Changes
/* Երգ տասնիններորդ։ Հրաժարումն քենից */
== Երգ տասնիններորդ։ Հրաժարումն քենից ==
<poem style='margin:0ex 5ex'>
{{տող|1}}Քրքմազգեցիկ Այգն Օվկիանի ալիքներից ելնում էր վեր
Լույս բերելու ամմահններին նաև բոլոր մահկանացոց,
Երբ Թետիսը նավերն հասավ Հեփեստոսի պարգևներով
Եվ սիրելի որդուն գըտավ փարած դարձյալ Պատրոկլեսին՝
Ընկերներով շըրջապատված մեծակական ողբ անելիս:
Արծաթթաթիկ աստվածուհին եկավ կանգնեց նըրանց միջև
Եվ որդու ձեռքն իր ձեռքի մեջ վերցընելով՝ այսպես ասաց.
«Էհ, որդյակ իմ, թողնենք դըրան,— թեև ցավ է բոլորիս էլ, —
Քընի հանգիստ, զի նա մարտում աստվածների կամքով ընկավ,
{{տող|10}}Եվ ընդունիր Հեփեստոսի ըսքանչագործ զենքերը դու,
Որոց նըան և ոչ մի մարդ դեռ չի կըրել իր ուսերին»։
Այս ասելով՝ աստվածուհին Աքիլլեսի առջև դըրեց
Զարմանասքանչ զենքերը պերճ, որոնք ուժգին շառաչեցին.
Միրմիդոնները սոսկացին, ու ոչ մի մարդ սիրտ չէր անում
Նայել նըրանց, և ահաբեկ փախան բոլորն այս ու այն կողմ:
Իսկ Աքիլլի ցասումն անզուսպ բոցավառվեց դըրանց ի տես,
Կայծակեցին կապիճներում փայլակնացայտ աչքերն ահեղ,
Եվ հըրճվում էր Հեփեստոսի պարգևներն այդ բըռնած ձեռքում։
Հրաշալիքներն այդ հաճույքով մեկիկ-մեկիկ զըննելուց ետ
{{տող|20}}Դարձավ իր մորն ու թևավոր այս խոսքերը ասաց նըրան.
«Մայր իմ, աստված ինձ շընորհեց շըքեղ զենքեր աստվածարժան,
Որոնց նըման մահկանացու մարդն անկարող էր պատրաստել:
Հիմա պետք է զինավառվեմ, բայց վախենում եմ մեծապես,
Որ պըղընձով բացված վերքից ճանճերը ներս սըպրդելով
Որդեր ծնեն և այդպիսով ապականեն Մենիտյանին,
Որի արևն ի մայր մըտավ, ու դարձել է դիակ մի ցուրտ, —
Եվ մարմինը նեխի անբիծ, աստվածային Պատրոկլեսի»:
Արծաթթաթիկ աստվածուհին նըրան այսպես պատասխանեց.
«Քաղցր իմ որդյակ, հոգսերն այդ թող քեզ նեղություն չըպատճառեն,
{{տող|30}}Ես նըրանից կըհեռացնեմ ճանճերի գունդն արյունառուշտ,
Որ Արեսից պըղընձահար ընկածների միսն են ուտում։
Եվ եթե նա մի ողջ տարի այդպես պառկած մընա այստեղ՝
Դիակն աննեխ պիտի մընա, թարմ ու անբիծ բոլորովին:
Բայց դու դյուցազն աքայեցոց շուտ ժողովի հըրավիրիր
Եվ, Ատրիդի դեմ ունեցած դըժնյա քենըդ մոռանալով,
Զինավառվի՛ր ռազմի համար և զորացիր աստվածորեն»:
Այսպես ասաց և ներշընչեց նըրան կորով և խըրախույս,
Ու կաթեցրեց Պատրոկլեսի ռունգերի մեջ աստվածային
Ամբրոս, նեկտար, որ անարատ մընա մարմինն ու միշտ անեղծ:
{{տող|40}}Եվ արագոտն Աքիլլն իսկույն ելավ գընաց ծովեզերքով
Եվ արթնացրեց ահեղ գոչմամբ աքայեցի դյուցազներին:
Նույնիսկ նըրանք, որ մինչև այդ նավերի մոտ էին մընում —
Ղեկավարները նավերի և պետերը ամբարապահ,
Որոնք զորքին սընունդ ու կեր հայթայթելու հոգն են տանում,—
Գընում էին դեպի ատյան, ուր երևաց Աքիլլը քաջ,
Նա, որ երկար ժամանակով հեռացել էր պատերազմից։
Գընում էին և կաղ ի կաղ պաշտոնյաները Արեսի՝
Դիոմեդես Տիդյանն արի և Ոդիսևսն աստվածային
Աշտեներին հենած իրենց, զի տակավին չէին բուժվել,
{{տող|50}}Եվ նըստեցին ժողովի մեջ առաջավոր շարքում նըրանք:
Եվ վերջապես եկավ այնտեղ Ագամեմնոն արանց արքան
Վիրավորված, որին խոցել էր դըժընդակ պատերազմում
Անտենորյան Կոոնը իր պըղընձավառ հաղթ մըկունդով։
Եվ երբ բոլոր աքայեցիք հավաքվեցին ակըմբահույլ,
Ոտքի ելավ վըսեմաշուք Աքիլլը և խոսեց այսպես.
«Այս հաշտությունն, ո՛վ Ատրիդես, թե՛ ինձ, թե՛ քեզ համար անշուշտ
Շատ ավելի լավ կըլիներ այն ժամանակ, երբ ես ու դու
Մի աղջըկա համար միայն քենի մըտանք իրարու հետ։
Օ՜, երանի Արտեմիսը նետահարեր նըրան այն օր,
{{տող|60}}Երբ ես նըրան իմ նավն առա Լիոնեսոսը քանդելուց ետ,
Զի այսքան շատ աքայորդիք չէին կըրծի ատամներով
Երկիրն անհուն՝ ոսոխների ձեռքից, երբ ես քենով էի։
Այդ օգտակար եղավ միայն տըրոյացոց և Հեկտորին,
Ու շահ բերեց միայն նըրանց, սակայն, կարծեմ, աքայեցիք
Դեռ շատ երկար պիտի հիշեն գըժտությունը մեր երկուսի:
Բայց մոռանանք անցածը մենք, թեև ցաված ենք իրարից,
Եվ առհարկի սանձահարենք խըռովահույզ սըրտերը մեր:
Ես ինքս ահա՛ հարկադրաբար թոթափում եմ զայրույթըս բարկ,
Որովհետևչի վայելում ինձ ոխության մեջ համառել:
{{տող|70}}Ուստի մարտի բոցավառիր դու հերապանծ աքայեցոց,
Որպեսզի ես մի անգամ էլ հարձակվելով տրոյանց վըրա՝
Տեսնեմ՝ պիտի ուզե՞ն արդյոք մընալ մեր սև նավերի մոտ։
Բայց կարծում եմ, թե նըրանցից շատերը պիտ հոժարակամ
Ծալեն ծունկերն ու փախուստի դիմեն իսկույն, որ ազատեն
Գըլուխն իրենց՝ ահեղ մարտից և մըկունդից իմ մահաբեր»:
Այսպես ասաց, ու բարձրազեն աքայեցիք ուրախացան
Մեծահոգի Պելիսյանի քենից հրաժեշտ տալու համար։
Այն ժամանակ Ագամեմնոն արանց արքան այդ ժողովում
Առանց տեղից վեր կենալու այսպես ասաց բազմականին.
{{տող|80}}«Ո՛վ սիրելի դանայեցի դյուցազուննե՛ր արիսական,
Հարկավոր է ուշադրությամբ ականջ դընել ճառախոսին
Եվ չընդհատել խոսքը նըրա, քանզի ճառի հըմուտն անգամ
Կըտագնապի, ո՞վ կարող է ժըխորի մեջ խոսել հանգիստ,
Թեկուզ լինի նա քաջաձայն խոսող՝ դարձյա՛լ կըշըփոթվի:
Ես իմ խոսքը Աքիլլեսին ուղղեմ պիտի, իսկ դուք ամենքդ
Ունկընդրեցե՛ք ինձ ուշադիր և ասածիս եղեք հասու:
Աքայեցի մեծամեծներն հաճախ ինձ հետ վեճի մտան,
Մեղադրեցին, բայց ես բընավ հանցավոր չեմ այդ բանի մեջ,
Մեղքը Զևսինն է, մըթնաճեմ Պատուհասին, Ճ ակատագրին,
{{տող|90}}Որոնք միտքըս եղեռնաբար կուրացըրին ու խելքս առան
Այն օրը, երբ Աքիլլեսի մըրցանակը ես խլեցի։
Ես ի՞նչ կարող էի անել, երբ որ այդպես էր կամենում
Եղեռնը` դուստրն Արամազդի, որը խաբում է բոլորին,
Ունի նա նուրբ, փափուկ ոտքեր, որոնք գետնին չի դիպցընում
Այլ քայլում է միայն մարդկանց գըլուխների վըրայով միշտ,
Վընասելու համար նըրանց ու թույն տալու մեկն ու մեկին։
Արամազդի՛ն մինչև անգամ նա վընասեց մի ժամանակ,
Որն ասում են, թե հըզորն է աստվածների և մարդկանց մեջ.
Սակայն Հերան, իր կին տեղով, խաբեց նըրան նենգմըտությամբ:
{{տող|100}}Այդ այն օրն էր, երբ Ալկմենեն պատրաստվում էր ամրապարիսպ
Թեբեի մեջ աշխարհ բերել հըզորագույն Հերակլեսին,
Քանզի Զևսը պարծենալով աստվածների միջև՝ ասաց.
«Մըտիկ արեք ինձ, աստվածներ և համորեն աստվածուհիք,
«Պիտի ասեմ այն, ինչ կըրծքի տակ իմ սիրտն է թելադրում ինձ.
«Ծընընդախնամ Իլիթիան լույս պիտի հանի մի մարդ այսօր,
«Որն իր բոլոր սահմանորդաց վըրա պիտի թագավորե
«Եվ տոհմակիցն է այն մարդկանց, որ սերում են իմ արյունից»։
Ու նենգ մըտքով արգո Հերան նըրան այսպես պատասխանեց.
«Սուտ ես ասում և քո խոսքը դու մինչև վերջ չես պահելու.
{{տող|110}}«Երդվի՛ր հապա ոլիմպոսյան անդըրժելի մեծ երդումով,
«Թե իր բոլոր սահմանորդաց վըրա պիտի իշխե իրոք
«Այն մարդը որ ի լույս պիտի ընկնի այսօր մի կընոջից,
«Եվ մեկն է նա, որ սերում է քո արյունից և քո զարմից»։
Այսպես ասած, Զևսը, սակայն, գըլխի չընկավ դավն ու երդվեց
Երդում մի մեծ, որի համար նա չափազանց զըղջաց հետո:
Հերան իսկույն Ոլիմպոսի գագաթից վար սըլանալով
Ըշտապ-ըշտապ հասավ Արգոս աքայական քաղաքն, ուր նա
Ճանաչում էր Պերսեոսյան Սթենելի կընոջը պերճ,
Որ հըղի էր յոթ ամսական մի սիրասուն երեխայով,
{{տող|120}}Եվ ըշտապեց՝ ժամանակից առաջ աշխարհ բերել նըրան.
Ցըրեց ցավերն Ալկմենեի, նըրա ծընունդն արգելելով.
Ապա դարձավ դեպի Ոլիմպ Զրվանյանին լուր տանելու:
«Մեծազոր հայր, — ասաց Հերան, — ես քեզ մի բան պիտ հիշեցնեմ.
«Ահա ծընվեց այն մարդը, որ իշխելու է արգիացոց,—
«Եվրիսթեսը՝ Պերսեոսյան Սթենլի որդին է դա,
«Ձեզ տոհմակից, և անարժան թագավոր չէ արգիացոց»:
Այսպես ասաց՝ սաստիկ մի ցավ պատճառելով Արամազդին,
Որ Եղեռնի գեղեցկահյուս գիսակներից ամուր բըռնած
Եվ զայրացած ամբողջ հոգով՝ ահեղ երդում արավ այսպես,
{{տող|130}}«Եղեռնը թող այսուհետև, որ վընասում է բոլորին,
«Է՛լ չըդառնա դեպի Ոլիմպն ու երկինքը աստեղազարդ»։
Այսպես ասաց և աստղազարդ երկընքից ցած նետեց նըրան,
Որ օդի մեջ պըտըտելով ընկավ երկիրը՝ մարդկանց մեջ։
Իսկ Արամազդն այնուհետև հեծում էր միշտ ու հառաչում,
Իր սիրեցյալ որդուն ի տես, որ տառապում էր անարժան
Եվ անվայել տաժանքներով Եվրիսթեի ձեռքի ներքո:
Այդպես և ես այն ժամանակ, երբ Հեկտորը կորդականոճ
Կոտորում էր աքայեցոց որդիներին նավերի մոտ,
Մըտքից երբեք դուրս չէր գալիս Եղեռնը, որ ինձ վընասեց:
{{տող|140}}Եվ քանի որ սխալվեցի,և Զևսը իմ խելքը առավ,
Ուզում եմ արդ սիրտըդ առնել անբավ գանձեր ընծայելով։
Իսկ դու, ո՛վ քաջ, թըռիր ի մարտ և խըրախույս կարդա զորքին,
Եվ ես պիտի տամ քեզ բոլոր այն պարգևները, որ երեկ
Վրանըդ գալով քեզ խոստացավ Ոդիսևսը աստվածային:
Եվ կամ եթե ուզում ես՝ կացշ զըսպած մարտի եռանդըդ մեծ,
Որ ծառաներս իմ նավերից հանեն բերեն, դիզեն այստեղ
Ընծաներն այն սըրտահաճո, որոնք քեզ եմ շընորհում ես»:
Եվ արագոտն Աքիլլը քաջ նըրան այսպես պատասանեց.
«Ո՛վ մեծափառ դու Ատրիդես, արանց արքա Ագամեմնոն,
{{տող|150}}Արժանավոր մըրցանակներ պարգևել ինձ և կամ թե ոչ
Այդ քո գործն է, իսկ մեզ հիմա հարկավոր է մարտի նետվել,
Եվ ժամանակ չըկորցընենք այստեղ իզուր ըսպասելով,
Քանզի շատ մեծ և կարևոր գործեր ունենք կատարելու:
Տըրոյացոց գընդերը թող նորի՛ց տեսնեն Աքիլլեսին
Առաջամարտ գումարտակներն իր մըկունդով վըկանդելիս:
Այդպես և դո՛ւք ըշտապեցեք մըտնելու մարտ թըշնամու դեմ»։
Բայց Ոդիսևսը, իմաստուն այսպես ասաց Պելիսյանին
«Մի՛ այդպես դու, թեպետև քաջ, աստվածային ով Աքիլլես,
Աքայեցոց որդիներին դըրդիր քաղցած մարտընչելու,
{{տող|160}}Որովհետև այժըմ ահեղ մարտն այնքան շուտ չի վերջանա,
Երբ մի անգամ իրար բախվեն փաղանգները քաջակորով
Եվ ներշընչի երկու կողմին աստված եռանդ և զորություն:
Նախ և առաջ հըրամայիր աքայեցոց որդիներին,
Որ նավերի մոտ սըրընթաց վայելեն կուշտ հաց ու գինի
Եվ առնեն ուժ ու զորություն, զի ամբողջ օր մինչ մայրամուտ
Իր բերանը բան չըդընող զինվորն ինչպե՞ս պիտի կըռվի,
Որքան էլ որ հոժար հոգով պատերազմել նա կամենա.
Անդամները հանկարծակի կուժասպառվեն, կըծանրանան,
Եվ կըհասնի, քաղցն ու ծարավն ու կըծալի ծունկը նրանց:
{{տող|170}}Իսկ այն մարդը, որ հագեցած է կերակրով և գինիով,
Ամբողջ օրը թըշնամու դեմ ճակատամարտ կարող է տալ,
Խիզախելու սիրտ կունենա և չի հոգնի բոլորովին,
Մինչև վերջին մարդը կըռվից տեղի տալով չըհեռանա։
Ուստի ցըրիր ժողովըրդին ու պատվիրիր ճաշ պատրաստեն,
Իսկ Ատրիդես արանց արքան թող որ բերի, դիզի այստեղ
Մըրցանակներն իր խոստացած, որ տեսնեն ողջ աքայեցիք,
Եվ դու ինքըդ, ո՛վ Աքիլլես, ուրախանաս քո սրտի մեջ։
Ժողովրդի ներկայությամբ թող, երդըվի արանց արքան,
Որ չի մըտել աղջըկա ծոցն ու նրա հետ չի պառկել դեռ,
{{տող|180}}Ինչ օրենքով, որ մարդ ու կին զուգավորվում են իրար հետ:
Եվ թող սիրտըդ հանգըստանա, հոգիդ լինի խաղաղ ու հաշտ:
Հետո թող որ իր խորանում սեղան բանա քեզ համար
Որ քո արդար իրավունքից ոչ մի պակաս բան չըմընա:
Այսուհետև, ո՛վ Ատրիդես, պետք է լինել է՛լ ավելի
Արդարամիտ այլոց հանդեպ. և անվայել բան չէ բընավ
Զիջող լինել մեկի հանդեպ, ում դեմ նախինքն է մեղանչել»։
Ագամեմնոն արքան այսպես պատասխանեց Ոդիսևսին.
«Ուրախանում եմ, Լայերտյան, լըսելու այդ խոսքերը քո,
Զի ամեն ինչ տեղը տեղին և ճըշմարիտ ասացիր դու:
{{տող|190}}Ուզում եմ ես երդվել, այո՛, սիրտս էլ այդպես է թելադրում,
Եվ աստուծով, ասում եմ, որ երդըմնազանց չեմ լինելու:
Առայժըմ դեռ թող ըսպասի աստվածային Աքիլլը քաջ,
Թեպետ և նա անհամբեր է մարտ մըտնելու անմիջապես.
Ըսպասեցեք այստեղ և դուք բոլորդ, մինչև իմ վըրանից
Ընծաները բերվեն այստեղ և կընքենք ուխտ անդըրժելի։
Ես հենց քե՛զ եմ հըրամայում, ո՛վ Ոդիսևս, որպեսզի դու
Քեզ հետ առած աքայեցի բոլոր ընտիր կըտրիճներին
Գընաս և իմ նավից բերես ընծաները, որոնք երեկ
Խոստացանք տալ Աքիլլեսին. բոլորի հետ բեր և՛ կանանց։
{{տող|200}}Իսկ Տալթիբիոսն իսկույն թող որ աքայական մեծ բանակում
Պատրաստի կինճ մի զոհելու Արամազդին և Արևին»։
Եվ արագոտն Աքիլլն այսպես պատասխանեց Ատրիդեսին.
Ու մեծափառ դու Ատրիդես Ագամեմնոն արանց արքա,
Շատ ավելի լավ կըլինի, որ այդ մասին հոգաք հետո,
Երբ պատերազմը վերջանա, և եռանդըս առնի դադար,
Եվ վըրեժը, որ վառվում է կըրծքիս ներքո, հանգըստանա։
Այս ժամանակ, երբ վիրավոր կամ դիտապաստ ընկած են մեր
Քաջազունները Հեկտորի ձեռքով՝ շնորհիվ Արամազդի,
Ճաշի՞ եք դուք հըրավիրում, իսկ ես ուզում եմ հենց հիմա
{{տող|210}}Հըրամայել աքայեցոց որդիներին կըռվել քաղցած,
Եվ արևի մայրամուտից հետո միայն նըստել հացի,
Երբ որ լուծած կըլինենք մենք վըրեժը մեր անարգանաց:
Մինչ այդ ոչ մի հաց ու գինի իմ որկորից ցած չի գընա,
Քանզի մեռավ ընկերն իմ թանկ, որ պառկած է վըրանիս մեջ
Վորավորված սուր պըղինձով, դեմքը դեպի դըռներն ուղղած,
Որի չորս կողմ ընկերները լաց ու կոծ են անում հիմա:
Ուստի ոչինչ չեմ ուզում ես, կամենում եմ այժըմ միայն
Արյուն, նախճիր ու դառնահեծ մըռընչյուններ մեռնող մարդկանց»։
Եվ Ոդիսևսը հանճարեղ նըրան այսպես ասաց նորից.
{{տող|220}}«Պելիսածին ո՛վ Աքիլլես, արիագո՛ւյնդ աքայանց մեջ,
Քաջ ես ինձնից դու ավելի և կորովի՝ քո նիզակով,
Բայց ես քեզնից իմաստությամբ և իմ խելքո՛վ եմ առավել,
Զի տարիքով մեծ եմ քեզնից և ավելի շատ բան տեսած.
Ուստի և դու խոհեմաբար պետք է անսաս իմ խորհըրդին։
Մարդիկ շուտով կըհագենան պատերազմից, ուր անողոք
Պղինձը սուր շատ ցողուններ կըտրած պիտի փըռի գետին,
Հունձքը սակայն քիչ կըլինի, երբ նըժարը ծըռել ուզի
Զևսը, որ ինքն է արծարծում պատերազմներ մարդկանց միջև:
Փորով չէ որ աքայեցիք պետք է սըգան մահացյալին,
{{տող|230}}Ամեն օր էլ շատ մարդիկ են մեռնում ահեղ պատերազմում,
Ուրեմն մենք էլ ե՞րբ պիտի շունչ առնեինք լաց ու կոծից։
Մահացյալի վըրա պետք է մի օր միայն լալուց հետո
Ամուր հոգով ու սըրտապինդ հողին հանձնել պատշաճ կարգով.
Իսկ ովքեր որ ահեղ մարտից ազատվում են ողջ և առողջ,
Նրանք պետք է ուտեն-խըմեն, որ կազդուրվեն և ամրանան,
Որ նոր ուժով կարողանան կըռվի մըտնել թըշնամու դեմ՝
Հագած պըղինձ անպարտելի, և հոգու մեջ կամք ու կորով:
Ուստի ոչ ոք թող չըսպասի այլ խըրատի ու խորհուրդի,
Զի այդպիսին աղետաբեր պիտի լինի նըրա համար,
{{տող|240}}Ով կըմընա արգիացոց արագաթև նավերի մոտ,
Աձլ պետք է որ միահամուռ ու խուռնախուռըն գըրոհենք
Ձիախըրոխտ տըրոյանց դեմ՝ բորբոքելով բարկ Արեսին»։
Ասաց, առավ վեհ Նեստորի որդիներին իրեն ընկեր,
Եվ Մեգեսին Փիլյան, ապա Մերիոնէսին և Թոասին,
Մելանիպպին հետն առնելով և Կրիոնտյան Լիկոմեդին՝
Գընաց դեպի Ագամեմնոն Ատրիդեսի վըրան ընդփույթ,
Եվ այն, ինչ որ խոսք էր մինչ այդ՝ գործի փոխվեց նըրանց ձեռքով:
Եվ վըրանից առան բերին խոստացված յոթ եռոտանի
Եվ հըրափայլ քըսան հատ սան, ու տասներկու երիվարներ,
{{տող|250}}Դուրս հանեցին ձեռագործի վարժ ու հըմուտ յոթը կանանց
Եվ ութերորդը՝ գեղեցկայտ Բրիսեիսին, ու կըշռելով
Տաը տաղանդ մաքուր ոսկի, Ոդիսևսը առաջն ընկած
Բերին բոլոր պարգևները և ատյանի մեջտեղ դըրին։
Ոտքքի ելավ Ագամեմնոնն, ու Տալթիբիոսն աստվածաձայն՝
Կինճին բըռնած տարավ կանգնեց ժողովըրդոց արքայի դեմ։
Ատրիդեսը դուրս քաշելով իր սայրասուր դանակը մերկ,
Որ շարունակ կախում էր նա իր մեծ սըրի պատյանի մոտ,
Կըտրեց կինճի մազից որպես երախայրիք ու ձեռնամբարձ
Աղոթք արավ Արամազդին, արգիացիք այնտեղ բոլոր
{{տող|260}}Նըստած անձայն, ըստ օրինի, լըսում էին թագավորին,
Որ աչքերը երկինքն ուղղած՝ այսպես ասաց աղոթելով.
«Թող նախ ինքը ամենամեծ Արամազդը լինի վըկա,
Ապա Երկիրն ու Արեգակն ու Վրիժուհիք դըժոխային,
Որոնք պատժում են սըտերդումն և ուխտազանց դըրուժներին,
Որ ես երբեք ձեռք չեմ տվել Բրիսեիսին մինչև այսօր
Ո՛չ մըտնելու նպատակով, ո՛չ էլ ուրիշ բանի համար,
Այլ վըրանիս մեջ անարատ մընաց անմերձ և անշաղախ:
Իսկ եթե ես սուտ եմ ասում, աստվածները թող որ գըլխիս
Թափեն այնքան աղետ ու ցավ, որքան որ սուտ երդվողներին»։
{{տող|270}}Ասպես ասաց և վարազի վիզը կըտրեց որ պըղընձով,
Եվ Տալթիբիոսն այն գըլորեց ծովը անտակ` ձըկներին կեր.
Այն ժամանակ ոտքի ելավ Պելիսածին Աքիլլը վեհ
Եվ կանգնելով քաջամարտիկ արգիացոց միջև՝ ասաց.
«Հա՛յր Արամազդ, դո՛ւ ես, որ մեծ վնասներ ես տալիս մարդկանց,
Ագամեմնոնը լանջքիս տակ չէր գըրգըռի հոգիս երբեք,
Եվ ո՛չ էլ նա ի հեճուկս ինձ կառներ աղջիկն ու կըտաներ,
Այլ Զևսն ինքն էր, որ աքայանց շատ քաջերին մահ կամեցավ։
Բայց արդ ճաշի գընացեք դուք, որ ըսկըսենք մարտն անհապաղ»։
Այսպես ասաց և արձակեց ակըմբահույլ ժողովն արագ,
{{տող|280}}Ու ցըրվելով անմիջապես ամեն ոք իր նավը գընաց:
Իսկ մեծասիրտ միրմիդոնցիք ընծաները վերցընելով
Տարան դեպի նավը քաջոտն աստվածային Աքիլլեսի,
Զետեղեցին խորաններում ու նըստեցրին կանանց այնտեղ.
Եվ ձիերին դեպ երամակ տարան մարդիկ քաջագոտի։
Բրիսեիսը գեղեցկայտ՝ Աստղիկի պես ոսկեղինիկ,
Երբ որ տեսավ Պատրոկլեսին խորը խոցված սուր պըղընձով,
Ճիչ արձակեց ու դիակի վըրա ընկավ արտասվակոծ.
Չանգռում էր իր դեմքը չըքնաղ, պարանոցն ու կուրծքը փարթամ
Եվ ասում էր աստվածուհու պես գեղեցիկ կինը լալով.
{{տող|290}}«Ո՜հ, Պատրոկլես, դու թշվառիս սըրտի համար հո՜ւյժ սիրելի,
Ողջ ու առողջ թողի ես քեզ այս խորանից հեռանալիս,
Եվ այժմ ահա ետ դառնալով մեռած եմ քեզ գըտնում այստեղ:
Ախ, ինչպե՜ս են վիշտը վըշտի վըրա անվերջ թափվում վրաս...
Քաղաքի մոտ սուր պըղընձով վիրավորված տեսա նըրան,
Որին տըվին ինձ ամուսին հարըս և մայրն իմ մեծարո.
Տեսա երեք եղբայրներիս (միևնույն մոր ծոցի պըտուղ),
Սիրելինե՜րս, որոնք բոլորն իրենց օրհասն այնտեղ գտան։
Չէիր թողնում դու, Պատրոկլես, որ լաց լինեմ, երբ ըսպանեց
Քաղաքավեր քաջ Աքիլլեսն իմ ամուսնուն օրինական
{{տող|300}}Եվ ավարեց դյուցազնազարմ Մինեսի ճոխ քաղաքը նա։
Ասում էիր՝ օրինապես կամուսնացնես տարաբախտիս
Աստվածային Աքիլլի հետ, և դուք Փթիա տանելով ինձ
Հարսանեկան խընջույք կանեք միրմիդոնաց մեջ բազմամարդ:
Ընկար, ով քաջ, և ինձ մընաց միայն ողբա՜լ քեզ հավիտյան»:
Այսպես ասեց արտասվելով, ու լաց եղան բոլոր կանայք
Պատրոկլեսի վըրա, սակայն ամեն ոք իր վիշտն էր լալիս։
Իսկ աքայանց ծերունիներն Աքիլլեսի չորս կողմն առած՝
Խընդրում էին նըրան ճաշել, բայց նա մերժում էր բոլորին.
«Եթե կա դեռ մի բարեկամ, որ ինձ լըսում է, սիրելի՛ք,
{{տող|310}}Աղաչում եմ, մի՛ ըստիպեք, որ հագեցնեմ ինձ որևէ
Ըմպելիքով կամ կերակրով, զի մեծ մի վիշտ պատել է ինձ,
Պիտի սպասեմ և դիմանամ մինչ մայրամուտն արեգակի»։
Այսպես ասաց և իրենից հեռացրեց մյուս աքայեցոց,
Ու մընացին Ատրեորդիք և Ոդիսևսն աստվածային,
Իդոմենեսն ու Նեստորը և Փենիքսը ծերունափառ,
Որոնք ջանում էին անդուլ մըխիթարել վըշտացյալին:
Սակայն քաջի սիրտը վըշտոտ չէր ըսփոփվում ոչ մի բանով
Քանի դեռ նա ներս չէր մըտել արնոտ կըռվի լայն երախից
Պատրոկլեսի մասին միայն միտք անելով՝ ասում էր նա.
{{տող|320}}«Մի ժամանակ, ա՜յ իմ թըշվառ, իմ սիրելի ընկեր անգին,
Դու էիր ինձ, քո իսկ ձեռքով ճաշ մատուցում վըրանիս մեջ,
Ժամը ժամին, աշխույժ ու ժիր, երբ աքայանք՝ արտասվալից
Կըռիվ էին մըղում ահեղ՝ ձիախըրոխտ տրոյանց դեմ:
Իսկ արդ այստեղ պառկած ես դու վիրավորված, և ես ահա
Սիրտս անսըվաղ կերուխումից՝ ծոմ եմ պահել սիրույդ համար:
Չէի ըզգա այսքան խորունկ ցավ ու կըսկիծ իմ սըրտի մեջ,
Եթե նույնիսկ, օ՜, հարազատ հորըս մահվան գույժն առնեի,
Որ Փթիայում այժըմ գուցե թափում է դառն արտասուքներ
Իր մեկ հատիկ որդու համար, իսկ ես այստեղ, օտար հողում
{{տող|330}}Մարտ եմ մըղում տըրոյանց դեմ Հեղինեի համար անարգ.
Ոչ էլ եթե որդուս մահվան բոթը հասներ իմ ականջին,
Որ սընվում է սիրաբողբոջ՝ Սկիրոսում, եթե ողջ է
Եվ ապրում է իմ սիրելի Նեոպտոլեմն աստվածագեղ։
Առաջ այնպես էի կարծում, թե միայն ես եմ մեռնելու
Հեռու երկրիցն իմ հայրենի, օտար հողում տըրոյական,
Իսկ դու Փթիա կըդառնայիր և սևաթույր նավի վըրա
Նըստեցնելով իմ զավակին՝ կըտանեիր Սկիրոսից
Եվ մեկ առ մեկ ցույց կըտայիր նըրան բոլոր կալվածքներըս,
Ծառաներիս և աղախնոց և ապարանքն իմ բարձրահարկ։
{{տող|340}}Զի Պելևսը, կարծում եմ ես, արդեն մեռած պիտի լինի,
Իսկ եթե դեռ ապրում էլ է՝ հյուծվում է խոր ծերության մեջ,
Ամեն մի ժամ մահըս գուժող բոթաբերին ըսպասելով»։
Ասաց լալով, և նըրա հետ հեծկըլտում էր ավագանին,
Ամեն մեկը տանը թողած հարազատին իր հիշելով։
Նըրանց այդ լացը տեսնելով՝ գութը շարժվեց Զըրվանյանի,
Որ դառնալով Աթենասին՝ այս թևավոր խոսքերն ասաց.
«Դուստր իմ, իսպառ անտե՞ս առար արի մարդուն ազնըվաշուք,
Աքիլլեսի մասին այլևս բոլորովին հոգ չե՞ս տանում,
Որ բարձրածայր նավերի մոտ նըստած ահա տըրտում-տըխուր,
{{տող|350}}Դառնակսկիծ ողբում է մահն իր սիրելի ընկերակցի,
Եվ մինչ ճաշում են ուրիշներն, ինքը նըստել է անսըվաղ։
Գընա՛ իսկույն ու քաղցր ամբրոսն աստվածային նեկտարի հետ
Նըրա սըրտի մեջ կաթեցրու, որ նա քաղցից չընըվաղի»։
Ասաց, դըրդեց Աթենասին, որը այդ էր ուզում արդեն,
Եվ սըլացավ սավառնաթև ու սըրաձայն արծվի նըման,
Արփիափայլ բարձըր երկնից սուրաց կապույտ եթերն ի վար:
Այդ ժամանակ ճամբարի մեջ զինվում էին աքայեցիք։
Աստվածուհին՝ հավերժ անմահ աստվածների նեկտարն անուշ
Եվ ըմպելին կաթիլ-կաթիլ Աքիլլեսի սիրտը ծորեց.
{{տող|360}}Որ չըհասնի դըժոխատանջ սովը նըրա սըրունքներին,
Ապա նորից վերադարձավ հաստատաշեն պալատն իր հոր:
Աքայեցիք ծովագընաց նավերից դուրս գըրոհեցին,
Ինչպես ձյունի տեղատարափն է թանձրախուռն՝ Արամազդից
Թափվում երկիրն՝ արփիածին Հյուսիսակից խարազանված։
Նավերից դուրս էին թափվում այդպես անթիվ և անհամար
Գըլխանոցներ փայլակնացայտ և վահաններ կուռ ու կըմբյա,
Եվ զըրահներ կարծրածածկույթ կարավանդով, և նիզակներ,
Որոնց շողյունն ակնախըտիղ մինչև երկինքն էր բարձրանում.
Եվ պըղընձի փայլ ու ցոլքից ծիծաղում էր երկիրը ողջ,
{{տող|370}}Ու թընդում էր գետինն անթիվ մարդկանց ոտքի դոփյուններից,
Եվ նըրանց մեջ զինավառվում էր Աքիլլեսն աստվածային։
Ատամները կըրճտում էին,և աչքերը կայծակնացայտ
Վառվում էին կըրակի պես, և սրրտի մեջ սաստիկ մի ցավ,
Մըռմըռալով տըրոյանց դեմ՝ հագնում էր նա աստվածային
Պարգևները, որ դարբընեց Հեփեստոսը ճարտարապես:
Նախ և առաջ պատեց նա իր սըրունքները՝ չըքնաղագեղ
Սըռնապանով, որ արծաթյա ճարմանդներով էր կոճկըվում.
Ապա ծածկեց կուրծքը շըքեղ լանջապանով պատենազեն
Եվ կախելով արծաթագամ պըղընձյա սուրն ուսընդանութ՝
{{տող|380}}Առավ ասպարը մեծահաղթ, ճարտարագործ ու հաստաբեստ,
Որի փայլը լուսնանըման հեռուներն էր հասնում մինչև։
Ինչպես ծովով նավողներին երևում է ճաճանչը վառ
Մի կըրակի, որ վառվում է լեռան վըրա մի բարձըր տեղ,
Բայց մըրրիկները՝ ձըկնավետ ծովի վըրա բրռնի կերպով
Նըրանց ի բաց են հալածում իրենց սիրած ընկերներից,—
Այդպես նաև Աքիլլեսի աստվածակերտ, քանդակազարդ,
Գեղապաճույճ վահանի փայլն մինչև երկինքն էր բարձրանում։
Առավ ապա իր ամրակուռ սաղավարտն ու դըրեց գըլխին,
Եվ գըլխանոցն այդ ձիաբաշ շողշողում էր աստղի նըման,
{{տող|390}}Ու ծածանվում էին ոսկի գիսակները նըրա չորս կողմ,
Որ Հեփեստոսն էր փընջաձև համասըփռել գագաթի շուրջ։
Եվ ինքն իրեն փորձում էր նա այդ հիասքանչ զենքերի մեջ
Թե հարմա՞ր են գալիս արդյոք, ու շարվո՞ւմ են անդամները,
Որոնք ասես թևի վըրա առած՝ տանում էին նըրան:
Եվ վերչապես պահարանից հանեց նիզակն հայրենատուր,
Ծանրածանըր և հաստաբուն, որը ոչ մի աքայեցի
Անկարող էր նույնիսկ շարժել, և միայն ինքն՝ աստվածային
Աքիլլեսն էր ճոճում հըմուտ Պելյան հացին այդ հաստապինդ,
Որ Քիրոնը տըվեց նըրա հորը Պելյան բարձունքներից։
{{տող|400}}Ավտոմեդոնն ու Ալկիմոն երիվարներն էին լըծում
Եվ անցկացրին շուրջանակի սամեդները գեղապարույր,
Ու զարնելով սանձեր նըրանց ծընոտներին՝ պինդ պըրկեցին
Երասաններն՝ ասպանդակի վըրա դեպի ետ քաշելով:
Ավտոմեդոնն իր ձեռքն առավ վայելչահյուս մըտրակը պինդ
Ու նետվեց կառք անմիջապես, և ետևից ըսպառազեն
Ելավ Աքիլլն արեգնափայլ, փայլակնացայտ իր զենքերով
Ու ձայ տըվեց որոտագոչ իր հայրական նըժույգներին,
«Հըռչակավոր Ճեպոտնեից սերած օ դո՛ւք, Աշխե՛տ, Պիսա՛կ,
Տեսեք, որ ողջ ետ դարձընեք դուք ձեր կառքը նըստող քաջին
{{տող|410}}Դեպի բանակն աքայեցոց, երբ դադարենք մարտընչելուց,
Եվ չըթողնեք Պատրոկլի պես գետին ընկնի դիաթավալ»:
Լըծան տակից Աշխետը ժիր անակընկալ խոսեց այսպես.
Խոնարհելով գըլուխն իսկույն, և ճոխ բաշերն առատորեն
Հոսելով ցած սամիներից հասան մինչև գետինը գորշ
(Եվ խոսեցրեց նըրան Հերա լուսածըղի աստվածուհին).
«Այս անգամ էլ քեզ արդարև պիտ ազատենք, քա՛ջ Աքիլլես,
Բայց քո վերջին օրը մոտ է, որի մեջ մենք հանցանք չունենք,
Այլ մեծ աստվածն ու ինքնիշխան Ճակատագիրն ամենազոր։
Քավ լիցի, ո՛չ, մեր ծուլության ու հեղգության պատճառով չէր,
{{տող|420}}Որ տըրոյանք կողոպտեցին Պատրոկլեսի զենքերն ուսից,
Այլ վարսագեղ Լետովնի քաջ որդին` աստվածն էր մեծազոր,
Որ ըսպանեց Մենիտյանին առաջամարտ ջոկատներում
Դյուցազնաբար մարտընչելիս, և պարգևեց փառք Հեկտորին:
Թեկուզ վազենք մենք սըրընթաց Զեփյուռի պես թեթևաշունչ,
Որն, ասում են, հովերի մեջ ամենեն ժիրն է, քաջընթաց,
Բայց ի՞նչ օգուտ, երբ գըրված է քո ճակատի վըրա, որ դու
Պարտվես պիտի մի աստըծուց և մի մարդուց մահկանացու»։
Պատուհասներն՝ ընդհատեցին ձայնը նըրա, երբ խոսում էր:
Իսկ արագոտն Աքիլլեսը սաստիկ ցասմամբ ասաց ձիուն,
{{տող|430}}«Է՜ դու, Աշխե՛տ, ինչո՞ւ ես ինձ մահ գուշակում, քո ի՞նչ գործն է.
Ինքս էլ գիտեմ, որ ինձ շուտով վիճակված է մեռնել այստեղ
Հեռու հորիցն ու իմ մորից. սակայն ես չեմ դադարելու
Կըռվից, մինչև տըրոյացիք պատերազմից կուշտ հագենան»։
Այսպես ասաց որոտալով և ձիերը վարեց առաջ:
</poem>
== Երգ քսաներորդ։ Դիցամարտ ==
