Changes
/* Երգ տասնյոթերորդ։ Սխրագործություն Մենելավոսի */
== Երգ տասնյոթերորդ։ Սխրագործություն Մենելավոսի ==
<poem style='margin:0ex 5ex'>
{{տող|1}}Բոթը հասավ Ատրեոսի արի որդի Մենելավին
Թե Պատրոկլեսն ըսպանվել է ահեղ մարտում տըրովներից,
Եվ նա փայլուն իր պըղընձով մըտավ գընդերն առաջամարտ
Պաշտպանելու Պատրոկլի դին. ինչպես երինջ մատաղատի
Անդրանկածին իր երկունքի տանջանքներին դեռ անսովոր,
Որ դառնում է հորթի չորս դին սըրտաճըմլիկ մըրմընջյունով,—
Պըտըտվում էր խարտիշագեղ Մենելավոսն այդպես անվերջ
Պատրոկլեսի դիակի շուրջ, առաջ պարզած վահան ու տեգ,
Պատրաստ՝ գետնին տարածելու իր դեմ ելնող ախոյանին։
{{տող|10}}Իսկ Եվփորբոսը քաջատեգ՝ Պանթեոսի շըքեղ որդին
Չէր հեռանում Պատրոկլեսից և դիակին մոտիկ կանգնած`
Ձայն արձակեց ու պանծալով այսպես ասաց Մենելավին.
«Դյուցասընունդ դու Ատրիդես, Մենելավո՛ս, իշխանըդ մեծ,
Քաշվիր գընա, ինձ թող մեռելն ու կողոպուտը արյունոտ,
Քանզի ահեղ պատերազմում ոչ ոք ինձնից ավելի շուտ
Տըրովներից ու դաշնակից կըտրիճներից տարաշխարհիկ՝
Չըհարվածեց իր պըղընձյա հուժկու տեգով Պատրոկլեսին:
Ուստի թող որ ե՛ս ժառանգեմ պատիվն այդ մեծ տըրոյանց մեջ,
Ապա թե ոչ իմ նիզակով կառնեմ և քո՛ անուշ հոգին»։
{{տող|20}}Գոչեց այնժամ խարտիշահեր Մենելսվոսն անհուն ցասմամբ.
«Հա՛յր Արամազդ, վատ է ճիշտ որ գոռոզությունն ամբարտավան,-
Ո՛չ հովազը, ոչ առյուծը, ո՛չ էլ վայրագ վարազը ժանտ,
Որ փըքվում է ինքն իրեն մեջ հույժ մեծամիտ հըպարտությամբ՝
Չեն հոխորտում այնպես գոռոզ հանդըգնությամբ, ինչպես որ այս
Կորովատեգ Պանթեոսյան որդիները կոկոզավիզ:
Եվ սակայն քո Հիսերենոր եղբարը քաջ չըվայելեց
Երիտասարդ իր կյանքը, երբ անգոսնելով՝ դեմ ելավ ինձ
Եվ հանդըգնեց ասել, թե ես վատասիրտ եմ դանայանց մեջ:
Կարծում եմ թե նա իր ոտքով չըդարձավ իր հայրական տուն
{{տող|30}}Ուրախություն պատճառելու ծընողներին և իր կընոջ:
Այդպե՛ս պիտի փըշրեմ և քեզ, եթե դեմըս կանգնած մընաս.
Սակայն ես քեզ խորհուրդ կըտամ գընալ մըտնել ամբոխի մեջ
Եվ չըկանգնել ինձ ախոյան, թե չէ աղետ կըբերես քեզ,
Մինչև անգամ երեխան էլ կարող է այդ լավ հասկանալ»։
Այսպես ասաց, բայց Պանթոյանն անդըրդվելի՝ պատասխանեց.
«Ուրեմն այստեղ, ո՛վ Ատրիդյան դյուցասընունդ Մենելավոս,
Պետք է որ դու հատուցանես վըրեժը իմ եղբոր մահվան,
Որին ինքըդ ըսպանեցիր և այժմ ահա պարծենում ես,
Որ նորահարս՝ առագաստում թողիր նըրա կընոջն այրի,
{{տող|40}}Եվ ծընողաց՝ սըրտակեղեք, սոսկալի սուգ պատճառեցիր։
Արդ, ապաբախտ թըշվառների ողբին պիտի վերջ դընեմ ես,
Եթե գըլուխդ ու պըղընձյա զենքերը քո ավարելով
Տանեմ հանձնեմ դյուցազնուհի Փըրոնտեսին ու Պանթոսին:
Բայց օ՛ն և օ՛ն, թողնենք երկար այս խոսքերի պայքարը զուր.
Ուժը թող որ ցույց տա մեզնից ո՛վ է քաջը, ո՛վ անարին»։
Ասաց, զարկեց բոլորածիր հաստ ասպարին, բայց չըփըշրեց,
Սըլաքի սուր ծայրը ծըռվեց զարնըվելով կուռ ասպարին։
Երկըրորդը առյուծաբար վըրա հասավ իր պըղընձով
Մենելավոսը Ատրիդյան՝ աղոթելով Արամազդին։
{{տող|50}}Եվ մինչդեռ ետ էր ընկըրկում Պանթոյանը, Ատրիդն արագ
Զարկեց նըրան իր նիզակով և կորովի բազկի վըրա
Քաջավըստահ՝ հենվեց նըրան, սըլաքն անցավ պարանոցից,
Եվփորբոսը ցած տապալվեց, ու շաչեցին զենքերն իր շուրջ:
Վարսերը ճոխ՝ Շընորհների վարսերի պես, ու գանգուրներն
Արծաթ-ոսկով ընդելուզված՝ թաթախվեցին իր արյան մեջ։
Ծաղկափըթիթ ձիթենու պես, որին սիրով սընում է մարդ
Ու հոգ տանում մաքուր մի տեղ, առատահոս ջըրի ափին,
Կանաչազարդ վայելչագեղ, որ հովերից օրորվելով
Զարդարվում է ամենագեղ ծաղիկներով ձյունասպիտակ,
{{տող|60}}Մինչև որ մի հանկարծահաս մըրրիկ ուժգին՝ արմատախիլ
Պոկում է այն ու տապալում հասակով մեկ գետնատարած,
Այսպես ահա Մենելավոս Ատրիդեսյանն ըսպանելով
Պանթոյանին՝ գետին փըռեց և զինազերծ արավ նըրանց
Ինչպես առյուծ մի լեռնասուն, հանձնապաստան, որ արածող
Նախրի միջից հափըշտակած երինջ մի գեր ու գեղեցիկ,
Նախ և առաջ վիզն է ջարդում ահեղազոր ժանիքներով,
Ապա հետո, կըտոր-կըտոր հոշոտելով, լափում է նա
Նըրա արյունն ու փորոտին, մինչդեռ նըրան շըրջապատած
Բոլոր շըներն ու հովիվներն աղմըկելով սիրտ չեն անում
{{տող|70}}Նըրա վըրա հարձակվելու և գունաթափ են սարսափից,
Այդպես նաև տըրոյացոց միջից ոչ ոք սիրտ չէր անում
Դուրս գալ կըռվի խիզախորեն Մենելավի դեմ մեծափառ:
Եվ կավարեր շատ հեշտությամբ Մենելավոս Ատրիդն այդտեղ
Պանթոյանի զենքերը ճոխ, թե Ատրիդին նախանձելով՝
Ապոլլոնը չըգըրգըռեր քաջ Հեկտորին դյուցազնի դեմ։
Կիկոնացոց ըսպարապետ Մենտեոսի կերպարանքով
Նա Հեկտորին մոտենալով՝ այս թևավոր խոսքերն ասաց.
«Հեկտոր, այդպես անհասների ետևից դու զուր ես վազում՝
Էակիդյան դյուցազնի ժիր նըժույգների, մահկանացու
{{տող|80}}Եվ ո՛չ մի մարդ անկարող է հաղթահարել, հեծնել նըրանց,
Բացի միայն Աքիլլեսից, որին ծընեց աստվածուհի։
Փոքր-ինչ առաջ, քեզ մոտ, Ատրիդ Մենելավոսն արիսական
Պատրոկլեսին պաշտպան կանգնած՝ տըրոյացու մի ըսպանեց՝
Պանթեոսյան Եվփորբոսին, նըրա հուժկու ուժն ընկճելով»:
Ասաց աստվածն ու վերըստին մըտավ մարդկանց գուպարի մեջ։
Մի սըրտակեզ, սոսկալի ցավ Պրիամյանի սիրտը պատեց,
Եվ իր շուրջը աչք ածելով՝ նա ճանաչեց Մենելավին,
Որ կողոպտում էր գեղեցիկ զենքերը քաջ Եվփորբոսի,
Որի վերքից արյունը սև հոսում էր դեռ աղբյուրի պես;
{{տող|90}}Գընաց Հեկտորն ըսպառազեն դեպի գընդերն առաջամարտ
Հեփեստոսյան հըրի հանգույն և որոտաց ահեղաձայն։
Ճանաչեց այդ գոչյունը գոռ Մենելավոսն Ատրեոսյան
Ու հեծելով այսպես խոսեց իր մեծասիրտ հոգու խորքում.
«Վա՜յ ինձ, եթե թողնեմ չըքնաղ այս զենքերն ու Պատրոկլեսին,
Որ վըրեժիս և իմ պատվի համար ընկավ այստեղ տապաստ,
Կըգըրգըռեմ ես այդպիսով դանայեցոց զայրույթն իմ դեմ:
Իսկ ամոթից եթե մենակ ելնեմ ընդդեմ քաջ Հեկտորի,
Այն ժամանակ գուցե ամբոխը պաշարե միայնակիս,
Քանզի բոլոր տըրոյացոց այստեղ է նա առաջնորդում։
{{տող|100}}Բայց ինչո՞ւ է սիրտըս այսպես այս խոսքերը շըշընջում ինձ,
Երբ որ մի մարդ հանդըգնում է կըովի մըտնել աստվածընդդեմ
Նա իր գըլխին անտարակույս կարող է մեծ աղետ բերել:
Ուստի ոչ մի դանայեցի ինձ դեմ պիտի չըզայրանա
Հեկտորից խույս տալուս համար, որին աստված է հովանի:
Ախ, եթե գեթ ահեղագոռ Այաքսի ձայնն առնեի ե՜ս,
Այն ժամանակ մենք երկուսով դեպի գուպար կըդառնայինք,
Թեկուզ նույնիսկ աստվածընդդեմ, և կորզած դին Պատրոկլեսի՝
Կըտանեինք Աքիլլեսին, ու մեր վիշտը կըմեղմանար»։
Մինչ նա այսպես մըտորում էր, եկան հասան տըրոյացոց
{{տող|110}}Գումարտակներն, որոնց ինքը քաջ Հեկտորն էր առաջնորդում:
Մենելավոսը թողնելով Պատրոկլի դին՝ ետ ընկըրկեց
Եվ շարունակ շուռ էր գալիս, նայում նըրանց ոխերմասիրտ
Առյուծի պես շըքեղաբաշ, որին քըշում են փարախից
Գամփռերը հաղթ ու քաջ մարդիկ մըկունդներով, աղաղակով,
Ու չընայած մեծամըռունչ ուռչում էր իր սիրտը արի,
Բայց ակամա տեղի տալով՝ թողնում է բակն ու հեռանում:-
Այսպես՝ խարտյաշ Մենելավոսը հեռացավ Պատրոկլեսից
Եվ հասնելով ընկերներին, դարձավ նա ետ ու նայեց շուրջ,
Բազմության մեջ որոնելով Տելամոնյան մեծ Այաքսին։
{{տող|120}}Եվ նա տեսավ նըրան այնտեղ, պատերազմի ձախակողմում,
Որտեղ նա իր ընկերներին խըրախուսում, սիրտ էր տալիս,
Զի Ապոլլոնն աստվածասաստ ահ էր գըցել սիրտը նըրանց։
Մենելավոսն այնտեղ վազեց և Այաքսին դիմեց այսպես.
«Սիրելիդ իմ Այաքս, արի, փութանք փըրկել Պատրոկլի դին
Եվ գեթ նըրա մարմինը մերկ տանենք հանձնենք Աքիլլեսին,
Քանզի նըրա զենքերը պերճ հափըշտակեց Հեկտորն ահեղ»։
Ասաց, հուզեց քաջամարտիկ Այաքսի սիրտն ու մեծ հոգին,
Եվ երկուսով առաջ անցան դեպի գընդերը նախամարտ։
Հեկտորը, որ մինչ այդ արդեն զինազերծել էր Պատրոկլին,
{{տող|130}}Այն է, ուզում էր պըղընձով նըրա գըլուխը թըռցընել
Եվ շըներին տըրոյական նետել մեռած դյուցազնի դին,
Երբ Այաքսը իր բըրգաձև վահանի հետ վըրա հասավ։
Հեկտորն իսկույն ետ քաշվելով դեպ ընկերներն իր ընկըրկեց,
Կառքը ցատկեց ու Պատրոկլի զենքերն հանձնեց տըրոյացոց,
Որպեսզի շուտ ոստան տանեն՝ ի փառս իրեն և ի պարծանս:
Իսկ Այաքսը Մենիտյանի վըրա բըռնած ասպարը լայն,
Կանգնեց, ինչպես առյուծը իր կորյուններին է պաշտպանում,
Որոնց երբ որ տանում է նա դեպի անտառ՝ ճանապարհին
Որսորդներ են ելնում առաջն, և նա իր հաղթ ուժին վըստահ՝
{{տող|140}}Ցած է առնում իր աչքերը ծածկող ահեղ հոնքերը թավ,—
Այդպես Այաքսն էր պաշտպանում դյուցազնազարմ Պատրոկլեսին։
Կողքը կանգնած էր Արեսի սիրելի քաջն ահեղագոռ
Մենելավոսն Ատրեոսյան սիրտն անհընար ցավով լեցուն:
Գլավկոսը Հիպպոլոքյան՝ լիկեցոց պետը Հեկտորին
Խեթ նայելով՝ այս ստալից ծանըր խոսքերն ասաց նըրան.
«Հեկտո՛ր, հերոս լոկ անունով, իրականում խիստ փոքրոգի
Զուր է, որ դու վեհերոտըդ քաջի համբավ ես տարածել:
Մեկ մըտածիր, ինչպե՞ս պիտի փըրկես հիմա քաղաքը քո,
Դու մի-միայն Իլիոնի մեջ բընակվող քո ժողովըրդով,
{{տող|150}}Երբ լիկեցի ոչ մի զինվոր չի կըռվելու դանայանց դեմ,
Քանզի ոչինչ չի վաստակում թըշնամու դեմ մաքառելով.
Ինչպես պիտի փըրկես դու պարզ և հասարակ մի զինվորի,
Երբ լըքել ես, թողնելով այժմ որս ու ավար աքայեցոց՝
Սարպեդոնին, որ հյուրն էր քո և բարեկամըդ զինակից,
Որ քանի դեռ ողջ էր, եղավ քո քաղաքին և քեզ նեցուկ,
Որից հիմա շըներին իսկ հալածելու սիրտ չես անում։
Լիկիացիք թե ինձ լըսեն՝ տուն կըդառնան այժըմևեթ,
Եվ կըհասնի այն ժամանակ ծանըր կորուստ Տըրոյային:
Եթե տըրոյանք ունենային քաջահանդուգն արիություն,
{{տող|160}}Ինչպես քաջերն այն անսասան, որոնք անվախ և անձնուրաց
Մարտընչում են թըշնամու դեմ հայրենիքի սիրո համար,
Այն ժամանակ մենք Տըրոյա կըտանեինք Պատրոկլեսին։
Եթե մարմինն այդ կորզեինք ու տանեինք ոստանը մեր՝
Պրիամոս մեծ թագավորին, արգիացիք կըստիպվեին
Մեզ տալ, անշուշտ, չըքնաղ զենքերն ու զարդերը Սարպեդոնի,
Եվ մինչևիսկ կարող էին նաև նըրան Իլիոն տանել,
Զի այնպիսի մարդու ընկեր և զինակից մեռավ մարտում,
Որ աքայանց մեջ ամենեն զորավորն է և անվանին,
Եվ որ իր հետ ունի բազում նիզակակից դյուցազուններ:
{{տող|170}}Բայց սիրտ չարիր դու մեծահաղթ Այաքսի դեմ կանգնել անգամ,
Տեսնելով լոկ նըրա աչքերն ոսոխների գուպարածում,
Էլ ո՜ւր մընաց, թե կըռվեիր. նա բյուր անգամ քաջ է քեզնից»:
ԿորդակաՃոճ Հեկտորն այնժամ խեթ նայելով նըրան՝ ասաց.
«Ինչո՞ւ այդպես, ո՛վ Գըլավկոս, հանդունգն ես դու խոսում իմ դեմ,
Հազա՜ր ափսոս, զի բարեբեր ողջ Լիկիո մեջ ապրողներից
Կարծում էի քեզ ամենեն իմասնամիտն ու խելացին,
Մինչդեռ մինչ արդասածներըդ ցույց են տալիս, որ խելք չունես:
Ասում ես դու, թե Այաքսին դիմադրելու սիրտ չեմ արե՞լ,
Ո՛չ, վախ չունեմ ես ո՛չ մարտից, ո՛չ ձիերի դոփյուններից,
{{տող|180}}Ասպարապերճ Զևսի միտքը մարդկանց մըտքից հաղթող է միշտ,
Նա վանում է քաջին անգամ ու հաղթությունն հափըշտակում,
Որին թեկուզ ի՛նքն է դըրդել ու հորդորել պատերազմի։
Բայց դու արի, սիրելիդ իմ, կանգնիր այստեղ, ինձ մոտ և տես,
Թե ամբողջ օր, ասածիդ պես, վատ ու վախկո՞տ պիտի լինեմ,
Թե՞ հալածեմ յուրաքանչյուր քաջահանդուգն աքայեցու,
Ով սիրտ անի և կամենա պաշտպան կանգնել Պատրոկլեսին»։
Այսպես ասաց և մեծաձայն խըրախուսեց տըրոյացոց,
Տըրոյացի՛ք, լիկյա՛նք և դո՛ւք, դարդանյաններ քաջամարտիկ,
Արի եղեք, սիրելիներս, հիշեցեք ձեր ուժն անվըկանդ,
{{տող|190}}Մինչև որ ես չընաշխարհիկ Աքիլլեսի զենքերն հագնեմ,
Որ խըլեցի Պատրոկլեսից՝ ըսպանելով նըրան մարտում»։
Այս ասելով՝ անագորույն մարտը թողեց անմիջապես
Կորդակաճոճ Հեկտորը և սըրաթըռիչ իր ոտքերով
Սըլանալով արագաճեպ հասավ իսկույն ընկերներին,
Որոնք քաղաք էին տանում Պելիսյանի զենքերն ահեղ:
Աշխարահեծ ռազմից հեռու փոխեց այնտեղ զենքերը նա,
Իրենները տալով տըրոյանց, որ դեպի սուրբ Իլիոն տանեն,
Եվ ինքը հագավ Պելիսածին Աքիլլեսի զենքերն անեղծ,
Որ տըվին հորն իր սիրելի՝ աստվածները երկնաբընակ,
{{տող|200}}Հայրն էլ հետո, իր ծերության հասակի մեջ տըվեց որդուն,
Սակայն որդին այդ զենքերով չըհասավ իր հոր տարիքին:
Երբ Զըրվանյանն ամպրոպային տեսավ նըրան ռազմից հեռու
Հագած–կապած զըրահ ու զենն աստվածային Աքիլլեսի,
Տարուբերեց գըլուխն ահեղ և ինքն իրեն այսպես ասաց.
«Ա՜յ դու թըշվառ, մահըդ երբեք միտ չես բերում, որ մոտ է քեզ,
Որ հագնում ես, կապում այդպես անմահական զենքերն այդ պերճ
Արիասիրտ ա՛յն դյուցազնի, որից բոլորն են սարսափում:
Ըսպանեցիր հեզահամբույր նըրա կըտրիճ ընկերակցին
Եվ անարժան թըշնամանքով կողոպտեցիր զենքերն ուսից,
{{տող|210}}Բայց և այնպես ուզում եմ քեզ տալ հիմա մեծ մի հաղթություն,
Քանզի շուտով, Հեկտոր, երբ որ պատերազմից վերադառնաս,
Անդրոմաքեն պիտ չընդունի Պելիսածնի զենքերը պերճ»:
Այսպես ասաց և ակնարկեց նա կապուտակ իր հոնքերով
Եվ Հեկտորի մարմնի վըրա պատշաճեցին զենքերն այդ ճոխ,
Եվ նըրա մեջ մըտավ Արեսն ահեղասաստ ու մարտագոռ,
Եվ լըցվեցին անդամները նոր կորովով ու զորությամբ,
Եվ գոռալով վազեց դեպի զինակիցներն իր անվանի,
Փայլակնացայտ զեն ու զարդով՝ ասես Աքիլլն ինքը լիներ:
Գընդից ի գունդ ընթանալով նա բոլորին խըրախուսեց՝
{{տող|220}}Գլավկոսին ու Մեսթլեսին, Թերսիլոքին ու Մեդոնին,
Աստրոպեոսին և նըրանց հետ Հիպպոթոսին, Դիսենորին,
Քրոմիոսին ու Փորկիսին և հավադետ Եննոմոսին։-
Այդպես՝ նըրանց նա գըրգըռեց արագաթև այս խոսքերով.
«Ի՛նձ լըսեցեք, ժողովուրդներ շըրջաբընակ և բարեկամ,
Չըբերեցի ես ձեզ այստեղ, հանելով ձեր քաղաքներից՝
Ունենալու մեծ բազմություն, որին երբե՛ք ես կարոտ չեմ,
Այլ որպեսզի պաշտպան կանգնեք աքայեցոց դեմ մարտագոռ՝
Տըրոյացի կանանց և մեր մատաղահաս մանուկներին, —
Որի համար ըսպառում եմ երկրիս հարուստ գանձերն անբավ
{{տող|230}}Եվ պարարում ամեն մեկիդ՝ հիացնելով սրտերը ձեր:
Ուստի և արդ պետք է կըռվեք, ապրեք և կամ մեռնեք մարտում,
Որովհետև պատերազմի առևտուրը ա՛յս է հիմա:
Ձեզնից ով որ Պատրոկլեսին կարողանա կորզել մարտից
Ու քարշ տալ դեպ տըրոյացիք՝ քաջ Այաքսին ետ մըղելով,
Ավարի կեսն ինձ առնելով, մյուս կեսը նըրան կըտամ,
Եվ նա պիտի տըրոյանց մեջ ինձ հավասար փառք ունենա»։
Ասաց Հեկտորն, ու բոլորը նիզակները վերև ցըցած,
Միահամուռ, ուղիղ դեպի դանայեցիք գըրոհեցին`
Լի այն հույսով, որ կըկորզեն դին Այաքսից Տելմոնյան:
{{տող|240}}Խենթե՛ր, նա շա՜տ խիզախների կյանքի թելը կըտրեց այդտեղ։
Այաքսն այնժամ այսպես ասաց ահեղագոռ Մենելավին,
«Դուցասընունդ Մենելավե, սիրելիդ իմ, չեմ հավատում,
Որ երկուսս էլ, թե՛ ես, թե՛ դու ողջ կըդառնանք պատերազմից։
Պատրոկլեսի համար այնքան չեմ վախենում, որ քիչ հետո
Կեր կըդառնա տըրոյացոց թըռչուններին ու շըներին,
Որքան որ մեր կյանքի համար, որովհետև ահավասիկ
Մարտի ամպրոպ Հեկտորը մեզ պաշարում է ամեն կողմից
Եվ երկուսիս գըլխի վըրա կախված է մահ եղերական
Բայց դու ձայն տուր աքայեցոց կըտրիճներին, եթե լըսեն»։
{{տող|250}}Այսպես ասաց, և Մենելավն ահեղագոռ անսաց նըրան,
Ու մեծաձայն աղաղակով գոչեց ի լուր աքայեցոց.
«Ո՛վ սիրելի զորավարներ արգիացոց և իշխաններ,
Բարձակիցնե՛րդ Ագամեմնոն և Մենելավ Ատրիդների,
Որ արքունուստ եք ըմպում դուք և գըլուխ եք բազում զորաց,
Եվ Արամազդն ինքն է տալիս ձեզ արժանի փառք ու պատիվ։
Անհընար է ամեն մեկիդ տեսնել հիմա, թե ուր եք դուք,
Զի սոսկալի ուժով պայթեց աղմըկալի կըռիվ մի գոռ,
Ամեն մեկըդ ինքնահոժար թող վըրեժով վառված փութա
Որ չըդառնա Պատրոկլի դին տըրոյացոց շըներին կեր»։
{{տող|260}}Այսպես գոչեց, և Ոյիլյան Այաքսն իսկույն լըսեց նըրան
Եվ առաջինն ի՛նքն օգնության վազեց նըրան մարտի միջից,
Նըրանից ետ՝ Իդոմենեսն ու զինակիրն Իդոմենի՝
Մերիոնեսն արյունառուշտ Ենիալին հար և նըման.
Եվ աքայան մյուս քաջերի, որոնք կըռիվն արծարծեցին,
Անուններն ո՞վ կարող է տալ և հիշելով՝ թըվել մեկ-մեկ։
Նախ տըրոյանք միահամուռ հորձանք տըվին Հեկտորի հետ։
Ինչպես ահեղ Արամազդից իջնող գետի բերանի մոտ
Ծովից ժայթքած ալիքը մեծ մըռընչում է հոսանքի դեմ,
Եվ ծովեզերքը ծայրեծայր շառաչում է ահեղաձայն, —
{{տող|270}}Նույն ահագին աղաղակով դիմում էին տըրոյացիք,
Իսկ աքայանք կանգնած էին Մենիտյանի շուրջը ամուր
Ասպարափակ, ցանկապատած պըղընձակուռ վահաններով։
Զևսը նըրանց փայլակնացայտ կորդակները մեգով պատեց,
Որովհետև Մենիտյանին առաջ էլ չէր ատել երբեք,
Երբ ողջ էր դեռ և արբանյակն էր Պելիսյան Աքիլլեսի։
Զևսը չուզեց, որ նա դառնա ոսոխների շըներին կեր,
Ուստի դըրդեց ընկերներին՝ Պատրոկլեսին պաշտպանելու:
Տըրոյացիք նախ ընկըրկել տըվին խայտակն աքայեցոց,
Որոնք փախան դին թողնելով, բայց մեծամիտ տըրոյացիք
{{տող|280}}Զըսպանեցին աքայանցից և ոչ մեկին իրենց տեգով,
Դիակն էին ուզում կորզել. աքայեցիք չըմընացին
Հեռու երկար ժամանակով, վերադարձրեց նըրանց նորից
Այաքսը, որ գերազանցում էր իր տեսքով և քաջությամբ
Աքայեցոց որդիներին՝ բացի Պելյան Աքիլլեսից:
Դեպ թըշնամին խոյացավ նա այն ամեհի վարազի պես
Որ լեռներում փախցընում է որսորդներին և շըներին,
Թըփուտների միջից հանկարծ նըրանց վըրա հարձակվելով:
Այդպես՝ որդին զարմանագեղ Տելամոնի՝ Այաքսը պերճ
Խոյանալով՝ ցըրիվ տըվեց ջոկատները տըրոյական,
{{տող|290}}Որ պաշարած Պատրոկլի դին՝ ուզում էին հափըշտակել,
Տանել դեպի քաղաքն իրենց և ժառանգել փառք ու պատիվ։
Հիպպոթոսը՝ պելասգունցի Լեթոսի վեհ որդին արդեն
Պատրոկլեսի ոտքից բըռնած քարշ էր տալիս եռանդագին
Կոճերից պինդ մի փոկ կապած՝ պըճեղների շուրջ ջըլապինդ։
Անում էր նա այդ ի պատիվ տըրոյացոց և Հեկտորի,
Բայց մեծ աղետ բերեց գըլխին, ու չըփըրկեց նըրան ոչ ոք:
Տելամոնյանը ճեղքելով ամբոխակույտն առաջ անցավ
Եվ մոտիկից զարկեց նըրա պղնձածընոտ սաղավարտին։
Նիզակի սուր սայրը ճեղքեց ձիաձարի կորդակը կուռ
{{տող|300}}Զի կըշռել էր իր զարկը նա մեծ նիզակով ու հաղթ բազկով։
Սաղավարտի փողից վիժեց արյունը խառն ուղեղի հետ,
Կորավ նըրա կորովն իսկույն, և նա ձեռքից բաց թողնելով
Ոտքը՝ մեռած Պատրոկլեսի՝ թողեց որ այն ընկնի գետին,
Ու քարշ տըված իր դիակի վըրա ընկավ բերանքսիվայր,
Հեռու՝ հուռթի Լարիսայից մեռավ՝ առանց հատուցելու
Ծընողներին իր բազմերախտ, որ սընեցին նըրան սիրով,
Զի մեծահաղթ Այաքսի մեծ տեգը մարեց նըրա արևն,
Ու կարճատև եղան նըրա կյանքի օրերն այս աշխարհում:
Հեկտորն այնժամ դեպի Այաքսն արձակեց տեգն իր փայլացայտ,
{{տող|310}}Տեսավ Այաքսն ու պըղընձյա տեգից մի կողմ թեքվեց արագ,
Գընաց սըլաքն ու մեծասիրտ Իփիդոսի որդուն դիպավ-
Աքեդիոսին՝ փովկեացոց դյուցազնին քաջ, որ անվանի
Պանոպեում պալատ ուներ և իշխում էր բազում մարդկանց։
Ճիշտ անրակին դիպավ աշտեն, պըղընձաձույլ սըլաքն անցավ
Ուժգին թափով ու դուրս եկավ ուսի ծայրից անմիջապես.
Գետին ընկավ նա թընդյունով, ու շաչեցին զենքերն իր շուրջ:
Զարկեց Այաքսը Փենուիսի որդուն ապա՝ քաջ Փորկիսին,
Որ Հիպպոթին էր պաշտպանում, զարկեց պորտին, և սուր աշտեն
Ջախջախելով զըրահը կուռ՝ ողջ փորոտին խառնեց իրար։
{{տող|320}}Փորկեսն ընկավ փոշեթավալ, չանգռելով հողն ագուռներով։
Տըրոյացիք ետ քաշվեցին, նույնիսկ Հեկտորը նահանջեց,
Իսկ աքայանք գոռգոռոցով քաշ տըվեցին Հիպպոթոսի
Եվ Փորկեսի դիակները՝ նըրանց զենքերն ավարելով։
Շուտով նորից տըրոյացիք դեպի Իլիոն կըփախչեին
Պարտված իրենց թուլությունից, աքայանցից հալածական,
Եվ աքայանք իրենց ուժով մեծ հաղթություն կըտանեին,
Մինչև անգամ Արամազդի կամքին ընդդեմ, եթե այդտեղ
Ապոլլոնը չոգեշընչեր գըրգըռելով Էնիասին՝
Պերիփասի կերպարանքով, որը հոր մոտ իր ալևոր
{{տող|330}}Ծերացել էր նըվիրակի իր պաշտոնում և էր խոհեմ:
Արամազդի որդին նըրա դեմքն առնելով՝ այսպես ասաց.
«Էնիա՛ս, ինչպե՞ս պիտի փըրկեք բարձրապարիսպ Իլիոնը դուք,
Աստվածների կամքին ընդդեմ, մարտընչելով իրենց ուժի
Եվ զորքերի արիության վըրա վըստահ մարդկանց նըման,
Որ տեսել եմ ես ուրիշ տեղ, թեև թըվով ձեզնից էլ քիչ։
Զևսն ուզում է հաղթությունը մե՛զ տալ և ո՛չ աքայեցոց,
Բաց մի երկյուղ անհընարին առել է ձեզ ու չեք կըռվում»։
Այսպես ասաց, և Էնիասն Ապոլլոնին ճանաչելով՝
Դարձավ իսկույն դեպի Հեկտորն ու ձայն տրվեց կըշտամբալից.
{{տող|340}}«Հեկտո՛ր, և դուք պետե՛ր տրոյանց ու դաշնակից փաղանգների,
Մեզ մեծ ամոթ պիտի լինի, եթե ռազմիկ աքայանցից
Հաղթահարված մեր թուլությամբ՝ փախչենք գընանք դեպի քաղաք։
Աստվածներից մեկը հիմա մոտենալով ինձ համբավեց,
Թե Արամազդն իմաստնագույն զորավիգ է մեզ մարտի մեջ
Դառնանք ուստի դեպ աքայանք և թույլ չըտանք, որ անարգել
Տանեն նըրանք Պատրոկլի դին ու հասցընեն նավերն իրենց»։
Այսպես ասաց և նախամարտ կըտրիճներից առաջ անցավ։
Տըրոյացիք ետ դառնալով՝ ճակատեցին աքայանց դեմ։
Էնիասն այդտեղ տեգով խոցեց Արիսբասյան Լեոկրիտին՝
{{տող|350}}Լիկոմեդի քաջ ընկերոջն, որ սիրելին էր Արեսի։
Առաջ գալով, գընաց մոտիկ և արձակեց փայլուն աշտեն
Ու հարվածեց ազգաց հովիվ Ապիսավոն Հիպպասյանին,
Պորտի տակից՝ լյարդին զարկեց և ջըլատեց ուժը նորա,
Որ եկել էր, հասել այդտեղ բազմաբեղուն Պեոնիսից
Եվ երկըրորդն էր մարտի մեջ Աստրոպից ետ՝ իր քաջությամբ։
Աստրոպիոսը նըրա անկման վըրա սաստիկ վըշտանալով՝
Առաջ անցավ արիաբար դանայանց դեմ մարտընչելու,
Սակայն ի զուր, որովհետև ամեն կողմից վահանափակ
Կանգնած էին աքայեցիք Պատրոկլի շուրջ տիգակարկառ։
{{տող|360}}Տելամոնյանն ամեն մեկին հանդիպելով հաճախակի,
Պատվիրում էր դին չըլըքել և մյուսներից չանցնել առաջ,
Այլ դիակի շուրջը բըռնած՝ կանգնել, կըռիվ մըղել մոտից։
Այսպես էր նա տալիս պատվեր, ոռոգվում էր երկիրն արյամբ,
Եվ խիտ առ խիտ իրարու կողք ընկնում էին խորը խոցված
Տըրոյացիք և քաջասիրտ դաշնակիցներն ու աքայանք:
Աքայեցիք նո՛ւյնպես արյուն էին թափում այդ մարտի մեջ,
Բայց նըրանցից ավելի քիչ թըվով քաջեր էին ընկնում,
Քանզի նըրանք իրար հանդեպ միշտ ուշադիր և հոգատար՝
Վանում էին մեկ-մյուսից մահը դաժան և դառնագույն:
{{տող|370}}Կըռվում էին սըրանք այսպես կըրա կըտրած, կորովասիրտ,
Եվ ասես թե չլինեին ո՛չ արեգակ, և ո՛չ լուսին,
Քանզի ռազմի ասպարեզում մառախլապատ էին բոլոր
Քաջերը, որ կըռվում էին Մենիտյանին շըրջապատած:
Իսկ մյուս կողմում, տըրոյացիք և աքայանք արիաբար
Մըղում էին մարտ ապահով պարզ ու պայծառ երկընքի տակ,
Ճաճանչում էր արևը վառ և մառախուղ չըկար բընավ
Երկրի երես ու լեռներում, ու մարտընչում էին հանգիստ,
Խուսափելով հեռվից եկող մեկ-մյուսի սըլաքներից:
Իսկ մեջտեղում կըռվողները տանջվում էին անագորույն
{{տող|380}}Մառախուղից ու տաք կըռվից և ըսպառվում ժանտ պըղընձով։
Թրասիմեդեսն ու Անտիլոք զույգ եղբայրներն արիասիրտ
Չէին լըսել դեռևս անբիծ Պատրոկլեսի մահվան մասին.
Կարծում էին, թե նա դեռ ողջ մարտընչում է տըրոյանց դեմ։
Նըրանք երկու եղբայրներով, ընկերներից առանձնակի,
Կըռվում էին թըշնամու դեմ. այդ Նեստորն էր ասել նըրանց,
Հորդորելով, որ պատերազմ մըղեն հեռու սև նավերից։
Ողջ օր տևեց անօրինակ այդ մաքառումն արյունահեղ
Հոգնած էին նըրանք սաստիկ, նըրանց ծընկներն ու սըրունքներն,
Աչքն ու երես, և ոտն ու ձեռ քըրտնաթաթավ էին բոլոր,
{{տող|390}}Ոգորելով ողջ օր քաջոտ Աքիլլեսի ընկերոջ շուրջ:
Ինչպես մի մարդ, որ վիթխարի եզան կաշին ճարպակալած
Տալիս է իր ծառաներին, որ ողջ ուժով ձիգ տան, քաշեն՝
Շըրջանաձև կանգնած բոլորն, ու քամվելով հյութը շուտով
Տարրալուծվում, ծըծվում է ներս, ու բացվում է ամեն կողմից,
Ընդարձակվում կաշին հուժկու կըտրիճների ճիգ ու ջանքով,—
Այդպես, նըրանք երկու կողմից, տարածության վըրա փոքրիկ
Քաշում էին դիակն անվերջ,— տըրոյացիք դեպի քաղաք,
Իսկ աքայանք դեպի նավերը տանելու մըտադրությամբ։
Եվ Պատրոկլի դիակի շուրջ բորբոքվեց մարտ մի այնպիսի,
{{տող|400}}Որ ո՛չ Արեսն ամբոխավար, ո՛չ Աթենասն այդ տեսնելով,
Թեկուզ վառված հուր բարկությամբ՝ պիտի պարսավ չըկարդային:
Եվ Զըրվանյանն այսպես ողջ օր Պատրոկլեսի համար տանջեց
Մարտիկներին ու ձիերին մահահրավեր պատերազմում.
Բայց Աքիլլեսը լուր չուներ Պատրոկլեսի մահվան մասին,
Զի սըրընթաց նավատորմից հեռու էին կըռվում նըրանք,
Տըրոյայի պարըսպի տակ, և նա երբեք չէր ըսպասում
Որ Պատրոկլեսն ընկած լինի, այլ հույս ուներ, թե ողջ է նա
Եվ հասնելով դարբասներին՝ ետ կըդառնա ըստ պատվերի.
Չէր հավատում բոլորովին, որ Պատրոկլեսն առանց իրեն,
{{տող|410}}Նույնիսկ իր հետ՝ կըկործանի Իլիոն քաղաքն ամրապարիսպ.
Նա այդ մասին շատ անգամ էր լըսել մորից իբրև գաղտնիք,
Որ հայտնում էր Արամազդի խորհուրդներն ու կամքը, սակայն
Այդ ողբալի դեպքի մասին չէր հայտնել մայրն իր նազելի,
Թաքցըրել էր իր սըրտակից բարեկամի կորուստը թանկ։
Այդպես անդուլ և անդադար կըռվում էին դիակի շուրջ
Ու սայրասուր սըլաքներով գետին փըռում մեկ-մյուսին։
Պըղընձազգեստ աքայեցոց միջից այսպես գոչեց մի քաջ,
«Դանայեցի՛ բարեկամներ, պատիվ չէ մեզ դառնալ դեպի
Նավերը մեր. սև հողը թող կուլ տա այստեղ մեզ բոլորիս,
{{տող|420}}Այդ մեզ համար հազար անգամ պատվաբեր է, ողջունելի,
Քան թե թողնենք, որ անարգել ձիախըրոխտ տըրոյացիք
Քաղաք տանեն Պատրոկլի դին և ժառանգեն փառք ու պարծանք»։
Իսկ մեկ ուրիշը մեծամիտ տըրովցիներից այս էր ասում.
«Բարեկամնե՛ր, թե բախտը մեզ վիճակել է մեռնել այստեղ,
Դիակի մոտ, մեռնենք, սակայն կըռվից երբեք ձեռք չըքաշենք»։
Այսպես ահա երկու կողմից խըրախուսում էին իրար
Ու մաքառում մոլեգնաբար, և երկաթի շաչ ու շառաչն
Ըշկահյունի հետ պըղընձի՝ մինչև երկինքն էր բարձրանում։
Երիվարներն Աքիլլեսի արյունահեղ ռազմից հեռու՝
{{տող|430}}Լալիս էին այն վայրկյանից, երբ Հեկտորի ձեռքով անգութ
Փոշեթավալ ընկավ իրենց տերը ահեղ պատերազմում։
Եվ շատ իզուր Ավտոմեդոնն՝ կըտրիճ որդին Դիորեսի
Հաճախ ճապուկ իր մըտրակովը ստիպում էր նըրանց սուրալ,
Ուղղելով մերթ փաղաքշական խոսքեր ու մերթ ըսպառնալիք:
Չէին ուզում նըրանք ոչ ետ՝ Հելլեսպոնտոս վերադառնալ,
Ոչ էլ դեպի աքայեցոց պատերազմի դաշտն արյունոտ.
Այլ, ինչպես մի անշարժ արձան, որ կանգնում է անդըրդվելի`
Մի որևէ տըղամարդու և կամ կընոջ շիրմի վըրա,
Այդպես կանգնած էին նըրանք՝ գեղակառույց կառքին կըպած,
{{տող|440}}Տըրտում–տըխուր ու գըլխիկոր, և արցունքներն առատորեն
Հոսում էին լուսակայլակ նըրանց կարմիր կոպերն ի վար
Իրենց տիրոջ ջերմ կարոտով, փոշոտելով բաշերն իրենց,
Նըրանց այդ սուգը տեսնելով՝ հուզվեց սիրտը Արամազդի,
Որոնք լուծի երկու կողմից մինչև գետին էին հասնում։
Եվ նա գըլուխն օրորելով՝ այսպես խոսեց ինքն իրեն հետ.
«Ո՜հ, թըշվառնե՛ր, ինչու մենք ձեզ տըվինք Պելևս թագավորին՝
Մահկանացվի, քանի որ դուք անմահ եք և անծերական,
Մի՞թե նըրա համար, որ դուք տառապեիք մարդկանց ձեռքին,
Որովհետև շունչ ու շարժում ունեցող ողջ էակներից
{{տող|450}}Երկրի վըրա թըշվառագույն արարածը մարդն է միայն։
Բայց ես երբեք չեմ թողնելու, որ տիրանա Հեկտորը ձեզ
Եվ ձեր չըքնաղ ու նորակերտ կառքը նըստած՝ սըրարշավի:
Բավական չէ՞, որ ժառանգեց զենքերը պերճ ու պարծեցավ։
Ես պիտի ձեր սըրունքներին ու սըրտերին ուժ ներարկեմ,
Որ դուք մարտից դուրս հանելով՝ տանեք նավերն Ավտոմեդին,
Որովհետև ես դեռ պետքէ փառք ընձեռեմ տըրոյացոց,
Մինչև գընան ու գեղատախտ նավատորմին հասնեն նըրանք,
Մինչ արեգակն ի մայր մըտնի, և սըրբազան գիշերը գա»։
Այսպես ասաց ու ներշընչեց նըժույգներին բուռըն կորով,
{{տող|460}}Որոնք փոշին իրենց բաշի թոթափելով գետնի վըրա՝
Տանում էին կառքը ճեպով ու դուրս հանում մարտադաշտից:
Ավտոմեդոնն իր ընկերոջ մահվան վըրա թեպետ տըրտում,
Բայց խոյանում էր ձիերով՝ անգղը ինչպես սագերի դեմ՝
Սըլանում էր նա շատ արագ տըրոյացոց մարտամբոխից
Ու հալածում, ցըրում նըրանց գումարտակները խուռնախիտ:
Բայց կոտորած չէր անում նա արշավասույր ընթանալիս,
Որովհետև ինքը մենակ՝ նըվիրական կառքի վըրա
Անկարող էր և տեգ նետել և ձիերին վարել առաջ:
Եվ վերջապես տեսավ նըրան Ալկիմեդոնը՝ մարտակից
{{տող|470}}Նըրա ընկերն, որ Էմոնյան Լայերկեսի որդին էր քաջ
Եվ կանգնելով կառքի ետև՝ այսպես ասաց Ավտոմեդին.
« Ավտոմեդոն, աստվածներից ո՞վ ներշընչեց վըտանգավոր
Այդ միտքը քեզ, խելքըդ առավ, որ դու այդպես մեն ու մենակ
Խիզախում ես տըրոյացոց առաջամարտ քաջերի դեմ,
Մինչ ըսպանված է ընկերըդ, և Հեկտորը ցընծում է արդ
Ծածկած ուսերն՝ Էակոսի թոռան չըքնաղ զեն ու զարդով»։
Եվ Դիորյան Ավտոմեդոնն այսպես նըրան պատասխանեց.
«Ո՞ր աքայիկն, Ալկիմեդոն, կըկարենար իր ձեռքն առնել,
Քեզնից բացի սանձն ու մըտրակն անմահական այս ձիերի,
{{տող|480}}Եթե ոչ ինքն աստվածատիպ Պատրոկլեսը ճարտարամիտ,
Երբ դեռ ողջ էր, բայց օրհասը հասավ, և նա մահ ընդունեց։
Ուրեմըն ա՛ռ մըտրակը դու և այս սանձերը շողշողուն,
Իսկ ես ինքըս կառքից իջնեմ մարտընչելու ոսոխի դեմ»։
Այսպես ասաց. Ալկիմեդոնը թըռավ կառքն այդ մարտական
Ու ձեռքն առավ անմիջապես մըտրակն ու սանձը շողշողուն,
Իսկ Ավտոմեդն իջավ կառքից. տեսնելով այդ, Հեկտորըմեծ
Ձայն արձակեց և մոտ կանգնած Էնիասին ասաց արագ.
«Քա՛ջ Էնիաս, պըղընձազեն տըրոյացոց խորհըրդական,
Տեսնում եմ ես Էակիդյան արագոտնի ձիերն ահա՛
{{տող|490}}Պատերազմում շողշողալիս իրենց խողճուկ վարիչներով:
Հույս ունեմ ես, թե կըբըռնես նըրանց հիմա, եթե ուզես:
Եվ եթե մենք արշավակի գըրոհ գործենք նըրանց վըրա,
Նըրանք երբեք սիրտ չեն անի մեզ ախոյան կանգնել կըռվում»:
Այսպես ասաց, հընազանդվեց արի որդին Անքիսեսի.
Եվ երկուսով առաջ անցան՝ ուսերն իրենց ծածկած ամուր
Արջառենի ասպարներով, որոնք ծալ-ծալ, շուրջանակի
Ամուր կերպով պատված էին պըղընձեղեն թիթեղներով։
Առաջ անցան և՛ Քըրոմիոսն ու Արեստոսն աստվածագեղ,
Որոնք հաստատ հույս ունեին ոսոխներին ըսպանելով՝
{{տող|500}}Ավար առնել նըրանց շըքեղ երիվարներն ահիպարան։
Խելագարնե՛ր, առանց արյան նըրանք երբեք չէին դառնա
Ավտոմեդոն քաջի մոտից, որ սըրտագին աղոթելով
Արամազդ հորն՝ առավ նոր ուժ ու նոր կորով, սըրտապընդվեց
Եվ դառնալով հավատարիմ իր ընկերոջն՝ այսպես ասաց.
«Ալկիմեդո՛ն, երիվարներն ինձնից հեռու մի՛ կանգնեցնի,
Շունչը նըրանց՝ մոտ ի մոտո թող որ ըզգամ իմ թիկունքին։
Կարծում եմ ես, թե Պրիամյան Հեկտորը քաջ իր մոլուցքից
Չի՛ դադարի, մինչև որ մեզ ըսպանելով՝ չաշտանակի
Աքիլլեսի շըքեղաբաշ նըՇույգների վըրա նըստած
{{տող|510}}Եվ չըվըշրի, հալածելով, գումարտակներն աքայեցոց,
Կամ թե ինքը առաջամարտ գընդում գերի չըբըռնըվի»։
Ասաց, ձայնեց Մենելալին և երկու քաջ Այաքսներին.
«Մենելավոս և Այաքսնե՛ր, առաջնորդնե՛ր արգիացոց,
Մեռածի հոգսը հանձնեցեք ձեր քաջասիրտ ընկերներին,
Որ պաշտպանեն Պատրոկլի դին՝ հալածելով տըրոյացոց,
Իսկ դուք մեզնից, որ ողջ ենք դեռ, հեռացրեք օրն անագորույն:
Քանզի Հեկտորն ու Էնիասն՝ այրընտիրները տըրոյանց
Արտասվալից պատերազմի դեպի այս կողմն են արշավում.
Բայց ամեն ինչ աստվածների գոգի մեջ է պահված միայն։
{{տող|520}}Նետո՛ւմ եմ տեգս, մընացածը թողնում եմ մեծ Արամազդին»:
Այսպես ասաց և ճոճելով՝ երկար նիզակն իր արձակեց
Ու հարվածեց Արեստոսի բոլորածիր հաստ ասպարին,
Որ սըլաքին չըդիմացավ. պըղինձն անցավ ուժգին թափով,
Ծակեց գոտին ու խոր խըրվեց որովայնից ներքև փոքր-ինչ:
Ինչպես որ մի երիտասարդ բարձրացնելով կացինը սուր
Վայրագասուն խոլ արջառի եղջյուրների միջև զարկի
Եվ բընաջիղը կըտրելով՝ ցած տապալի անասունին,-
Արեստոսը այդպես ընդոստ՝ ցած տապալվեց մեջքի վըրա,
Ու սայրասուր տեգը փորում պըտըտելով՝ հոգին առավ:
{{տող|530}}Բայց Հեկտորը փայլակնացայտ աշտեն նետեց Ավտոմեդին.
Սա դիմացից տեսնելով այդ՝ դեպի առաջ թեքվեց իսկույն
Ու խույս տըվեց պղնձյա տեգից, որը ուսից անցավ գընաց
Խըրվեց գետին, ու հողից դուրս երերվում էր բունը երկար,
Եվ այդտեղ էր, որ Արեսը կորցըրեց թափն իր վերջապես։
Փոքըր մի ևս, և իրարու նըրանք մոտից կըփըշրեին,
Եթե երկու Այաքսները բազմամբոխից մոտ վազելով
Չըբաժնեին իրար վըրա հարձակվող այդ անսաստներին:
Այաքսներից վախենալով՝ ընկըրկեցին անմիջապես,
Հեկտորն ահեղ, Էնիասը և Քրոմիոսն աստվածակերպ,
{{տող|540}}Արեստոսին թողած այնտեղ տիգահարված, դիաթավալ,
Որի զենքերն ավարելով Արեսի պես արագաշարժ
Ավտոմեդոնն այսպես ասաց խըրոխտաբար պարծենալով,
«Մենիտյանի մահվան առթիվ ցավըս փոքր-ինչ ես մեղմացրի,
Թեպետև իմ ըսպանածը նըրանից շատ ցած է մընում»։
Այսպես ասաց ու կառքի մեջ դըրեց ավարն արյունազանգ,
Ինքն էլ ելավ կառքի վըրա, ոտք ու ձեռներն արյունաներկ,
Առյուծի պես, որ ահագին մի արջառ է պատառոտել:
Պատրոկլեսի շուրջը դարձյալ վառվեց գուպար մի դըժընդակ,
Արտոսրալից, ցասումնավառ. Աթենասը բորբոքեց այդ՝
{{տող|550}}Որոտագոչ Արամազդի հըրամանով երկնից իջած,
Որ հորդորի դանայեցոց խիզախելու տըրոյանց դեմ,
Զի Զըրվանյանն ահեղագոչ փոխել էր իր միտքը արդեն։
Եվ, ինչպես Զևսն ըզգոհամիտ՝ մահկանացու մարդկանց համար
Ծավալում է ծիրանեգույն իր ծիածանը երկընքում
Իբրև ահեղ պատերազմի կամ խըստաշունչ ձըմռան նըշան,
Որ երկրագործ մըշակների աշխատանքին վերջ է դընում,-
Եվ հոտերին պատճառելով մի տխրություն, քըշում փարախ.
Այդպես ահա՛ աստվածուհին ծածկված ամպով ծիրանեգույն
Մըտավ բանակն աքայեցոց հորդորելու մարտիկներին,
{{տող|560}}Եվ նախ դիմեց Ատրիդեսյան Մենելավին ահեղագոռ,—
Քանզի նա իր մոտ էր կանգնած,— և Փենիքսին նըմանվելով՝
Հաղթ հասակով և կորովի ձայնով ուժգին՝ այսպես ասաց.
«Մենելավոս, քեզ մեծ ամոթ և նախատինք պիտի լինի,
Տըրոյայի շըներն եթե պատերի տակ պատառոտեն
Շըքեղապանծ Աքիլլեսի մըտերմագույն ընկերոջ դին։
Բայց պինդ կաց դու և խըրախույս կարդա բոլոր ընկերներիդ»:
Նըրան այսպես պատասխանեց Մենելավոսն ահեղագոռ.
«Փենիքս հայրիկ, ծեր հինավուրց, պատկառելի, ո՞ւր էր եթե
Տար Աթենասն ինձ զորություն և տեգերի թափը մերժեր:
{{տող|570}}Այնժամ պիտի կանգնեի պինդ ու Պատրոկլին պաշտպանեի,
Որի մահը անհնարին ցավով սաստիկ սիրտըս ճըմլեց:
Բայց կըրակի սարսափելի զորությունը ունի անգութ
Հեկտորն ահեղ, որ չի դադրում խողխողելուց իր պըղինձով,
Քանզի հըզոր Զևսն է նըրան տալիս և՛ փառք, և՛ զորություն»։
Այսպես ասաց, և Աթենաս աստվածուհին ուրախացավ,
Որ Մենելավն աստվածների մեջ նախ իրեն աղերս արավ։
Եվ նա լըցրեց նըրա ծընկներն և ուսերը անհաղթ ուժով,
Ու դյուցազնի կըրծքում դըրեց հանդըգնությունն համառ ճանճի,
Որին որքան քըշես քեզնից՝ այնքան խայթել է ցանկանում,
{{տող|580}}Զի մարդկային արյունը խիստ քաղցր է նըրա քիմքի համար:
Այդպիսի բուռն արիությամբ սևաթույր սիրտն Ատրիդյանի
Լըցրեց մեղույշ աստվածուհին, և Մենելավն արագաքայլ
Գընաց կանգնեց Պատրոկլի մոտ և շողշողուն տեգն արձակեց:
Տըրոյանց մեջ Պոդես անվամբ կար ոմն՝ որդին Էտիոնի,
Հարուստ ու քաջ, որին Հեկտորն ամենից շատ էր մեծարում,
Քանզի նըրա սեղանակից և սիրելի ընկերն էր նա:
Մենելավը խարտիշագեղ զարկեց նըրան ճիշտ այն պահին,
Երբ դիմում էր դեպի փախուստ. տեգը գոտին ծակեց անցավ,
Պըղինձը դուրս ելավ թափով, և նա թընդմամբ ընկավ գետին:
{{տող|590}}Մենելավոսն, անմիջապես նըրա մարմինը կորզելով
Քաշ տըվեց այն դեպ բազմախումբ իր ընկերներն աքայեցի։
Մինչ Ապոլլոնը Հեկտորին մոտենալով սիրտ էր տալիս
Առած Ասյան Փենոփսի դեմքն, որին բոլոր իր հյուրերից
Նա ամենից շատ էր սիրում, ապրում էր նա Արիտոսում.
«Ո՞ր աքայիկն այսուհետև կըվախենա քեզնից, Հեկտո՛ր,
Երբ դու այդպես խույս ես տալիս Մենելավոս Ատրիդյանից:
Առաջ նա թույլ մարտիկ էր մի, իսկ այժըմ նա մեն ու մենակ
Տանում է դին տըրովներից՝ ըսպանելով սերտ մըտերմիդ՝
Քաջակորով ախոյանին՝ Էտիոնի Պոդես որդուն»։
{{տող|600}}Այսպես ասաց, և Հեկտորին պատեց ցավի մըռայլ մի ամպ,
Զինավառված շեկ պըղընձով՝ մըտավ շարքերն առաջամարտ:
Եվ Զըրվանյանն առավ այնժամ քըղանցքավոր ու պաղպաջուն
Ասպարը իր և Իդա լեռն ըսքողելով թանձըր ամպով՝
Որոտընդոստ ու սաստկակոծ փայլատակմամբ դըղըրդացրեց.
Հաղթությունը տըվեց տրոյանց, վախն ու փախուստն՝ աքայեgng:
Առաջինը փախավ ահով Պենելեոս Բիովտացին,
Քանզի թեթև մի վերք առավ դեմ-հանդիման ճակատելիս.
Պուլիդամը մոտիկ գալով՝ զարկեց նըրա ուսին տեգով,
Որը միսը բըզկըտելով՝ ծայրը մինչև ոսկրը հասավ:
{{տող|610}}Ապա Հեկտորն առաջ գալով խոցեց դաստակը Լեիտի՝
Որդուն մեծանձն Ալկետրիոնի և ջըլատեց ուժը նըրա,
Որ նայելով շուրջը՝ փախավ, զի այլևըս նա հույս չուներ
Նիզակ բըռնել իր այդ ձեռքով և մարտընչել տըրոյանց դեմ:
Այն ժամանակ, երբ Հեկտորը Լեիտի վրա էր հարձակվում,
Իդոմենեսը Հեկտորի լանջապանին զարկեց տեգով
Ծըծին մոտիկ, բայց կոտըրվեց երկար աշտեն կոթի մոտից։
Այդ տեսնելով տըրոյացիք գոռգոռացին ահագնաձայն։
Հեկտորն էլ իր աշտեն նետեց Դևակլյանի վըրա, կառքում,
Բայց նըրանից շեղվեց փոքր-ինչ ու հարվածեց Կիրանոսին,
{{տող|620}}Մերիոնեսի կառավարին և զինակրին, որ նըրա հետ
Լիկտոսից էր եկել այստեղ (Իդոմենեսն այնտեղ եկավ
Նախ հետիոտն՝ հեռանալով ծովագընաց իր նավերից,
Եվ տըրոյանց անտարակույս կըպարգևեր մեծ հաղթություն,
Թե Կիրանոսն արշավասույր ձիերն այնտեղ չըհասցըներ։
Նըրա համար լույս եկավ նա և դըժպըհի օրը վանեց,
Սակայն ինքը մահ ընդունեց մարտախողխող Պրիամյանից):
Հեկտորը իր տեգով զարկեց Կիրանոսի լայն ծընոտին,
Ատամները փըշրեց բոլոր ու մեջտեղից կըտրեց լեզուն,
Պախուրցները ձեռքից թըռան ու նա կառքից ցած գըլորվեց։
{{տող|630}}Մերիոնը կըռանալով երասաններն առավ գետնից
Եվ դառնալով Իդոմենին՝ բարձըր ձայնով այսպես ասաց.
«Զա՛րկ ձիերին, Իդոմենե՛ս, մինչև հասնենք նավերն արագ,
Ինքըդ պիտի տեսնես, որ էլ աքայեցոց չիք հաղթություն»։
Այսպես ասաց, և Իդոմենն իր նըժույգները գեղաբաշ
Վարեց դեպի նավատորմիղ՝ սիրտը սաստիկ սարսափահար:
Չանգիտացան Մենելավոսն ու Այաքսը, որ հեղհեղուկ
Հաղթությունը պատերազմում Զևսն ուզում է տալ տըրոյանց.
Եվ առաջինն այսպես ասաց Տելամոնյան Այաքսը մեծ.
«Ո՜հ, ամենեն պակասամիտն անգամ պիտի լավ հասկանա,
{{տող|640}}Թե Արամազդ հայրն ուզում է տըրոյացոց տալ հաղթություն,
Քանզի նըրանց սըլաքները, թույլ թե ուժեղ ձեռքից նետված՝
Նըշանին են դիպչում ուղիղ շընորհիվ մեծ Արամազդի.
Մինչ մեր տեգերն աննըպատակ՝ գընում գետնի մեջ են ցցվում։
Սակայն եկեք, որ միասին մի խելացի հընար խորհենք,
Թե մենք ինչպես քաշենք տանենք Պատրոկլի դին, ապա դարձյալ
Ետ դառնալով բերենք բերկրանք մեր սիրելի ընկերներին,
Որոնք մեր կողմ նայելով միշտ՝ տըխրում են և չեն հավատում,
Թե կըտոկանք արյունառուշտ Հեկտորի բուռըն զորության,
Այլ կըկորչենք ու կըսպառվենք մեր ծովաչու նավերի մոտ։
{{տող|650}}Երանի թե ընկերներից մեկը արագլուր տաներ շուտ
Պելիսյանին, որ կարծում եմ չի էլ լըսել բոլորովին
Բոթը տըխուր, թե սիրելին իր ըսպանվեց պատերազմում։
Բայց չեմ կարող ես այդպիսին աքայեցոց մեջ նըկատել,
Որովհետև թե՛ մարդ, թե՛ ձի մառախուղով են ծածկըված:
Հա՛յր Արամազդ, ազատիր այս մառախուղից աքայեցոց,
Պարզիր երկինքն ու շընորհիր մեր աչքերին լույսը տեսնել,
Ապա ջընջի՛ր մեզ լույսի մեջ, երբ որ այդպես դու կամեցար»։
Այսպես ասաց, և հայրը մեծ գըթաց նըրա արցունքներին.
Ցըրեց մըշուշն անմիջապես և շամանդաղը փարատեց։
{{տող|660}}Ճաճանչափայլ արևն ելավ, պարզ երևաց ճակատնամբողջ։
Եվ Այաքսը Տելամոնյան ասաց Ատրիդ Մենելավին.
«Նայի՛ր հիմա, դյուցասընունդ Մենելավե, եթե տեսնես
Որ ողջ է դեռ Անտիլոքոսն՝ որդին մեծանձըն Նեստորի,
Շո՛ւտ ուղարկիր գուպարահաղթ Աքիլլեսին լուր տանելու,
Թե ամենեն սիրելի իր ընկերն ընկավ պատերազմում»։
Այսպես ասաց, և Մենելավն ահեղագոռ անսաց նըրան,
Բայց ակամա թողեց գընաց, ինչպես առյուծը փարախից,
Որ հոգնել էր հովիվների, շըների հետ մաքառելուց,
Որոնք նըրան չէին թողել խըլելու ճարպն արջառների
{{տող|670}}Ամբողջ գիշեր տագնապահույզ, բայց մըսատենչ գազանն ահեղ
Հարձակվում է հաճախակի, սակայն իզուր, որովհետև
Պըղընձասայր սըլաքների տարափն անդուլ և անդադար
Թափվում է միշտ նըրա վըրա՝ նետված հըզոր բազուկներից,
Եվ ջահերը, որոնցից նա թեպետև քաջ խըրտչում է խիստ,
Եվ լույսի հետ միայն թողնում հեռանում է տըխուր սըրտով,-
Պատրոկլեսի մոտից այդպես՝ Մենելավոսն ահեղագոռ
Գընաց դըժգոհ և ակամա, մըտածելով, թե մի գուցե
Աքայեցիք վախից նըրան թողնեն ավար տըրոյացոց:
Ուստի այսպես նա պատվիրեց Այաքսներին ու Մերիոնին.
{{տող|680}}«Ո՛վ Այաքսներ, և դո՛ւ, Մերիոն, առաջնորդներդ արգիացոց,
Մի՛ մոռանաք տարաբախտիկ, բարեհամբույր Պատրոկլեսին,
Հիշեցեք որ, երբ ողջ էր նա, բարի էր միշտ բոլորի հետ,
Իսկ արդ գըտավ մահը նըրան և օրհասը ճակատագրի»:
Այսպես ասաց և հեռացավ Մենելավոսն ահեղագոռ,
Իր շուրջ–բոլոր աչք ածելով, ինչպես արծիվ, որի համար
Ասում են թե թըռչունների մեջ սըրատեսն է ամենեն,
Որ ամպերից նըկատելով արագավազ նապաստակին
Մացառուտի մեջ ծըվարած, խոյանում է նըրա վըրա
Հափշտակում անմիջապես ու զըրկում է նըրան կյանքից:
{{տող|690}}Այդպես և քո, Մենելավե՛, փայլուն աչքերն ամենուրեք
Դառնում էին քո շուրջ-բոլոր աքայեցոց բազմության մեջ,
Թե կըտեսնե՞ս դու նըրանց մեջ տակավին ողջ Նեստորյանին։
Եվ նա շուտով տեսավ նըրան պատերազմի ձախակողմում,
Որ հորդորում, սիրտ էր տալիս ընկերներին մարտընչելու:
Մոտենալով նըրան խարտյաշ Մենելավոսն այսպես ասաց.
«Այստեղ արի, Անտիլոքե՛, որ լըսես գույժ մի ցավալի,
Մի դառն աղետ, որը պիտի չըկատարվեր բոլորովին:
Ինքըդ նույնպես, կարծում եմ ես, տեսնում ես պարզ ու հասկանում,
Թե սոսկալի պատուհաս է բերում աստված դանայեցոց,
{{տող|700}}Հաղթությունը տալով տըրոյանց, ընկավ դյուցազնը սիրելի՝
Պատրոկլը քաջ, սոսկալի սուգ պատճառելով աքայեցոց։
Բայց դու վազիր դեպի նավերն ու լուր տար շուտ Աքիլլեսին,
Որ գա շուտով և ազատի գոնե նըրա մարմինը մերկ,
Զի Հեկտորը կորդակաճոճ ավարել է զենքերն արդեն»։
Լըսելով բոթն այդ սոսկալի՝ Անտիլոքոսը սարսափեց,
Ու պապանձվեց նըրա լեզուն, աչքերն լացով ողողվեցին,
Ձայնը խեղդվեց կոկորդի մեջ, և անկարող եղավ խոսել,
Բայց և այնպես հընազանդեց Մենելավի հըրամանին,
Եվ հանձնելով զենքերն՝ անբիծ իր ընկերոջն՝ Լավոդոկին,
{{տող|710}}Որ նըժույգներն էր մոտ բերում, գընաց իսկույն նա վազելով:
Արագ-արագ տանում էին նըրան ոտքերն ռազմի դաշտից,
Լաց լինելով գընում էր նա պատմելու բոթն Աքիլլեսին:
Սիրտըդ սակայն, դյուցասընունդ Մենելավե, չուզեց մընալ
Սատարելու Պիլիսացոց, որ ոգեսպառ էին եղած
Եվ կորագլուխ էին արդեն Անտիլոքի հեռանալով։
Նա նըրանց պետ նըշանակեց դիցանըման Թրասիմեդին
Եվ ինքն էլի՛ վերադարձավ Պատրոկլեսին պաշտպանելու։
Այաքսների մոտ հասնելով Մենելավոսն այսպես ասաց.
«Անտիլոքին միրմիդոնաց նավատորմիղն ուղարկեցի,
{{տող|720}}Աքիլլի մոտ, բայց չեմ կարծում, որ նա ելնի ու գա հիմա,
Որքան էլ որ Հեկտորի դեմ լըցվի ցասկոտ ատելությամբ.
Զի նա անզեն ինչպե՞ս պիտի պատերազմի տըրոյանց դեմ:
Ուստի եկեք մենք ինքներըս ուրիշ միջոց մի մըտածենք,
Թե ի՞նչ ձևով կարողանանք հանել մարտից Պատրոկլի դին
Եվ ազատվենք տըրոյացոց ձեռքից դաժան և օրհասից»։
Տելամոնյան Այաքսն այսպե՛ս պատասխանեց Ատրիդեսին.
«Այդ բոլորը ճիշտ ասացիր, ո՛վ մեծափառ Մենելավոս:
Մերինն ու դու անմիջապես վերցըրեք դին Պատրոկլեսի
Եվ մարտից դուրս հանեք արագ, իսկ մենք այստեղ, ձեր ետևից
{{տող|730}}Կըռիվ կըտանք տըրոյացոց և մեծամիտ Հեկտորի դեմ,
Մենք, որ ունենք նույն անունը և սիրտը նույն, որ անվեհեր
Տոկացել ենք բարկ Արեսին ու միմյանցից չենք բաժանվել»։
Այսպես ասաց, ու գըրկելով նըրանք գետնից դիակն առան
Եվ այն վերև բարձրացըրին. գոռգոռացին տըրոյացիք,
Երբ որ տեսան, թե աքայանք առին տարան Պատրոկլի դին։
Ինչպես որ ժիր բարակները որսորդների առաջն ընկած
Հարձակվում են վիրավորված կինճի վըրա, որ գըզգըզեն,
Իսկ երբ վարազն ինքնավըստահ ետ է դառնում հանկարծակի`
Խուճապահար փախ են տալիս մեկը այս կողմ և մյուսը այն,—
{{տող|740}}Այդպես նաև տըրոյացիք բավական տեղ առժամանակ
Հալածեցին նըրանց սըրով ու երկսայրի նիզակներով։
Բայց նենց որ ետ էին դառնում զույգ Այաքսներն ըսպառնալից,
Գցում էին գույնը նըրանք և ո՛չ մեկը սիրտ չէր անում
Առաջ նետվել և մարմինը հափըշտակել նըրանց ձեռքից։
Այսպես նըրանք եռանդագին տանում էին դին ճակատից
Դեպի նավերը ծովաչու, բայց բըռընկվեց նըրանց միջև
Մարտ մի ահեղ, ինչպես հուրը, որ խուժելով հանկարծակի
Մի քաղաքի վըրա մարդկանց՝ լափում է այն հըրդեհակեզ
Ու տարածվում է մեծաշունչ հողմի ուժով մըռընչալից,—
{{տող|750}}Հետևում էր նըրանց այդպես մի մեծ աղմուկ և աղաղակ
Ահեղագոռ, պըղընձավառ մարտիկների և ձիերի։
Մինչդեռ նըրանք ինչպես ուժեղ ու ժըրաջան պինդ ջորիներ,
Որոնք լեռան առապարուտ ճանապարհով քարշ են տալիս
Նավափայտի համար գերան մի ահագին և կամ հեծան,
Ու հոգնատանջ, ըշտապելուց ողողվում են քըրտինքի մեջ, —
Տանում էին նըրանք այդպես Պատրոկլի դին ճիգ ու ջանքով։
Ու ետևից նըրանց երկու Այաքսները հաղթամարմին,
Ինչպես բըլուրն է ծառախիտ արգելակում ջըրի ճամփան,
Երկարելով դաշտի վըրա՝ հեղեղներ է սանձահարում
{{տող|760}}Եվ ընթացքը շուռ է տալիս դեպի ուրիշ կողմ դյուրահոս,
Եվ հոսանքի ուժը հըսկա անզոր է այդ թումբը ճեղքել,
Այդպես երկու Այաքսները, դեմ դընելով տրոյացոց,
Զըպում էին թափը նըրանց, նամանավանդ երկու հոգու՝
Էնիաի Անքիսեսյան և Հեկտորի շըքեղաճոխ,
Եվ ինչպես ամպը խուռնախիտ սարյակների կամ սևաթույր
Ագռավների, որ ահաբեկ խույս են տալիս ճիչ ու կանչով,
Երբ որ տեսնում են վերևում ուրուրին ժանտու գիշատիչ,
Որ բերում է ահ ու սարսափ բոլոր փոքրիկ թըռչուններին,
Այդպես նաև աքայեցիք առանց կըռվի մեջ մըտնելու
{{տող|770}}Փախչում էին Էնիասից և Հեկտորից աղաղակով,
Ու փախչելիս դանայեցիք փոսի չորս կողմ ու փոսի մեջ
Թողին բազում զենք ու զըրահ. և կըռվին վերջ ու դուլ չըկար:
</poem>
== Երգ տասնութերորդ։ Զինագործություն ==
