմա, Անսելմոյի հետ կգնամ։
― Ուրեմն զարթեցրո՛ւ նրան, ― ասաց կինը։ ― Իսկ հրացան ոզո՞ւմ ես։
― Շնորհակալ եմ։ Ունենալը լավ է, բայց չեմ օգտագործելու։ Գնում եմ հետախուզելու և ոչ թե տագնապ ազդանշելու։ Շնորհակալություն այն ամենի համար, ինչ ասացիր։ Խոսելու քո այդ եղանակը ինձ շատ է դուր գալիս։
― Ջանում եմ խոսել անկեղծորեն։
― Դե ուրեմն ասա, թե ինչ տեսար ափիս մեջ։
― Ոչ, ― ասաց կինը և թափ տվեց գլուխը։ ― Ոչ մի բան չտեսա։ Գնա հետախուզիր քո կամուրջը։ Ես կհսկեմ սարքերդ։
― Ծածկի՛ր և մի՛ թող, որ որևէ մեկը ձեռք տա։ Ավելի լավ է այդտեղ մնան, քան քարայրում։
― Կծածկեմ, և ոչ ոք էլ ձեռք չի տա, ― ասաց Պաբլոյի կինը։ ― Իսկ հիմա գնա քո կամուրջը։
― Անսլեմո՛, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը, ձեռքը դնելով ծերունու ուսին, որ պառկած քնել էր՝ գլուխը դրած արմունկին։
Ծերունին վերև նայեց․
― Այո, ― ասաց։ ― Այո, իհարկե։ Գնանք։
