Changes
/* Մաս երկրորդ */
Սկզբում փորձեցին փնտրել առանձին-առանձին։ Պետք էր ենթադրել, որ Ալքիմիկոսն ապրում է ոչ այնպես, ինչպես ուրիշները, որ երևի թե նրա վրանում միշտ կրակ է վառվում։ Նրանք օազիսը ծայրից ծայր չափչփեցին, մինչև հասկացան, որ այն ավելի մեծ է, քան թվացել էր նախապես. այնտեղ մի քանի հարյուր վրան կար։
— Ամբողջ օրն անիմաստ կորցրինք,— ասաց Անգլիացին՝ տղայի հետ նստելով ջրհորներից մեկի մոտ։
— Գուցե ավելի լավ է նրա մասին հարցուփորձ անել,— ասաց Սանտյագոն։
Սակայն Անգլիացին տատանվում էր. չէր ուզում օազիսում իր գոյությունը մատնել։ Բայց, ի վերջո, համաձայնեց և խնդրեց Սանտյագոյին, որն արաբերեն ավելի լավ գիտեր, Ալքիմիկոսի վերաբերյալ տեղեկություններ հավաքել։ Պատանին մոտեցավ մի կնոջ, որը եկել էր ջրհորից ոչխարի տիկով ջուր տանելու։
— Բարի օր, տիկին։ Չգիտէ՞ք, թե այս օազիսում որտեղ է ապրում Ալքիմիկոսը,— հարցրեց նա։
Կինը պատասխանեց, որ նման անուն երբեք չի լսել և շտապեց հեռանալ։ Մինչ այդ նա Սանտյագոյին զգուշացրեց, որ պետք է հարգել սովորույթները և չխոսել սև հագած՝ այսինքն, ամուսնացած կանանց հետ։
Անգլիացու հիասթափությունը սահման չուներ։ Հաղթահարել այդպիսի ճանապարհ, և ամեն ինչ՝ իզուր։ Պատանին էլ էր իր ուղեկցի համար վշտացած՝ չէ՞ որ նա էլ է փնտրում իր Սեփական Առասպելը։
Իսկ այդ ժամանակ, ըստ Մելքիսեդեկի, Տիեզերքն օգնության է գալիս մարդուն՝ անելով ամեն ինչ, որպեսզի նրա գործը հաջողի։ Մի՞թե ծեր արքան սխալվել է։
— Ես նախկինում ալքիմիկոսների մասին երբեք չեմ լսել,— ասաց նա,— թե չէ՝ կփորձեի օգնել ձեզ։
Անգլիացու աչքերը փայլեցին։
— Դե, իհարկե,— բացականչեց նա։— Այստեղ ոչ ոք չգիտի, որ նա Ալքիմիկոս է։ Պետք է հարցնել այն մարդուն, որը կարողանում է բուժել ամեն ինչ։
Ջրհորին մոտեցան մի քանի սևազգեստ կանայք, բայց Անգլիացին որքան էլ խնդրեց, Սանտյագոն նրանց ոչ մի հարց չտվեց։ Վերջապես մի տղամարդ հայտնվեց։
— Դուք ճանաչո՞ւմ եք այն մարդուն, որն այստեղ բուժում է բոլոր հիվանդությունները,— հարցրեց պատանին։
— Բոլոր հիվանդությունները բուժում է միայն Ալլահը,— ասաց նա՝ վախեցած հայացքով նայելով օտարերկրացիներին։— Դուք կախա՞րդ եք փնտրում։
Նա Ղուրանից մի քանի սուրահ արտասանեց ու գնաց։
Որոշ ժամանակ անց մեկ ուրիշը հայտնվեց, ավելի տարիքովը, փոքրիկ դույլը ձեռքին։ Սանտյագոն նույն հարցը սրան էլ տվեց։
— Ի՞նչ եք անում այդ մարդուն,— հարցին հարցով պատասխանեց նա։
— Իմ ընկերը նրան գտնելու համար երկար ամիսներ ճանապարհ է անցել։
— Եթե մեր օազիսում այդպիսի մեկը կա, ապա նա պետք է որ շատ հզոր մարդ լինի,— մտածելով ասաց ծերունին։— Նույնիսկ ցեղերի առաջնորդները չեն կարող նրան տեսնել ուզած ժամանակ։ Նրանք հանդիպում են, երբ նա է ցանկանում։ Սպասեք պատերազմն ավարտվի՝ գնացեք։ Պետք չէ խառնվել մեր օազիսի կյանքին,— և հեռացավ։
Սակայն Անգլիացին, զգալով, որ հետքի վրա է ընկել, շատ ուրախացավ։
Իսկ ջրհորին, ի վերջո, մոտեցավ ոչ թե սևազգեստ ամուսնացած կին, այլ կուժն ուսին մի աղջիկ։ Նրա գլխին գլխաշոր կար, բայց դեմքը բաց էր։ Սանտյագոն որոշեց նրան հարցուփորձ անել Ալքիմիկոսի մասին և մոտ գնաց։
Եվ այստեղ կարծես թե ժամանակը կանգ առավ, և Աշխարհի հոգին հայտնվեց նրա առաջ՝ իր ամբողջ հզորությամբ։ Նայելով նրա սևուկ աչքերին, նրա շրթունքներին, որոնք կարծես չգիտեին ինչ անեին՝ մնային փա՞կ, թե՞ բացվեին հմայիչ ժպիտով, Սանտյագոն հասկացավ ամենակարևոր, ամենաիմաստուն մասն այն լեզվի, որով խոսում է Տիեզերքը, և որին բոլոր մարդիկ հասնում են սրտով։ Դա Սեր է կոչվում, նա ավելի հին է, քան մարդը, քան այս անապատը։ Եվ նա միշտ միևնույն ուժգնությամբ հայտնվում է, երբ որևէ տեղ հանդիպում են տղամարդու և կնոջ հայացքները։ Այդպես եղավ նաև հիմա, այդ ջրհորի մոտ։
Աղջկա շուրթերը վերջապես որոշեցին ժպտալ, և դա նշան էր, հենց այն նշանը, որին Սանտյագոն, ինքն էլ չիմանալով, սպասում էր իր կյանքում այդքան երկար, որը փնտրում էր իր ոչխարների մեջ և գրքերում, բուրեղապակու մեջ ու համր անապատում։
Դա Աշխարհի լեզուն էր՝ մաքուր և հստակ առանց բացատրության, քանի որ Տիեզերքը բացատրությունների կարիքը չունի՝ շարունակելու անհունի մեջ իր ուղին։ Միակ բանը, որ Սանտյագոն հասկացավ, այն էր, որ կանգնած է իր հարսնացուի առաջ, և որ նա էլ անխոս պետք է հասկանար նույն բանը։ Նա դրանում ավելի շատ էր համոզված, քան աշխարհում որևէ այլ բանում, թեկուզ եթե իր ծնողները և ծնողների ծնողներն ասեին, թե նախ պետք է սիրահարվել, նշանվել, ճանաչել հարսնացուին ինչպես հարկն է, փող կուտակել, նոր միայն ամուսնանալ։
Բայց նա, ով այդպիսի խորհուրդ է տալիս, գուցե երբեք չի տիրապետել Համընդհանուր լեզվին, քանզի երբ սուզվում ես նրա մեջ, պարզ է դառնում, որ աշխարհում միշտ մի մարդ սպասում և փնտրում է մի այլ մարդու. լինի դա անապատում, թե մեծ քաղաքում։ Եվ երբ այդ երկուսի ճանապարհները հատվում են, երբ նրանց հայացքները հանդիպում են՝ և՛ անցյալը, և՛ ապագան կորցնում են իրենց իմաստը։ Մնում է միայն այդ պահը և անհավատալի վստահությունը, որ աշխարհում ամեն ինչ գրված է միևնույն ձեռքով։ Մի ձեռք, որը սեր է բորբոքում և ամեն մի աշխատող, հանգստացող կամ հողի ընդերքում գանձ որոնող մարդու համար փնտրում-գտնում է նրա հոգի-երկվորյակին։ Այլապես երազանքը, որով համակված է մարդկային ցեղը, ոչ մի իմաստ չէր ունենա։
«Մակտուբ»,— մտածեց պատանին։
Անգլիացին վեր թռավ տեղից և ցնցեց Սանտյագոյի ուսը։
— Դե՛, հարցրո՛ւ։
Սանտյագոն մոտեցավ աղջկան։ Նա կրկին ժպտաց, ժպտաց նաև պատանին։
— Անունդ ի՞նչ է, - հարցրեց։
— Ֆաթիմա,— ամոթխած պատասխանեց աղջիկը։
— Իմ ապրած երկրում էլ շատ կանայք այդ անունն են կրում։
— Այդպես էր Առաքյալի դստեր անունը,— պատասխանեց Ֆաթիման։— Մեր ռազմիկներն այդ անունն իրենց հետ հեռու երկրներ են տարել։
Այդ փխրուն և նուրբ աղջկա ձայնի մեջ հպարտություն էր հնչում։ Անգլիացին անհամբեր հրում էր Սանտյագոյին, և սա հարցրեց՝ չի՞ ճանաչում, արդյոք, ոմն մեկին, որ բուժում է բոլոր հիվանդությունները։
— Դա մի մարդ է, որ տիրապետում է աշխարհի բոլոր գաղտնիքներին,— ասաց աղջիկը։— Նա խոսում է անապատի ոգիների հետ։
Ոգին Դևն է։ Աղջիկը ցույց տվեց դեպի հարավ, այդ կողմերում էլ ապրում է այն մարդը, որին փնտրում էին։ Հետո աղջիկը կուժը ջուր լցրեց ու գնաց։
Անգլիացին գնաց փնտրելու Ալքիմիկոսին։ Իսկ Սանտյագոն դեռ երկար նստեց ջրհորի մոտ և մտածում էր, որ դեռ շատ շուտ, դեռևս հայրենիքում, արևելյան քամին իրեն էր հասցրել այս աղջկա անուշ բույրը, որ ինքը սիրում էր նրան առանց նրա գոյությունն իմանալու, և որ այդ սիրո համար նա պատրաստ է գտնել աշխարհի բոլոր գանձերը։
Հաջորդ օրը նա կրկին եկավ ջրհորի մոտ և սկսեց սպասել աղջկան։ Սակայն, ի զարմանս տեսավ Անգլիացուն, որն առաջին անգամ նայում էր անապատին։
— Ես ամբողջ երեկո, մինչև մութն ընկնելն սպասեցի,— ասաց նա։— Երբ առաջին աստղերը ծագեցին, հայտնվեց նա։ Նրան պատմեցի, թե ինչ եմ փնտրում։ Իսկ նա հարցրեց, թե կարողացել եմ արդեն արճիճից ոսկի ստանալ։ Պատասխանեցի, որ հենց այդ էլ ուզում եմ սովորել։ Նա հրահանգեց նորից փորձել։ Այդպես էլ ասաց. «Գնա և փորձիր»։
Սանտյագոն լուռ էր։ Դրա համար է Անգլիացին աշխարհեաշխարհ թափառել, որ իմանա այն, ինչ գիտե՞ր։ Եվ այստեղ հիշեց, որ երբ ինքը Մելքիսեդեկին տվեց իր ոչխարները, փոխարենն ավելին չստացավ։
— Ուրեմն փորձիր,— ասաց պատանին։
— Դրան եմ պատրաստվում։ Սկսելու եմ հենց հիմա։
Անգլիացին գնաց։ Շուտով եկավ Ֆաթիման՝ իր կժով ջուր տանելու։
— Եկել եմ քեզ լոկ մի բան ասելու,— պատանին դիմեց նրան,— ուզում եմ, որ դու իմ կինը դառնաս։ Ես քեզ սիրում եմ։
Աղջկա ձեռքին կուժը շրջվեց, և ջուրը թափվեց։
— Ես քեզ ամեն օր կսպասեմ այստեղ։ Ես անապատը կտրել եմ գանձի համար, որ թաքնված է բուրգերի մոտ՝ մի տեղ։ Բայց սկսվեց այս պատերազմը։ Սկզբում ես անիծեցի այն։ Իսկ հիմա օրհնում եմ, քանի որ ինձ քեզ մոտ բերեց։
— Պատերազմը երբևէ կավարտվի,— պատասխանեց աղջիկը։
Սանտյագոն նայեց արմավենիներին։ Ինքը մի ժամանակ հովիվ է եղել, իսկ այս օազիսում շատ ոչխար կա։ Ֆաթիման թանկ է ամեն գանձից։ Բայց աղջիկը, կարծես կարդալով նրա միտքը, շարունակեց.
— Մարտիկները գանձ են փնտրում, իսկ անապատի կանայք հպարտանում են նրանցով։
Հետո լցրեց կուժն ու գնաց։
Սանտյագոն ամեն օր գալիս էր ջրհորի մոտ։ Նա արդեն Ֆաթիմային պատմել էր, թե ինչպես է ոչխար պահել, ինչպես է հանդիպել Մելքիսեդեկին, ինչպես է բյուրեղապակու առևտուր արել։ Հետզհետե նրանք բարեկամացան։ Բացառությամբ այն տասնհինգ րոպեների, որ պատանին անց էր կացնում աղջկա հետ, օրվա մնացած ժամանակը անվերջանալի երկար էր թվում։
Երբ համարյա մեկ ամիս անցավ, Առաջնորդը ժողովի կանչեց բոլոր ճանապարհորդներին։
— Հայտնի չէ՝ պատերազմը երբ կվերջանա,— ասաց նա,— իսկ ճանապարհը շարունակել չենք կարող։ Մարտերը դեռ երկար կընթանան, գուցե կձգվեն տարիներ։ Թշնամի ցեղերից յուրաքանչյուրում խիզախ և ուժեղ մարտիկներ կան, յուրաքանչյուրն իր պատիվն է պահում և կռվից խույս չի տալիս։ Այստեղ լավերը չեն կռվում վատերի դեմ, սա մի պատերազմ է երկու ուժերի միջև, որոնք կռվում են միևնույն իշխանության համար, իսկ այդպիսի պատերազմները մի անգամ սկսվելով՝ արագ չեն ավարտվում, քանի որ Ալլահը և՛ սրանց հետ է, և՛ նրանց։
Մարդիկ ցրվեցին։ Սանտյագոն Ֆաթիմային տեսնելով, պատմեց Առաջնորդի ասածը։
— Մեր հանդիպման արդեն երկրորդ օրը դու ինձ սեր խոստովանեցիր,— ասաց աղջիկը,— իսկ հետո խոսեցիր շատ գեղեցիկ բաներից՝ Համընդհանուր լեզվից և Աշխարհի հոգուց, այնպես որ, ես դարձա քո մի մասնիկը։
Սանտյագոն լսում էր նրա ձայնը, որ տղային ավելի թաղցրալուր էր թվում, թան քամու սոսափյունը արմավենիների սաղարթների մեջ։
— Ես վաղուց այս ջրհորի մոտ եմ։ Մոռացել եմ իմ անցյալը, մեր սովորույթները, մեր տղամարդկանց պատկերացումները անապատում ապրող աղջիկների վարքուբարքի մասին։ Մանկությունից երազել եմ, որ մի օր տափաստանն ինձ պիտի տա իմ կյանքի ամենամեծ նվերը։ Ահա և ստացա իմ նվերը։ Դո՛ւ ես։
Սանտյագոն ցանկացավ բռնել աղջկա ձեռքերը, բայց դրանք շարունակում էին մնալ կժի ունկի վրա։
—Դու ինձ պատմել ես քո երազների մասին, ծեր արքա Մելթիսեդեկի, գանձի մասին։ Նախանշանների մասին։ Այդ պատճառով ես ոչ մի բանից չեմ վախենում, քանի որ
հենց նրանք քեզ բերեցին ինձ մոտ։ Հիմա ես քո երազանքի, քո Առասպելի մասն եմ։ Դրա համար էլ ուզում եմ, որ դու կանգ չառնես, այլ շարունակես փնտրել այն, ինչ որոնում ես։ Եթե ստիպված ես սպասել պատերազմի ավարտին՝ սպասիր։ Եթե պիտի ավելի շուտ գնաս՝ գնա ուրեմն փնտրելու քո Առասպելը։ Քամին փոխում է ավազաթմբերի ձևը, բայց անապատը նույնն է մնում։ Նույնը կմնա նաև մեր սերը։
«Մակտուբ,— ասաց նա։— Եթե ես քո Առասպելի մի մասն եմ, դու մի օր կվերադառնաս ինձ մոտ»։
Սանտյագոյին վշտացրեց այդ խոսակցությունը։ Նա հիշեց իր ծանոթներից շատերին, այդ թվում հովիվներին, որոնք մեծ ջանքեր էին թափում իրենց կանանց համոզելու, որ չեն կարող յոլա գնալ առանց հեռավոր արոտավայրերի։ Սերը պահանջում էր լինել նրա կողքին, ում սիրում ես։
Հաջորդ օրը նա Ֆաթիմային պատմեց այդ մասին։
— Անապատը տանում է մեր ամուսիններին և միշտ չէ, որ վերադարձնում է,— պատասխանեց աղջիկը,— մենք դրան հարմարվել ենք։ Նրանք մեզ համար դառնում են չանձրևող ամպ, քարերի արանքում թաքնված գազան, հողի կողմից ողորմածություն տրված ջուր։ Դառնում են ամեն ինչի մի մասնիկը... Նրանք լցվում են Աշխարհի հոգու մեջ։
Ոմանք վերադառնում են։ Եվ այդժամ երջանիկ տոն է բոլոր կանանց համար, քանզի նրանց ամուսինները, որոնց սպասում են, նույնպես մի օր կարող են տուն գալ։ Առաջ նայում էի այդ կանանց և նախանձում նրանց երջանկությանը։ Այժմ ես էլ սպասելու բան ունեմ։
Ես անապատի կին եմ և հպարտանում եմ դրանով։ Ես ուզում եմ, որ իմ ամուսինն էլ ազատ լինի, ինչպես անապատի ավազը շարժող քամին։ Ուզում եմ, որ նա էլ անբաժան լինի ամպերից, գազաններից ու ջրից։
Սանտյագոն գնաց փնտրելու Անգլիացուն։ Ուզում էր պատմել Ֆաթիմայի մասին և զարմացավ՝ տեսնելով, որ նա վրանի մոտ մի փոքրիկ վառարան է սարքել և վրան դրել թափանցիկ թորանոթը։ Անգլիացին կրակին ցախ էր ավելացնում ու նայում անապատին։ Նրա աչքերում մի փայլ էր հայտնվել, որը չկար այն ժամանակ, երբ գիշեր-ցերեկ իր գրքերն էր կարդում։
— Սա աշխատանքի առաջին փուլն է,— բացատրեց Սանտյագոյին։— Հարկավոր է զատել կեղտոտ նյութը։ Կարևորը՝ չպետք է վախենալ, թե ոչինչ չի ստացվի։ Ահա ես վախենում էի ու մինչ օրս չէի ձեռնարկում Մեծ արարումը։ Դեռ տասը տարի առաջ կարելի էր անել այն, ինչ անում եմ հիմա։ Բարեբախտություն է, որ տասը տարի եմ սպասել, ոչ թե՝ քսան։
Եվ նա շարունակեց կրակը թեժացնել ու նայել անապատին։ Սանտյագոն նրա մոտ նստեց այնքան ժամանակ, մինչ մայրամուտի արևն ավազը ներկեց վարդագույն։ Նա դեպի անապատը գնալու անհագուրդ ցանկություն զգաց, որպեսզի ստուգի՝ նրա համր լռության մեջ չի գտնվի իր հարցերին պատասխան։
Նա որոշ ժամանակ աննպատակ թափառում էր, միշտ աչքի առաջ պահելով օազիսի արմավենիները։ Ականջ էր դնում քամու ձայնին, ոտքերի տակ զգում քարերի կոշտությունը։ Երբեմն խեցիներ էր տեսնում, որոնք նրան հուշում էին, թե անհիշելի ժամանակներում այդ անապատի տեղը ծով է եղել։ Հետո նստեց քարին ու դյութված հայացքը հառեց դեմը փռված հորիզոնին։ Նա սերը չէր պատկերացնում առանց տիրելու, բայց Ֆաթիման անապատում էր ծնվել, և եթե որևէ մեկը նրան կարողանար սովորեցնել այդ բանը, ապա դա կարող էր միայն անապատը լինել։
Նա այդպես նստեց՝ ոչ մի բան չմտածելով, մինչև գլխավերևում մի շարժում զգաց։ Հայացքը բարձրացրեց և երկնքում բարձր ճախրող երկու բազե տեսավ։ Սանտյագոն երկար նայեց նրանց՝ հետևելով նրանց գեղատեսիլ թռիչքին։ Թվում էր, թե անկանոն մի թռիչք է, բայց պատանին դրա մեջ իմաստ էր զգում, միայն թե չէր կարող ասել՝ ինչ իմաստ։ Նա որոշեց հետևել նրանց յուրաքանչյուր շարժմանը. գուցե դրանցում կարողանա մի բան կարդալ։ Գուցե անապատն իրեն բացատրի, թե ինչ է սերն առանց տիրելու։
Անսպասելիորեն քունը տարավ։ Սիրտը դիմադրում էր, կարծես ասելով՝ «Դու մոտ ես Համընդհանուր լեզուն հասկանալուն, իսկ երկրի վրա ամեն ինչ, նույնիսկ բազեների թռիչքը, իմաստ ունի»։ Սանտյագոն մտքում շնորհակալություն հայտնեց ճակատագրին, որ իրեն սեր է տվել։
«Երբ սիրում ես, ամեն ինչ ավելի է իմաստավորվում»,— մտածեց նա։
Այդ պահին բազեներից մեկը կտրուկ խոյացավ մյուսի վրա, և այդ ակնթարթին պատանու աչքին տեսիլք երևաց. սրամերկ զինվորները մտնում էին օազիս։ Տեսիլքը երևաց ու չքվեց՝ թողնելով տագնապ և հույզ։ Նա շատ էր լսել միրաժների մասին և անձամբ մի քանի անգամ տեսել էր, թե ինչպես է անապատում մարդու ցանկությունը անապատի ավազների մեջ մարմին առնում։ Բայց չէր ցանկանում, որ զինվորները օազիս ներխուժեն։
Սանտյագոն փորձեց այդ մտքերը վանել գլխից և սևեռվել վարդագունող ավազի ու քարերի վրա, բայց ինչ-որ բան խանգարում էր կենտրոնանալ, և սիրտը շարունակում էր տագնապալից ճմլվել։
«Միշտ հետևիր նշաններին»,— ուսուցանում էր արքա Մելքիսեդեկը։ Պատանին մտածեց Ֆաթիմայի մասին։ Հիշեց իր տեսիլքն ու նախազգաց, որ շուտով ինչ-որ բան է պատահելու։
Դժվարությամբ դուրս եկավ սևեռումից։ Վեր կացավ և շարժվեց արմավենիների ուղղությամբ։ Եվս մեկ անգամ համոզվեց, որ աշխարհը խոսում է տարբեր լեզուներով. հիմա անապատն էր դարձել ապահով, իսկ օազիսը վերածվել էր վտանգի գոտու։
Ուղտապանը, մեջքն արմավենու բնին հենած, նստել էր և նայում էր արևամուտին։ Այդ պահին մի ավազաբլրի ետևից հայտնվեց Սանտյագոն։
— Զորքն այստեղ է գալիս,— ասաց պատանին։— Ես տեսիլք տեսա։
— Անապատը տղամարդկանց սիրտը լցնում է տեսիլքներով,— պատասխանեց ուղտապանը։
Բայց պատանին պատմեց բազեների մասին, թե ինչպես էր հետևել նրանց թռիչքին և հանկարծ ընկղմվել Աշխարհի հոգու մեջ։
Ուղտապանը չզարմացավ, նա հասկանում էր, թե ինչի մասին է խոսում տղան։ Նա գիտեր, որ աշխարհում յուրաքանչյուր առարկա ընդունակ է պատմել ողջ աշխարհի պատմությունը։ Բացիր գրքի որևէ էջ, նայիր մարդու ձեռքին, հանիր որևէ խաղաքարտ, հետևիր բազեների թռիչքին, կամ ցանկացած այլ բանի՝ անպայման կապ կգտնես նրա հետ, ինչով այդ պահին ապրում ես։ Եվ բանն այստեղ ոչ այնքան առարկաներն են, որքան այն, որ մարդիկ նրանց նայելով՝ իրենց համար բացահայտում են Աշխարհի հոգու մեջ թափանցելու միջոցը։
Անապատը լի էր մարդկանցով, որոնք իրենց ապրուստը վաստակում էին նրանով, որ կարողանում էին հեշտությամբ թափանցել Աշխարհի հոգու մեջ։ Նրանց անվանում էին գուշակներ, կանայք ու երեխաները նրանցից վախենում էին։ Զորականները հազվադեպ էին դիմում նրանց, քանի որ հնարավոր չէր ճակատամարտի գնալ՝ նախօրոք իմանալով, թե երբ պիտի մեռնես։ Նրանք նախընտրում էին ճակատամարտի բովը և անհայտության գրավչությունը։ Ապագան գրված էր Բարձրյալի ձեռքով, և ինչ էլ որ նրա կողմից գրված էր, գրված էր ի շահ մարդու։
Այսպիսով, զինվորներն ապրում էին միայն ներկայով, քանի որ այն լի էր անակնկալներով, և անհրաժեշտ էր ուշադրություն դարձնել տարբեր շատ բաների՝ թե ուր է թշնամու սուրը, ուր է նրա ձին, ուր է այն հարվածը, որը ետ պիտի մղես, եթե ուզում ես պահպանել կյանքդ։
Բայց ուղտապանը զինվորական չէր և այդ պատճառով էլ արդեն շատ անգամ էր գուշակին դիմել. ոմանք գուշակել էին անսխալ, մյուսներին դա չէր հաջողվել։ Իսկ մի անգամ նրանցից ամենածերը (հենց նրանից էլ բոլորը վախենում էին) հարցրեց, թե ինչո՞ւ է այդքան շատ ուզում իմանալ իր ապագան։
— Ուզում եմ իմանալ,— պատասխանեց,— որպեսզի կարողանամ կանխել այն, ինչը չէի ուզենա, որ ինձ հետ կատարվեր։
— Այդ դեպքում դա չէր լինի քո ապագան,— պատասխանեց գուշակը։
— Այդ դեպքում գուցե ուզում եմ իմանալ, որպեսզի պատրաստ լինեմ նրան, ինչ սպասվում է ինձ։
— Եթե մի լավ բան պատահի՝ դա կլինի հաճելի անակնկալ։ Իսկ եթե վատ բան լինի՝ կզգաս պատահելուց շատ առաջ։
— Ես ուզում եմ իմանալ, թե ինձ ինչ է պատահելու, քանի որ ես մարդ եմ,— ի պատասխան ասաց ուղտապանը։— Իսկ մարդիկ ապրում են, կախված լինելով իրենց ապագայից։
Գուշակը բավական երկար լռեց։ Նա ճակատագիրը գուշակում էր ձողիկների միջոցով. նետում էր և նայում, թե ինչ դիրքով են ընկնում։ Այդ օրը նա որոշեց չգուշակել։ Ձողիկները փաթաթեց լաթի մեջ ու դրեց գրպանը։
— Ես իմ հացը վաստակում եմ գուշակելով մարդկանց ապագան,— վերջապես պատասխանեց նա։— Ես գիտեմ՝ ինչպես պետք է նետեմ ձողիկները, որ ընկնեմ այն տարածքը, ուր ամեն ինչ գրված է։ Իսկ այնտեղ ես կարող եմ կարդալ անցյալը, բացահայտել այն, ինչն արդեն մոռացված է, և հասկանալ ներկայի նշանները։
Ապագան չեմ կարդում, ապագան գուշակում եմ, քանի որ այն պատկանում է Բարձրյալին, և Նա միայն բացառիկ դեպքերում է բարձրացնում ապագայի վարագույրը։ Իսկ ինչպե՞ս եմ գուշակում ապագան։ Ներկայի նշաններով։ Հենց նրա մեջ է գաղտնիքը։ Ներկային պատշաճ ուշադրություն դարձնես՝ կարող ես բարելավել այն։ Իսկ ներկադ բարելավելով՝ կբարելավես նաև այն, ինչը քեզ պիտի պատահի ապագայում։ Մոռացիր ապագայի մասին, և կյանքիդ ամեն մի օրն ապրիր այնպես, ինչպես ավանդված է Օրենքով և հավատա, որ Բարձրյալը հոգում է իր զավակների մասին։ Ամեն օրն իր մեջ հավերժության մասնիկ է կրում։
Այդժամ ուղտապանը ցանկացավ իմանալ, թե այդ ինչ բացառիկ հանգամանքներ են, որոնց դեպքում Տերը թույլ է տալիս տեսնել ապագան։
— Եթե միայն Ինքն Անձամբ է բացահայտում։ Իսկ Բարձրյալը ապագան բացահայտում է շատ հազվադեպ։ Եվ երբ Նա այդ բանն անում է, ապա միայն մի պատճառով՝ այդ ճակատագիրը գրվել է, որ հետո փոխվի։
«Այս պատանու ապագան Բարձրյալը բացահայտել է,— մտածեց ուղտապանը։— Նա սրան ընտրել է որպես իր գործիք»։
— Գնա առաջնորդների մոտ,— հանձնարարեց նա Սանտյագոյին։— Նրանց պատմիր, որ զորքը մոտենում է մեզ։
— Նրանք ինձ ծիծաղի առարկա կդարձնեն։
— Ո՛չ։ Նրանք անապատի մարդիկ են, և սովոր են նախանշաններին։
— Այդ դեպքում նրանք արդեն ամեն ինչ գիտեն։
— Նրանք այդ մասին չեն հոգում, քանի որ հավատացած են, որ եթե Ալլահի կամքով իրենց պետք լինի ինչ-որ բան իմանալ, ապա որևէ մեկը կգա ու կպատմի։ Նախկինում այդպես շատ է եղել։ Իսկ հիմա այդ որևէ մեկը կլինես դու։
Սանտյագոն մտածեց Ֆաթիմայի մասին և որոշեց գնալ ցեղային առաջնորդների մոտ։
— Ինձ առաջնորդների մոտ տարեք,— ասաց Սանտյագոն հսկա սպիտակ վրանի առաջ կանգնած մարդուն։— Ես անապատում նախանշաններ եմ տեսել։
Զորականը լուռ վրան մտավ և բավական ժամանակ դուրս չէր գալիս։ Հետո դուրս եկավ ոսկեկար սպիտակ բուռնուս հագած մի ջահել արաբի հետ։ Սանտյագոն նրան պատմեց իր տեսիլքը։ Վերջինս խնդրեց սպասել ու կրկին վրան մտավ։
Գիշերն իջավ։ Մտնում ու դուրս էին գալիս արաբներ ու օտարերկրացի վաճառականներ։ Շուտով խարույկները հանգան, և օազիսը հետզհետե համրացավ անապատի պես։ Միայն մեծ վրանում էր լույս վառվում։ Այդ ամբողջ ընթացքում Սանտյագոն Ֆաթիմայի մասին էր մտածում, դեռևս չկարողանալով բացահայտել նրա հետ խոսակցության իմաստը:
Երկար ժամեր սպասելուց հետո վերջապես ժամապահը նրան կարգադրեց ներս մտնել։
Այն, ինչ տեսավ, հիացրեց նրան։ Երբեք չէր կարող պատկերացնել, թե անապատի մեջ այդպիսի շքեղ վրան կտեսնի։ Ոտքերի տակ հոյակապ գորգեր էին, վերևում՝ քանդակազարդ ոսկեգույն ջահերի մեջ վառվում էին մոմեր։ Վրանի խորքում ցեղային առաջնորդները կիսաշրջան ընկողմանել էին մետաքսյա նուրբ, ասեղնագործ բարձերին։ Ծառաները արծաթյա սկուտեղներով թեյ ու քաղցրավենիք էին մատուցում։ Այլոք հետևում էին, որ նարգիլեները չմարեն, և օդը հագեցած էր ծխախոտի ծխի նուրբ բույրով։
Սանտյագոյի առջև ութ հոգի էին, բայց նա անմիջապես հասկացավ, որ գլխավորը մեջտեղում նստածն է՝ ոսկեկար սպիտակ բուռնուսով։
Նրա կողքին նստած էր այն երիտասարդ արաբը, որը դուրս էր եկել վրանից։
— Ո՞վ է այն օտարերկրացին, որ մեկնում է կանխանշանները,— հարցրեց առաջնորդներից մեկը։
— Ես եմ,— պատասխանեց Սանտյագոն ու պատմեց իր տեսածը։
— Իսկ անապատն ինչո՞ւ է որոշել այդ ամենը պատմել մի օտարի, երբ գիտի, որ մենք սերնդեսերունդ այստեղ ենք ապրում,— հարցրեց մի ուրիշ առաջնորդ։
— Քանի որ իմ աչքը դեռ չի վարժվել անապատին և տեսնում է այն, ինչ արդեն չեն նկատում տեղացիների աչքերը,— ասաց Սանտյագոն՝ մտքում ավելցնելով. «Եվ քանի որ ինձ համար բաց է Աշխարհի հոգին»։
Նա այդ բարձրաձայն չասաց. արաբները այդպիսի բաների չէին հավատում։
— Օազիսը չեզոք տարածք է։ Ոչ ոք չի համարձակվի ներխուժել այստեղ,— ասաց երրորդ առաջնորդը։
— Ես պատմում եմ այն, ինչ տեսել եմ։ Չե՞ք հավատում՝ թողեք ամեն ինչ նախկինի պես։
Վրանում լարված լռություն տիրեց, ապա առաջնորդներն սկսեցին տաք-տաք վիճել։ Նրանք այնպիսի բարբառով էին խոսում, որն ինքը չէր հասկանում, բայց երբ քայլ արեց դուրս գալու՝ պահնորդները զսպեցին նրան։ Պատանին սկսեց վախենալ։ Նշաններն ինչ-որ սխալ բան էին ցուցանում, և նա ափսոսաց, որ սիրտը բացել է ուղտապանին։
Բայց ահա կենտրոնում նստած ծերունին հազիվ նկատելի ժպտաց, և Սանտյագոն անմիջապես սրտապնդվեց։ Առայժմ ծերունին ոչ մի խոսք չէր ասել, չէր մասնակցել վեճին։ Բայց պատանին, որին արդեն հասկանալի էր Աշխարհի լեզուն, զգաց, թե ինչպես է խաղաղության ալիքը տարածվում վրանի մի ծայրից մյուսը, և հասկացավ, որ այստեղ գալով ճիշտ է վարվել։
Բոլորը պապանձվեցին և ուշադիր լսում էին ծերունուն։ Իսկ սա շրջվեց դեպի Սանտյագոն, ու այս անգամ պատանին նրա դեմքին օտար, սառը արտահայտություն տեսավ։
— Երկու հազար տարի առաջ այստեղից հեռո՜ւ-հեռու մի տեղ ջրհորն են նետել, իսկ հետո ստրկության վաճառել մի մարդու, որը հավատում էր երազներին,— ասաց ծերունին։— Մեր վաճառականները նրան գնել ու Եգիպտոս էին բերել։ Մենք բոլորս գիտենք, որ նա, ով հավատում է երազներին, կարողանում է նաև բացատրել դրանց իմաստը։
«Չնայած միշտ չէ, որ կարող է կյանքի կոչել»,— մտածեց Սանտյագոն՝ հիշելով պառավ գնչուհուն։
— Այդ մարդը, կարողանալով բացատրել փարավոնի տեսած երազը՝ յոթ չաղ ու յոթ նիհար կովերի մասին, Եգիպտոսը փրկեց սովից։ Նրա անունը Հովսեփ էր։ Նա էլ քեզ նման օտարերկրացի էր ու մոտավորապես նույն տարիքին էր, ինչ դու։
Նա լռեց։ Աչքերն առաջվա պես սառն էին։
— Մենք միշտ հետևում ենք սովորույթին։ Սովորույթը Եգիպտոսը փրկեց սովից, նրա ժողովրդին դարձրեց աշխարհում ամենահարուստը։ Սովորույթն ուսուցանում է, թե մարդն ինչպես պետք է հաղթահարի անապատն ու ամուսնացնի իր դուստրերին։ Սովորույթը հռչակում է, որ օազիսը չեզոք հող է, քանզի երկու հակամարտող կողմերն էլ օազիսներ ունեն, որոնք հավասարապես խոցելի են։
Ոչ ոք բառ չէր արտաբերում։
— Բայց սովորույթը նաև մեզ ուսուցանում է հավատալ անապատի լրաբերին։ Այն ամենը, ինչ գիտենք՝ մեզ անապատն է սովորեցրել։
Նրա նշանով բոլոր արաբները ոտքի ելան։ Խորհուրդն ավարտված էր։ Նարգիլեները հանգցրին։ Պահակախումբը ձգվեց։ Սանտյագոն պատրաստվում էր գնալու, բայց ծերունին նորից խոսեց.
— Վաղը մենք կխախտենք օրենքը, ըստ որի՝ օազիսում ոչ ոք իրավունք չունի զենք կրելու։ Ամբողջ օրը կսպասենք թշնամուն, իսկ երբ արևը իջնի հորիզոնին, մարդիկ կրկին կհանձնեն զենքերը։ Յուրաքանչյուր տասը սպանված թշնամու դիմաց դու կստանաս մեկ ոսկեդրամ։ Բայց վերցված զենքը հենց այնպես չի կարելի դնել տեղը՝ այն պետք է կռվի համն առնի։ Նա անապատի պես կամակոր է, հաջորդ անգամ կարող է ծուլանալ գործել։ Եթե վաղը դրանցից ոչ մեկը չօգտագործվի, ապա գոնե մեկը կուղղվի քո դեմ։
Երբ պատանին դուրս ելավ, օազիսը լուսավորվում էր միայն լիալուսնի լույսով։ Մինչև իր վրանը քսան րոպեի ճանապարհ էր, ու նա քայլեց այդ ուղղությամբ։
Տագնապած էր պատահածից։ Նրան հաջողվել էր մտնել Աշխարհի հոգու մեջ, և նրան վստահելու գինը իր կյանքը պիտի լիներ։ Շատ թանկ չէ՞։ Բայց նա ինքն էր այդ գինը դրել, երբ ոչխարները ծախելով՝ ճամփա էր ընկել փնտրելու Սեփական Առասպելը։ Եվ, ինչպես ուղտապանն էր ասում, երկու մահ չի լինում... Մեկ չէ՞, երբ է լինելու՝ վաղը, թե՞ մի ուրիշ օր։ Ամեն մի օր ստեղծված է նրա համար, որ լինի ապրելու օր կամ վերջին օր։ Ամեն ինչ կախված է մի բառից՝ Մակտուբ։
Սանտյագոն լուռ քայլում էր։ Նա ոչ մի բանի համար չէր զղջում։ Եթե վաղը մեռնելու է, ուրեմն Տերը չի ուզում փոխել իր ապագան։ Բայց նա կմեռնի արդեն նեղուցը հաղթահարած, բյուրեղապակու խանութում աշխատած, անապատի լռությունն ընկալած և Ֆաթիմայի աչքերը տեսած։ Տնից հեռանալուց հետո ոչ մի օր անիմաստ չի կորսվել։ Եվ եթե վաղն աչքերը հավերժորեն փակվեն, համենայնդեպս նրանք հասցրել են շատ ավելին տեսնել, քան մյուս հովիվների աչքերը։
Սանտյագոն դրանով հպարտանում էր։
Հանկարծ մի անսպասելի դղրդյուն լսեց, և աներևույթ քամու ուժեղ պոռթկումը նրան գլորեց գետին։ Փոշու ամպերը ծածկեցին լուսինը։ Իր առջև պատանին մի հսկա սպիտակ ձի տեսավ. նժույգը ծառս էր եղել ու վրնջում էր խլացուցիչ։
Երբ փոշին ցրվեց, Սանտյագոն մի աննախադեպ սարսափ զգաց։ Սպիտակ ձիու վրա նստել էր ամբողջովին սևազգեստ մի հեծյալ՝ ձախ ուսին բազե։ Գլխին չալմա էր, իսկ երեսը փաթաթված էր թաշկինակով, որից միայն աչքերն էին երևում։ Նման էր անապատի բեդվիններին, բայց այնպիսի ահեղ տեսք ուներ, ինչպիսին տղան երբեք չէր տեսել կյանքում։
Լուսնի լույսը փայլեց կեռ շեղբի վրա. հեծյալն էր ձիու թամբից կախված պատյանից դուրս քաշել հսկա թուրը։ Ամպրոպաձայն, որին կարծես խուլ արձագանքեցին Էլ Ֆայում օազիսի բոլոր հիսուն հազար արմավենիները, գոչեց.
— Ո՞վ է համարձակվել բացել բազեների թռիչքի իմաստը։
— Ես,— պատասխանեց Սանտյագոն։
Ակնթարթորեն նրա աչքի առաջ եկավ մավրերին հաղթող, սպիտակ ձին հեծած, անհավատներին սմբակների տակ տվող Սուրբ Հակոբի պատկերը։ Ամեն ինչ ճիշտ էր, միայն այստեղ պատկերը հակառակն էր։
— Ե՛ս,— կրկնեց նա և գլուխը կախեց՝ պատրաստ ընդունելու մահացու հարվածը։
— Դրանով շատ կյանքեր կփրկվեն, քանի որ դուք հաշվի չէիք առել Աշխարհի հոգու գոյությունը։
Բայց շեղբը, չգիտես ինչու, դանդաղ էր իջնում, նրա սայրը կպավ պատանու ճակատին։ Այնքան սուր էր, որ արյան մի կաթիլ ցայտեցրեց։
Հեծյալը քարացել էր անշարժության մեջ։ Սանտյագոն նույնպես։ Նա նույնիսկ մեկ վայրկյան չմտածեց փախուստի մասին։ Նրա սրտում մի տարօրինակ հրճվանք էր կուտակվում. նա կզոհվեր հանուն Սեփական Առասպելի։ Եվ՝ հանուն Ֆաթիմայի։ Ի վերջո, նշանները չէին խաբում։ Ահա իր դեմ թշնամին է, և մահը նրան չի սարսափեցնում, քանի որ Աշխարհի հոգին գոյություն ունի, և մի վայրկյան անց ինքը կդառնա նրա մի մասնիկը։ Իսկ վաղը նրա մասնիկը կդառնա նաև Թշնամին։
Այդ ընթացքում հեծյալը դեռ չէր հարվածում։
— Ինչո՞ւ կարդացիր բազեների թռիչքը։
— Կարդացի միայն այն, ինչը բազեներն ուզում էին ասել։ Նրանք ուզում են օազիսը փրկել։ Նրա պաշտպանները ձեզ կկոտորեն, նրանք ձեզնից շատ են։
Սայրը դեռ միայն քսվում էր նրա ճակատին։
— Ո՞վ ես դու, որ փորձում ես փոխել Ալլահի գծած ճակատագիրը։
— Ալլահը արարել է ոչ միայն զորքը, այլև թռչուններին։ Ալլահն ինձ հասկանալի դարձրեց նրանց լեզուն։ Ամեն ինչ գրված է մի ձեռքով,— պատասխանեց պատանին՝ հիշելով ուղտապանի խոսքը։
Հեծյալը վերջապես սուրը ետ քաշեց։ Սանտյագոն թեթևություն զգաց։ Բայց փախչել չէր կարող։
— Զգույշ եղիր գուշակություններից,— ասաց հեծյալը։— Երբ կատարվելիքն արդեն գրված է, նրանից խույս տալու ոչ մի միջոց չկա։
— Ես միայն զորքն եմ տեսել,— ասաց պատանին,— ճակատամարտի ելքը ինձ հայտնի չէ։
Հեծյալին պատասխանը կարծես դուր եկավ, բայց նա հապաղեց սուրը պատյանը դնել։
— Իսկ ի՞նչ է անում այստեղ օտարերկրացին։
— Ես փնտրում եմ իմ Սեփական Առասպելը։ Մի բան, որը դու երբեք չես հասկանա։
Հեծյալը սուրը պատյանը դրեց։ Նրա ուսի բազեն մի տարօրինակ ճիչ արձակեց։ Սանտյագոյին պաշարած լարումը սկսեց թուլանալ։
— Ես ուզում էի ստուգել քո խիզախությունը։ Աշխարհի լեզուն փնտրողի համար դրանից կարևոր բան չկա։
Պատանին զարմացավ։ Հեծյալն այնպիսի բաների մասին էր խոսում, որը շատ քչերը գիտեին։
— Դրանից զատ, ոչ մի վայրկյան չի կարելի թուլանալ, նույնիսկ եթե երկար ճանապարհ ես հաղթահարել,— շարունակեց նա։— Պետք է սիրել անապատը, բայց նրան ամբողջովին վստահել չի կարելի։ Չէ՞ որ անապատը մարդու համար փորձություն է. հսկում է նրա ամեն մի քայլը, ու եթե մի վայրկյան իսկ շեղվես՝ կործանում է։
Նրա խոսքերը հիշեցնում էին ծեր Մելքիսեդեկին։
— Զորքերի գալուց հետո մինչև արևամուտ եթե գլուխդ վզիդ վրա մնացած լինի՝ փնտրիր ինձ,— ասաց հեծյալը։
Եվ այն ձեռքով, որը քիչ առաջ սրի դաստակն էր սեղմում, ճանկեց մտրակը։ Ձին կրկին ծառս եղավ ետևի ոտքերի վրա՝ փոշու ամպ բարձրացնելով։
— Որտե՞ղ ես ապրում,— գոչեց Սանտյագոն։
Հեծյալն ընթացքից մտրակի կոթով ցույց տվեց դեպի հարավ։
Պատանին հանդիպել Էր Ալքիմիկոսին։
Հաջորդ առավոտ Էլ Ֆայում օազիսի արմավենիկների տակ երկու հազար հեծյալ կար կանգնած։ Արևը դեռ նոր էր ծագում, երբ հորիզոնում հինգ հարյուր ռազմիկներ երևացին։ Նրանք հյուսիսային կողմից թափանցեցին օազիս՝ ձևացնելով, թե եկել են խաղաղությամբ՝ զենքերը թաքցնելով սպիտակ բուռնուսների տակ։ Միայն այն ժամանակ, երբ մոտեցան Էլ Ֆայումի կենտրոնի մեծ վրանին, դուրս քաշեցին կեռ թրերն ու հրացանները։ Բայց վրանը դատարկ էր։
Օազիսի բնակիչները շրջապատեցին անապատի հեծյալներին, ու կես ժամ անց ավազի վրա չորս հարյուր ինսունինը դիակ էր փռված։ Երեխաներին տարել էին արմավենիների պուրակի մյուս ծայրը, և նրանք ոչինչ չտեսան, ինչպես նաև կանայք, որոնք մնացել էին վրաններում և աղոթում էին իրենց տղամարդկանց համար։ Եթե փռված դիակները չլինեին, օազիսը նույնն էր, ինչպես միշտ։
Ողջ էր մնացել միայն Էլ Ֆայումի վրա հարձակվողների հրամանատարը։ Նրան բերեցին առաջնորդների մոտ, և սրանք հարցրին, թե ինչու են համարձակվել խախտել սովորույթը։ Նա պատասխանեց, որ բազմօրյա մարտերից, սովից ու ծարավից տանջված մարտիկները որոշել էին գրավել օազիսը, որ հետո նորից կարողանան կռիվը շարունակել։
Առաջնորդն ասաց, որ ցավում է մեռած զինվորների համար, բայց սովորույթը երբեք չի կարող փոխվել։ Միակ բանը, որ անապատում կարող է փոխվել, այն էլ քամու ազդեցությամբ՝ ավազաթումբն է։
Հրամանատարին դատապարտեցին անփառունակ մահվան. չարժանացնելով ո՛չ գնդակի, ո՛չ սրի հարվածի՝ կախեցին չորացած արմավենուց, ու երկար ժամանակ անապատի քամին ճոճում էր նրա դին։
Առաջնորդը կանչեց օտարերկրացուն ու նրան հանձնեց հիսուն ոսկեդրամ։ Հետո կրկին պատմեց Հովսեփի պատմությունը և խնդրեց դառնալ իր խորհրդականը։
Երբ արևը մայր մտավ և երկնքում թույլ փայլեցին աստղերը (քանզի լիալուսինը դեռ շարունակվում էր), Սանտյագոն գնաց դեպի հարավ։ Այնտեղ միայն մի վրան կար, և հանդիպող արաբներն ասացին, որ այդ վայրը ոգիների սիրած տեղն է։ Սակայն պատանին նստեց վրանի մոտ ու սկսեց սպասել։
Ալքիմիկոսը շուտ չեկավ՝ լուսինն արդեն բարձունքում էր։ Նրա ուսից կախված էին երկու սպանված բազե։
— Ես այստեղ եմ,— ասաց Սանտյագոն։
— Պետք չէ, որ այստեղ լինեիր։ Մի՞թե քո Սեփական Առասպելի նպատակն այստեղ գալն էր։
— Պատերազմ է։ Ես անապատը հաղթահարել չեմ կարող։
Ալքիմիկոսը իջավ ձիուց և Սանտյագոյին նշան արեց մտնել վրան, որը ճիշտ այնպիսին էր, ինչպիսին օազիսի բոլոր բնակիչներինը, եթե չհաշվենք առաջնորդների՝ հեքիաթային շքեղությամբ զարդարված վրանը։ Սանտյագոն հայացքով հնոց ու հալոց, ալքիմիայի ապակյա փորձանոթներ փնտրեց, բայց մի քանի մաշված գրքերից և օջախից բացի, ոչինչ չգտավ։ Հատակը ծածկված էր խորհրդավոր նախշերով զարդարուն գորգերով։
— Նստիր, ես թեյ կպատրաստեմ,— ասաց Ալքիմիկոսը,— այս բազեներով ընթրիք կանենք։
Պատանին մտածեց, որ դրանք այն թռչուններն են, որոնց ինքը նախօրեին տեսել էր, բայց բան չասաց։
Ալքիմիկոսը կրակ վառեց, և շուտով վրանը լցվեց տապակած որսի բուրմունքով։ Այն նարգիլեի ծխից բուրումնավետ էր։
— Դու ինձ ինչո՞ւ էիր ուզում տեսնել։
— Նախանշանների պատճառով։ Քամին ինձ պատմել էր, որ դու կգաս և որ կունենաս իմ օգնության կարիքը։
— Ո՛չ, այդ ես չեմ, այլ մի ուրիշ ճամփորդ՝ Անգլիացին։ Նա էր քեզ փնտրում։
— Նախքան ինձ գտնելը նա դեռ շատ ուրիշ բաներ պիտի գտնի։ Բայց նա ուղիղ ճամփի վրա է։ Նա հիմա սկսել է անապատին նայել։
— Իսկ ե՞ս։
— Եթե դու որևէ բան ուզես, ամբողջ տիեզերքը կնպաստի, որ քո ցանկությունը կատարվի,— Ալքիմիկոսը կրկնեց ծեր Մելքիսեդեկի խոսքը, և պատանին հասկացավ, որ հանդիպել է ևս մի մարդու, որն իրեն կօգնի հասնելու Սեփական Առասպելին։
— Դու ինձ կուսուցանե՞ս,— հարցրեց նա։
— Ո՛չ։ Դու արդեն գիտես այն ամենը, ինչ պետք է։ Ես միայն ցույց կտամ այն ուղղությունը, ուր քո գանձն է գտնվում։
— Բայց ցեղերի միջև պատերազմ է մղվում,— կրկնեց Սանտյագոն։
— Ես ճանաչում եմ անապատը։
— Ես արդեն գտել եմ իմ գանձը։ Ես ուղտ ունեմ, ունեմ փող, որը վաստակել եմ բյուրեղապակի վաճառելով, ու նաև՝ հիսուն ոսկեդրամ։ Հայրենիքում ես կարող եմ հարուստ մարդ դառնալ։
— Բայց այդ ամենը քեզ ոչ մի քայլ չի մոտեցնում բուրգերին,— հիշեցրեց Ալքիմիկոսը։
— Ես ունեմ Ֆաթիմա։ Այդ գանձն արժե մնացած ամեն ինչին։
— Նրանից մինչև բուրգերը նույնպես հեռու է։
Նրանք լռեցին և սկսեցին ուտել։ Ալքիմիկոսը շշի խցանը հանեց և բաժակի մեջ ինչ-որ կարմիր հեղուկ լցրեց։ Պարզվեց՝ գինի է, որի նմանը պատանին իր կյանքում երբեք չէր փորձել։ Բայց օրենքն արգելում էր գինի խմել։
— Չարիքն այն չէ, ինչ մտնում է մարդու շրթունքներից, այլ այն, ինչ դուրս է գալիս նրանցից,— ասաց Ալքիմիկոսը։
Սանտյագոն գինուց կենսախինդ դարձավ։ Բայց տանտերը առաջվա պես նրան վախ էր ներշնչում։ Նրանք նստել էին վրանի մուտքի մոտ և նայում էին լուսնի լույսին, որից աստղերի փայլը մթագնում էր։
— Էլի խմիր, կհանգստացնի քեզ,— ասաց Ալքիմիկոսը՝ նկատելով, որ գինու ազդեցության տակ պատանին ավելի ու ավելի ուրախ է դառնում։— Ուժ հավաքիր՝ որպես մարտի գնացող զինվոր։ Բայց մի՛ մոռացիր, որ քո սիրտն այնտեղ է, որտեղ գանձն է։ Իսկ գանձը պետք է գտնել, քանզի այն բոլորը, ինչ հասկացել ու զգացել ես դեպի գանձը տանող ճանապարհին, միայն այդ դեպքում իմաստ ձեռք կբերի։
Վաղը ծախիր ուղտդ և ձի գնիր։ Ուղտերը խարդախ բնույթ ունեն. նրանք քայլում ու քայլում են առանց հոգնության նշան ցույց տալու։ Իսկ հետո հանկարծ ծունկի են իջնում ու մեռնում։ Իսկ ձին ուժահատ է լինում աստիճանաբար։ Եվ դու միշտ կարող ես իմանալ, թե ինչ կարելի է նրանից պահանջել, և թե երբ նա կմեռնի։
Հաջորդ երեկոյան Սանտյագոն ձին հեծած հայտնվեց Ալքիմիկոսի վրանի մոտ։Շուտով երևաց նաև նա, ձիու վրա, բազեն՝ ձախ ուսին։
— Ինձ ցույց տուր անապատի կյանքը,— ասաց Ալքիմիկոսը։— Միայն նա, ով այնտեղ կյանք գտնի, կկարողանա գտնել գանձը։
Նրանք ճամփա ընկան լուսնի լույսով լուսավորված ավազների միջով։ «Չգիտեմ, ինձ կհաջողվի արդյոք կյանք գտնել անապատում,— մտածեց Սանտյագոն,— ես բոլորովին չեմ ճանաչում անապատը»։ Նա կուզենար շրջվել դեպի Ալքիմիկոսը և հայտնել այդ միտքը, բայց երկյուղում էր։ Այդ ընթացքում մոտեցան այն քարերին, որոնց մոտից պատանին դիտել էր բազեների թռիչքը։
— Վախենամ ոչինչ չստացվի,— ասաց Սանտյագոն,— գիտեմ, որ անապատում կյանք կա, բայց գտնել չեմ կարող։
— Կյանքը կյանքի է ձգտում,— ի պատասխան ասաց Ալքիմիկոսը։
Պատանին հասկացավ, անմիջապես բաց թողեց սանձը, և նրա ձին ինքն սկսեց ավազների ու քարերի մեջ ճանապարհ ընտրել։ Ալքիմիկոսը գնում էր ետևից։ Այդպես անցավ կես ժամ։ Արդեն հեռվում անտեսանելի էին դարձել արմավենիների պուրակները, բացի հսկա լուսնի լույսի տակ արծաթին տվող ժայռերից՝ չքացել էր ամեն ինչ։ Վերջապես Սանտյագոյի ձին կանգ առավ. պատանին նախկինում երբեք այստեղ չէր եղել։
— Այստեղ կյանք կա,— ասաց նա։— Ես անապատի լեզուն չեմ հասկանում, բայց իմ ձին գիտե կյանքի լեզուն։
Ձիերից ցած իջան։ Ալքիմիկոսը լռություն էր պահպանում։ Քարերը դիտելով՝ նա դանդաղ առաջ էր շարժվում։ Հետո հանկարծ կանգնեց, զգուշորեն կռացավ։ Քարերի միջև մի անցք սևին էր տալիս։ Նա մատները խոթեց այնտեղ, հետո մինչև ուսը մտցրեց նաև ձեռքը։ Մի բան շարժվեց խոռոչի ներսում, և Ալքիմիկոսի աչքերը լարումից նեղացան. նա կարծես ինչ-որ բանի դեմ պայքարում էր։ Ապա կտրուկ, այնպես, որ Սանտյագոն ցնցվեց անակնկալից, ձեռքը դուրս քաշեց խոռոչից ու ոտքի ցատկեց։ Նա պոչից մի օձ էր բռնել։
Սանտյագոն նույնպես վեր թռավ ու ետ քաշվեց։ Օձը Ալքիմիկոսի ձեռքերի մեջ գալարվում էր առանց դադարի՝ իր ֆշշոցով ու սուլոցով խախտելով անապատի լռությունը։ Դա կոբրա էր, որի խայթոցը հաշված րոպեների ընթացքում սպանում է։
«Զգույշ դրա թույնից»,— կայծկլտաց պատանու ուղեղում։
Բայց Ալքիմիկոսը ձեռքը մտցրել էր օձի բույնը և արդեն խայթված պիտի լիներ։ «Նա երկու հարյուր տարեկան է»,— ասել էր Անգլիացին։ Երևի թե գիտեր՝ ինչպես վարվել անապատի օձերի հետ։
Ահա նա մոտեցավ ձիուն և մերկացրեց թամբից կապված իր երկար կեռ թուրը։ Դրանով նա ավազի վրա շրջագիծ քաշեց և օձին դրեց կենտրոնում։ Սա վայրկենապես հանդարտվեց։
— Մի՛ վախեցիր,– ասաց Ալքիմիկոսը Սանտյագոյին,— նա շրջագծից դուրս չի գա։ Իսկ դու անապատում կյանք հայտնաբերեցիր։ Հենց այդ նշանն էլ ինձ պետք էր։
— Մի՞թե դա այդքան կարևոր է։
— Շատ կարևոր է։ Բուրգերն անապատով են շրջապատված։
Սանտյագոն չէր ուզում բուրգերի մասին լսել։ Դեռ երեկվանից նրա սրտին քար էր նստած. գանձի ետևից գնալ՝ նշանակում է կորցնել Ֆաթիմային։
— Ես քեզ կուղեկցեմ անապատում,— ասաց Ալքիմիկոսը։
— Ուզում եմ մնալ օազիսում,— պատասխանեց Սանտյագոն։— Ես արդեն հանդիպել եմ Ֆաթիմային, իսկ նա ինձ համար ավելի թանկ է, քան աշխարհի բոլոր գանձերը։
— Ֆաթիման անապատի դուստրն է։ Նա գիտի, որ տղամարդիկ հեռանում են, որպեսզի հետո վերադառնան։ Նա նույնպես գտել է իր գանձը՝ քեզ, իսկ այժմ հույս ունի, որ դու կգտնես այն, ինչ փնտրում ես։
— Իսկ եթե ես որոշեմ մնա՞լ։
— Այդժամ դու կդառնաս Առաջնորդի խորհրդականը։ Դու այնքան ոսկի ունես, որ կարող ես շատ ոչխար և ուղտ գնել։ Կամուսնանաս Ֆաթիմայի հետ և առաջին տարին նրա հետ երջանիկ կապրես։ Դու կսովորես սիրել անապատը և կճանաչես հիսուն հազար փյունիկյան արմավենիներից յուրաքանչյուրը։ Կհասկանաս, թե նրանք ինչպես են աճում՝ ցույց տալով, որ աշխարհն անընդհատ փոփոխվում է։ Ամեն օրվա հետ դու ավելի լավ կհասկանաս նշանների լեզուն, քանի որ չկա ավելի լավ ուսուցիչ, քան անապատը։
Բայց կանցնի մի տարի, ու դու կհիշես գանձը։ Նշանները կսկսեն համառորեն հիշեցնել նրա մասին, բայց դու կջանաս դրանց ուշադրություն չդարձնել։ Դու քո գիտելիքները կօգտագործես ի բարօրություն օազիսի և նրա բնակիչների։ Ցեղերի առաջնորդները գոհ կլինեն քեզնից, իսկ ուղտերը քեզ հարստություն կբերեն ու կամրապնդեն քո իշխանությունը։
Կանցնի ևս մի տարի։ Նշանները առաջվա պես քեզ կհիշեցնեն գանձը և Սեփական Առասպելդ։ Գիշերներ շարունակ կթափառես օազիսում, իսկ Ֆաթիման վշտի կմատնվի, քանզի կհասկանա, որ քո ճանապարհն ընդհատվել է իր պատճառով։ Բայց դու նախկինի պես կսիրես Ֆաթիմային, և նա փոխադարձաբար՝ քեզ։ Կհիշես, որ նա քեզ ոչ մի անգամ չի խնդրել մնալ, քանի որ անապատի կինը կարողանում է սպասել իր տղամարդուն։ Եվ դու նրան մեղադրելու պատճառ չես ունենա, բայց շատ գիշերներ կթափառես անապատի ավազուտներում ու արմավենիների տակ՝ մտածելով, որ եթե ավելի հավատայիր Ֆաթիմայի հանդեպ տածած քո սիրուն, երևի թե վճռած լինեիր գնալ։ Քանի որ օազիսում քեզ այն վախն է պահել, որ այլևս այստեղ երբեք չես վերադառնա։ Հենց այդ ժամանակ էլ քեզ նշանները կհուշեն, որ քո գանձը ընդմիշտ թաղված է մնալու հողի տակ։
Վրա կհասնի չորրորդ տարին, և նշանները կանհետանան, քանի որ դու չցանկացար տեսնել դրանք։ Առաջնորդներն այդ բանը կհասկանան և քեզ դուրս կհանեն խորհրդի կազմից, բայց այդ ընթացքում դու դարձած կլինես հարուստ վաճառական, շատ խանութներ կունենաս և ուղտերի բազում երամակներ։ Եվ մինչև կյանքիդ վերջը կթափառես անապատի ու արմավենիների միջև՝ իմանալով, որ չիրականացրեցիր քո Սեփական Առասպելը, և որ դրա համար այժմ այլևս ժամանակ չկա։
Եվ այդպես երբեք էլ չես հասկանա, որ սերը մարդուն չի կարող խանգարել հետևելու սեփական ճակատագրին։ Իսկ եթե այդպես է պատահում, ուրեմն այդ սերն իսկական չէ, որը խոսում է Համընդհանուր լեզվով,— ավարտեց Ալքիմիկոսը։
Նա ջնջեց ավազին գծած շրջագիծը, և կոբրան սողալով անհետացավ քարերի արանքում։ Սանտյագոն հիշեց ամբողջ կյանքում Մեքքա երազող վաճառականին, հիշեց Ալքիմիկոսին փնտրող Անգլիացուն։ Հիշեց նաև այն կնոջը, որը հավատում էր անապատին, և մի օր անապատն իրեն բերեց այն տղամարդուն, որին սիրում էր։
Նրանք հեծան ձիերը։ Այս անգամ առջևից գնում էր Ալքիմիկոսը։ Քամին նրանց էր հասցնում օազիսի աղմուկը, և պատանին փորձեց նրանից զատել Ֆաթիմայի ձայնը։ Նախօրյակին ճակատամարտի պատճառով նրան չէր տեսել ջրհորի մոտ։ Բայց այս գիշեր տեսել էր շրջագիծը հատել չհամարձակվող օձին, այս խորհրդավոր, բազեն ուսին հեծյալին, որը նրա հետ խոսել էր սիրո և գանձերի, անապատի կանանց ու իր ճակատագրի մասին։
— Ես գալիս եմ քեզ հետ,— ասաց Սանտյագոն և անմիջապես էլ զգաց, որ հոգում խաղաղություն տիրեց։
— Մենք ճամփա կընկնենք վաղը, լուսադեմին,— պատասխանեց Ալքիմիկոսը։
Գիշերը աչք չփակեց։ Արևածագից երկու ժամ առաջ արթնացրեց նույն վրանում քնած պատանիներից մեկին և խնդրեց ցույց տալ, թե որտեղ է ապրում Ֆաթիման։ Նրանք դուրս եկան միասին, և ի նշան շնորհակալության Սանտյագոն նրան փող տվեց, որ իր համար ոչխար առնի։
Հետո խնդրեց արթնացնել աղջկան ու ասել, որ ինքն սպասում է նրան։ Արաբ պատանին կատարեց նաև այդ ցանկությունը և մի ոչխարի փող էլ ստացավ։
— Իսկ այժմ մեզ առանձին թող,— ասաց Սանտյագոն, և պատանին՝ հպարտ, որ օգնել է Առաջնորդի խորհրդականին, և ուրախ, որ ոչխար գնելու փող ունի, վերադարձավ վրան ու պառկեց քնելու։
Երևաց Ֆաթիման։ Նրանք մտան արմավենիների պուրակը։ Սանտյագոն գիտեր, որ խախտում է ավանդույթը, բայց այժմ դա ոչ մի նշանակություն չուներ։
— Ես գնում եմ,— ասաց նա,— բայց ուզում եմ, որ իմանաս՝ ես կվերադառնամ։ Ես քեզ սիրում եմ, քանի որ...
— Ոչինչ մի ասա,— ընդհատեց նրան աղջիկը։— Սիրում են, որովհետև սիրում են։ Սիրելու համար որևէ պատճառ չի լինում։
Բայց Սանտյագոն շարունակեց.
— ... քանի որ երազ տեսա, հանդիպեցի Մելքիսեդեկ արքային, բյուրեղապակի վաճառեցի, կտրեցի֊անցա անապատը, հայտնվեցի օազիսում, երբ սկսվեց պատերազմը, և ջրհորի մոտ քեզ հարցրի, թե որտե՞ղ է ապրում Ալքիմիկոսը։ Ես քեզ սիրում եմ, քանզի ամբողջ տիեզերքը նպաստել է մեր հանդիպմանը։
Նրանք գրկախառնվեցին, և նրանց մարմիններն առաջին անգամ հպվեցին իրար։
— Ես կվերադառնամ,— կրկնեց Սանտյագոն։
— Մինչ այժմ անապատին նայում էի ցանկությամբ, հետայսու նայելու եմ հավատով։ Իմ հայրը մեկ անգամ գնաց, բայց վերադարձավ մորս մոտ և դրանից հետո միշտ վերադառնում է:
Այլևս ոչ մի խոսք չասվեց։ Նրանք մի փոքր էլ զբոսնեցին արմավենիների տակ, ապա Սանտյագոն Ֆաթիմային ուղեկցեց իր վրանը։
— Ես կվերադառնամ, ինչպես քո հայրն է վերադարձել։
Պատանին աղջկա աչքերում արցունք նկատեց։
— Դու լա՞ց ես լինում։
— Ես անապատի կին եմ,— պատասխանեց Ֆաթիման՝ աչքերը թաքցնելով։— Բայց նախևառաջ ես պարզապես կին եմ։
Նա մտավ վրան։ Լուսանում էր։ Երբ օրը բացվի, Ֆաթիման դուրս կգա և կզբաղվի նրանով, ինչով զբաղվել է այդքան տարիներ, բայց հիմա ամեն ինչ այլ է լինելու։ Սանտյագոն օազիսում չէ, և օազիսը նրա համար կորցնում է իր նախկին նշանակությունը։ Այն այլևս չի լինի մի վայր, ուր հիսուն հազար արմավենիներ են աճում, ուր երեք հարյուր ջրհոր կա, ուր ուրախությամբ գալիս են երկար ճանապարհից հոգնատանջ ճամփորդները։ Հետայսու օազիսը նրա համար ամայի է։
Այսօրվանից ավելի կարևոր է դառնալու անապատը։ Ֆաթիման ամեն օր նայելու է նրան՝ փորձելով կռահել, թե Սանտյագոն որ աստղի ուղղությամբ է գնում իր գանձի ետևից։ Նրան համբույրներ է ուղարկելու քամու միջոցով՝ հուսալով, որ կքսվի նրա դեմքին և կպատմի, որ աղջիկը ողջ է և սպասում է տղային ինչպես մի կին, որը սպասում է գանձերի ու երազանքների ետևից քայլող իր քաջարի տղամարդուն։ Այսօրվանից անապատը Ֆաթիմայի համար միայն մի բան է նշանակելու՝ վերադարձի հույս։
— Մի՛ մտածիր այն մասին, ինչ ետևում է մնացել,— ասաց Ալքիմիկոսը, երբ նրանք ճամփա էին ընկել անապատի ավազուտներով։— Ամեն ինչ գրանցված է Աշխարհի հոգում և այնտեղ մնալու է հավերժ։
— Մարդիկ ավելի շատ երազում են վերադառնալու մասին, քան մեկնելու,— պատասխանեց Սանտյագոն, որը կրկին սկսել էր ընտելանալ անապատի համրությանը։
— Եթե քո գտածը պատրաստված է մաքուր նյութից՝ երբեք չի փչանա, և դու մի օր կարող ես վերադառնալ։ Իսկ եթե եղել է լոկ վայրկենական բռնկում՝ աստղի ծննդի նման, ապա վերադառնալով՝ ոչինչ չես գտնի։ Համենայնդեպս, դու լույսի մի բռնկում ես տեսել։ Դա արդեն մի բան արժե։
Նա կարծես թե խոսում էր ալքիմիայի մասին, բայց Սանտյագոն հասկանում էր, որ նկատի ունի Ֆաթիմային։
Դժվար էր չմտածել այն բանի մասին, ինչը մնացել էր ետևում. անապատն իր համարյա անփոփոխ բնապատկերով երազային տեսիլներ էր ոգեկոչում։ Սանտյագոյի աչքերը շարունակում էին պարզորոշ տեսնել փյունիկյան արմավենիները, ջրհորներն ու սիրած կնոջ դեմքը։ Տեսնում էին Անգլիացուն՝ իր անոթ-սրվակներով, ուղտապանին՝ իսկական մի իմաստունի, որը չէր գիտակցում իր իմաստությունը։ «Հավանաբար Ալքիմիկոսը երբեք որևէ մեկին չի սիրել»,— մտածեց նա։
Իսկ նա վարգում էր առջևից՝ բազեն ուսին թառած։ Բազեն լավ էր ճանաչում անապատը, և երբ կանգ էին առնում, պոկվում էր Ալքիմիկոսի ուսից և թռչում որս փնտրելու։ Առաջին օրը նա վերադարձավ՝ ճիրանների մեջ բերելով մի նապաստակ։ Երկրորդ օրը՝ երկու թռչուն։
Գիշերը փռում էին ծածկոցները և խարույկ չէին վառում՝ չնայած գիշերներն անապատում ցուրտ էին ու գնալով՝ լուսնի փոքրանալուն զուգահեռ, ավելի մութ էին դառնում։ Ամբողջ առաջին շաբաթվա ընթացքում, եթե նրանք խոսում էլ էին, ապա միայն այն մասին, թե ինչպես անեն, որ չհանդիպեն պատերազմող ցեղերին։ Պատերազմը շարունակվում էր՝ քամին երբեմն բերում էր արյան քաղցրավուն հոտը։ Մոտակայքում մի տեղ մարտ էր ընթանում, և քամին պատանուն հիշեցնում էր, որ գոյություն ունի Նշանների լեզուն՝ միշտ պատրաստ պատմելու այն, ինչ չի կարող տեսնել աչքը։
Ճանապարհվելու ութերորդ օրը Ալքիմիկոսը որոշեց դադար առնել սովորականից ավելի շուտ։ Բազեն երկինք թռավ որս որոնելու։ Ալքիմիկոսը Սանտյագոյին մեկնեց ջրի տափաշիշը։
— Քո ճամփորդությունը մոտենում է ավարտին,— ասաց նա։— Շնորհավորում եմ։ Դու չշեղվեցիր քո Առասպելից։
— Իսկ դու ամբողջ ճանապարհին լռեցիր։ Իսկ ես մտածում էի, թե ինձ կսովորեցնես այն ամենը, ինչ գիտես։ Ես արդեն բախտ եմ ունեցել անապատով ճամփորդել մի մարդու հետ, որ ալքիմիայի գրքեր ուներ։ Բայց ես նրանցից ոչինչ չհասկացա։
— Հասկանալու միայն մի ճանապարհ կա,— պատասխանեց Ալքիմիկոսը.— գործե՛լ։ Ինչ֊որ պետք էր իմանալ՝ ճամփորդությունը քեզ սովորեցրել է։ Մնացել է միայն մի բան։
Սանտյագոն կուզեր իմանալ, թե ինչ է մնացել սովորելու, բայց Ալքիմիկոսն աչքը հորիզոնից չէր կտրում՝ սպասելով բազեի վերադարձին։
— Իսկ քեզ ինչո՞ւ են Ալքիմիկոս կոչում։
— Քանի որ ես Ալքիմիկոսն եմ։
— Իսկ որն է մյուս ալքիմիկոսների սխալը, որոնք փնտրել, բայց չեն գտել ոսկին։
— Սխալն այն է, որ նրանք միայն ոսկի են փնտրել։ Փնտրել են իրենց Սեփական Առասպեփ ոսկին, առանց ցանկանալու ապրել այդ Առասպելը։
— Ուրեմն ինձ ի՞նչն է պակասում իմանալ,— իր հարցը կրկնեց պատանին։
Բայց Ալքիմիկոսը շարունակում էր հորիզոնին նայել։ Շուտով վերադարձավ բազեն՝ որսով։ Նրանք ավազի մեջ փոս փորեցին, այնտեղ խարույկ վառեցին, որպեսզի հեռվից կրակն անտեսանելի լինի։
— Ես Ալքիմիկոսն եմ, որովհետև ալիքիմիկոս եմ,— շարունակեց նա։— Այդ գիտության գաղտնիքն ինձ է փոխանցվել իմ պապից, իսկ նրան՝ իր պապից, և այդպես շարունակ՝ մինչ աշխարհի սկիզբը։ Այն ժամանակ Մեծ արարման ողջ բովանդակությունը կարող էր գրվել ընդամենը զմրուխտի մի նիստի վրա։ Սակայն մարդիկ այդ պարզ բանին կարևորություն չտվեցին ու սկսեցին տրակտատներ, մեկնաբանությաններ և իմաստասիրական աշխատություններ գրել։ Սկսեցին հայտարարել նաև, թե Արարմանը հասնելու ճանապարհն ավելի լավ գիտեն, քան մյուսները։ Իսկ Զմրուխտը այսօր էլ գոյություն ունի։
— Իսկ ի՞նչ է գրված այնտեղ,— հետաքրքրվեց պատանին։
Ալքիմիկոսը մի հինգ րոպե ավազի վրա ինչ-որ բան էր գծում, իսկ այդ ընթացքում Սանտյագոն հիշեց, թե ինչպես էր մի օր հրապարակում հանդիպել ծեր արքային, ու նրան թվաց, թե այդ ժամանակից երկար տարիներ են անցել։
— Ահա թե ինչ է գրված այնտեղ,— ասաց Ալքիմիկոսը՝ վերջացնելով գծագիրը։
Սանտյագոն մոտեցավ և կարդաց։
— Բայց սա մի ծածկագիր է,— փոքր֊ինչ հիասթափված ասաց պատանին։— Սա նման է Անգլիացու գրքերին։
— Ո՛չ։ Դա նույնն է, ինչ բազեների ճախրանքը երկնքում. խելքով չես հասնի։ Զմրուխտի տախտակը դեպի Աշխարհի հոգին տանող ուղիղ ճանապարհն է։ Իմաստունները վաղուց են հասկացել, որ մեր այս բնական աշխարհը լոկ Դրախտի մեկ պատկերն է, նրա մեկ պատճենը։ Այս աշխարհի գոյության փաստը երաշխիք է, որ կա մի ուրիշ, ավելի կատարյալ աշխարհ։ Բարձրյալն այն ստեղծել է, որպեսզի մարդիկ կարողանան հասկանալ իր հոգևոր պատգամները և իր իմաստության հրաշքները։ Հենց դա էլ ես կոչում եմ Գործողություն։
— Եվ ես պետք է հասկանամ Զմրուխտե սալիկի վրա գրվա՞ծը։
— Եթե դու հիմա ալքիմիկոսի լաբորատորիայում լինեիր, կարող էիր սովորել այն կարդալու ամենահեշտ ձևը։ Բայց դու անապատում ես, ուրեմն մերվիր անապատին։ Նա, ինչպես աշխարհի վրա գոյություն ունեցող ամեն ինչ, քեզ կօգնի հասկանալ աշխարհը։ Իմաստ չունի հասկանալ ամբողջ անապատը, մի ավազահատիկը բավարար է, որպեսզի տեսնես Արարման ողջ հրաշքը։
— Իսկ ես ինչպե՞ս մերվեմ անապատին։
— Լսի՛ր սրտիդ։ Նա գիտի աշխարհում ամեն ինչ, քանի որ եկել է Աշխարհի հոգուց և մի օր նրան պիտի վերադառնա։
Նրանք լուռ գնացին ևս երկու օր։ Ալքիմիկոսը շատ ավելի զգոն էր դարձել. նրանք մոտենում էին կատաղի ճակատամարտերի վայրին։ Իսկ պատանին անընդհատ փորձում էր լսել իր սրտի ձայնը։
Բայց սիրտը քմահաճ էր. նախկինում նա անընդհատ ինչ-որ տեղ էր ձգտում գնալ, իսկ հիմա ամեն գնով ցանկանում էր վերադառնալ։ Երբեմն սիրտը ժամերով նրան պայծառ կարոտով համակված պատմություններ էր անում, իսկ երբեմն էլ անապատում ծագող արևից այնպես էր ցնծում, որ Սանտյագոն լուռումունջ լալիս էր։ Սրտի զարկերը հաճախանում էին, երբ խոսք էր գնում գանձերի մասին, և պաղում էին, երբ պատանու աչքերը նայում էին անծայրածիր անապատին։
— Իսկ մենք ինչո՞ւ պետք է լսենք սրտին,— ասաց նա, երբ հերթական դադարն էին անում։
— Որտեղ սիրտը՝ այնտեղ էլ գանձը։
— Իմ սիրտը խռովված է,— ասաց Սանտյագոն։— Երազներ է տեսնում, հուզվում է, և սիրահարված է անապատի մի կնոջ։ Նա ինչ-որ բաներ է խնդրում, և շատ ու շատ գիշերներ չի թողնում քնեմ, հենց այդ կինը միտս է գալիս։
— Շատ լավ է, նշանակում է՝ ապրում է։ Շարունակի՛ր լսել նրան։
Հաջորդ երեք օրերին նրանք ռազմիկների էին հանդիպում, այլոց նկատում էին հորիզոնի վրա։
Սանտյագոյի սիրտը սկսեց խոսել վախի մասին։ Սկսեց դեպքեր պատմել, որ լսել էր Աշխարհի հոգուց. Դեպքեր՝ գանձերի որոնման գնացած, բայց այդպես էլ դրանք չգտած մարդկանց մասին։ Երբեմն նա պատանուն վախեցնում էր այն մտքով, որ նրան բախտ չի վիճակվի գտնել գանձը, իսկ գուցե նաև մահանա անապատում։ Երբեմն գլխի էր գցում, որ բարիք ունեցողը բարիք չի որոնի. նա առանց այդ էլ սիրած ունի և շատ ոսկեդրամ։
— Սիրտս դավաճանում է ինձ,— ասաց նա Ալքիմիկոսին, երբ կանգնել էին ձիերին հանգիստ տալու։— Չի ուզում, որ ես շարունակեմ ճանապարհս։
— Դա լավ է,— կրկնեց նա։— Նշանակում է՝ սիրտդ չի քարացել։ Միանգամայն բնական է, որ նա վախենում է երազանքի հետ փոխել այն ամենը, ինչն արդեն ձեռք է բերված։
— Ուրեմն ինչո՞ւ լսեմ նրան։
— Որովհետև դու նրան երբեք չես ստիպի լռել։ Եթե նույնիսկ ձևացնես, թե չես լսում, նա մնալու է քո կրծքի տակ և կրկնելու է այն, ինչ մտածում է կյանքի ու աշխարհի մասին։
— Նույնիսկ եթե նա մատնի՞չ է։
— Մատնությունը հարված է, որին չես սպասում։ Եթե դու լավ ճանաչես սիրտդ, նրան երբեք այդ բանը չի հաջողվի անել, քանի որ կիմանաս նրա բոլոր երազանքները, բոլոր ցանկությունները և կկարողանաս կառավարել նրան։ Իսկ սեփական սրտից ոչ մեկին չի հաջողվում փախչել։ Այնպես որ, ավելի լավ է լսես, թե նա ինչ է ասում, որպեսզի երբեք անսպասելի հարված չստանաս։
Սանտյագոն շարունակեց ունկնդրել իր սրտի ձայնը, քանի դեռ ուղին ձգվում էր անապատով։ Շուտով նա արդեն անգիր գիտեր սրտի բոլոր քմահաճույքները, բոլոր խորամանկությունները և դրանք ընդունում էր այնպես, ինչպես կային։ Պատանին դադարեց վախ զգալ և այլևս չէր ուզում վերադառնալ, որովհետև արդեն ուշ էր, և սիրտն էլ նրան ասում էր, որ ամեն ինչ կարգին է։
«Իսկ եթե երբեմն բողոքում եմ՝ ինչ արած, չէ՞ որ մարդկային սիրտ եմ, դա ինձ յուրահատուկ է։ Մենք վախենում ենք իրականացնել մեր ամենանվիրական փափագները, քանզի մեզ թվում է, թե դրանց արժանի չենք կամ, միևնույն է, չենք կարող դրանք իրականացնել։ Մենք՝ սրտերս, սարսափից պաղում ենք արդեն իսկ այն մտքից, որ սերերը գնացել են անվերադարձ, այն պահերի համար, որոնք կարող էին դառնալ երջանիկ, բայց չդարձան, այն գանձերի համար, որոնք կարող էին գտնվել, բայց հավերժ կմնան ավազուտներում թաղված։ Եվ երբ այդպես է պատահում, մենք խորապես տառապում ենք»։
— Իմ սիրտը վախենում է տառապանքից,— մի գիշեր նայելով մութ, անլուսին երկնքին՝ ասաց նա Ալքիմիկոսին։
— Իսկ դու նրան ասա, որ տառապանքի սարսափն ավելի վատ է, քան բուն տառապանքը։ Եվ ոչ մի սիրտ երբեք չի տառապել, երբ ճամփա է ընկել սեփական երազանքը որոնելու, քանզի այդ որոնման յուրաքանչյուր պահը մի հանդիպում է Աստծո և Հավերժության հետ։
«Յուրաքանչյուր պահ հանդիպում է,— ասաց Սանտյագոն իր սրտին։— Քանի դեռ ես փնտրում էի իմ գանձը՝ բոլոր օրերը ողողված էին լույսով, քանի որ գիտեի՝ ամեն ժամն ինձ ավելի է մոտեցնում իմ երազանքի կատարմանը։ Քանի դեռ փնտրում էի իմ գանձը՝ ճանապարհին հանդիպեցի այնպիսի բաների, որոնց մասին չէի էլ կարող երազել, եթե քաջությունը չունենայի ձեռնարկել հովիվների համար անհնարին այդ գործը»։
Այդժամ նրա սիրտը հանգիստ էր մի ամբողջ երեկո։ Գիշերը Սանտյագոն քնեց անվրդով, իսկ երբ զարթնեց, սիրտն սկսեց նրան պատմել Աշխարհի հոգու մասին։ Ասաց, այն մարդն է երջանիկ, ով իր մեջ կրում է Աստծուն։ Եվ որ երջանկությունը կարելի է գտնել սովորական ավազահատիկի մեջ՝ ինչպես ասել էր Ալքիմիկոսը, քանի որ այդ ավազահատիկը արարման մի պահ է, և նրան ստեղծելու համար Տիեզերքին պետք են եղել հարյուր միլիոնավոր տարիներ։ «Աշխարհի վրա յուրաքանչյուր ապրողի սպասում է իր գանձը,— ասաց տղայի սիրտը,— բայց մենք՝ սրտերս, այդ մասին քիչ ենք խոսում, քանզի մարդիկ այլևս չեն ուզում դրանք գտնել։ Միայն երեխաներին ենք ասում այդ բանը, ապա նայում ենք, թե կյանքն ինչպես է յուրաքանչյուրին ուղարկում իր ճակատագրին ընդառաջ։ Բայց, դժբախտաբար, քչերն են հետևում իրենց համար կանխատեսված Առասպելին և երջանկությանը։ Նրանց թվում է, թե աշխարհը լեցուն է սպառնալիքներով և այդ պատճառով էլ այն իսկապես սպառնալի է դառնում։
Եվ այդժամ մենք՝ սրտերս, խոսում ենք ավելի ու ավելի ցածր, բայց երբեք չենք լռում։ Եվ ջանում ենք, որ մեր խոսքերը լսելի չլինեն, մենք չենք ուզում մարդիկ տառապեն այն պատճառով, որ չեն անսացել իրենց սրտի ձայնին»։
— Իսկ ինչո՞ւ սիրտը մարդուն չի հուշում, որ նա պետք է գնա դեպի իր երազանքների կատարումը,— հարցրեց Սանտյագոն։
— Որովհետև այդ դեպքում սիրտն է, որ ամենից շատ կտառապի, իսկ սիրտը չի սիրում տառապել։
Այդ օրվանից սկսած պատանին սկսեց հասկանալ իր սրտին և խնդրեց, որ իրեն երբեք չլքի։ Խնդրեց, որ եթե այսուհետ հեռանա իր երազանքից, սիրտն իր կրծքում սկսի սեղմվել ու ցավալ՝ տագնապի ազդանշան հնչեցնելով։ Եվ երդվեց, որ ամեն անգամ այդ ազդանշանը լսելուն պես՝ կհետևի նրան։
Այդ գիշեր նա ամեն ինչ պատմեց Ալքիմիկոսին։ Եվ նա հասկացավ, որ Սանտյագոյի սիրտը վերադարձել է դեպի Աշխարհի հոգին։
— Իսկ այժմ ի՞նչ անեմ։
— Շարունակիր ճանապարհդ դեպի բուրգերը և նախանշանները մի անտեսիր։ Քո սիրտն արդեն ընդունակ է հուշելու գանձի տեղը։
— Ուրեմն ինձ միայն ա՞յդ բանն իմանալն էր պակասում։
— Ո՛չ։ Ահա թե քեզ ինչ է պակասում իմանալ,— պատասխանեց Ալքիմիկոսը և սկսեց պատմել։— Մինչ երազանքներն իրականություն դարձնելը Աշխարհի հոգին ստուգում է, թե յուրացվա՞ծ է այն, ինչը սովորեցրել է ճանապարհին: Եվ դա անում է ոչ թե նրա համար, որ չար է, այլ նրա համար, որպեսզի կարողանանք մեր երազանքի հետ միասին ստանալ նաև դրան հասնելու ընթացքում մեզ տրված բոլոր դասերը։ Ահա հենց այստեղ էլ մարդկանց մեծ մասն ընկրկում է։ Անապատի լեզվով դա կոչվում է՝ «Մեռնել ծարավից, երբ հորիզոնի վրա արդեն օազիսն է երևում»։ Սկսնակի համար որոնումները միշտ բարենպաստ սկիզբ են ունենում և միշտ ավարտվում են ահա այս Փորձությամբ։
Սանտյագոն հիշեց հայրենիքում լսած մի ասացվածք. «Ամենամութ ժամը լուսաբացից առաջ է»։
Հաջորդ օրն ի հայտ եկան իրական վտանգի առաջին նշանները։ Ճամփորդներին երեք զորական մոտեցան և հարցրին, թե ինչ են անում այստեղ։
— Բազեով որս եմ անում,— պատասխանեց Ալքիմիկոսը։
— Մենք պարտավոր ենք հավաստիանալ, որ դուք զենք չունեք,— ասաց երեքից մեկը։
Ալքիմիկոսն անշտապ իջավ ձիուց։ Պատանին հետևեց նրա օրինակին։
— Ինչո՞ւ ես այդքան փող պահում,— պատանու մախաղն ստուգելով՝ հարցրեց զինվորը։
— Որպեսզի Եգիպտոս հասնեմ։
Ալքիմիկոսին ստուգող արաբը ինչ-որ հեղուկով լի մի փոքրիկ սրվակ գտավ և հավի ձվից քիչ մեծ մի դեղնավուն ապակյա ձու։
— Սրանք ինչե՞ր են,— հարցրեց նա։
— Իմաստության քար և Անմահական ջուր՝ Ալքիմիկոսների մեծ արարչագործությունը։ Նա, ով խմի Անմահական ջուրը, երբեք չի հիվանդանա։ Իսկ այս քարի մի փշուրը ցանկացած մետաղ կվերածի ոսկու։
Հեծյալները մի կուշտ ծիծաղեցին։ Նրանց միացավ նաև Ալքիմիկոսը, որի պատասխանը զորականներին շատ սրամիտ էր թվացել, և սրանք, առանց երկար քաշքշուքի, ճամփորդներին իրենց ունեցվածքի հետ ազատ արձակեցին։
— Խելքդ թռցրե՞լ ես,— հարցրեց Սանտյագոն, երբ զորականներն արդեն բավարար հեռավորության վրա էին։— Ինչու այդպես արեցիր։
— Ինչո՞ւ։ Որպեսզի քեզ մի հասարակ օրինաչափություն ցույց տամ,— պատասխանեց Ալքիմիկոսը։— Մենք երբեք չենք հասկանում, թե ինչ մեծագույն գանձեր կան մեր առջև։ Գիտե՞ս ինչու։ Քանի որ մարդիկ չեն հավատում գանձերի գոյությանը։
Նրանք շարունակեցին ճանապարհը։ Օրեցօր Սանտյագոյի սիրտն ավելի լռակյաց էր դառնում։ Նրան արդեն չէր հետաքրքրում ո՛չ անցյալը, ո՛չ ներկան։ Նա բավարարվում էր նրանով, որ դիտում էր անապատը և պատանու հետ միասին խմում Աշխարհի հոգու ակնաղբյուրից։ Նրանք մեծ բարեկամներ էին դարձել, և այժմ նրանցից ոչ մեկը չէր դավաճանի մյուսին։
Իսկ երբ սիրտը խոսում էր՝ միայն այն պատճառով, որպեսզի վստահություն և ուժ ներշնչի Սանտյագոյին, որին երբեմն կեղեքում էր համր լռությունը։ Սիրտն առաջին անգամ պատմեց տղային նրա հրաշալի հատկանիշների մասին. խիզախություն, որով նա թողել էր իր ոչխարներին, որով ապրել էր իր Սեփական Առասպելը, ջանադրություն, որով աշխատել էր բյուրեղապակու կրպակում։
Պատմեց նաև այն, ինչը Սանտյագոն երբեք չէր նկատել. բազմիցս նրան դարանակալած վտանգների մասին։ Սիրտն ասաց, որ ինքը մի անգամ թաքցրել էր այն ատրճանակը, որը տղան թռցրել էր հորից և որով կարող էր իրեն վիրավորել կամ նույնիսկ ինքնասպան լինել։ Հիշեցրեց, թե ինչպես նա մի օր բաց դաշտում վատ էր զգացել, սիրտ թափել ու հետո երկար քուն մտել հոտի մոտ, և չէր գնացել նախատեսված ճանապարհով, ուր նրան դարանակալ սպասում էին ավազակները, որպեսզի սպանեն ու գողանան հոտը։ Եվ քանի որ Սանտյագոն չէր երևացել, մտածել էին, թե այլ ճանապարհով է հոտը տարել, ու հեռացել էին։
— Սիրտը միշտ օգնո՞ւմ է մարդուն,— հարցրեց նա։
— Ոչ բոլորին, միայն նրանց, ովքեր հետևում են իրենց Առասպելին։ Իսկ ավելի շատ՝ երեխաներին, հարբածներին ու ծերերին։
— Դա նշանակում է, որ նրանք զե՞րծ են վտանգից։
— Դա նշանակում է միայն, որ նրանց սրտերը լարում են իրենց ամբողջ ուժերը։
Մի անգամ նրանք անցնում էին պատերազմող ցեղերից մեկի ճամբարի մոտով։ Ամենուր զինված մարդիկ էին՝ սպիտակ բուռնուսներով։ Նրանք նարգիլե էին ծխում և խոսում մարտերի մասին։ Սանտյագոյին և Ալքիմիկոսին ոչ ոք դույզն-ինչ ուշադրություն չդարձրեց։
— Որևէ վտանգ չկա,— ասաց պատանին, երբ մի փոքր հեռացել էին զորքի գիշերակացից։
Ալքիմիկոսը կատաղեց։
— Վստահիր սրտիդ, բայց երբեք մի մոռացիր, որ անապատում ես։ Երբ մարդիկ պատերազմում են, Աշխարհի հոգուն է հասնում ճակատամարտի աղմուկը։ Ոչ ոքի չի հաջողվի խուսափել նրա հետևանքներից, ինչ արևի տակ տեղի է ունենում։
«Ամեն ինչ միասնական է»,— մտածեց Սանտյագոն։ Եվ այդ պահին, ասես անապատը ցանկացավ հաստատել ծեր Ալքիմիկոսի խոսքերը, երկու ձիավոր հասան նրանց ետևից։
— Ձեզ առաջ գնալ այլևս չի կարելի,— ասաց զինվորներից մեկը,— այնտեղ մարտեր են։
— Մենք շատ հեռու չենք գնում,— պատասխանեց Ալքիմիկոսը՝ սևեռուն նայելով նրանց աչքերի մեջ։
Զինվորները մի պահ քարացան, ապա բաց թողեցին ճամփորդներին։ Սանտյագոն ցնցված էր։
— Դու նրանց հայացքով հնազանդեցրի՛ր։
— Հայացքը ցույց է տալիս հոգու ուժը,— պատասխանեց Ալքիմիկոսը։
«Այդպես է»,— մտածեց պատանին՝ հիշելով, որ ճամբարում, զինվորականների բազմության միջից մեկը ակնդետ իրենց էր նայում։ Նա այնքան հեռու էր, որ դեմքն անգամ կարգին չէր երևում, բայց Սանտյագոն վստահ էր, որ նրա հայացքը ուղղված էր իրենց։
Եվ ահա, երբ նրանք բարձրանում էին ամբողջ հորիզոնը փակող սարի լանջով, Ալքիմիկոսն ասաց, որ մինչև բուրգերը երկու օրվա ճանապարհ է մնացել։
— Եթե մենք շուտով բաժանվելու ենք՝ ինձ ալքիմիա սովորեցրու։
— Քեզ այլևս սովորեցնելու բան չկա։ Պետք է թափանցել Աշխարհի հոգու մեջ և այնտեղ գտնել մեզ համար նախատեսված գանձերը։
— Ես ուրիշ բան եմ ասում։ Ես ուզում եմ իմանալ՝ ինչպես արճիճը դարձնել ոսկի։
Ալքիմիկոսը չընդհատեց անապատի լռությունը և պատասխանեց միայն այն ժամանակ, երբ նստել էին ճաշի։
— Տիեզերքում ամեն ինչ զարգանում, մի բանից փոխարկվում է մի այլ բանի,— պատասխանեց նա։— Եվ իմաստունների կարծիքով ոսկին այն մետաղն է, որի զարգացումն ավելի առաջ է անցել մյուսներից։ Մի հարցրու, թե ինչու՝ չգիտեմ։ Ինձ միայն հայտնի է, որ աշխարհն այդպես է կառուցված։ Բայց մարդիկ սխալ են հասկացել իմաստունների խոսքը։ Եվ ոսկին փոխանակ դառնա զարգացման խորհրդանիշ՝ դարձել է գժտությունների առարկա։
— Մեր շրջակա աշխարհը խոսում է շատ լեզուներով,— ասաց պատանին,— նախկինում ուղտի մնչոցն ինձ համար մնչոց էր։ Հետո դարձավ տագնապի ազդանշան։ Եվ վերջապես կրկին դարձավ մնչոց։— Այստեղ Սանտյագոն լռեց՝ հասկանալով, որ առանց իրեն էլ Ալքիմիկոսն այդ ամենը գիտի։
— Ես ճանաչել եմ իսկական ալքիմիկոսների,— շարունակեց վերջինս։— Նրանք փորձասենյակներում փակված փորձում էին կատարելագործվել՝ ոսկու նման, և հայտնագործեցին Իմաստության քարը։ Քանի որ հասկացան, որ եթե մի բան զարգանում է՝ զարգանում է նաև նրա շուրջ գտնվող ամեն ինչ։
Մյուսները Քարը պատահաբար գտան։ Նրանք օժտված էին շնորհով, և նրանց հոգիներն ավելի արթուն էին, քան մյուսներինը։ Բայց այդպիսի դեպքերը հաշիվ չեն. դրանք շատ քիչ են։
Եվ վերջապես երրորդները միայն ոսկի էին փնտրում։ Նրանց այդպես էլ չհաջողվեց բացել դրա գաղտնիքը։ Նրանք մոռացել էին, որ արճիճը, պղինձը, երկաթը նույնպես պետք է անցնեն իրենց Սեփական Առասպելի ճանապարհը։ Իսկ նա, ով խառնվում է ուրիշի Առասպելին, երբեք չի հասնում իր սեփականին։
Ալքիմիկոսի այս խոսքերը հնչեցին անեծքի նման։ Հետո կռացավ ու ավազների միջից մի խեցի վերցրեց։
— Ինչ֊որ ժամանակ այստեղ ծով է եղել,— ասաց նա։
— Այո, ես կռահեցի,— պատասխանեց պատանին։
Ալքիմիկոսը նրան առաջարկեց խեցին ականջին դնել։ Սանտյագոն երեխա ժամանակ շատ էր այդպես արել ու հիմա կրկին լսեց ծովի աղմուկը։
— Ծովը առաջվա պես այս խեցու մեջ է, քանի որ դա նրա Առասպելն է և չի լքի նրան այնքան ժամանակ, մինչև անապատում կրկին չծփա ծովը։
Նրանք հեծան ձիերը և շարժվեցին եգիպտական բուրգերի ուղղությամբ։
Արևն արդեն սկսել էր թեքվել դեպի արևմուտք, երբ Սանտյագոյի սիրտը տագնապի ազդանշան հնչեցրեց։ Այդ պահին նրանք գտնվում էին հսկա ավազաթմբերի արանքում։ Սանտյագոն հայացք նետեց Ալքիմիկոսին, բայց վերջինս կարծես ոչինչ չէր նկատում։ Հինգ րոպե անց պատանին հստակ տեսավ երկու հեծյալի։ Նախքան կհասցներ թեկուզ մի բառ արտաբերել՝ երկուսը դարձան տասը, տասը՝ հարյուր, և, ի վերջո, ավազաթմբերը ծածկվեցին զորքով։
Հեծյալները կապույտ տարազով էին։ Նրանց չալմաները երիզված էին սև ժապավենով, իսկ դեմքերը մինչև աչքերը ծածկված էին կապույտ գործվածքով։
Նույնիսկ հեռվից նկատելի էին նրանց հոգու ուժ ցուցանող աչքերը։ Եվ այդ աչքերը մահ էին ազդարարում։
Սանտյագոյին ու Ալքիմիկոսին բերեցին մոտակայքում տեղակայված զինվորական ճամբար։ Զինվորներից մեկը նրանց խցկեց մի վրան, որը խիստ տարբերվում էր օազիսում պատանու տեսածներից։ Ներսում հրամանատարը խորհրդի էր նստած իր գլխավոր շտաբի հետ։
— Լրտեսներ են,— զեկուցեց գերիներին ուղեկցողներից մեկը։
— Ոչ։ Մենք ընդամենը ճամփորդներ ենք։
— Երեք օր առաջ ձեզ տեսել են մեր թշնամու ճամբարում։ Դուք նրանց զինվորներից մեկի հետ ինչ-որ բան եք խոսել։
— Ես անապատի ճամփորդ եմ և հասկանում եմ աստղերի լեզուն,— ի պատասխան ասաց Ալքիմիկոսը։— Իսկ թե որքան է զորքերի քանակը և ուր են շարժվում ցեղախմբերը՝ ինձ հայտնի չէ։ Ես իմ բարեկամին ընդամենն ուղեկցել եմ մինչև այս տեղերը։
— Իսկ ո՞վ է քո բարեկամը,— հարցրեց առաջնորդը։
— Ալքիմիկոս,— պատասխանեց Ալքիմիկոսը։— Նա ծանոթ է բնության ուժերին և ուզում է իր արտասովոր կարողությունները ցույց տալ առաջնորդին։
Սանտյագոն լուռ ու վախեցած լսում էր։
— Օտարերկրացին ի՞նչ է անում մեր կողմերում,— հարցրեց մեկ ուրիշը:
— Նա փող է բերել ձեր ցեղախմբին հանձնելու համար,— պատասխանեց Ալքիմիկոսը և մինչ պատանին կհասցներ որևէ բան ասել, վերցրեց նրա դրամապանակն ու մեկնեց առաջնորդին։
Վերջինս լռությամբ ընդունեց ոսկին՝ դրանով կարելի էր ահագին զենք գնել։
— Իսկ ի՞նչ է նշանակում «ալքիմիկոս»,— հարցրեց նա:
— Դա այն մարդն է, որ ճանաչում է բնությունն ու աշխարհը։ Եթե ցանկանա՝ կարող է միայն քամու ուժով ոչնչացնել այս ճամբարը։
Արաբները ծիծաղեցին։ Նրանք վարժվել էին լոկ պատերազմի ուժին և չէին հավատում, որ քամին կարող է մահացու լինել։ Այնուհանդերձ նրանց սրտերը ահից սեղմվեցին։ Նրանք բոլորը անապատի ժողովուրդ էին ու վախենում էին կախարդներից։
— Ես ուզում եմ տեսնել, թե դա նրան ինչպես է հաջողվում,— ասաց առաջնորդը։
— Մեզ երեք օր տվեք։ Իմ ուղեկիցն իր ուժը ցուցադրելու համար պետք է քամի դառնա։ Եթե այդ բանը նրան չհաջողվի, մենք անտրտունջ ձեզ կտանք մեր կյանքը՝ իբրև հարգանքի տուրք ձեր ցեղին։
— Հնարավոր չէ տալ մի բան, որն առանց այդ էլ արդեն ինձ է պատկանում,— ամբարտավան ասաց առաջնորդը։
Բայց համաձայնեց սպասել երեք օր։
Սանտյագոն վախից համրացել էր։ Ալքիմիկոսն ստիպված էր ձեռքը բռնած նրան դուրս տանել վրանից։
— Ցույց մի՛ տուր, որ վախենում ես։ Նրանք խիզախ մարդիկ են ու արհամարհում են վախկոտներին։
Սակայն Սանտյագոյի խոսելու ունակությունը միանգամից չվերականգնվեց։ Նրան հաջողվեց խոսել միայն որոշ ժամանակ անց, երբ քայլում էին ճամբարի միջով։ Օտարականներին բանտարկելու կարիքը արաբները չէին տեսել, միայն ձիերն էին խլել։ Եվ աշխարհը կրկին ցույց տվեց, որ խոսում է տարբեր լեզուներով. անապատը, որ նախկինում անսահման էր ու ազատ, այժմ անանցանելի պատ էր դարձել։
— Դու իմ ամբողջ ունեցածը նրանց տվեցիր,— ասաց Սանտյագոն,— այն ամենը, ինչ վաստակել էի ողջ կյանքում։
— Եթե պիտի մեռնեիր, ինչի՞դ էր պետք։ Քո փողերը քեզ արդեն երեք օրվա հավելյալ կյանք են նվիրել։ Սովորաբար փողը մի վայրկյանով իսկ չի կարող հետաձգել մահը։
Բայց Սանտյագոն իմաստուն խոսքեր լսելու համար շատ էր վախեցած։ Նա չգիտեր, թե ինչպես է քամի դառնալու՝ նա ալքիմիկոս չէր։
Իսկ Ալքիմիկոսը մի զինվորի խնդրեց թեյ բերել ու, ինչ-որ անհասկանալի խոսքեր շշնջալով, մի քանի կաթիլ լցրեց տղայի դաստակին։ Եվ սա միանգամից զգաց, թե ինչպես է մարմնով մեկ տարածվում հանգստության ալիքը։
— Հուսահատության մի մատնվիր,— անսովոր փաղաքուշ ձայնով ասաց Ալքիմիկոսը։— Սա նրա համար է, որ չկարողանաս խոսել սրտիդ հետ։
— Բայց չէ՞ որ ես չգիտեմ՝ ինչպես քամի դառնալ։
— Նա, ով հետևում է իր Առասպելին, գիտի այն ամենը, ինչ պետք է անել։ Միայն մի բան է երազանքի կատարումը խափանում՝ անհաջողության սարսափը։
— Բայց ես անհաջողությունից չեմ վախենում։ Պարզապես չգիտեմ ինչպես քամի դառնալ։
— Ստիպված ես սովորել։ Քո կյանքը դրանից է կախված։
— Իսկ եթե չկարողանա՞մ։
— Այդժամ կմեռնես։ Բայց մեռնել, հետևելով Սեփական Առասպելին՝ դա շատ ավելի լավ է, քան մահն ընդունել, ինչպես հազարավոր մարդիկ, ովքեր նույնիսկ չեն էլ պատկերացնում Սեփական Առասպելի գոյությունը։ Ինչևէ, մի անհանգստացիր։ Մահը ստիպում է մարդկանց ավելի զգայուն դառնալ կյանքի նկատմամբ։
Առաջին օրն անցավ։ Անապատում խոշոր մարտ տեղի ունեցավ, վիրավորներ բերեցին ճամբար։ «Մահով ոչինչ չի փոխվում»,— մտածեց Սանտյագոն։ Ընկածների փոխարեն ուրիշները ելան, և կյանքը շարունակվեց։
— Դու կարող էիր ավելի ուշ մեռնել, բարեկա՛մս,— ասում էր մի զինվոր իր զոհված ընկերոջը։— Ո՛չ հիմա, պատերազմից հետո։ Բայց այսպես թե այնպես՝ մահից չէիր փախչի։
Երեկոյան կողմ պատանին գնաց գտնելու Ալքիմիկոսին։
— Ես չեմ կարող քամի դառնալ,— ասաց նրան։
— Հիշիր, թե ինչ եմ ասել քեզ. աշխարհը Աստծո լոկ երևացող մասն է։ Իսկ ալքիմիայի խնդիրն է նյութական հարթության մեջ հոգևոր կատարելություն դնել։
— Իսկ դու ի՞նչ ես անում,— հարցրեց Սանտյագոն։
— Կերակրում եմ բազեիս։
— Ինչո՞ւ։ Եթե ես չկարողանամ քամի դառնալ՝ մեզ կսպանեն։
— Ոչ թե մեզ, այլ՝ քեզ,— պատասխանեց Ալքիմիկոսը։— Ես կարող եմ քամի դառնալ։
Երկրորդ օրը պատանին բարձրացավ ճամբարի մոտ գտնվող ժայռի գագաթը. ժամապահները նրան չէին խոչընդոտում։ Նրանք արդեն լսել էին, որ քամու փոխակերպվելու ընդունակ կախարդ է հայտնվել և ջանում էին նրանից հեռու մնալ։ Բացի այդ, անապատը ինքնին մի մեծ ու անանցանելի պատ էր:
Եվ ամբողջ օրը, մինչ երեկո Սանտյագոն դիտում էր անապատը։ Ունկնդրում էր սեփական սրտին։ Իսկ անապատը անսում էր նրա վախին։
Նրանք խոսում էին միևնույն լեզվով։
Երբ երրորդ օրը վրա հասավ, առաջնորդը հավաքեց իր զորահրամանատարներին։
— Տեսնենք, թե այս պատանին ո՞նց է քամի դառնում,— ասաց նա։
— Տեսնենք,— պատասխանեց Ալքիմիկոսը։
Սանտյագոն նրանց տարավ այն ժայռի մոտ, ուր երեկ եղել էր ամբողջ օրը։ Ապա բոլորին խնդրեց նստել։
— Պետք է մի փոքր սպասել,— ասաց նա։
— Շտապելու տեղ չունենք,— պատասխանեց առաջնորդը,— մենք անապատի մարդիկ ենք։
Սանտյագոն նայեց հորիզոնին։ Հեռվում սարեր էին, ավազաթմբեր, ժայռաբեկորներ, սողացող բույսեր, որոնք շարունակում էին կառչած մնալ կյանքին այնտեղ, ուր կյանքն անհնարին էր։ Նրա առջև անապատն էր փռված, որի անծայրածիր ամայության միջով քայլել էր երկար ամիսներ և, չնայած դրան, լոկ նրա մի շատ փոքրիկ մասն էր ճանաչել։ Եվ այդ շատ փոքրիկ մասում նա հանդիպել էր Անգլիացուն, քարավանների, միջցեղային պատերազմների, օազիսն էր տեսել, ուր հիսուն հազար արմավենի կա և երեք հարյուր ջրհոր։
— Հը՞,— հարցրեց անապատը,— էլ ինչ ես ուզում։ Մի՞թե երեկ մենք բավարար չճանաչեցինք իրար։
— Քո ավազների մեջ մի տեղ ապրում է նա, որին սիրում եմ,— պատասխանեց Սանտյագոն։— Եվ երբ նայում եմ քեզ, տեսնում եմ նաև նրան։ Ուզում եմ վերադառնալ նրա մոտ, իսկ դրա համար պետք է քո օգնությունը։ Ես պետք է քամի դառնամ։
— Իսկ ի՞նչ է «սերը»,— հարցրեց անապատը։
— Սերն այն է, երբ քո ավազուտների վրայով թռչում է բազեն։ Նրա համար դու կանաչ դաշտ ես։ Նա երբեք չի վերադառնում առանց որսի։ Նա ճանաչում է քո ժայռերը, քո ավազաթմբերը, քո սարերը։ Եվ դու մեծահոգի ես նրա նկատմաբ։
— Բազեի կտուցը ծվատում է ինձ,— պատասխանեց անապատը... Տարիներով աճեցնում եմ այն, ինչը նրա համար որս է դառնում, տալիս եմ իմ աղքատիկ ջուրը, ցույց եմ տալիս, թե որտեղ կարելի է քաղցը հագեցնել։ Իսկ հետո երկնքից իջնում է բազեն, և հենց ուզում եմ ուրախանալ, որ իմ ավազուտների մեջ կյանքը չի ընդհատվել, նա տանում է իմ ստեղծածը։
— Բայց դու հենց նրա համար էլ ստեղծել ես որսը։ Ստեղծել ես, որ կերակրես բազեին։ Իսկ բազեն կերակրում է մարդուն։ Իսկ մարդը երբևիցե կեր կդառնա քո ավազուտներին, ու այնտեղ կրկին կհառնի կյանքը և բազեն որս կանի։ Աշխարհն այդպես է շարժվում։
— Սերը հենց դա՞ է։
— Հենց դա է սերը։ Դա այն է, ինչը որսը բազե է դարձնում, բազեին՝ մարդ, իսկ մարդուն՝ անապատ։ Դա այն է՝ ինչը արճիճը դարձնում է ոսկի, իսկ ոսկին կրկին թաքցնում երկրի ընդերքում։
— Ես քո խոսքերի իմաստը չեմ հասկանում,— պատասխանեց անապատը։
— Ուրեմն հասկացիր մի բան՝ քո ավազուտների մեջ ինձ մի կին է սպասում։ Այդ պատճառով էլ ես պետք է քամի դաոնամ։
Անապատը որոշ ժամանակ լռում էր։
— Ես քեզ իմ ավազն եմ տալիս, որպեսզի քամին կարողանա հողմ բարձրացնել։ Բայց դա քիչ է։ Ես միայնակ ոչինչ չեմ կարող անել։ Քամուց օգնություն խնդրիր։
Թեթև քամի բարձրացավ։ Զորահրամանատարները հեռվից հետևում էին, թե պատանին ինչպես է ինչ-որ մեկի հետ խոսում իրենց անհասկանալի լեզվով։
Ալքիմիկոսը ժպտում էր։
Քամին մոտեցավ Սանտյագոյին, հպվեց նրա դեմքին։ Լսել էր նրա խոսակցությունը անապատի հետ. ընդհանրապես քամիներն ամեն ինչ գիտեն։ Նրանք ամբողջ աշխարհով մեկ սուրում են ու չկա մի տեղ, որտեղ նրանք ծնված լինեն կամ մեռնեն։
— Օգնի՛ր ինձ,— ասաց պատանին։— Ես մի անգամ քո մեջ լսել եմ իմ սիրածի ձայնը։
— Քեզ ո՞վ է սովորեցրել խոսել անապատի ու քամու լեզվով։
— Իմ սիրտը,— պատասխանեց Սանտյագոն։
Քամին շատ անուններ ուներ։ Նրան այստեղ անվանում էին «սիրոկո», քանի որ արաբները կարծում էին, թե նրանք գալիս են այնտեղից, ուր հողը ծածկված է ջրով և որտեղ սևամորթ մարդիկ են ապրում։ Սանտյագոյի հայրենիքում նրան կոչում են «լևանտ», քանի որ համոզված են, թե նա բերում է անապատի փոշին և մավրերի ռազմի աղաղակները։ Գուցե ոչխարի արոտավայրերից հեռու մի տեղ մտածում են, թե քամին ծնվում է Անդալուզիայում։ Բայց քամին ոչ մի տեղից չէր գալիս, ոչ մի տեղ չէր գնում, այդ պատճառով էլ ավելի հզոր էր, քան անապատը։ Մարդիկ մի օր կարող են անապատում ծառ տնկել, կարող են նույնիսկ ոչխար պահել, բայց քամին իրենց ենթարկեցնել նրանք ի զորու չեն։
— Դու չես կարող քամի դառնալ,— ասաց քամին,— մեր էությունները տարբեր են։
— Ճիշտ չէ,— պատասխանեց Սանտյագոն։— Քեզ հետ թափառել եմ աշխարհով մեկ, և ինձ համար բացվել են ալքիմիայի գաղտնիքները։ Իմ մեջ այժմ ամփոփված են և՛ քամիները, և՛ անապատները, և՛ օվկիանոսները, և՛ աստղերը ու Տիեզերքի ստեղծած ամեն ինչը։ Ինձ ու քեզ նույն ձեռքն է արարել և մեր հոգիները նույնն են։ Ես ուզում եմ լինել այնպիսին, ինչպիսին դու ես, ուզում եմ թափանցել ցանկացած ճեղք, թռչել ծովերի վրայով, բարձրացնել այն ավազը, որը փակել է իմ գանձը, ինձ մոտիկ բերել իմ սիրածի ձայնը։
— Ես մի անգամ լսել եմ քո և Ալքիմիկոսի խոսակցությունը,— ասաց քամին։— Նա ասում էր, որ յուրաքանչյուրն իր Սեփական Առասպելն ունի։ Մարդուն վիճակված չէ քամի դառնալ։
— Սովորեցրու՝ ինչպես թեկուզ մի քանի ակնթարթ քամի դառնամ, այն ժամանակ էլ կքննարկենք մարդու և քամու անսահմանափակ հնարավորությունները։
Քամին հետաքրքրասեր էր՝ այդպիսի մեկին դեռևս չէր հանդիպել։ Նա կուզենար այդ մասին մանրամասն խոսել, բայց չգիտեր՝ ինչպես մարդուն քամի դարձնել։ Ու տես, որ ինքը շատ բան գիտեր անել։ Անապատ էր սարքում, նավեր էր խորտակում, տապալում էր հարյուրամյա ծառեր, թռչում էր հսկա քաղաքների վրայով՝ լեցուն երաժշտությամբ ու տարօրինակ աղմուկներով։
Նա կարծում էր, թե իր հնարավորություններն անսահմանափակ են, բայց ահա հայտնվել է մի տղա, որը հայտարարում է, թե դեռևս շատ բաներ կան, որ քամին չի արել։
— Դա «Սեր» է կոչվում,— ասաց Սանտյագոն՝ տեսնելով, որ քամին համարյա պատրաստ է կատարել իր խնդրանքը։— Երբ սիրում ես, կարող ես դաոնալ ամեն ինչ։ Երբ սիրում ես, բոլորովին պարտադիր չէ հասկանալ, թե ինչ է կատարվում, քանի որ ամեն ինչ տեղի է ունենում մեր ներսում, և մարդը նաև ընդունակ է դառնում վերափոխվել քամու։ Իհարկե, եթե քամին նրան օգնի։
Քամին շատ ինքնասեր էր, այդ պատճառով էլ Սանտյագոյի խոսքերը վրդովեցրին նրան։ Նա սկսեց ուժգին փչել՝ անապատի ավազը օդ հանելով։ Բայց վերջիվերջո ստիպված էր ընդունել, որ, չնայած անցել է ողջ աշխարհը, բայց մարդուն քամի դարձնել չի կարող։ Նաև Սիրուն է անհաղորդ։
— Աշխարհի վրա շրջելով ես շատ անգամ եմ տեսել, թե ինչպես մարդիկ սիրո մասին խոսելիս երկինք են նայում,— ասաց քամին՝ կատաղած, որ ստիպված էր խոստովանել իր անզորությունը։— Գուցե արժե, որ դու էլ երկնքին դիմես, հը՞։
— Այդ դեպքում օգնի՛ր ինձ,— ասաց պատանին.— փոշի՛ բարձրացրու, որպեսզի ես արևին նայելով՝ չկուրանամ։
Քամին է՛լ ավելի ուժեղ փչեց, ամբողջ երկինքը պատեց ավազափոշով, արևը վերածվեց մի ոսկեգույն սկավառակի։
Գնալով ճամբարից ավելի դժվար էր դառնում հետևել դեպքերի ընթացքին։ Անապատի մարդիկ այդ քամուն ծանոթ էին և կոչում էին «սամում»։ Դա նրանց համար ավելի սարսափելի էր, քան փոթորիկը ծովում, քանի որ նրանք ծովին ծանոթ չէին։ Ձիերը վրնջում էին, զենքերը սկսեցին ծածկվել ավազով։
Զորահրամանատարներից մեկը շրջվեց դեպի առաջնորդն ու ասաց.
— Գուցե լավ կլինի, որ վերջ տանք այս բանին։
Նրանք արդեն համարյա չէին տեսնում պատանուն: Դեմքերը ծածկված էին կապույտ թաշկինակներով, իսկ աչքերը սառել էին սարսափից։
— Եկեք վերջ տանք սրան,— պնդեց մի ուրիշ հրամանատար։
— Ուզում եմ տեսնել Ալլահի ողջ մեծությունը,— ակնածանքով պատասխանեց առաջնորդը։— Ուզում եմ տեսնել, թե մարդն ինչպես է քամի դառնում։
Սակայն մտքում պահեց այն երկու մարդկանց անունները, որոնք վախ էին արտահայտել։ Եվ որոշեց քամին դադարելուն պես նրանց ազատել պաշտոններից, քանի որ անապատի մարդը անհաղորդ է վախին։
— Քամին ինձ ասաց, որ դու ճանաչում ես Սերը,— արևին դիմեց Սանտյագոն,— իսկ եթե այդպես է՝ ուրեմն պետք է ճանաչես նաև Աշխարհի հոգին, չէ՞ որ նա սիրուց է ստեղծված։
— Այստեղից ինձ տեսանելի է Աշխարհի հոգին,— պատասխանեց արևը։— Նա դիմում է իմ հոգուն, և մենք միասին խոտին ստիպում ենք աճել, իսկ ոչխարներին՝ տեղից տեղ փոխադրվելով ստվեր փնտրել։ Այստեղից՝ իսկ դա ձեր աշխարհից շա՜տ հեռու է՝ ես սովորել եմ սիրել։ Ես գիտեմ, որ եթե դույզն-ինչ մոտենամ Երկրագնդին, այնտեղ ապրող ամեն կենդանի բան կմեռնի, նաև Աշխարհի հոգին կդադարի գոյություն ունենալ։ Ու մենք հեռվից հեռու ենք նայում իրար ու հեռվից հեռու սիրում միմյանց։ Ես Երկրագնդին կյանք ու ջերմություն եմ տալիս, իսկ նա ինձ՝ գոյության իմաստ։
— Դու ճանաչում ես Սերը,— ասաց Սանտյագոն։
— Ես ճանաչում եմ Աշխարհի հոգին, քանզի այս անվախճան տիեզերական շրջապտույտի մեջ նրա հետ շատ եմ զրուցում։ Նա ինձ պատմում է, թե որն է իր ամենամեծ դժվարությունը. մինչև հիմա միայն քարերն ու բույսերն են հասկացել, որ աշխարհում ամեն ինչ միասնական է։ Այդ պատճառով էլ պետք չէ, որ երկաթը նման լինի պղնձին, իսկ պղինձը ոչնչով չտարբերվի ոսկուց։ Յուրաքանչյուրն իր ճշգրիտ առաքելությունն ունի այս միասնական աշխարհում, և այդ ամենը խաղաղության մի սիմֆոնիա կդառնար, եթե այն Ձեռքը, որ այս ամենն ստեղծել է, Արարման հինգերորդ օրը կանգ առներ։ Սակայն եղավ նաև վեցերորդ օրը։
— Դու իմաստուն ես, քանի որ ամեն ինչ տեսնում ես հեռվից,— պատասխանեց պատանին։— Բայց դու չգիտես ինչ է Սերը։ Եթե չլիներ Արարման վեցերորդ օրը, չէր լինի մարդը։ Եվ պղինձն այդպես էլ պղինձ կմնար, իսկ արճիճը՝ արճիճ։ Ճիշտ է, ամեն ոք իր Սեփական Առասպելն ունի և մի օր այդ Առասպելը կիրականանա։ Բայց դրա համար պետք է ինչ-որ ավելի լավ բանի վերափոխվել, և սկսել մի նոր Առասպել, մինչև որ Աշխարհի հոգին իսկապես դառնա միասնական։
Արևը մտքերի մեջ ընկավ և սկսեց ավելի թեժ ճառագայթել։ Քամին, որ բավականությամբ լսում էր նրանց խոսակցությունը, նույնպես ավելի ուժեղ փչեց, որ արևը չկուրացնի պատանուն։
— Դրա համար էլ գոյություն ունի ալքիմիան,— շարունակեց Սանտյագոն,— որպեսզի յուրաքանչյուրը փնտրի և գտնի իր գանձը ու դրանից հետո ցանկանա ավելի լավը լինել, քան առաջ։ Կապարը իր կոչումն իրականացնելու է այնքան ժամանակ, քանի դեռ պետք է աշխարհին, իսկ հետո ստիպված է լինելու ոսկու փոխվել։ Այդպես են անում ալքիմիկոսները։ Ցույց են տալիս, որ երբ ուզում ենք դառնալ ավելի լավը, քան էինք, շրջապատում ամեն ինչ նույնպես ավելի լավն է դառնում։
— Իսկ դու ինչո՞ւ ասացիր, թե ես Սերը չեմ ճանաչում,— հարցրեց արևը։
— Չէ՞ որ երբ սիրում ես, չի կարելի կանգնել տեղում՝ ինչպես անապատը, սլանալ աշխարհով մեկ՝ ինչպես քամին, նայել ամեն ինչին հեռվից՝ ինչպես դու։ Սերը այն ուժն է, որը բարեփոխում է Աշխարհի հոգին։ Երբ ես առաջին անգամ թափանցեցի այնտեղ, ինձ կատարյալ թվաց։ Բայց հետո տեսա, որ նա մեր բոլորի արտացոլումն է, այնտեղ էլ են կրքերը եռում, պատերազմներ մղվում։ Այդ մենք ենք նրան սնում, և երկիրը, որի վրա մենք ապրում ենք, ավելի լավը կամ վատը կդառնա կախված նրանից՝ վատը թե լավն ենք դառնում մենք։ Ահա այստեղ էլ խառնվում է սիրո ուժը, քանզի եթե սիրում ես, ջանում ես դառնալ լավը։
— Իսկ դու ինձնից ի՞նչ ես ուզում։
— Օգնի՛ր ինձ քամի դառնալ։
— Բնությունը գիտի, որ ինձնից իմաստուն ոչինչ չկա աշխարհում,— պատասխանեց արևը,— բայց ես էլ չգիտեմ, թե ինչպես քեզ քամի դարձնեմ։
— Այդ դեպքում ես ո՞ւմ դիմեմ։
Արևը մի պահ մտածեց. քամին, որ լսում էր նրանց խոսակցությունը, նույն պահին աշխարհով մեկ կտարածեր, որ լուսատուի իմաստությունը անսահման չէ։ Ուրեմն որևէ ձևով չէր կարող խույս տալ այս պատանուց, որը խոսում էր Համընդհանուր լեզվով։
— Հարցրու Ձեռքին, որ գրել է ամեն ինչ,— ասաց արևը։
Քամին ցնծագին սուլեց ու փչեց աներևակայելի ուժով։ Մի քանի վրան տեղահան եղան, կտրվեցին ձիերի կապերը, մարդիկ կառչեցին իրարից, որ քամին չքշի։
Սանտյագոն դարձավ դեպի Ամենագիր Ձեռքը և զգաց, որ որևիցե բան ասելու փոխարեն Տիեզերքն ընկղմվել է լռության մեջ։ Եվ ինքն էլ համրացավ։
Ապա Սիրո ուժը դուրս հորդաց նրա սրտից, և պատանին սկսեց աղոթել։ Աղոթք էր, որը ոչ մի անգամ չէր արտասանել, քանի որ նրա մեջ ո՛չ բառ կար, ո՛չ խնդրանք։ Շնորհակալություն չէր հայտնում, որ ոչխարներն արոտ են գտել, չէր խնդրում, որ ավելի շատ բյուրեղապակի վաճառի, որ անապատում իրեն հանդիպած կինը սպասի իրեն։ Տիրած լռության մեջ նա հասկացավ, որ անապատը, քամին և արևը նույնպես փնտրում են այն նախանշանները, որ գրել է այդ Ձեռքը, նույնպես ջանում են անցնել իրենց ճանապարհը և ըմբռնել այն, ինչը գրված է մի պարզ զմրուխտի նիստի վրա։ Պատանին գիտեր, որ այդ նշանները սփռված են ողջ Աշխարհում ու Տիեզերքում և արտաքուստ ոչ մի իմաստ կամ նշանակություն չունեն։ Ո՛չ անապատը, ո՛չ քամին, ո՛չ արևը, ո՛չ մարդիկ չգիտեն, թե դրանք ինչու են ստեղծված։ Դրա ստեղծման պատճառը ունեցել է միայն Ամենաստեղծ Ձեռքը և միայն նա է ընդունակ հրաշքներ գործել՝ օվկիանոսն անապատ դարձնել և մարդուն՝ քամի։ Քանի որ միայն նա է հասկանում, որ ինչ-որ ավելի մեծ մի կոչում հրում է Տիեզերքը այնտեղ, ուր Արարման վեց օրերը կվերածվեին Մեծ Արարման։
Եվ պատանին ընկղմվեց Աշխարհի Հոգու մեջ ու տեսավ, որ Աշխարհի Հոգին Աստծո Հոգու մի մասն է, իսկ Աստծո Հոգին՝ իր սեփական հոգին է։ Եվ որ ինքը կարող է, ուրեմն, հրաշքներ գործել։
Այդ օրը սամումը փչեց այնպես, ինչպես՝ երբեք։ Արաբները սերնդեսերունդ իրար էին փոխանցում պատանու մասին առասպելը, որը քամի դարձավ և գրեթե ավերեց ամբողջ ճամբարը՝ մարտահրավեր նետելով անապատի ամենահզոր զորահրամանատարին։
Երբ քամին դադարեց, բոլորը նայեցին այնտեղ, ուր պատանին պետք է լիներ, բայց նա այլևս այնտեղ չէր։ Նա գտնվում էր ճամբարի մյուս ծայրում, ավազով կիսածածկ մի ժամապահական կետում, որը հսկում էր ճամբարի մուտքը։
Մարդիկ վախեցած էին կատարված հրաշքից։ Միայն երկու հոգի էին ժպտում՝ Ալքիմիկոսը, որը գտել էր իր իսկական աշակերտին և ցեղի առաջնորդը, քանի որ այդ աշակերտը գիտակցել էր Բարձրյալի փառքը։
Հաջորդ օրը նա հրաժեշտ տվեց Սանտյագոյին ու Ալքիմիկոսին և կարգադրեց, որ իր զինյալներից մեկը նրանց ուղեկցի այնտեղ, ուր կցանկանային։
Նրանք գնացին ամբողջ օրը, և, երբ սկսեց մթնել, դուրս եկան մի ղպտիական վանքի առաջ։ Ալքիմիկոսը զինվորին ետ ուղարկեց ու իջավ ձիուց։
— Այստեղից սկսած մենակ կգնաս,— ասաց նա Սանտյագոյին։— Մինչև բուրգերը հազիվ երեք ժամվա ճանապարհ է։
— Շնորհակալությո՛ւն,— պատասխանեց պատանին,— դու ինձ սովորեցրիր Համընդհանուր լեզուն։
— Ես պարզապես քեզ հիշեցրի այն, ինչ դու առանց ինձ էլ գիտեիր։
Ալքիմիկոսը ծեծեց վանքի դուռը։ Ընդառաջ եկավ սև հագած մի վանական, նրանք ղպտիերեն ինչ որ բան խոսեցին և Ալքիմիկոսը Սանտյագոյին ներս հրավիրեց։
— Ես խնդրեցի, որ նա մեզ տրամադրի իր խոհանոցը,— ասաց նա։
Վանքի խոհանոցում Ալքիմիկոսը վառեց օջախը։ Վանականը մի կտոր արճիճ բերեց, ու Ալքիմիկոսը, այն գցելով երկաթե թասի մեջ, դրեց կրակին։ Երբ արճիճը հալվեց, նա պարկից հանեց ապակյա այն տարօրինակ դեղին ձուն, նրանից մազի չափ բարակ մի շերտ կտրեց, մոմ քսեց ու նետեց հալված կապարի մեջ։
Հեղուկը արյան պես կարմիր դարձավ։ Ալքիմիկոսը կաթսան վերցրեց կրակից, դրեց կողքի՝ սառելու, այդ ընթացքում վանականի հետ զրուցելով ցեղախմբերի միջև ընթացող պատերազմի մասին։
— Վախենամ, թե երկար տևի,— ասաց նա։
Վանականը սրտնեղած էր. արդեն երկար ժամանակ քարավանները կանգնած էին Գիզայում, սպասելով պատերազմի ավարտին։ «Բայց,— ավելացրեց նա,— ամեն ինչ Աստծո կամքով է»։
— Ճիշտ է,— ասաց Ալքիմիկոսը։
Երբ վերջապես կաթսան հովացավ, Սանտյագոն ու վանականը շլացած աչքերով դրան նայեցին։ Կապարն ընդունելով ամանի կլոր ձևը, սառել էր, բայց նա այլևս կապար չէր. նա դարձել էր ոսկի։
— Մի՞թե ես երբևէ կսովորեմ այդ բանը,— հարցրեց պատանին։
— Դա իմ Սեփական Առասպելն է եղել, ի՛մ, ոչ թե քո։ Ես պարզապես ցանկացա քեզ ցույց տալ, որ դա հնարավոր է։
Նրանք կրկին վերադարձան վանքի պարիսպների մոտ, և այնտեղ Ալքիմիկոսը ոսկու սկավառակը չորս մասի բաժանեց։
— Սա՝ քեզ,— ասաց նա՝ մի կտոր մեկնելով վանականին,— նրա համար, որ սրտանց ընդունեցիր ուխտավորներին։
— Իմ վերաբերմունքի դիմաց շատ բարձր վարձ եմ ստանում,— պատասխանեց վանականը։
— Երբեք այլևս այդպես չխոսես։ Կյանքը կարող է լսել և հաջորդ անգամ քեզ ավելի քիչ տալ։
Հետո մոտեցավ պատանուն։
— Իսկ սա՝ քեզ, քո այն փողի դիմաց, որ բաժին հասավ առաջնորդին։
Պատանին նույնպես ուզում էր ասել, թե այդ ոսկին շատ ավելին է, քան իր տվածը, բայց լռեց, հիշելով Ալքիմիկոսի՝ վանականին արած դիտողությունը։
— Իսկ սա՝ էլ ինձ,— շարունակեց Ալքիմիկոսը, պահելով երրորդ կտորը,— ես պետք է տուն դառնամ, իսկ անապատում պատերազմ է ընթանում։
Չորրորդ կտորը նա նույնպես վանականին մեկնեց։
— Սա՝ նույնպես պատանու համար է, եթե մի օր պետք ունենա։
— Բայց չէ՞ որ ես գանձի ետևից եմ գնում,— բացականչեց վերջինս։— Եվ արդեն շատ մոտ եմ նրան։
— Ես էլ եմ վստահ, որ դու այն կգտնես,— ասաց Ալքիմիկոսը։
— Այդ դեպքում սա ինչի՞ համար է։
— Քանի որ դու արդեն երկու անգամ կորցրել ես գումարը, որ աշխատել էիր քո ճանապարհին։ Առաջին անգամ քեզ թալանել է գողը, երկրորդ անգամ՝ ցեղի առաջնորդը։ Ես ծեր, սնահավատ արաբ եմ և հավատում եմ մեր ասացվածքի ճշմարտացիությանը, իսկ նա ասում է. «Ինչ մեկ անգամ կատարվել է՝ կարող է էլ երբեք չկրկնվել։ Բայց այն, ինչ կատարվել է երկու անգամ՝ անպայման կկրկնվի նաև երրորդ անգամ»։
Նրանք հեծան ձիերը։
— Ուզում եմ քեզ երազների մասին մի պատմություն պատմել,— շշնջաց Ալքիմիկոսը,— մոտեցիր ինձ։
Պատանին հնազանդվեց։
— Ահա, ուրեմն Հին Հռոմում, Տիբերյանոս կայսեր օրոք մի բարի մարդ է լինում, նա երկու որդի է ունենում՝ մեկը զինվորական, որը բանակ մտնելուց հետո ուղարկվում է ծառայելու կայսրության ամենահեռավոր ծայրամասերից մեկը, իսկ երկրորդը պոետ, որը ողջ Հռոմը ցնցող բանաստեղծություններ էր գրում։
Մի անգամ ծերունին երազ է տեսնում՝ իբր երկնային հրեշտակը երևում և գուշակում է, որ իր որդիներից մեկի խոսքը տարածվելու է ամբողջ աշխարհով մեկ, և կրկնվելու է եկող բոլոր սերունդների ժամանակ։ Ծերունին արթնանում և ուրախությունից լաց է լինում, ճակատագիրը նրա հանդեպ բարեհաճ ու շռայլ էր, քանզի պարգևում էր ամենամեծ ուրախությունը, որ միայն կարող է զգալ հայրը։
Շուտով նա զոհվում է՝ փորձելով փրկել կառքի տակ ընկնող երեխային՝ ինքն է ընկնում անիվի տակ։ Քանի որ նա իր ողջ կյանքն արդար և ճիշտ էր ապրել, անմիջապես երկինք է համբառնում, որտեղ հանդիպում է երազի մեջ լուր բերած հրեշտակին։
— Դու լավ, բարի մարդ ես եղել,— ասում է ծերունուն։— Քո կյանքը լի է եղել սիրով, իսկ մահդ եղավ արժանապատիվ։ Ես հիմա կարող եմ քո ցանկացած կամքը կատարել։
— Կյանքը նույնպես բարեհաճ էր իմ նկատմամբ,— պատասխանեց ծերունին։— Երբ դու հայտնվեցիր երազում, զգացի, որ իմ ջանքերն իզուր չեն անցել։ Քանի որ իմ որդու բանաստեղծությունները մարդկանց հետ կմնան եկող դարերում։ Ինձ համար խնդրելու ոչինչ չունեմ, բայց յուրաքանչյուր հայր կհպարտանար նրա փառքով, ում ստեղծել, կրթել ու դաստիարակել է։ Այդ պատճառով էլ կուզենայի լսել իմ որդու խոսքը հեռավոր ապագայում։
Հրեշտակը հպվեց նրա ուսին, ու նրանք մի ակնթարթում հայտնվեցին հեռավոր ապագայում՝ մի հսկա քաղաքում, անհասկանալի լեզվով խոսող հազարավոր մարդկանց շրջապատում։
Ծերունին ուրախությունից արտասվեց։
— Ես գիտեի, որ որդուս բանաստեղծությունները լավն են ու անմահ,— արցունքի միջից ասաց նա։— Ասա ինձ, նրա ո՞ր խոսքերն են կրկնում այս մարդիկ։
Հրեշտակը քնքշանքով ծերունուն նստեցրեց նստարանին և ինքն էլ նստեց կողքին։
— Բանաստեղծությունները, որոնց մասին խոսում ես, փառաբանվել են Հռոմով մեկ, բոլորը սիրել ու հաճույք են ստացել դրանցից։ Բայց երբ Տիբերիոսի կայսրությունն ավարտվեց, մոռացվեցին նաև նրա բանաստեղծությունները։ Մարդիկ կրկնում են քո մյուս որդու խոսքը, նրա, որը զորական դարձավ։
Ծերունին զարմանքով աչքերը հառեց հրեշտակին։
— Նա ծառայում էր մի հեռավոր գավառում և հարյուրապետ դարձավ,— շարունակեց հրեշտակը։— Նա նույնպես արդարամիտ ու բարի էր։ Մի անգամ նրա ստրուկներից մեկը հիվանդացավ մերձիմահ։ Քո որդին, լսելով, որ մի ռաբին կա, որը բուժում է մարդկանց, ճամփա ընկավ ու երկար օրեր քայլեց, որ գտնի նրան։ Իսկ ճանապարհին իմացավ, որ այդ մարդը Աստծո որդին է։ Հանդիպեց մարդկանց, որոնց բուժել էր նա, լսեց նրա ուսմունքը և, չնայած հռոմեական հայրուրապետ էր, անցավ նրա հավատքին։ Մինչև որ մի առավոտ հասավ ռաբինի մոտ ու պատմեց, որ իր ստրուկը հիվանդ է։ Ուսուցիչը պատրաստվեց գնալ նրա ետևից։ Բայց հարյուրապետը հավատի մարդ էր ու, նայելով Ուսուցչի աչքերի խորքը և տեսնելով, թե ինչպես իրենց շուրջ գտնվող մարդիկ ոտքի կանգնեցին, հասկացավ, որ իր առջև կանգնած է Աստծո որդին։ Ահա այդ ժամանակ էլ քո որդին արտասանեց այն բառերը, որ դարեդար չեն մոռացվում։ Նա ասաց. «Տե՛ր, ես արժանի չեմ, որ Դու մտնես իմ հարկի տակ։ Բայց միայն մի բառ ասա, և իմ ստրուկը կապաքինվի»։
***
Ալքիմիկոսը խթանեց ձիուն։
— Աշխարհում ամեն մարդ, ինչով էլ որ զբաղվելիս լինի, կատարում է աշխարհի պատմության գլխավոր դերը։ Եվ սովորաբար չի իմանում այդ բանը։
Պատանին ժպտաց։ Նա երբեք չէր պատկերացրել, թե կյանքն այդքան կարևոր կարող է լինել մի հովվի համար։
— Գնաս բարո՛վ,— ասաց Ալքիմիկոսը։
— Գնաս բարով,— պատասխանեց տղան։
Երկուսուկես ժամ պատանին գնաց անապատով, ուշադիր ունկնդրելով, թե ինչ է ասում սիրտը։ Նա է, որ պետք է ցույց տար այն ճշգրիտ տեղը, ուր թաքցված էր գանձը։
«Որտեղ գանձն է՝ այնտեղ էլ քո սիրտն է լինելու»,— ասել էր Ալքիմիկոսը։
Բայց սիրտն ուրիշ բաներից էր խոսում։ Հպարտությամբ պատմում էր հովվի պատմությունը, որը թողել էր իր ոչխարները, որպեսզի իրականություն դարձնի երկու անգամ տեսած երազը։ Պատմում էր Սեփական Առասպելի և այն մարդկանց մասին, ովքեր իրականացրել էին այն, ովքեր ճամփա էին ընկել հեռավոր երկրներ կամ գեղեցկուհիներ փնտրելու՝ ընդդիմանալով մարդկանց նախապաշարումներին և ըմբռնումներին։ Նա խոսում էր բոլոր ժամանակների ճանապարհորդություններից, հայտնագործություններից, գրքերից, մեծ վերափոխումներից։
Եվ միայն այն ժամանակ, երբ Սանտյագոն սկսեց բարձրանալ ավազաթմբի լանջով, սիրտը շշնջաց նրա ականջին. «Ուշադի՛ր եղիր։ Այնտեղ, ուր դու լաս՝ կլինեմ նաև ես, ուրեմն նաև քո գանձը»։
Պատանին բարձրանում էր դանդաղ։ Աստղապատ երկնքում կրկին հայտնվեց լիալուսինը՝ մի ամբողջ ամիս ընթացել էին անապատով։ Լուսինը լուսավորեց ավազաթումբը, և ստվերներն այնպես զարմանահրաշ էին խաղում, որ անապատը ալեկոծ ծով էր թվում, և Սանտյագոն հիշեց այն օրը, երբ Ալքիմիկոսին հրաժեշտ տալով՝ արձակեց ձիու սանձերը, ազատություն տալով նրան։ Լուսինը լուսավորում էր համր անապատը և գանձ որոնողների անցած ուղին։
Երբ մի քանի րոպե հետո հայտնվեց ավազաթմբի գագաթին, նրա սիրտը անզուսպ թպրտաց։ Նրա առջև, լիալուսնից և ճերմակ ավազից լուսավորված, վեհ ու կախարդական հառնում էին Եգիպտոսի բուրգերը։
Սանտյագոն չոքեց և սկսեց լաց լինել։ Նա շնորհակալություն էր հայտնում Աստծուն, որ հավատացել էր իր Սեփական Առասպելին, որ մի օր հանդիպել էր Մելքիսեդեկին, բյուրեղապակու առևտրականին, Անգլիացուն, Ալքիմիկոսին և՝ հատկապես՝ անապատի այն կնոջը, որը նրան ստիպել էր հավատալ, որ սերը երբեք մարդուն չի բաժանում իր Սեփական Առասպելից։
Հազարամյակների բարձունքից պատանուն էին նայում բուրգերը։ Հիմա ինքը, եթե ուզենա, կարող է վերադառնալ օազիս, ամուսնանալ Ֆաթիմայի հետ և ապրել որպես մի սովորական խաշնարած։ Չէ՞ որ անապատում է ապրում Ալքիմիկոսը, որը գիտի Համընդհանուր լեզուն և կարողանում է կապարը ոսկի դարձնել։ Չկա մեկը, որին Սանտյագոն ցույց տա իր գիտելիքներն ու արվեստը. հետևելով իր Առասպելին ՝ նա սովորել է այն ամենը, ինչ իրեն պետք է, ճաշակել է այն ամենը, ինչ երազել է։
Բայց հիմա նա հասել էր իր գանձին, իսկ ամեն մի գործ ավարտվում է միայն այն ժամանակ, երբ հասել ես նպատակիդ։ Պատանին կանգնել էր բարձունքում և լալիս էր, ու երբ գետնին նայեց՝ տեսավ՝ այնտեղ, ուր ընկնում են իր արցունքները, մի բզեզ է սողում։ Անապատում թափառումների ընթացքում Սանտյագոն իմացել էր, որ Եգիպտոսում բզեզները Աստծո խորհրդանիշն են համարվում։
Ահա ևս մի նախանշան, ու պատանին սկսեց փորել, բայց նախ հիշեց բյուրեղապակու առևտրականին ու հասկացավ, որ նա ճիշտ չէր. ոչ ոքի չի հաջողվի իր բակում բուրգ կառուցել, եթե նույնիսկ ողջ կյանքում քարը քարի վրա դնի։
Նա ողջ գիշեր փորեց ավազը, բայց ոչինչ չգտավ։ Բուրգերի բարձունքից համր լռությամբ իրեն էին նայում դարերը։ Բայց նա չէր հուսահատվում, փորում էր ու փորում՝ պայքարելով անընդհատ փոսը լցնող քամու դեմ։ Սանտյագոն ուժասպառ եղավ, վնասեց ձեռքերը, բայց չէր դադարում հավատալ իր սրտին, որը հանձնարարել էր փնտրել այնտեղ, ուր կընկնեն արցունքի կաթիլները։
Եվ հանկարծ այն պահին, երբ փորձում էր փոսում հայտնված մի քար հանել, քայլերի ձայն լսեց։ Սանտյագոն շրջվեց ու տեսավ մարդկանց, որոնք կանգնել էին թիկունքով դեպի լուսինը, այնպես, որ չէր կարող զանազանել ոչ նրանց աչքերը, ոչ էլ դեմքը։
— Դու այստեղ ինչ ես անում,— հարցրեց նրանցից մեկը։
Պատանին ոչինչ չպատասխանեց։ Սարսափ էր պատել նրան, քանի որ հիմա կորցնելու բան ուներ։
— Մենք պատերազմից ենք փախել,— ասաց մի ուրիշը,— մեզ փող է պետք։ Դու ի՞նչ ես թաքցրել այստեղ։
— Ոչինչ չեմ թաքցրել,— պատասխանեց Սանտյագոն։
Փախստակներից մեկը նրան դուրս քաշեց փոսից, ստուգեց գրպանները և գտավ ոսկու կտորը։
— Ոսկի՛,— գոչեց նա։
Այժմ լուսինը լուսավորում էր նրա դեմքը, և կողոպտչի աչքերում Սանտյագոն տեսավ իր մահը։
— Այնտեղ պետք է, որ էլի լինի,— ասաց երկրորդը։
Նրանք Սանտյագոյին ստիպեցին փորել, և նա հարկադրված ենթարկվեց։ Բայց գանձ չկար, ու ավազակներն սկսեցին ծեծել նրան։ Ծեծեցին այնքան ժամանակ՝ մինչև երևաց արևի առաջին ճառագայթը։ Նրա հագուստը ծվենների էր վերածվել, և զգաց, որ մահն արդեն մոտ է։
Հիշեց Ալքիմիկոսի խոսքը. «Փողն ինչի՞դ է պետք, երբ պետք է մեռնես։ Փողը մի վայրկյանով էլ չի վարող հետաձգել մահը»։
— Ես գա՛նձ եմ փնտրում,— գոչեց Սանտյագոն։
Դժվարությամբ շարժելով ջարդված ու արյունոտված շրթունքները, նա ավազակներին պատմեց, որ երազում երկու անգամ տեսել է եգիպտական բուրգերի ստորոտում թաղված գանձը։
Նա, ով հրոսակապետ էր երևում, երկար լռեց, իսկ հետո դարձավ ենթականերից մեկին։
— Բաց թող նրան։ Նա այլևս ոչինչ չունի, իսկ ոսկու կտորը ինչ-որ տեղից թռցրել է։
Սանտյագոն երեսնիվայր ընկավ ավազին։ Հրոսակապետը փորձեց նայել նրա աչքերի մեջ, բայց պատանու հայացքը բուրգերին էր հառված։
— Գնանք այստեղից,— ասաց հրոսակապետը, հետո դարձավ Սանտյագոյին։— Ես քեզ ողջ եմ թողնում. դու պիտի ապրես, որ հասկանաս, թե չի կարելի այդքան հիմար լինել։ Հենց այդ տեղը, ուր հիմա կանգնած ես, ես ինքս մի երազ տեսա, որը հետո երկու տարի շարունակ կրկնվում էր։ Երազն ասում էր, որ պետք է գնամ Իսպանիա, այնտեղ գտնեմ քանդված եկեղեցին, ուր գիշերում են հովիվներն իրենց ոչխարներով և որտեղ ժանտախոտի թփեր են աճում։ Դրանց արմատների տակ գանձ է թաքցված։ Բայց ես այնքան հիմար չեմ, որ միայն նրա համար, որ երազ եմ տեսել, կտրեմ-անցնեմ անապատը։
Այս խոսքերից հետո ավազակները հեռացան։
Սանտյագոն դժվարությամբ ոտքի ելավ, վերջին անգամ նայեց բուրգերին։ Նրանք ժպտում էին տղային, ու նա ժպտաց ի պատասխան, զգալով, որ սիրտը լի է երջանկությամբ։
Նա գտել էր իր գանձը։
==Վերջաբան==
