}}
:Ռուսաստանը այլ ելք չունի, քան Ադրբեջանի հետ ռազմական դաշինք կնքելը
:Ահա եկավ վարձկաններին վերցնելու ժամը: Եւ որոշակի հույս կաՌուսաստանը այլ ելք չունի, որ սա միաժամանակ կլինի հայ «Գաղթօջախային դիվանագիտության», հայ համայնքային-հայրենակցական-մեռելածին քաղաքական մտքի թաղումը՝ վերջապես:Ի՞նչ կորուստներով է այս անգամ Հայաստանը դուրս գալու իր ավանդական մեռելապաշտության այս վերջին հարյուրամյակից եւ ինչ եզրակացությունով. դժվար է այս պահին գնահատել, որովհետեւ բուն ցնցումները դեռ առջեւում են: Տեր-Պետրոսյանի նման ռոմանտիկները կարծում են, թե այս անգամ դաս կքաղենք: Ոնց որ թե՝ հերթական անգամ սխալվում են: Եթե Մեծ Եղեռնի նման արհավիրքից անգամ բացարձակապես ոչ մի հետեւություն մեզ համար դուրս չբերեցինք... քան Ադրբեջանի հետ ռազմական դաշինք կնքելը
:Բայց այդ մասին՝ հետո, «Մեզ օդի նման անհրաժեշտ է սեփական թշնամի» հոդվածով: Իսկ մինչ այդ արձանագրենքԱհա եկավ վարձկաններին վերցնելու ժամը։ Եւ որոշակի հույս կա, որ նոր տարվա առաջին աշխատանքային տասնօրյակում Հայաստանում մեկնարկեց՝ ոչսա միաժամանակ կլինի հայ «Գաղթօջախային դիվանագիտության», ո´չ թե նախընտրական շրջանը, այլ 98 թվականի հեղաշրջման համար արդարանալու կամպանիան, որի սկիզբը դրեց, բնականաբար, Վազգեն Մանուկյանը՝ մասնակցության հայ համայնքային֊հայրենակցական֊մեռելածին քաղաքական մտքի թաղումը՝ վերջապես։Ի՞նչ կորուստներով է այս անգամ Հայաստանը դուրս գալու իր բաժին մեղքը, այդպիսով, հանձն առնելով (ինչից էլ որ ու ավանդական մեռելապաշտության այս վերջին հարյուրամյակից եւ ինչ ոգով էլ որ խոսեր), եւ շարունակեց (ինչը ամենահետաքրքիրն եզրակացությունով․ դժվար է) Նաիրա Մելքումյանըայս պահին գնահատել, որը զարգացնում էր Մանուկյանի գլխավոր միտքըորովհետեւ բուն ցնցումները դեռ առջեւում են։ Տեր֊Պետրոսյանի նման ռոմանտիկները կարծում են, թե հեղաշրջում արեցին, որովհետեւ Լեւոնի իշխանությունը լեգիտիմ չէր: Զգո՞ւմ եք լեյտմոտիվի փոփոխությունը. այս անգամ դաս կքաղենք։ Ոնց որ թե՝ հերթական անգամ սխալվում են։ Եթե Մեծ Եղեռնի նման արհավիրքից անգամ բացարձակապես ոչ թե որ Լեւոնը «ծախում էր Ղարաբաղը», այլ որ՝ թույլ էր: Այս մոտիվը գնալով սաստկանալու է՝ արտաքին քաղաքականության ճակատում տապալված լինելը ավելի ու ավելի ակնհայտ դառնալուն համընթաց, եւ թող զարմանալի չթվա, եթե իշխանափոխության հիմնավորումների սպառման վերջնամասում եւ կործանարար լինելը հանրության գլուխը մտնելու շեմին ապստամբները ապավինեն մանկամտությանը՝ թե Լեւոնին հրաժարականի պարտադրեցին, որովհետեւ մարդամոտ չէր: մի հետեւություն մեզ համար դուրս չբերեցինք…
:Եթե առաջիկայում ուշադիր լինենքԲայց այդ մասին՝ հետո, տեսնելու ենք, որ 98-ի հեղաշրջման մոտիվացիան գնալով Ղարաբաղի հարցից հեռացվելու, տարվելու «Մեզ օդի նման անհրաժեշտ է դեպի սոցիալական վիճակի (այն ժամանակվասեփական թշնամի» հոդվածով։ Իսկ մինչ այդ արձանագրենք, որ այսօրվանը լրագրողները մոռանան- ժողովուրդը չի մոռանում նոր տարվա առաջին աշխատանքային տասնօրյակում Հայաստանում մեկնարկեց՝ ոչ մեկը) թելադրությունների ոլորտը: Նաիրային ու Վ.Մանուկյանին այդ հարցում միանալու են (հերթականությունը ասել չեմ կարող), Արկադիանո´չ թե նախընտրական շրջանը, Արտաշ Թումանյանըայլ 98 թվականի հեղաշրջման համար արդարանալու կամպանիան, Արտաշ Գեղամյանըորի սկիզբը դրեց, Գառնիկ Անանյանըբնականաբար, մի քանի՝ սոցիալականի մեռած դաշնակ դասախոս ՀամալսարանիցՎազգեն Մանուկյանը՝ մասնակցության իր բաժին մեղքը, մի տասնյակ դոկտորներ ակադեմիայից՝ քյավառա Ազատ Եղիազարյանի գլխավորությամբայդպիսով, մի դասակ հին հանձն առնելով (ինչից էլ որ ու նոր կոմունիստ պատգամավորներ պառլամենտից՝ Սերժի ձեռնասուն, պոլի շորի նման առօրյա պետքերի Մերզիկը՝ ռամկավար դարձած դախ կոմսոմոլների շինջոկատովինչ ոգով էլ որ խոսեր), եւշարունակեց (ինչը ամենահետաքրքիրն է) Նաիրա Մելքումյանը, իհարկեորը զարգացնում էր Մանուկյանի գլխավոր միտքը, թանաքի ծծանի նման ձեռքի տակ լինող Հայրիկյանը: Եւ իհարկե Սիլվան: Լյուդմիլանթե հեղաշրջում արեցին, Ժաննանորովհետեւ Լեւոնի իշխանությունը լեգիտիմ չէր։ Զգո՞ւմ եք լեյտմոտիվի փոփոխությունը․ ոչ թե որ Լեւոնը «ծախում էր Ղարաբաղը», Ֆլորանայլ որ՝ թույլ էր։ Այս մոտիվը գնալով սաստկանալու է՝ արտաքին քաղաքականության ճակատում տապալված լինելը ավելի ու ավելի ակնհայտ դառնալուն համընթաց, Նառանեւ թող զարմանալի չթվա, Իռանեթե իշխանափոխության հիմնավորումների սպառման վերջնամասում եւ կործանարար լինելը հանրության գլուխը մտնելու շեմին ապստամբները ապավինեն մանկամտությանը՝ թե Լեւոնին հրաժարականի պարտադրեցին, Քիսոն... որովհետեւ մարդամոտ չէր։
:«Ղարաբաղը ծախելու» մոտիվը թուլանալու էԵթե առաջիկայում ուշադիր լինենք, որովհետեւ արտաքին քաղաքական օղակի՝ արդեն խեղդող սեղմումի տակ դադարելու է աշխատելտեսնելու ենք, ու երեւալու որ 98֊ի հեղաշրջման մոտիվացիան գնալով Ղարաբաղի հարցից հեռացվելու, տարվելու է, ամենայն ակնհայտությամբդեպի սոցիալական վիճակի (այն ժամանակվա, որ Ղարաբաղը «պահողները» ահա չորս տարի դրած նաղդով ծախում այսօրվանը լրագրողները մոռանան֊ ժողովուրդը չի մոռանում ոչ մեկը) թելադրությունների ոլորտը։ Նաիրային ու Վ․Մանուկյանին այդ հարցում միանալու են այն: Եւ ոչ միայն Ղարաբաղը(հերթականությունը ասել չեմ կարող), այլեւ Հայաստանի մարդկայինԱրկադիան, բարոյականԱրտաշ Թումանյանը, քաղաքականԱրտաշ Գեղամյանը, ռազմական ռեսուրսները անամոթաբար ծախում են՝ բլոկովԳառնիկ Անանյանը, կանիստրովմի քանի՝ սոցիալականի մեռած դաշնակ դասախոս Համալսարանից, կարատով եւ այլն: Ղարաբաղը՝ Ադրբեջանինմի տասնյակ դոկտորներ ակադեմիայից՝ քյավառա Ազատ Եղիազարյանի գլխավորությամբ, Հայաստանի ռեսուրսները՝ քամունմի դասակ հին ու նոր կոմունիստ պատգամավորներ պառլամենտից՝ Սերժի ձեռնասուն, պոլի շորի նման առօրյա պետքերի Մերզիկը՝ ռամկավար դարձած դախ կոմսոմոլների շինջոկատով, եւ, որքան էլ բանալ է ստացվումիհարկե, փողը մնում է իրենց: Ողբերգությունն ու զավեշտըթանաքի ծծանի նման ձեռքի տակ լինող Հայրիկյանը։ Եւ իհարկե Սիլվան։ Լյուդմիլան, ինչպես կյանքումԺաննան, միահյուսված են լինում քաղաքականության մեջ: Այս չորս տարին հարյուր-հազարների համար անձնական ողբերգություն եղավՖլորան, տասնյակ մարդկանց կյանք արժեցավՆառան, հարյուրավորների քաղաքական կարիերան փչացավԻռան, նոր հարյուրավորներ էլ սկսեցին ամեն շաբաթ եղունգները կտրել, մի տասնյակ մարդ էլ բիրդան հարստացան անհավատալի չափերի: Քիսոն…
:Ոչ թե իմ «Ղարաբաղը ծախելու» մոտիվը թուլանալու է, որովհետեւ արտաքին քաղաքական օղակի՝ արդեն խեղդող սեղմումի տակ դադարելու է աշխատել, ու քո հաշվիներեւալու է, ինչի մասին երեսանց բղավում ամենայն ակնհայտությամբ, որ Ղարաբաղը «պահողները» ահա չորս տարի դրած նաղդով ծախում են Արշակն ու Արտաշը: Ոչ: Դա ժամանակավոր անհարմարություն այն։ Եւ ոչ միայն Ղարաբաղը, այլեւ Հայաստանի մարդկային, բարոյական, քաղաքական, ռազմական ռեսուրսները անամոթաբար ծախում են՝ բլոկով, կանիստրով, կարատով եւ այլն։ Ղարաբաղը՝ Ադրբեջանին, Հայաստանի ռեսուրսները՝ քամուն, եւ, որքան էլ բանալ է հայաստանցիներիս համար: Այլ՝ Ղարաբաղի կորստյան գնով: Իսկ ստեփանակերտցի Նաիրան եկել Երեւանում խոսում ստացվում, փողը մնում է Տեր-Պետրոսյանի լեգիտիմությունից: Վատ նանար չեն ընտրելիրենց։ Ողբերգությունն ու զավեշտը, ես ձեզ ասեմինչպես կյանքում, այդ դերի միահյուսված են լինում քաղաքականության մեջ։ Այս չորս տարին հարյուր֊հազարների համար: Բայց բավականաչափ անհաջող է ընտրված արդարանալու կամպանիայի ստարտի երկրորդ դեմք Վազգեն Մանուկյանը: Բացի այնանձնական ողբերգություն եղավ, որ օբյեկտիվորեն սուբյեկտիվ կողմ էտասնյակ մարդկանց կյանք արժեցավ, ինչ հարյուրավորների քաղաքական կարիերան փչացավ, նոր հարյուրավորներ էլ որ խոսիսկսեցին ամեն շաբաթ եղունգները կտրել, դեռ մի բան տասնյակ մարդ էլ հոգուն մեղք է անում՝ 96 թվականի ձախողված հեղաշրջման մեջ արյուն չթափելու հանգամանքի պատիվը իրեն վերագրելով: բիրդան հարստացան անհավատալի չափերի։
:ԸնդհակառակըՈչ թե իմ ու քո հաշվին, այդ ինքն էր շահագրգռվածինչի մասին երեսանց բղավում են Արշակն ու Արտաշը։ Ոչ։ Դա ժամանակավոր անհարմարություն է հայաստանցիներիս համար։ Այլ՝ Ղարաբաղի կորստյան գնով։ Իսկ ստեփանակերտցի Նաիրան եկել Երեւանում խոսում է Տեր֊Պետրոսյանի լեգիտիմությունից։ Վատ նանար չեն ընտրել, որ արյուն թափվիես ձեզ ասեմ, եթե անգամ հազար անգամ երդվիայդ դերի համար։ Բայց բավականաչափ անհաջող է ընտրված արդարանալու կամպանիայի ստարտի երկրորդ դեմք Վազգեն Մանուկյանը։ Բացի այն, որ չէր ուզում: Կամ՝ միամիտներիս համոզի, որ չէր ուզում: Այդ իշխանության համար էր արյունը վտանգավոր: Մոռանում ենք, որ միայն վերջին տարիներին ենք հայաստանցիներս զարմանքով նկատել, որ արյունը ամրապնդում օբյեկտիվորեն սուբյեկտիվ կողմ է իշխանությունը, գոնե՝ առժամանակ: Այն ժամանակ բոլորովին հակառակ համոզմունքն ունեինք բոլորս: Այնպես ինչ էլ որխոսի, արյունը իշխանությանը պետք չէր, եւ նա ապահովեց, որ արյուն չթափվի: Ճիշտ է, դեռ մի քիչ բան էլ նախախնամությունը իրենց կողմից եղավ: Ի դեպ, լեգիտիմության եւ հոգուն մեղք է անում՝ 96 թվականի ռեյտինգների մասին: Ահա թե ինչ են գրում մեր նախագահական ընտրությունների նախօրյակին ռուսական կառավարական շրջանակներին մոտ կանգնած քաղաքական վերլուծաբանները («Նացիոնալնայա սլուժբա նովոստեյ»):ձախողված հեղաշրջման մեջ արյուն չթափելու հանգամանքի պատիվը իրեն վերագրելով։
:ՈւրեմնԸնդհակառակը, ռուս քաղաքական վերլուծաբանները 96 թվականի նախագահության մեր թեկնածուների հնարավորությունները այսպես են գնահատում. «Հիմա քչերն են կասկածում ներկա նախագահի հաղթանակինայդ ինքն էր շահագրգռված, որը ընտրողների մեծամասնության մոտ եւ ներհայաստանյան քաղաքականության մեջ կարողացել է առաջատար դիրք գրավել: Դրա որ արյուն թափվի, եթե անգամ հազար անգամ երդվի, որ չէր ուզում։ Կամ՝ միամիտներիս համոզի, որ չէր ուզում։ Այդ իշխանության համար էլ նրա ախոյանների կողմից նրան առաջադրվող պրետենզիաները էր արյունը վտանգավոր։ Մոռանում ենք, որ միայն որոշակի քաղաքական դիրքեր պահելու հայտ եւ միջոց վերջին տարիներին ենք հայաստանցիներս զարմանքով նկատել, որ արյունը ամրապնդում է դիտվում: Դրանով ենիշխանությունը, ըստ երեւույթինգոնե՝ առժամանակ։ Այն ժամանակ բոլորովին հակառակ համոզմունքն ունեինք բոլորս։ Այնպես որ, առաջնորդվում նաեւ ակնհայտ աուտսայդերներ Բադալյանըարյունը իշխանությանը պետք չէր, Հայրիկյանըեւ նա ապահովեց, Սարգսյանըոր արյուն չթափվի։ Ճիշտ է, Աղալովյանը»: Որպեսզի վերոգրյալը մասնավոր մեկի սուբյեկտիվ կարծիք չհամարենք կամ դաշնակից երկու երկրներից մեկի կառավարության կանխակալ ու կանխորոշող (Ռուսաստանի դեպքում) կարծիքըմի քիչ էլ նախախնամությունը իրենց կողմից եղավ։ Ի դեպ, ուշադրություն դարձնենք հետեւյալ առանցքային մտքին. «Հայաստանի պարագային լեգիտիմության եւ 96 թվականի ռեյտինգների մասին։ Ահա թե ինչ են գրում մեր նախագահական ընտրությունների նախօրյակին ռուսական կառավարական շրջանակներին մոտ կանգնած քաղաքական վերլուծաբանները (հոդվածը ընդհանրապես Կովկասի մասին է - Ա.Հ.«Նացիոնալնայա սլուժբա նովոստեյ») Ռուսաստանի գլխավոր քաղաքական շահը այն է, որ պահպանվի դաշնակից երկրի քաղաքական ռեժիմի կայունությունը»: ։
:Իսկ ինչո՞վ պիտի ռուսական կառավարությունը նպաստի դաշնակից երկրի քաղաքական ռեժիմի կայունությանը: Ամենեւին էլ ոչ եղած իշխանությունը պաշտպանելու միանշանակորենՈւրեմն, այլ «ուշադիր եւ բարյացակամորեն հետեւելով Հայաստանում ընթացող պրոցեսներին», որովհետեւ, համոզված ռուս քաղաքական վերլուծաբանները 96 թվականի նախագահության մեր թեկնածուների հնարավորությունները այսպես են գնահատում․ «Հիմա քչերն են Ռուսաստանումկասկածում ներկա նախագահի հաղթանակին, «Գործող համաձայնագրով նշագրված երկկողմանի հարաբերությունների ուղղվածությունը, ամենայն հավանականությամբ, զգալի փոփոխություն չի կրի առաջիկա ընտրությունների ցանկացած ելքի դեպքում»: Ահա այս վերջին համոզմունքը առավել քան համոզիչ որը ընտրողների մեծամասնության մոտ եւ ներհայաստանյան քաղաքականության մեջ կարողացել է դարձնում ռուս վերլուծաբանների՝ Հայաստանի 96 թվի նախընտրական շրջանի համակրությունների առաջատար դիրք գրավել։ Դրա համար էլ նրա ախոյանների կողմից նրան առաջադրվող պրետենզիաները միայն որոշակի քաղաքական դիրքեր պահելու հայտ եւ հակակությունների պատկերի գնահատման օբյեկտիվությունը: Այդ սկզբունքին հետեւելով եւ այդ գնահատականն ունենալովմիջոց է դիտվում։ Դրանով են, սակայնըստ երեւույթին, ռուսական կողմը կուզենարառաջնորդվում նաեւ ակնհայտ աուտսայդերներ Բադալյանը, որ «եթե Տեր-Պետրոսյանի ընկեր-ախոյանները ընտրություններում հավաքեն ձայների նշանակալի մասըՀայրիկյանը, ապա նրանք շանս կստանան վերադառնալ իշխանության կառույցներըՍարգսյանը, որըԱղալովյանը»։ Որպեսզի վերոգրյալը մասնավոր մեկի սուբյեկտիվ կարծիք չհամարենք կամ դաշնակից երկու երկրներից մեկի կառավարության կանխակալ ու կանխորոշող (Ռուսաստանի դեպքում) կարծիքը, պիտի ենթադրելուշադրություն դարձնենք հետեւյալ առանցքային մտքին․ «Հայաստանի պարագային (հոդվածը ընդհանրապես Կովկասի մասին է ֊ Ա․Հ․) Ռուսաստանի գլխավոր քաղաքական շահը այն է, պոզիտիվ ազդեցություն կունենա հայկական պետականության ամրապնդման տեսակետից: որ պահպանվի դաշնակից երկրի քաղաքական ռեժիմի կայունությունը»։
:Բազմաթիվ դեմոկրատական երկրների զարգացման փորձը ցույց է տալիս, որ դրանց ներքաղաքական կայունությունը ուղղակիորեն կախված է Իսկ ինչո՞վ պիտի ռուսական կառավարությունը նպաստի դաշնակից երկրի քաղաքական վերնախավում ռեժիմի կայունությանը։ Ամենեւին էլ ոչ եղած իշխանությունը պաշտպանելու միանշանակորեն, այլ «ուշադիր եւ իշխանական կառույցներում բոլոր հիմնական հասարակական կառույցների եւ դրանց ներկայացուցիչների մասնակցության աստիճանից»: Թող ներվի ինձ ծավալուն այս մեջբերումը: Համենայն դեպսբարյացակամորեն հետեւելով Հայաստանում ընթացող պրոցեսներին», կողմնակի հայացք է ու ավելի ձանձրալի չէորովհետեւ, համոզված են Ռուսաստանում, «Գործող համաձայնագրով նշագրված երկկողմանի հարաբերությունների ուղղվածությունը, ամենայն հավանականությամբ, զգալի փոփոխություն չի կրի առաջիկա ընտրությունների ցանկացած ելքի դեպքում»։ Ահա այս վերջին համոզմունքը առավել քան Վ.Մանուկյանի յոթնամյա նաղլը՝ իր չստացված ձայների մասին: Եւ պակաս հուսահատեցնող համոզիչ էդարձնում ռուս վերլուծաբանների՝ Հայաստանի 96 թվի նախընտրական շրջանի համակրությունների եւ հակակությունների պատկերի գնահատման օբյեկտիվությունը։ Այդ սկզբունքին հետեւելով եւ այդ գնահատականն ունենալով, քան մանկական վերկուսակցական խանդավառությունը Լյովիկ Զուրաբյանիսակայն, որով նա Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի գլխավոր սոցիոլոգ կարգեց կենսագրությամբռուսական կողմը կուզենար, խասյաթովոր «եթե Տեր֊Պետրոսյանի ընկեր֊ախոյանները ընտրություններում հավաքեն ձայների նշանակալի մասը, անատոմիայովապա նրանք շանս կստանան վերադառնալ իշխանության կառույցները, ուղնուծուծով սկաուտ եւ դաշնակցական Նաիրի Բադալյանին՝ 1996 ընտրական տարում: Ինչպես եթե...որը, պիտի ենթադրել, պոզիտիվ ազդեցություն կունենա հայկական պետականության ամրապնդման տեսակետից։
:Բայց անպատկերացնելին ես ինչպես նկարագրեմ: Չեմ ուզում խորանալ «խլուրդ»-ական-լրտեսական դատողությունների մեջ, բայց պարզագույն մի կանոն՝ քաղաքական ասեմ, ազգային ասեմ, համակեցություն ասեմ, թե պարզապես կենցաղային, կա մի այդպիսի կանոն կամ օբյեկտիվ ռեալությունԲազմաթիվ դեմոկրատական երկրների զարգացման փորձը ցույց է տալիս, որ համաձայնությանը նախորդում դրանց ներքաղաքական կայունությունը ուղղակիորեն կախված է հանդուրժողականությունըքաղաքական վերնախավում եւ իշխանական կառույցներում բոլոր հիմնական հասարակական կառույցների եւ դրանց ներկայացուցիչների մասնակցության աստիճանից»։ Թող ներվի ինձ ծավալուն այս մեջբերումը։ Համենայն դեպս, ինչպես հաշտությանը զինադադարն կողմնակի հայացք է նախորդում: Դա վերաբերվում է մարդկային գործունեության անխտիր բոլոր ոլորտներին: Պատկերացրեքու ավելի ձանձրալի չէ, որ նույնիսկ ներազգային հարաբերությունների ոլորտին: Որովհետեւ բնությունը քան Վ․Մանուկյանի յոթնամյա նաղլը՝ իր օրենքները չի փոխումչստացված ձայների մասին։ Եւ պակաս հուսահատեցնող է, ըստ այնմքան մանկական վերկուսակցական խանդավառությունը Լյովիկ Զուրաբյանի, թե ոլորտը սուրբ էորով նա Լեւոն Տեր֊Պետրոսյանի գլխավոր սոցիոլոգ կարգեց կենսագրությամբ, սրբազան էխասյաթով, թե ինչ շանոտնուգլուխ է: Թռչելուց առաջանատոմիայով, եթե անգամ ազգային երկպառկտչության վրայով ես թռչում, պետք է ասել՝ «հոպ»: Բայց սա՝ ապագայի համար: ուղնուծուծով սկաուտ եւ դաշնակցական Նաիրի Բադալյանին՝ 1996 ընտրական տարում։ Ինչպես եթե…
:Իսկ այն ժամանակ սկսնակ սոցիոլոգ (հասկացությունԲայց անպատկերացնելին ես ինչպես նկարագրեմ։ Չեմ ուզում խորանալ «խլուրդ»֊ական֊լրտեսական դատողությունների մեջ, որը Հայաստանում ասոցիացվում է արդեն խարդախ բառի հետ) Բադալյանը (հետագայում՝ կասկածյալ)բայց պարզագույն մի կանոն՝ քաղաքական ասեմ, որը իր հասարակականազգային ասեմ, քաղաքականհամակեցություն ասեմ, աշխատանքային կենսագրությունը սկսել էր սկաուտական բանակումներում եւ նոր ձեւավորվող դաշնակցական լրատվական ցանցումթե պարզապես կենցաղային, 96-ինկա մի այդպիսի կանոն կամ օբյեկտիվ ռեալություն, հանկարծոր համաձայնությանը նախորդում է հանդուրժողականությունը, դառնում ինչպես հաշտությանը զինադադարն է Տեր-Պետրոսյանի նախընտրական շտաբի կարեւորագույն դեմքերից մեկընախորդում։ Դա վերաբերվում է մարդկային գործունեության անխտիր բոլոր ոլորտներին։ Պատկերացրեք, որ նույնիսկ ներազգային հարաբերությունների ոլորտին։ Որովհետեւ բնությունը իր օրենքները չի փոխում, ըստ այնմ, որովհետեւ Զուրաբյանը դառնում թե ոլորտը սուրբ է, փաստորենսրբազան է, ընտրությունների՝ մամուլի գծով պատասխանատուն: Իսկ որտեղ ենք տեսնում սույն Բադալյանին իր սեւ գործը անելուց հետոթե ինչ շանոտնուգլուխ է։ Թռչելուց առաջ, 98 թվականին...եթե անգամ ազգային երկպառկտչության վրայով ես թռչում, պետք է ասել՝ «հոպ»։ Բայց սա՝ ապագայի համար։
:ԱպրեսԻսկ այն ժամանակ սկսնակ սոցիոլոգ (հասկացություն, Վազգեն Սարգսյանի աշխատակազմում, որպես քաղաքական ու ռազմավարական վերլուծությունների որը Հայաստանում ասոցիացվում է արդեն խարդախ բառի հետ) Բադալյանը (ռազմախին նայեքհետագայում՝ կասկածյալ) խմբի ղեկավար՝ մտքի տիտան Շիրխանյանի ենթակայության տակ: Եւ այդ ժամանակներում է, որ բուռն ծաղկում է ապրում Նաիրի Բադալյան- մանր սոցիոլոգի գործունեությունը: Երբ ամեն ամիս հարցումներ է անցկացնում՝ նախապես կուսակցություններից կանխավճար հավաքելով որը իր հասարակական, քաղաքական, աշխատանքային կենսագրությունը սկսել էր սկաուտական բանակումներում եւ ամսվա վերջում ամենքին մի քանի ռեյտինգ գրում տալիս: Անշուշտնոր ձեւավորվող դաշնակցական լրատվական ցանցում, ամենաշատ տոկոսը՝ Դաշնակցությանը: Բայց դառնանք 96-ին: Անշուշտ96֊ին, ժողովրդային տրամադրությունները իմանալու միակ աղբյուրը Տեր-Պետրոսյանի համար Ն. Բադալյանը չէր՝ Դաշնակցության հետ: Բայց ճակատագրի հեգնանքն այն հանկարծ, դառնում էՏեր֊Պետրոսյանի նախընտրական շտաբի կարեւորագույն դեմքերից մեկը, որ երկրորդ աղբյուրը Սերժ Սարգսյանի ղեկավարած Ազգային անվտանգության ծառայությունն էր: Արդեն կարելի որովհետեւ Զուրաբյանը դառնում է մոտավոր պատկերացում կազմել, թե գործող նախագահի թիմը ապատեղեկատվության ինչ պաշարով եւ ինչ տրամադրությամբ էր գնում դեպի նախագահական ընտրությունները: Բայց կար համակրությունների եւ հակակրությունների մի այլ պատկերփաստորեն, ինչի մասին ընտրություններից ամիսներ առաջ գիտեր նաեւ ռուսական իշխանությունը: ընտրությունների՝ մամուլի գծով պատասխանատուն։ Իսկ թե ռուսական կողմը տեղյա՞կ էր պահել, թե՞ ոչ Տեր-Պետրոսյանին՝ որտեղ ենք տեսնում սույն Բադալյանին իր ուսումնասիրությունների մասինսեւ գործը անելուց հետո, մենք չգիտենք: Մենք նաեւ չգիտենք ՑՐՈՒ-ի մատուցած տեղեկությունը, որը պիտի որ շատ չտարբերվեր Նաիրի Բադալյանի հրամցրած պատկերից:98 թվականին…
:Հիմա անլեգիտիմության հին երգը նորից Ապրես, Վազգեն Սարգսյանի աշխատակազմում, որպես քաղաքական բեմ ու ռազմավարական վերլուծությունների (ռազմախին նայեք) խմբի ղեկավար՝ մտքի տիտան Շիրխանյանի ենթակայության տակ։ Եւ այդ ժամանակներում է ելնում. ինչո՞ւ: Պետք չէ շատ առաջ ընկնել եւ եզրակացնել, որ սկսվել բուռն ծաղկում է նախագահական ընտրությունների նախաշրջանըապրում Նաիրի Բադալյան֊ մանր սոցիոլոգի գործունեությունը։ Երբ ամեն ամիս հարցումներ է անցկացնում՝ նախապես կուսակցություններից կանխավճար հավաքելով եւ ամսվա վերջում ամենքին մի քանի ռեյտինգ գրում տալիս։ Անշուշտ, թեեւ հակառակը պնդելն էլ խոհեմ չի լինի: Իհարկեամենաշատ տոկոսը՝ Դաշնակցությանը։ Բայց դառնանք 96֊ին։ Անշուշտ, Քոչարյանըժողովրդային տրամադրությունները իմանալու միակ աղբյուրը Տեր֊Պետրոսյանի համար Ն․ Բադալյանը չէր՝ Դաշնակցության հետ։ Բայց ճակատագրի հեգնանքն այն է, համենայն դեպս, պատրաստվում որ երկրորդ աղբյուրը Սերժ Սարգսյանի ղեկավարած Ազգային անվտանգության ծառայությունն էր։ Արդեն կարելի է ընտրություններին մոտավոր պատկերացում կազմել, թե գործող նախագահի թիմը ապատեղեկատվության ինչ պաշարով եւինչ տրամադրությամբ էր գնում դեպի նախագահական ընտրությունները։ Բայց կար համակրությունների եւ հակակրությունների մի այլ պատկեր, բնականաբարինչի մասին ընտրություններից ամիսներ առաջ գիտեր նաեւ ռուսական իշխանությունը։ Իսկ թե ռուսական կողմը տեղյա՞կ էր պահել, գտել ու ֆիքսել է թե՞ ոչ Տեր֊Պետրոսյանին՝ իր բուն հակառակորդին՝ Տեր-Պետրոսյանին: Զարմանալի կլիներուսումնասիրությունների մասին, եթե նա Արտաշին կամ մեկ ուրիշի լուրջ ընդուներ եւ մեկուկես տարի առաջ կամպանիա սկսերմենք չգիտենք։ Մենք նաեւ չգիտենք ՑՐՈՒ֊ի մատուցած տեղեկությունը, ինչը (վաղ սկսելը) հղի է փուստ-ստարտի վտանգներով: Նա պետքը չունի վաղ սկսելու: Նրան Վազգենի եւ Նաիրայի կամպանիան պետք է նախ այսօրվա քաղաքական վիճակի թելադրանքով: որը պիտի որ շատ չտարբերվեր Նաիրի Բադալյանի հրամցրած պատկերից։
:Արտաքին Հիմա անլեգիտիմության հին երգը նորից քաղաքական: Ներսում նա խնդիր չունիբեմ է ելնում․ ինչո՞ւ։ Պետք չէ շատ առաջ ընկնել եւ եզրակացնել, հատկապես որ կեղծելու տարբերակը կա: Նման դեպքումսկսվել է նախագահական ընտրությունների նախաշրջանը, եթե հույս թեեւ հակառակը պնդելն էլ չունեն ընտրություններին հասնելուխոհեմ չի լինի։ Իհարկե, Քոչարյանը, համենայն դեպս, նախընտրական կամպանիայի իմիտացիա անում են: Այլապես թիմը սխալ կհասկանա պատրաստվում է ընտրություններին եւ ժամանակից շուտ կլքի պատրոնին: Դա արվում է ոչ միայն համակիր լոխերի համար, այլեւ մերձավորագույն զինակիցների: Բայց իշխանության բիրտ բնույթն է այդպիսին: Քնքշություն ակնկալեք ձեր սիրուհիներից: Եւ ուրեմնբնականաբար, Քոչարյանն այսօր ձեռքն գտել ու ֆիքսել է առել երկսայրի մի բան: Կհասնի՞ ընտրություններիիր բուն հակառակորդին՝ Տեր֊Պետրոսյանին։ Զարմանալի կլիներ, կօգտագործի Լեւոնի դեմ, չի հասնի... օգտագործում է արդեն այսօր: Այսօրվանից: Ամենահավանական զարգացումների դեպքում եթե նա պիտի հեղաշրջման համար արդարանալու բավականաչափ պաշար կուտակած լինի: Կասկածելի ճանապարհ է, Արտաշին կամ մեկ ուրիշի լուրջ ընդուներ եւ Մանուկյանին էլ հատակն է տանում հետը: Ամենայն հավանականությամբմեկուկես տարի առաջ կամպանիա սկսեր, անգիտակցաբար է անում, ինչպես շատուշատ բաներ, որ արել է այս տարիներին: Բայց Մանուկյանը ինչո՞ւ է Քոչարյանի քարը իր վզին կապել: Որովհետեւ Վազգենը իր տարերքի մեջ ինչը (վաղ սկսելը) հղի է: փուստ֊ստարտի վտանգներով։ Նա բլեֆ պետքը չունի վաղ սկսելու։ Նրան Վազգենի եւ Նաիրայի կամպանիան պետք է անում: Իսկ այս ողջ իրարանցման պատճառն այն է, որ Ռուսաստանին այսօր այլ բան չի մնում անելու, քան ռազմական Դաշինք կնքելը Ադրբեջանի հետ: Կենտրոնական Ասիայում ամերիկացիների հիմնավորվելուց հետո:նախ այսօրվա քաղաքական վիճակի թելադրանքով։
:Մոսկվայում Բաքվի հետ ստորագրված համաձայնագրի մանրամասները էական չեն: Ամենայն հավանականությամբԱրտաքին քաղաքական։ Ներսում նա խնդիր չունի, այն կիսով չափ հատկապես որ կեղծելու տարբերակը կա։ Նման դեպքում, եթե հույս էլ պատկերացում չի տալիս այն գեոպոլիտիկ զարգացումների մասինչունեն ընտրություններին հասնելու, ինչի հոտը առել է դաշնակցությունը համենայն դեպս, նախընտրական կամպանիայի իմիտացիա անում են։ Այլապես թիմը սխալ կհասկանա եւ ինչը օբյեկտիվ պատճառներով դեռ չի հասկացել ռամկավարների Թերմաշը: Կարծեմ ուղիղ մեկ տարի առաջ մենք ենթադրել էինքժամանակից շուտ կլքի պատրոնին։ Դա արվում է ոչ միայն համակիր լոխերի համար, որ ԱՄՆ-ը շուտով բանակցություններ կսկսի Թալիբների հետ: Թալիբների հետայլեւ մերձավորագույն զինակիցների։ Բայց իշխանության բիրտ բնույթն է այդպիսին։ Քնքշություն ակնկալեք ձեր սիրուհիներից։ Եւ ուրեմն, թե առանց ԹալիբներիՔոչարյանն այսօր ձեռքն է առել երկսայրի մի բան։ Կհասնի՞ ընտրությունների, ամերիկացիները մտնելու էին Աֆղանստան անխուսափելիորենկօգտագործի Լեւոնի դեմ, որովհետեւ տարածաշրջանում քաղաքական ամեհի վակուում էր գոյացել, ինչը լիցքաթափելու համար ռուսները չի հասնի… օգտագործում է արդեն ուժ չունեինայսօր։ Այսօրվանից։ Ամենահավանական զարգացումների դեպքում նա պիտի հեղաշրջման համար արդարանալու բավականաչափ պաշար կուտակած լինի։ Կասկածելի ճանապարհ է, Չինաստանը՝ դեռ չուներ: Մնում էր Ամերիկան: Ինչը եւ եղավ: ԱմերիկացիներըՄանուկյանին էլ հատակն է տանում հետը։ Ամենայն հավանականությամբ, ի վերջոանգիտակցաբար է անում, Կովկասում ռուսներին թեթեւակի վրաքաշ անելով՝ մտան Կասպից ծովի եւ Իրանի թիկունքը՝ էֆեկտիվ նրբագեղությամբինչպես շատուշատ բաներ, եթե որ արել է այս տերմինըտարիներին։ Բայց Մանուկյանը ինչո՞ւ է Քոչարյանի քարը իր վզին կապել։ Որովհետեւ Վազգենը իր տարերքի մեջ է։ Նա բլեֆ է անում։ Իսկ այս ողջ իրարանցման պատճառն այն է, իհարկեոր Ռուսաստանին այսօր այլ բան չի մնում անելու, օգտագործելի է ռազմաքաղաքական օպերացիաների դեպքում: քան ռազմական Դաշինք կնքելը Ադրբեջանի հետ։ Կենտրոնական Ասիայում ամերիկացիների հիմնավորվելուց հետո։
:Դա Ռուսաստանի համար չարյաց փոքրագույնն էր՝ համեմատած Չինական ապագա հնարավոր ներխուժման Մոսկվայում Բաքվի հետ: Այդ պատճառով ստորագրված համաձայնագրի մանրամասները էական չեն։ Ամենայն հավանականությամբ, այն կիսով չափ էլ ռուսական կողմի առարկությունները ճարահատյալ են: Ամերիկացիները միայն առիթ չունեինպատկերացում չի տալիս այն գեոպոլիտիկ զարգացումների մասին, ինչի հոտը առել է դաշնակցությունը եւ ինչը ձեռք բերեցին սեպտեմբերի 11-ին: Չլիներ սեպտեմբերի 11-ըօբյեկտիվ պատճառներով դեռ չի հասկացել ռամկավարների Թերմաշը։ Կարծեմ ուղիղ մեկ տարի առաջ մենք ենթադրել էինք, կլիներ դեկտեմբերի՝ կարեւոր չէ քանիսը, կամ չգիտեմ որ ամսի որեւէ օր: Մեզ վերաբերվող մասով հակատեռորիստական կամպանիայի նշմարվող զարգացումներից ԱՄՆ֊ը շուտով բանակցություններ կսկսի Թալիբների հետ։ Թալիբների հետ, թե առանց Թալիբների, ամերիկացիները մտնելու էին Աֆղանստան անխուսափելիորեն, որովհետեւ տարածաշրջանում քաղաքական ամեհի վակուում էր գոյացել, ինչը լիցքաթափելու համար ռուսները արդեն ուժ չունեին, Չինաստանը՝ դեռ չուներ։ Մնում էր Ամերիկան։ Ինչը եւ դասերից մեկն այն է լինելուեղավ։ Ամերիկացիները, որ Կոալիցիան չի կարող տեւական ժամանակ այսպես ստորացված վիճակում թողնել մահմեդական աշխարհինի վերջո, Կովկասում ռուսներին թեթեւակի վրաքաշ անելով՝ մտան Կասպից ծովի եւ որ այդ աշխարհի կողմից Ամերիկային հասցեագրվող գլխավոր՝ երկակի ստանդարտով առաջնորդվելու մեղադրանքը մեղմելու համար մոտ ապագայում Կոալիցիան պատժելու Իրանի թիկունքը՝ էֆեկտիվ նրբագեղությամբ, եթե այս տերմինը, իհարկե, օգտագործելի է նաեւ քրիստոնյա մի կարգազանց տարածք: ռազմաքաղաքական օպերացիաների դեպքում։
:Իսկ այդպիսինԴա Ռուսաստանի համար չարյաց փոքրագույնն էր՝ համեմատած Չինական ապագա հնարավոր ներխուժման հետ։ Այդ պատճառով էլ ռուսական կողմի առարկությունները ճարահատյալ են։ Ամերիկացիները միայն առիթ չունեին, ըստ ամենայնիինչը ձեռք բերեցին սեպտեմբերի 11֊ին։ Չլիներ սեպտեմբերի 11֊ը, Հայաստանն է: Հատկապես, որ վերջին 10 տարում քիչ «ավանդ» չենք ներդրել մահմեդական աշխարհի հասարակական կարծիքում երկակի ստանդարտի գոյության համոզմունքի ձեւավորման գործում: Այնպես որ, քավության նոխազը կլիներ դեկտեմբերի՝ կարեւոր չէքանիսը, կամ չգիտեմ որ փնտրելու են: Եւ ահա թե վերջում ինչ է ստանում «լավ ժամանակներին սպասելու» քաղաքականությունը՝ մասնավորապես, ամսի որեւէ օր։ Մեզ վերաբերվող մասով հակատեռորիստական կամպանիայի նշմարվող զարգացումներից եւ այդպիսի կենսաձեւը՝ ընդհանրապես: Եւ մինչ թոթովախոս աղամալյանները-աղալովյանները հին ղալմաղալն են քոքել Հյուսիս-Հարավ անմտության մասին (պատեֆոնի երանավետ ժամանակներում կտտոցով ասեղը ակոսից դուրս գցելու հնարավորություն կար), ռուսական մեծագույն նավթային ընկերությունը արդեն ակնհայտորեն միանում է Բաքու-Ջեյհան գծին. մնացածը մասնակցության տոկոսի բազարն դասերից մեկն այն է: Եթե անգամ լուրջ ընդունենք Հյուսիս-Հարավ «օսը»լինելու, ի՞նչ կապ ունի դա հայերիս հետ: Ռուսաստանը իր «օսը» անց է կացնում որտեղով ասեսոր Կոալիցիան չի կարող տեւական ժամանակ այսպես ստորացված վիճակում թողնել մահմեդական աշխարհին, բայց ոչ երկայնությամբ Գյուլնազ տատի հեքիաթ Իրան-Հայաստան գազամուղի, որը այս քաղաքականության պայմաններում, քանի դեռ Ռուսաստանի ընդերքում գեթ մեկ բալոն գազ կմնա, չի իրագործվի: Իսկ եւ որ այդ թեմայով Օսկանյան-Քոչարյանի հակառուսական շանտաժը վատ կվերջանա: Հայտնի է, թե ինչով աշխարհի կողմից Ամերիկային հասցեագրվող գլխավոր՝ երկակի ստանդարտով առաջնորդվելու մեղադրանքը մեղմելու համար մոտ ապագայում Կոալիցիան պատժելու է ավարտվում թույլի շանտաժը-լավագույն դեպքում՝ ապտակով: նաեւ քրիստոնյա մի կարգազանց տարածք։
:Անցած տարիԻսկ այդպիսին, երբ Ռուսաստանի տրանսպորտի նախարարի տեղակալը Ադրբեջանում բանակցություններ էր վարում Ռուսաստանը Ադրբեջանի ու Իրանի վրայով հարավային ծովերին կապող երկաթուղու պակասող 300 կիլոմետր հատվածը կառուցելու մասինըստ ամենայնի, նույն օրերին նույն Ռուսաստանի էներգետիկայի փոխնախարարը Երեւանում հայտարարեցՀայաստանն է։ Հատկապես, որ վերջին 10 տարում քիչ «ավանդ» չենք ներդրել մահմեդական աշխարհի հասարակական կարծիքում երկակի ստանդարտի գոյության համոզմունքի ձեւավորման գործում։ Այնպես որ, թե՝ «Պատմականորեն հնարավոր քավության նոխազը չէ, որ ռուսական գազը Թուրքիա մտնի Հայաստանով»: Ոչ փնտրելու են։ Եւ ահա թե աշխարհագրորեն, ոչ թե քաղաքական պատճառաբանությամբվերջում ինչ է ստանում «լավ ժամանակներին սպասելու» քաղաքականությունը՝ մասնավորապես, եւ ոչ էլ տնտեսագիտականայդպիսի կենսաձեւը՝ ընդհանրապես։ Եւ մինչ թոթովախոս աղամալյանները֊աղալովյանները հին ղալմաղալն են քոքել Հյուսիս֊Հարավ անմտության մասին (պատեֆոնի երանավետ ժամանակներում կտտոցով ասեղը ակոսից դուրս գցելու հնարավորություն կար), այլ շիփշիտակ՝ «պատմականորեն»: Իհարկեռուսական մեծագույն նավթային ընկերությունը արդեն ակնհայտորեն միանում է Բաքու֊Ջեյհան գծին․ մնացածը մասնակցության տոկոսի բազարն է։ Եթե անգամ լուրջ ընդունենք Հյուսիս֊Հարավ «օսը», նա ուզում էր ասել եւ կարող էր ասել՝ պաթոլոգիայի բերումով: Հայկական պաթոլոգիայի: Ո՞վ պիտի ասեր ապուշը դու ես: Հո ինքը ուղիղ չէր ասել՝ ապուշ: Ռուսները Թուրքիա ու Բալկաններ գազը ի՞նչ կապ ունի դա հայերիս հետ։ Ռուսաստանը իր «օսը» անց են է կացնում Սեւ ծովի տակովորտեղով ասես, Ռուսաստան-Թուրքիա ավտոուղին անցնում է Վրաստանովբայց ոչ երկայնությամբ Գյուլնազ տատի հեքիաթ Իրան֊Հայաստան գազամուղի, ծովային ուղիներըորը այս քաղաքականության պայմաններում, բնականաբարքանի դեռ Ռուսաստանի ընդերքում գեթ մեկ բալոն գազ կմնա, Սեւ ծովով եւ Կասպից ծովով, իսկ երկաթուղին էլ, ահա, Ադրբեջանով: Որից հետո Ռուսաստանի ու Վրաստանի համար գոնե անիմաստ չի իրագործվի։ Իսկ այդ թեմայով Օսկանյան֊Քոչարյանի հակառուսական շանտաժը վատ կվերջանա։ Հայտնի է դառնում Ջուլֆայի երկաթուղային հանգույց ու Մեղրու երկաթուղին՝ այսինքն, հայկական երկաթուղու տրանզիտային նշանակության առնվազն կեսը: Եւ Հայաստանը դառնում թե ինչով է մեծ ճանապարհների խաչմերուկում բարձր քարի վրա նստած հազարամյա քոռ բու:ավարտվում թույլի շանտաժը֊լավագույն դեպքում՝ ապտակով։
:Եւ որպեսզի հայ ժողովրդի պատմական հիշողությունը շատ չվիրավորվի թուրքերի հետ ավելորդ շփումիցԱնցած տարի, երբ Ռուսաստանի տրանսպորտի նախարարի տեղակալը Ադրբեջանում բանակցություններ էր վարում Ռուսաստանը դեմ Ադրբեջանի ու Իրանի վրայով հարավային ծովերին կապող երկաթուղու պակասող 300 կիլոմետր հատվածը կառուցելու մասին, նույն օրերին նույն Ռուսաստանի էներգետիկայի փոխնախարարը Երեւանում հայտարարեց, թե՝ «Պատմականորեն հնարավոր չէ, որ Հայաստանը Թուրքիայի հետ շփվի օդով, ապագայում, Մեծամորի հոսանքի լարերով: Ու դեռ Արամը (ճիշտ է՝ անվստահորեն) գրում է, թե՝ «հայ-ռուսական հարաբերություններում տնտեսական գործոններն են աշխատումգազը Թուրքիա մտնի Հայաստանով»։ Ոչ թե աշխարհագրորեն, ոչ թե քաղաքական»: Իսկապես որքաղաքական պատճառաբանությամբ, Ռուսաստանը նոր լարեր հո չի քաշելու (շուկայական տնտեսության այս դարում) Կրասնոյարսկգէսից մինչեւ Էրզրումեւ ոչ էլ տնտեսագիտական, եթե Մեծամորի ատոմակայանը հրես՝ Թուրքիայի սահմանի վրաայլ շիփշիտակ՝ «պատմականորեն»։ Իհարկե, հայերի պատմական հիշողությունն էլ (նա ուզում էր ասել եւ կարող էր ասել՝ պաթոլոգիայի բերումով։ Հայկական պաթոլոգիայի։ Ո՞վ պիտի ասեր ապուշը դու ես։ Հո ինքը ուղիղ չէր ասել՝ ապուշ։ Ռուսները Թուրքիա ու բարգավաճելու շանսը՝ հետը) հուր-հավիտյան մեկուսացված ռուսական սահմանապահ զորքով: Միայն ապշել կարելի էԲալկաններ գազը անց են կացնում Սեւ ծովի տակով, թե մի ժողովրդի ազգային զգացմունքները ինչ աստիճանի շուկայական արժեք ունեն մի այլ ազգի համար: Առավել ապշելունն այն Ռուսաստան֊Թուրքիա ավտոուղին անցնում էՎրաստանով, որ հայերի գործնականության մասին առասպելը ամեն անգամ իրականության հետ շփվելիս հօդս է ցնդում: Հայությունը իրեն ավելի ապահով զգում է անցյալի մեջծովային ուղիները, ուր ամեն ինչ տեղի ունեցել-վերջացել էբնականաբար, Սեւ ծովով եւ որեւէ բան որոշելու անհրաժեշտություն չկա: Բայց ամբողջ ցավն այն Կասպից ծովով, իսկ երկաթուղին էլ, ահա, Ադրբեջանով։ Որից հետո Ռուսաստանի ու Վրաստանի համար գոնե անիմաստ էդառնում Ջուլֆայի երկաթուղային հանգույց ու Մեղրու երկաթուղին՝ այսինքն, որ ուրիշները ամեն պահ որոշում են ընդունում (այդպիսին հայկական երկաթուղու տրանզիտային նշանակության առնվազն կեսը։ Եւ Հայաստանը դառնում է մարդուս բնույթը): Եւ որոշում ընդունողները ընդունում են նաեւ նրանց փոխարեն, ովքեր որոշում ընդունելու ընդունակություն կամ խիզախություն չունեն: մեծ ճանապարհների խաչմերուկում բարձր քարի վրա նստած հազարամյա քոռ բու։
:Եւ իհարկեորպեսզի հայ ժողովրդի պատմական հիշողությունը շատ չվիրավորվի թուրքերի հետ ավելորդ շփումից, այդ որոշումները մեր մասով լինում է անցնող-դարձողի որոշումը՝ ճանապարհին ընկած քարի մասին: Մեկը վերցնում դնում է ճամփեզրինՌուսաստանը դեմ չէ, մեկը ոտքի թաթով շպրտում է հեռու՝ նայած իր ուժին ու քարի չափսին: Որպեսզի համեմատությունների ցուցակը լիովին սպառենք եւ Հայաստանի այսօրվա անապահովությունը ավելի հստակ տեսնենքոր Հայաստանը Թուրքիայի հետ շփվի օդով, դիմենք ռուս գրողինապագայում, հատկապեսՄեծամորի հոսանքի լարերով։ Ու դեռ Արամը (ճիշտ է՝ անվստահորեն) գրում է, թե՝ «հայ֊ռուսական հարաբերություններում տնտեսական գործոններն են աշխատում, ոչ թե քաղաքական»։ Իսկապես որ այդտեղ հիշատակվում է նաեւ Փարիզը , Ռուսաստանը նոր լարեր հո չի քաշելու (առանց Քի Վեսթիշուկայական տնտեսության այս դարում) Կրասնոյարսկգէսից մինչեւ Էրզրում, եթե Մեծամորի ատոմակայանը հրես՝ Թուրքիայի սահմանի վրա, հայերի պատմական հիշողությունն էլ (ու բարգավաճելու շանսը՝ հետը): Մամին Սիբիրյակի վեպի հերոսը իր՝ Փարիզ ճանապարհ ընկնող ցանցառ ազգականուհուն խորհուրդ հուր֊հավիտյան մեկուսացված ռուսական սահմանապահ զորքով։ Միայն ապշել կարելի է տալիս. «Չլինի՞ , թե Փարիզում մտքովդ անցնի ֆրանսերեն խոսեսմի ժողովրդի ազգային զգացմունքները ինչ աստիճանի շուկայական արժեք ունեն մի այլ ազգի համար։ Առավել ապշելունն այն է, որովհետեւ քո ֆրանսերենը նույնն որ հայերի գործնականության մասին առասպելը ամեն անգամ իրականության հետ շփվելիս հօդս էցնդում։ Հայությունը իրեն ավելի ապահով զգում է անցյալի մեջ, ուր ամեն ինչ ձիու քայլքը սառույցի վրա»: տեղի ունեցել֊վերջացել է, եւ որեւէ բան որոշելու անհրաժեշտություն չկա։ Բայց ամբողջ ցավն այն է, որ ուրիշները ամեն պահ որոշում են ընդունում (այդպիսին է մարդուս բնույթը)։ Եւ որոշում ընդունողները ընդունում են նաեւ նրանց փոխարեն, ովքեր որոշում ընդունելու ընդունակություն կամ խիզախություն չունեն։
:Չպատկերացրի´ք: Դա ներելի է: Եւ ուրեմնիհարկե, քանի որ Վարդանանց պատերազմին հայ այրուձիի՝ Կասպից ծովը շրջանցելով դեպի Հայաստան մարշ-բրասոկից հետո հազիվ թե ձիերը այդ որոշումները մեր կյանքում լուրջ նշանակություն ունեցած լինեն եւ հարստացրած լինեն մեր սոցիալական փորձառությունըմասով լինում է անցնող֊դարձողի որոշումը՝ ճանապարհին ընկած քարի մասին։ Մեկը վերցնում դնում է ճամփեզրին, ինչից պիտի բխեր մեր երեւակայությունը, կանգ առնենք մեզ քաջածանոթ կենդանու պատկերի վրա՝ նույն սառույցին: Սառույցը միջազգային քաղաքականության ասպարեզն մեկը ոտքի թաթով շպրտում էհեռու՝ նայած իր ուժին ու քարի չափսին։ Որպեսզի համեմատությունների ցուցակը լիովին սպառենք եւ Հայաստանի այսօրվա անապահովությունը ավելի հստակ տեսնենք, էշի չռված չորս ոտքերը՝ Քոչարյանըդիմենք ռուս գրողին, Սերժըհատկապես, Օսկանյանը, Վահանը: Եւ քանի որ իշի՝ գլուխ ունենալ-չունենալը մի հաշիվ այդտեղ հիշատակվում է, մնում նաեւ Փարիզը (առանց Քի Վեսթի)։ Մամին Սիբիրյակի վեպի հերոսը իր՝ Փարիզ ճանապարհ ընկնող ցանցառ ազգականուհուն խորհուրդ է մեզ իդենտիֆիկացնել մնացած մասի հետ: Հետեւաբարտալիս․ «Չլինի՞ թե Փարիզում մտքովդ անցնի ֆրանսերեն խոսես, էշի իրանն էլ Հայաստանն որովհետեւ քո ֆրանսերենը նույնն է, այսինքն՝ մենք: Սառույցի վրա: Գրեթե պատկերացրիք: Եւ ահա քիչ չէ այդ էշը այդ վիճակում է, մի բան էլ Հունաստանը, Իրանը, Սփյուռքը, Ռուսաստանը խեղճ հայվանին բզում, բրթում ու քաշքշում են՝ չորսով մի ուղղությամբ: Ուղղությունը կարեւոր չէ, որովհետեւ էշը քայլ անել չի համարձակվում, այլ չռված ոտքերով սողում է ինչ ձիու քայլքը սառույցի վրա: Դեռ որ սղղում է: Հիմա պատկերացրի՞ք: Հիմա նույնիսկ կոմպլեմենտարիզմը պատկերացրիք: Բայց Հյուսիս-հարավի նաղլը ավարտենք:վրա»։
:Չպատկերացրի´ք։ Դա ներելի է։ Եւ ուրեմն, քանի որ Վարդանանց պատերազմին հայ այրուձիի՝ Կասպից ծովը շրջանցելով դեպի Հայաստան մարշ֊բրասոկից հետո հազիվ թե ձիերը մեր կյանքում լուրջ նշանակություն ունեցած լինեն եւ հարստացրած լինեն մեր սոցիալական փորձառությունը, ինչից պիտի բխեր մեր երեւակայությունը, կանգ առնենք մեզ քաջածանոթ կենդանու պատկերի վրա՝ նույն սառույցին։ Սառույցը միջազգային քաղաքականության ասպարեզն է, էշի չռված չորս ոտքերը՝ Քոչարյանը, Սերժը, Օսկանյանը, Վահանը։ Եւ քանի որ իշի՝ գլուխ ունենալ֊չունենալը մի հաշիվ է, մնում է մեզ իդենտիֆիկացնել մնացած մասի հետ։ Հետեւաբար, էշի իրանն էլ Հայաստանն է, այսինքն՝ մենք։ Սառույցի վրա։ Գրեթե պատկերացրիք։ Եւ ահա քիչ չէ այդ էշը այդ վիճակում է, մի բան էլ Հունաստանը, Իրանը, Սփյուռքը, Ռուսաստանը խեղճ հայվանին բզում, բրթում ու քաշքշում են՝ չորսով մի ուղղությամբ։ Ուղղությունը կարեւոր չէ, որովհետեւ էշը քայլ անել չի համարձակվում, այլ չռված ոտքերով սողում է սառույցի վրա։ Դեռ որ սղղում է։ Հիմա պատկերացրի՞ք։ Հիմա նույնիսկ կոմպլեմենտարիզմը պատկերացրիք։ Բայց Հյուսիս֊հարավի նաղլը ավարտենք։ Եւ այսպես, տարածաշրջանի կոմունիկացիների անցուդարձին հեռվից նայող Հայաստանին մի բան, այնուամենայնիվ, նմում է, որ Հայաստանը քրիստոնեական սիրուց դրդված Ռուս-Բելոռուս Ռուս֊Բելոռուս Միության հետ կապվի... օդով: կապվի… օդով։ Վրաստանի օդով անցնող հայ քաղաքական բթամտության չժանգոտող պողպատե լարով: լարով։ Այս էլ ձեզ՝ Հարավ-Հյուսիս առանցք: Հարավ֊Հյուսիս առանցք։ Ահա եւ ձեզ կոմպլեմենտարիզմը գործողության մեջ: մեջ։ Ահա եւ ձեզ Ցեղասպանության դատապարտում՝ կենդանի երկրի փոխարեն: փոխարեն։ Փաթեթային տարբերակն էլ՝ վերադիր: վերադիր։ Այսպես ավելի շուտ կմոտենանք Հայաստանը փաթեթավորելուն: փաթեթավորելուն։ Կամ՝ Զմռսելուն: Զմռսելուն։ Բայց ուրիշ ի՞նչ աներ Ռուսաստանը, եթե Հայաստանը անմիտ քարի նման ընկած է Հարավի ու Հյուսիսի, Արեւմուտքի ու Արեւելքի ճանապարհին: ճանապարհին։ Ի՞նչ է լինում պարտիզպանի շան կամ դեզի վրա նստած շան հետ, որը ոչ ինքն է ուտում, ոչ ուրիշին է մոտ թողնում: թողնում։ Պարտիզպանի շան հետ լինում է այն, որ կա´մ սովից սատկում է, կա´մ տալիս սատկացնում են:են։
