Changes
/* Հավելված */
Այս երկու վիճաբանությունների ժամանակ Նյուտոնն արդեն թողել էր Քեմբրիջը և ակադեմիան։ Քեմբրիջում նա ակտիվ էր հակակաթոլիկական քաղաքականության մեջ, իսկ ավելի ուշ խորհրդարանում և ի վերջո պարգևատրվեց Թագավորական դրամահատարանի վարիչի շահավետ պաշտոնով։ Այստեղ նա օգտագործեց իր չարության և կծու հեգնանքի ամբողջ տաղանդը հասարակայնորեն ավելի ընդունելի ձևով, հաջողությամբ պայքարեց կեղծարարների դեմ, նույնիսկ կախաղան ուղարկեց մի շարք մարդկանց։
==Բառարան==
Ալիքի երկարություն ― Ալիքի երկու հաջորդական գագաթների կամ փոսերի միջև եղած հեռավորությունը։
Ալիք֊մասնիկային երկվություն ― Քվանտամեխանիկական հասկացություն, ըստ որի մասնիկների և ալիքների միջև տարբերություն չկա։ Մասնիկն իրեն երբեմն պահում է որպես ալիք, իսկ ալիքը՝ որպես մասնիկ։
Ատոմ ― Սովորական նյութի հիմնական միավոր, բաղկացած է շատ փոքր միջուկից, որը կազմված է պրոտոններից և նեյտրոններից և նրա շուրջ պտտվող էլեկտրոններից։
Անորոշության սկզբունք ― Մասնիկի դիրքն ու արագությունը (էներգիան) նույնպիսի ճշգրտությամբ չի կարելի որոշել․ որքան մեծ ճշգրտությամբ իմանանք մեկը, նույնքան նվազ ճշտությամբ կիմանանք մյուսը։
Արագացում ― Մարմնի արագության փոփոխությունը միավոր ժամանակում։
Արգելակման սկզբունք ― Երկու նույնական ½ սպին ունեցող մասնիկները (ինչպես էլեկտրոնը) չեն կարող ունենալ նույն դիրքն ու նույն արագությունը (էներգիան) անորոշության սկզբունքի սահմաններում։
Բացարձակ զերո ― Հնարավոր ամենացածր ջերմաստիճանը (-273,2°C), որում նյութը զրկված է ջերմային էներգիայից։
Գամմա ճառագայթ ― Շատ կարճ ալիքի երկարություն ունեցող էլեկտրամագնիսական ճառագայթում, որն առաջանում է ռադիոակտիվ քայքայման կամ տարրական մասնիկների բախման հետևանքով։
Գեոդեզիական ― Երկու կետերի միջև ամենակարճ (կամ ամենաերկար) հեռավորությունը երկրագնդի վրա։
Դաշտ ― Այն, ինչ գոյություն ունի ամենուրեք տարածության և ժամանակի մեջ՝ ի տարբերություն մասնիկի, որը գոյություն ունի միայն մի կետում, որոշակի ժամանակում։
Եզակիության թեորեմ ― Թեորեմ, որի համաձայն որոշակի պայմաններում պետք է գոյություն ունենա եզակիություն, մասնավորապես, տիեզերքը սկիզբ է առել եզակիությունից։
Եզակիություն ― Տարածություն ժամանակի մեջ այնպիսի մի կետ, որում տարածություն ժամանակի կորությունը անսահման է։
Զանգված ―Մարմնի մեջ եղած նյութի քանակը կամ այդ մարմնի իներցիան՝ արագացմանը դիմադրելու կարողությանը։
Էլեկտրաթույլ միասնական էներգիա ― Էներգիայի այն մակարդակը (մոտավորապես 100 ԳԷՎ), որից վերև էլեկտրամագնիսական ուժի և թույլ ուժի միջև տարբերությունը վերանում է։
Էլեկտրական լիցք ― Մասնիկի այն հատկությունը, որով նա վանում է (կամ ձգում) մեկ այլ մասնիկի, որն ունի նույն (կամ հակառակ) նշանը։
Էլեկտրական ուժ ― Էլեկտրական լիցք ունեցող մասնիկների միջև առաջացող ուժը, ուժգնությամբ երկրորդը չորս հիմնական ուժերից։
Էլեկտրոն ― Բացասական լիցքավորված տարրական մասնիկ, որը պտտվում է ատոմի միջուկի շուրջ։
Էներգիայի պահպանման օրենք ― Բնության հիմնական օրենքը, ըստ որի էներգիան (կամ համարժեք զանգվածը) չի կարելի ոչ ստեղծել և ոչ ոչնչացնել։
Էնտրոպիա ― Համակարգի կարգավորվածության աստիճանը ցույց տվող մեծություն։ Համաձայն տերմոդինամիկայի 2֊րդ օրենքի, բնության մեջ ինքնակամ պրոցեսները ընթանում են այնպես, որ համակարգը կանոնավոր վիճակից անցնում է անկանոն վիճակի, որի ընթացքում էնտրոպիան աճում է։
Ընդհանուր հարաբերկանության տեսություն ― Էյնշտեյնի տեսությունը՝ հիմնված այն պատկերացման վրա, համաձայն որի գիտության օրենքները նույնն են բոլոր դիտորդների համար, անկախ այն բանից, թե ինչպես են նրանք շարժվում։ Գրավիտացիոն ուժը արտահայտվում է որպես քառաչափ տարածություն֊ժամանակի կորություն։
Թույլ ուժ ― Չորս հիմնական ուժերից երկրորդ թույլ ուժը (գրավիտացիոն ուժից հետո), որը գործում է փոքր հեռավորությունների վրա։ Ազդում է բոլոր նյութական մասնիկների վրա, բացի ուժակիր մասնիկներից։
Լուսավայրկյան (լուսատարի) ― Լույսի անցած ճանապարհը մեկ վայրկյանում (մեկ տարում):
Կեղծ ժամանակ ― Այն ժամանակը, որը չափվում է կեղծ թվերի օգնությամբ։
Կշիռ ― Այն ուժը, որով գրավիտացիոն դաշտն ազդում է մարմնի վրա, համեմատական է մարմնի զանգվածին, բայց նրան հավասար չէ։
Կոորդինատներ ― Այն թվերը, որոնցով որոշվում է կետի դիրքը տարածություն֊ժամանակի մեջ։
Հակամասնիկ ― Յուրաքանչյուր տեսակի նյութական մասնիկ ունի իր համապատասխան հակամասնիկը (էլեկտրոն֊հակաէլեկտրոն֊պոզիտրոն)։ Երբ մի մասնիկ բախվում է իր հակամասնիկի հետ, երկուսն էլ անիհիլանում են՝ արձակելով միայն էներգիա։
Հաճախականություն ― Ամբողջական ալիքների (ցիկլերի) թիվը մեկ վայրկյանում։
Համեմատականություն ― «x֊ը համեմատական է y֊ին»՝ նշանակում է, որ x֊ը հավասար է y֊ի և որևէ թվի բազմապատկին։ «x֊ը հակադարձ համեմատական է y֊ին»՝ նշանակում է, որ երբ x֊ը բազմապատկվում է որևէ թվով, y֊ը բաժանվում է նույն թվին։
Հարաբերականության հատուկ տեսություն ― Էյնշտեյնի տեսությունը, ըստ որի գիտության օրենքները նույնն են բոլոր ազատորեն շարժվող դիտորդների համար՝ անկախ նրանց շարժման արագությունից։
Հզոր ուժ ― Չորս հիմնական ուժերից ամենաուժեղը, որը գործում է փոքր հեռավորությունների վրա։ Դրանք միմյանց են կապում քվարկները՝ պրոտոններում ու նեյտրոններում, և պրոտոններն ու նեյտրոնները՝ ատոմի միջուկում։
Մագնիսական դաշտ ― Մագնիսական ուժերը պայմանավորող դաշտը, այժմ էլեկտրական դաշտի հետ միավորված է որպես էլեկտրամագնիսական դաշտ։
Մասնիկ (իրական) ― Մասնիկային դետեկտորով ուղղակիորեն դիտարկվող (գրանցվող) նյութական մասնիկ, ինչպես պրոտոնը, էլեկտրոնը և այլն։
Մասնիկ (վիրտուալ) ― Քվանտային մեխանիկայում այն մասնիկը, որը դետեկտորով հնարավոր չէ ուղղակիորեն գրանցել, ինչպես գրավիտոնը, բայց նրա գոյությունը թողնում է չափելի ազդեցություն։
Մասնիկային արագացուցիչ ― Էլեկտրամասնիկների օգնությամբ լիցքավորված մասնիկներին մեծ արագություն (էներգիա) հաղորդող սարք։
Մարդաբանական սկզբունք ― Մենք տիեզերքը տեսնում ենք այնպես, ինչպես կա, որովհետև, եթե տիեզերքն այլ լիներ, մենք այստեղ չէինք լինի այն տեսնելու համար։
Մեծ միասնական էներգիա ― Էներգիայի այն մակարդակը, որից ավելի բարձր արժեքի համար, ըստ ամենայնի, էլեկտրամագնիսական ուժը, թույլ ուժը և ուժեղ ուժը դառնում են միմյանցից անզանազանելի։
Մեծ միասնական տեսություն (ՄՄՏ) ― Այն տեսությունը, որը միավորում է էլեկտրամագնիսական, ուժեղ և թույլ ուժերը։
Մեծ ճայթյուն ― Տիեզերքի վերջավորության եզակիությունը։
Մեծ պայթյուն ― Տիեզերքի սկզբնավորման եզակիությունը։
Մերկ եզակիություն ― Տարածության֊ժամանակի եզակիություն, որը շրջապատված չէ սև խոռոչով։
Միկրոալիքային ճառագայթման ֆոն ― Սկզբնական տաք տիեզերքի հրաշեկ ճառագայթումն այժմ այն աստիճան է շեղված դեպի սպեկտրի կարմիր տիրույթը, որ երևում է ոչ որպես լույս, այլ որպես միկրոալիք (ռադիոլաիք՝ մի քանի սանտիմետր երկարությամբ)։
Միջուկ ― Ատոմի կենտրոնական մասը, որը կազմված է պրոտոններից և նեյտրոններից, որոնք իրար միացած են ուժեղ ուժով։
Միջուկային սինտեզ ― Այն պրոցեսը, որի արդյունքում երկու միջուկներ բախվելով միանում են իրար և առաջացնում մեկ, ավելի ծանր միջուկ։
Նախասկզբնական սև խոռոչ ― Նախասկզբնական տիեզերքում առաջաց սև խոռոչ։
Նեյտրինո ― Չափազանց թեթև (հավանաբար զանգված չունեցող) տարրական նյութական մասնիկ, որի վրա ազդում են լոկ թույլ ուժը և գրավիտացիան։
Նեյտրոն ― Չեզոք (չլիցքավորված) մասնիկ, որը շատ նման է (բացի լիցքից) պրոտոնին և կազմում է ատոմի միջուկի մեջ մտնող մասնիկների մոտավորապես կեսը։
Նեյտրոնային աստղ ― Սառը աստղ, որը գոյատևում է նեյտրոնների միջև արգելակման սկզբունքի համաձայն գործող վանողական փոխազդեցության շնորհիվ։
Չանդրասեկհարի սահման ― Կայուն սառը աստղի հնարավոր առավելագույն զանգվածը (արևի զանգվածից մեկ և կես անգամ մեծ), որից ավելիի դեպքում աստղը կոլապսվում է սև խոռոչի։
Չափականություն ― Քառաչափ տարածություն֊ժամանակի մեջ ժամանակի մեկ և տարածության երեք չափումներից մեկը։
Պատահույթ (Դեպք) ― Տարածություն֊ժամանակի մեջ մի կետ, որը բնորոշվում է իր ժամանակով և տեղով։
Պատահույթի հորիզոն ― Սև խոռոչի սահմանագիծը։
Պլանկի քվանտային սկզբունք ― Այն պատկերացումը, թե լույսը (կամ որևէ դասական ալիք) առաքվում և կլանվում է որոշակի քվանտներով, որոնց էներգիան համեմատական է հաճախականությանը։
Պոզիտրոն ― Դրական լիցքավորված տարրական մասնիկ, էլեկտրոնի հակամասնիկը։
Պրոտոն ― Դրական լիցքավորված մասնիկ, որը կազմում է ատոմի միջուկի մասնիկների մոտ կեսը։
Ռադար ― Ռադիոալիքային ազդանշաններ օգտագործող համակարգ, որը որոշում է առարկաների դիրքը՝ իր արձակած ազդանշանի՝ առարկային հասնելու և նրանից անդրադառնալու ժամանակամիջոցը չափելով։
Ռադիոակտիվություն ― Մի տեսակի ատոմային միջուկի ինքնակամ քայքայումը մի այլ տեսակի։
Սահման չունենալու պայման ― Այն տեսակետը, որ տիեզերքը վերջավոր է, բայց սահմանագիծ չունի (կեղծ ժամանակում)։
Սև խոռոչ ― Տարածություն ժամանակի այն տիրույթը, որտեղից ոչինչ, նույնիսկ լույսը, չի կարողանում հեռանալ, որովհետև գրավիտացիան նրանում շատ ուժեղ է։
Սպեկտր ― Էլեկտրամագնիսական ալիքների, օրինակ, տարբաղադրումը բաղադրիչ հաճախականությունների։
Սպիտակ թզուկ ― Կայուն սառը աստղ, որը գոյատևում է անորոշության սկզբունքով պայմանավորված էլեկտրոնների միջև գործող վանողական փոխազդեցությամբ։
Սպին ― Տարրական մասնիկի ներքին հատկություն, որը կապված է, սակայն չի նույնանում սովորական պտույտի հետ։
Տարածություն֊ժամանակ ― Քառաչափ տարածություն, որի կետերը պատահույթ են։
Տարրական մասնիկ ― Մասնիկ, որը, թվում է, չի կարող մասնատվել։
Տիեզերաբանական հաստատուն ― Էյնշտեյնի օգտագործած մաթեմատիկական հնարք, որպեսզի տարածություն֊ժամանակը ինքնակամորեն ձգտի ընդարձակման։
Տիեզերագիտություն ― Տիեզերքի ուսումնասիրությունն ամբողջությամբ վերցրած։
Փուլ ― Ալիքի դիրքը ցիկլում որոշակի ժամանակամիջոցում, այսինքն՝ որտեղ է գտնվում՝ գագաթում, փոսում, թե որևէ այլ կետում։
Քվանտ ― Էներգիայի միավոր, որով առաքվում կամ կլանվում են ալիքները։
Քվանտային մեխանիկա ― Պլանկի քվանտային սկզբունքի և Հայզենբերգի անորոշության սկզբունքի հիման վրա մշակված տեսություն, որը նկարագրում է մասնիկի ալիքային շարժումը։
Ֆոտոն ― Լույսի քվանտը։
