Changes

|աղբյուր =

}}

ՑԱՆԿ ԳԼԽՈՑ

Հանդերձեալ գրել զգիրս դատաստանաց, բայց պատշաճաւորաբար նախ զընդդիմադրութիւն դիցուք պարսաւողաց զօրէնս Տեառն, եթէ դատաստան ոչ է, զի յոլովք քան զսակաւս են, որոց գործ եւ բան եղեւ պատուել զայլասեռս՝ իրաւացի ունել դատաստանս, եւ զի ինքեանք գայթակղեալք՝ զբազումս գայթակղեցուցանեն սոքօք ի պարզամտացն, որոց եւ զայս նախ ասասցուք, եթէ բնաւորական է ի մեզ ընտրել զիրաւացին ի սկզբանէ, ըստ որում եւ իմաստունք հեթանոսաց զչաստուածանարգս մահուամբ դատեցան եւ զհայրատանջսն՝ ձեռնատմամբ եւ զայլսն՝ այսպիսի ուղղացի դատաստանաւ։ Իսկ անօրէնքն առաւելութեամբ վարին, առեալ զպատճառն ի բնաւորական օրինաց՝ մահու մեռանիլ հայրանարգին եւ յայլսն նմանապէս։

Վեցերորդ՝ գրէ, եթէ երդմամբ հաստատի դատաստան, եւ Տէր արգել, կամելով բնաւին հաւատացեալս զմեզ։

Զի թէպէտ ասացաւ ոչ լինել հարկաւոր գրով աւանդիլ մեզ դատաստան ի Տեառնէ, այլ այժմ կամեցաք, յաղագս զի բազում անգամ լուաք պարսաւանս ոչ յայլասեռից միայն, այլ եւ ի քրիստոնէից, եթէ բնաւին ըստ Աւետարանին դատաստան ոչ է՝ անգիտանալով զկամս աստուածայինս, որ ի նոսա։ Եւ այսպիսի կարծիւք երկուս ախտանայ չարս. մի՝ զանիմաստութիւն օրինադրին, եւ երկրորդ՝ ոչ կամել զուգահաւասար կենցաղավարել մարդկան ազգի։

Եւ արդ, մի՛ ոք պարսաւանս դիցէ ասացելոցս, զի թէ տխմար ոք իցէ ուսցի, եւ թէ ամենակատար ոք եւ իմաստուն՝ զթերին լցցէ։ Երկաքանչիւրոցն պատրաստ եմք սիրով ընդ առաջ ելանել։

Քանզի հարկաւոր է զկնի այսոցիկ սակաւուք ցուցանել զզօրութիւն առաջիկայ գործոյս, զոր եւ աղաչեմ, ո՛վ պատուական գլուխ եկեղեցեաց սրբոց տանդ Աղուանից, մի՛ վարկպարազի համարիք զհարկս հոգեւորս, զոր եդեր մեզ, զի եւ կանոնական ունի սահման գիրս դատաստանի, զոր յարմարել յայնոսիկ պարտիմք, զի յայտ լիցի չափ նորին։

Չափաւորապէս յայսոսիկ գլուխս, իբր իմաստնոյ, տուաք տեսակս, որով եւ գիտել ունիցիք, եթէ այսոցիկ հետեւելով՝ որքան օգուտ եւ շահ հասարակաց կենացս իցէ, զի գրեթէ ամենայն պատերազմ եւ ամբոխ խռովութեան ի նուազութենէ սորա իցէ, եւ հաստատելով յեկեղեցի՝ խաղաղութեան իցէ պատճառ եւ բազում բարեկարգութեան, քանզի մինն յաստուածային շնորհաց տուեալ յեկեղեցիս, ի հին ի նորս, սա իսկ է։

Առաջին դատաւոր ամենեցուն Աստուած է, ըստ այնմ, թէ՝ դատի Տէր զժողովուրդ իւր, եւ Եսայի այլուր ասէ՝ Տէր դատաւոր մեր, եւ թէ՝ քննէ զսիրտս եւ զերիկամունս Աստուած, եւ դարձեալ՝ արի, Աստուած, եւ դատեա զդատաստանս քո, եւ՝ Աստուած դատաւոր արդար, եւ այլ այսպիսիք նախանկար տնօրէնութեան դատաստանի, որովք յայտ է մարդկան լինել դատաստան, թէպէտ եւ գրեաց Աստուած ի ձեռն Մովսիսի, եթէ անասուն, որ հարկանէ զանասուն, փոխանակ նորա եւ նա սպանցի, եւ այս՝ ի խրատ մարդկան։ Եւ դիւաց եղեւ դատաստան, քանզի երբ ամբարտաւանեցան, ընկեաց Աստուած զսատանայ յերկնից, զնոյն եւ յերկրորդ գալուստն Քրիստոսի դատել ունի զսատանայ։ Վասն այսորիկ ի լինելութեան մարդոյն բնութեամբ եդաւ անունն Տէր, որ կոչի դատաւոր։

Եւ երկրորդ՝ թէպէտ եւ դատաւոր մի լինի ի քաղաքի, բայց ամենեքեան պատուականքն պատիւ ունիցին։ Իսկ Քրիստոս ասաց ընդ առաքեալսն՝ նստջիք յերկոտասան աթոռս դատել զերկոտասան ազգն Իսրայելի, զոր եւ ունին քրիստոնեայք մինչեւ ցայսօր՝ երկոտասան դատաւորս նստուցանեն ի դատարանի իւրեանց։

Իսկ Աստուած զամենայն ոք անձին իւրոյ եցոյց դատաւոր յառակս դատաւորին անիրաւութեան, զի ի մեզ խորհուրդն ի վերայ կալով՝ ամենայն ոք իւր դատաւոր լիցի մտօք եւ ոչ թիւրեսցի ի հոգեւոր դատաստանաց։

Թարգմանի դատաստանարանդ՝ դատել, որ է քննել, աստան, որ է տեղի, արան, որ է դատարան կամ զննարան, զի քննելով վճարի դատաստան յիմաստուն դատաւորաց ի մէջ անուղղայ մարդկան։ Զի բազումք են յանուանսդ այդպիսիք, որպէս՝ Հայաստան կամ Ասորեստան, նմանապէս եւ՝ այլք։

Այլ եթէ ու՞մ աւանդելի է։ Եւ քանզի ըստ 0րինացն յատուկք էին դատաւորքն, եւ ըստ պատահման եղեն թագաւորք, եւ մարգարէք, եւ քահանայք, որպէս ասացաւ յառաջագոյն։ Այլ քանզի առ մեզ ապականեալ է այսպիսի կարգ, աւանդելի է զիրս դատաստանի ի ձեռս եպիսկոպոսաց է յանձին հոգք եկեղեցոյ եւ աշխարհաց, եւ յետ եպիսկոպոսաց եղիցի իշխանաց՝ ըստ պատահման, եւ գլխաւորաց ժողովրդեան, այլ եւ՝ քահանայից իմաստնոց եւ վարդապետաց, սակայն աւանդապահ այսմ իրի եպիսկոպոսք եղիցին։ Բայց եւ ոչ եպիսկոպոսք տգէտք եւ արծաթասէրք, այլ գիտունք եւ ճշմարիտք ըստ օրինացն եւ պատուիրանացն Յիսուսի վարժեալք։ Եւ եթէ պատահի եպիսկոպոս տխմար այսմ իրի, վարդապետօք, եւ քահանայիւք, եւ աշխարհականօք վարեսցին եւ այսոքիկ իմաստունք լիցին ուսման աստուածայնոյ, եւ անբամբաս մնասցէ ի հերձւածողաց ամենեւին։

Եւ դատաւորացն անկաշառս լինել արժան է, զի կաշառ զաչս իմաստնոց կուրացուցանէ,ևորպէս զի համարձակ նստիցի յատեան դատաստանի, որպէս եւ գրեալ է, թէ կաշառ ի վերայ իրաւանց նա ոչ

նոցա, զայն Աստուծոյ համարեսցին, քանզի նա ետ բերան եւ իմաստութիւն։ Ապա թէ ընդ յանցանել իրիք Տէր ետ ի ձեռն անիրաւին զարդարն, զայն գոհութեամբ համբերեսցեն, զի լաւագոյն հատուցմանն հասանիցեն եւ զնախանձ վրէժխնդրութեանն ի Տէր թողցեն, քանզի Աստուած է վրէժխնդիր։

Եւ հարկաւորապէս իսկ զվկայսն խնդրէ դատաստանն, զի զհակառակութիւն դատախազացն նոքօք լուծցէ դատաւորն, զի անհաւատալի է դատաւորացն մատնութիւն դատաստանաւորացն, քանզի թէ հնար գտանէին նոքա, զմիմեանս ի հուր մատնէին։ Նաեւ ոսոխքն նոքօք առաւել, քան դատաւորաւն, շիջանին, յորժամ վկայքն չլինին վարձած կաշառօք, եւ դատաւորն առաւել հաւատարիմ գտանիցի նոքօք։

Իսկ հաւատարմութիւն վկայիցն, նախ, ի վարուցն ընտրին, զի ճշմարտախօսք իցեն եւ չիցեն կաշառօք եկեալ ի տեղի ատենին. եւ չիցեն ազգականք դատախազացն, եւ թէ իցեն ազգականք, եւ ի բազմաց վկայեալք իցեն հաւատարմութիւնք նոցա, հաւատարիմ լինել երկու եւ երեք, որպէս արեգակն եւ լուսին, զի հաւատարիմ վկայ է հաստատեալ յերկինս։

Եւ զի ուսցի դատաւորն, եթէ երկուց վկայիցն նման լիցի բանքն եւ անտի ճշմարտեսցի։

Բայց պարտ է վկայիցն տեսանել եւ լսել եւ ապա վկայել, զի լաւ է տեսանելն, քան զլսելն, եւ վկայել ճշմարիտ առաջի մարդկան, եւ յԱստուծոյ առցեն զպարգեւսն։

Արդ, զմեծ եւ զտէրունական հրամանն եւ զպատուիրանն տեսանեմք այժմ կոխան լեալ ի մարդկանէ, քանզի ոչ ունիմք հրաման ի Քրիստոսէ երդնուլ։ Եւ այժմ յամենայն ոչինչ բանս եւ կարի յաճախապէս երդնուն յանուն Աստուծոյ մարդիկ ի փողոցս, ի շուկայս, ի տունս, ծերք եւ տղայք, քահանայք եւ ժողովուրդք, գիտնականք եւ անգէտք։ Եւ եթէ պատահի դատաստան լինել ոմանց, եւ հրամայէ դատաւորն երդնուլ ի վերայ իրաւանց, հակառակին եւ ասեն, եթէ Քրիստոս ասէ՝ ամենեւին մի՛ երդնուլ, եւ այլ շատ պատուիրանացն Քրիստոսի միտ ոչ դնեն ամենեւին։ Իսկ եթէ ասիցէ ոք՝ անհնարին է երդնուլ, եւ յայտ է, զի Աբրահամու երդուաւ Աստուած, ասելով ի ձեռն հրեշտակին՝ յանձն իմ երդուայ, ասէ Տէր, եւ Աբրահամ ծառային ետ երդումն, եւ դարձեալ՝ երդուաւ Տէր Դաւթի ճշմարտութեամբ։ Եւ թագաւորք երդնուն միմեանց, եւ խաղաղութիւն աշխարհի լիցի երդումն նոցա. նոյնպէս եւ՝ իշխանքն։ Արդ, եթէ այսոքիկ երդնուն, պարտ է երդնուլ յարդար դատաստանս։

Եւ արդ, այսպէս երդնուլ պարտ է. դիցի զձեռն ի վերայ Աւետարանին եւ ասիցէ՝ գիտէ Աստուած, եւ խաչս եւ Աւետարանս վկայ է սրտիս, զի այսպէս է, որպէս ասեմս, եւ ոչ ստեմ։ Եւ կամ ասիցէ՝ փառք սոցա եւ զօրութիւն, զի ճշմարիտ է, զոր ասեմս, եւ ոչ ստեմ։ Արդ, այսպիսի ասացեալքս խոստովանութիւն է. զԱստուած սրտագէտ գիտել, եւ զխաչն՝ Քրիստոսի նշան, եւ զԱւետարանն՝ Աստուծոյ բան, եւ զեկեղեցին՝ Աստուծոյ տուն։ Եւ եթէ հանդիպի ոք առաջի դատաւորաց անօրինաց եւ այլցեղ երդումն տացեն քրիստոնէի, եթէ ուրացիր զքո խաչն եւ զԱւետարանն, ամենեւին մի՛ առնուցուն յանձն, թէ եւ մահ հանդիպի։

Եւ արդ, գրեցաք զայս գիր երդման, այլ ոչ ոք դիւրաշարժ լիցի երդնուլ կամ սուտ, զի մի՛ դատապարտութիւն կրեսցէ յԱստուծոյ դատաստանին։

Եւ այս սակաւս, զոր գրեցաք, վասն չարութեան ժամանակիս է։ Եւ զի անօրէնք բազմացան ի վերայ մեր եւ նոքա դիւրաւ են յերդնուլ, վասն այնորիկ ուսուցաք ձեզ, թէ ո՞րպէս պարտ է երդնուլ, որպէս եւ գրեցաք ի ճառս, եւ մի՛ այլ կերպ, զի մի՛ դատեսջիք յԱստուծոյ։

Յայտնի է ամենեցուն հեռաւորութիւն հաւատացելոցն յանհաւատիցն, յասելն առաքելոյն՝ զի՞նչ միաբանութիւն է լուսոյ ընդ խաւարի, կամ՝ զի՞նչ բաժին կայ հաւատացելոյն ընդ անհաւատին։ Եւ Տէրն ասէ, թէ՝ որ ոչ հաւատայ յՈրդին Աստուծոյ, բարկութիւն Աստուծոյ մնայ ի վերայ նորա, եւ եթէ՝ որ ոչ ծնանի ի ջրոյ եւ ի Հոգոյ, ոչ տեսանէ զարքայութիւն Աստուծոյ։ Եւ Յովհաննէս առաքեալն ասէ՝ որ ոչ խոստովանի զՈրդին Աստուծոյ մարմնով եկեալ յաշխարհ, նա իսկ է նեռն։ Եւ ամենայն մարգարէքն ուրացողք ասեն զհեռացեալսն յուղիղ ճանապարհէն։ Զի թէպէտ եւ այժմ մահմետականք զԱստուած խոստովանին Հայր, այլ զՈրդի եւ զՀոգի ուրանան, եւ այս մեծ ուրացութիւն է։

Եւ արդ, եթէ յաստուածպաշտութեանն մեզ ընկերակիցք չեն, ոչ է պարտ առ նոսա ի դատաստան երթալ, զի զհին ատելին նոր սիրելի դժուար է առնել, զոր եւ գրէ առաքեալն Կորնթացոցն, ասելով. ոչ ոք է ի ձէնջ այնքան իմաստուն, որ կարիցէ իրաւունս ընտրեալ ի մէջ երբօր իւրոյ, այլ եղբայր ընդ երբօր դատի եւ զայն՝ ի մէջ անհաւատից, եւ եթէ՝ զանարգս եկեղեցոյ դատաւոր նստուցանէք։ Զի նոքա ըստ կրօնից

Եւ արդ, եթէ այսպիսի օտարութիւն է ընդ մեզ եւ ընդ նոսա հաւատոց եւ գործոց, զի՞ ի դատաստան նոցա լիցի ըղորդութիւն մերոց օրինօք։ Եւ թէպէտ ըստ օրինացն բազում ինչ է նոցա, եւ հաւատամք օրինացն Աստուծոյ եւ ոչ նոցա։

Իսկ ուղիղ հաւատացելոցս ի Քրիստոս ոչ է պարտ դատաստանաւ նոցա վարիլ, քանզի մեք խոստովանիմք զԵրրորդութիւն սուրբ միով աստուածութեամբ եւ զօրութեամբ, որում փառք յաւիտեանս ամէն։

Հաւաքեցաք յառաջ յօրինացն Աստուծոյ, որ ետ Մովսիսի. առաջին՝ յԵլից, յԵրկրորդ օրինացն եւ յայլոց գլխոցն, երկրորդ՝ ի կանոնաց սուրբ հարցն եւ յԱւետարանէն, երրորդ՝ յամենայն սուրբ տառից ի հնոց եւ ի նորոց։

Եւ արդ, թէպէտ եւ համարձակեցաք մեք եւ գրեցաք զգիրս, սակայն եթէ հանդիպի ոք իմաստուն եւ թիւրութիւն գտցէ ի սմա, աղաչեմ, զի լցցէ զպակասն, քանզի ամենայն գիրք ոչ եթէ ի միում ժամանակի գրեալ են, այլ յայլ եւ այլ ժամանակս։ Զնոյն եւ այս սկիզբն եղեւ իմաստնոց՝ յաղագս զմեզ յիշելոյ ի բարիս։

Եկեսցուք այժմ իսկ ի գործ դատաստանի՝ գիտելով, զի ըստ քաղաքաց դատաւորս հրամայէ լինել Մովսէս եւ նոցունց դպիրս, յորոց յայտ է, զի ոչ զամենայն գրով աւանդեաց Մովսէս զիրս դատաստանի, այլ՝ տեսակս սակաւ, եւ ի դատաւորս ապաստան արար ի զանազան իրս եւ ի ժամանակս։ Եւ վասն այն զդպիրս նոցա կարգեաց, զի զեդեալ դատաստանս նոցա գրով պահեսցեն։ Ըստ որում եւ մերս եղիցի, որպէս յառաջ իսկ ասացաւ։

Եւ արդ, նախ զայս եւս տեսցուք, զի պարտ է, որ դատաւորք հռոք եւ պարգեւք ունիցին ի թագաւորաց, զի մի՛ ձանձրասցին ի դատելոյն. զնոյն եւ եկեղեցոյ դատաւորքն, որ են եպիսկոպոսք, պարգեւս մեծամեծս կալցեն ի կաթողիկոսէն լիապէս, զի մի՛ յաղագս աղքատութեան թիւրեսցեն զուղիղ դատաստանս Աստուծոյ։

Եւ արդ, այսպէս լիցի։ Եթէ մեռանիցի այր ոք եւ ուստր ոչ ունիցի, եւ ոչ դուստր, եւ ոչ այլ ոք ի ցեղից հարց նորա, ժառանգութիւն նորա եպիսկոպոսաց լիցի։ Բայց այսպէս արասցեն. զի եթէ ի կաթողիկոսի վիճակ եղիցի անժառանգ վախճանեալն, կաթողիկոսին եղիցի ինչքն, եւ եթէ յեպիսկոպոսի՝ եպիսկոպոսն երեք բաժին առնէ զինչս մեռելոյն եւ զմինն իւրն առցէ, եւ զմիւսն կաթողիկոսին տացէ, եւ զմիւսն այլ՝ քահանայիցն։ Եւ թէ թիմին վարդապետ կայ, ի վեց բաժնեն, զմինն նմա տան եւ զայլն ապա երեք բաժին արասցեն։

Իսկ աշխարհական դատաւորաց ոչ տան մասն, վասն զի այսօր են եւ վաղն չեն։ Ապա եկեղեցոյ դատաւորք հայրք են հոգոց եւ մարմնոց եւ նոքա պարտին հատուցումն առնել ննջեցելոց։ Իսկ սիրոյ աղագաւ, վասն աշխատութեան դատաստանին, տացեն մասն ինչ մարմնաւոր դատաւորաց, այլ ոչ օրինօք, այլ ըստ պատահման։

Ապա թէ կրօնաւոր վախճանի ի վանքն, զիւր իրքն իւրքն առցեն՝ զինչ մարդոյ որ ընկերակից էր, եւ թէ աշակերտ ունի՝ նա ժառանգէ, եւ թէ վարդապետ՝ նա, եւ մի՛ մարմնաւոր ազգն՝ եղբայր, կամ հայր, կամ

ազգական, այլ հոգեւորքն, եւ զմատղենիքն եւ զայլ մահու իրաւունքն հօր վանացն տացեն, զի մոնոզոնքն ի նմանէ ձեռնադրին, եւ վասն այսորիկ նա ժառանգէ, զի իւր ձեռնադրեալն է։ Եւ թէ չունենայ մոնոզոնն, որ մեռանի, մօտ ի յինքն աշակերտ կամ վարդապետ, հայր վանացն ժառանգէ զինչս նորա, եւ զմատղին իրաւունքն եւ զմահուն եպիսկոպոսին տան։

Իսկ հաւատաւոր կանայք, թէ յաշխարհական քահանայէ ձեռնադրի եւ մօտ ի նա վախճանի, նա ժառանգէ զինչս նորա. եւ եթէ ի վանք ձեռնադրի եւ մօտ ի նոսա վախճանի, նոքա ժառանգեն զնա, եւ մի՛ եպիսկոպոսք արկցեն ձեռն ի նոսա։

Իսկ եթէ օրհնած երէց է աբեղայն, որ վախճանի եւ ոչ ունենա վարդապետ կամ աշակերտ, որ ի կենդանութեանն մի էին, եպիսկոպոսն ժառանգէ, եւ զմատղենիքն հօր վանացն տացեն, եւ թէ իցէ հոգեւոր ժառանգ՝ զինչսն նմա տացեն եւ զմատղենին եւ զմահուն իրաւունքն՝ եպիսկոպոսին։

Այս դատաստան հաստատուն կացցէ եւ սենեկաւորացն, իսկ միայնակեացք միաբանք իւրեանք զիւրեանք ժառանգեն։ Բայց եթէ երէց աբեղայ հանդիպի ի միջի նոցա, զհանդերձն եւ զմատղենին եպիսկոպոսին տացեն եւ զայլ ստացուածսն ի մէջ եղբարցն հաւասար բաժանեն։

Նմանապէս եթէ եպիսկոպոս փոխեսցի մահուամբ առ Քրիստոս եւ ունիցի աշակերտ ժառանգ կամ այլ հոգեւոր եղբայր, ընդ որ ինքն կամեսցի եւ հաճեսցի՝ նա ժառանգեսցէ զինչս նորա, իսկ զհանդերձսն, եւ զգաւազանն եւ զմեռոնն, եւ զայլ ընծայս տացեն կաթողիկոսին, զի նա է ձեռնադրող նորա եւ դատաւոր, եւ զմատղենին եւ զմեռելոյթսն տացեն դրան եպիսկոպոսին։

Իսկ եթէ վախճան հանդիպի կաթողիկոսին, իւր ամենայն ստացուածք եւ գանձք եկեղեցոյն եւ աթոռոյն մնասցէ անփոփոխ, եւ զենմունք եւ այլ հոգոյ ընծայք բաշխեսցեն առհասարակ ի վերայ եկեղեցականաց ըստ արժանեացն։

Այս եղիցի իրաւունք ի դատաստանս եկեղեացոյ. եւ մի ոք ի վերայ իրաւանց ընկերին ելցէ, զի մի՛ մնասցէ ի ներքոյ անաչառ դատաւորին մերոյ Յիսուսի Քրիստոսի։

Նախ զի եդաք զվիճակս եւ զդատաստանս եպիսկոպոսաց, զի առաջին է պատիւ նոցա եւ հարկաւոր։ Իսկ երկրորդ դիցուք զդատաստանս թագաւորաց։

Բայց գիտելի է, զի թագաւոր տիրապէս աստուած է, եւ մարդիկ՝ անուամբ միայն։

Հարկաւորք եւ օգտակարք յարուեստս հողագործութիւնն է, եւ դարբնութիւն, եւ հիւսնութիւն. եւս բազմաց է հողագործել։ Առաւել պատուեսցի երկաթագործ եւ փայտակոփ։ Իսկ բժիշկք եւս առաւել պատուեսցին։

Եւ վարդապետք գերագոյն պատուեսցին ի թագաւորաց եւ յամենեցունց, զի բժիշկ եւ հայր է հոգոց։

Կարգ ոգոց դատաստանաց եւ հրահանգ բարեաց հարանց եւ եղբարց ի սրբոյն Սահակայ եւ ի սրբոյն Բարսղէ եդեալ են։ Բայց չափաւորապէս եւ մարմնատեսակ օրինաց դատաստանի զնշանակս յաւելում հարկաւորապէս, զի ոչ այժմ ամենեցուն է ըստ հրամանի նորին վարիլ։ Նաեւ ոչ հեռի ի դիտաւորութենէ սահմանի սրբոյն ինչ ընդ միտս ածել իշխեմք, այլ յարմար նորին վարիմք շաւղօք։

Եւ արդ, այսպէս սկսցուք։ Զի թագաւորաց եւ իշխանաց, միանգամայն եւ ամենայն հաւատացելոց շինել վանս ոչ յաղագս մարմնաւոր ինչ յուսոյ է, այլ մանաւանդ՝ հոգեւոր, յաղագս այնորիկ ոչ պարտի ժառանգ լինել։ Զի որ յառաջնումն հայր եղեւ եղբարց, թէ յիւր շինեալ տեղի եղբարց եւ թէ յայլոց, եւ բարիոք առաջնորդէ, անդատաստան է փոխել, ապա թէ հակառակ ինչ գործէ, երկու եւ երեք վկայիւք հարկաւոր է փոխել։

Եթէ պատահի ումեք ջուր բերել առուով ի գործ ինչ կամ յաղագս ոռոգանելոյ եւ վճարեալ զիւր գործն եւ ընդ վայր թողեալ՝ վնաս ընկերին իւրոյ լինի՝ յայգի, կամ յանդաստան, կամ ի բնակութիւն ինչ առնիցէ, եթէ զգուշացոյց, եւ ինքն փոյթ կալաւ զգուշանալ, եւ ակամայ վնաս ինչ գործեցաւ, կէս վնասուն դատաստանաւ վճարեսցի. ապա թէ հեղգացեալ անփոյթ արար եւ ոչ զգուշացոյց՝ բաւանդակն վճարեսցի, մանաւանդ թէ թշնամութեամբ արասցէ։ Սակայն օրինակն տեսցի, եթէ յումմէ՞ եղեւ՝ յիւրմէ՞ թէ ի վարձկանէ, ի կատարելո՞յ թէ յանկատարէ, ի գիշերի՞ թէ ի տուընջեան, եւ այլն այդպէս դատեսցի։

Բազումք ի բժշկաց բազում վնասս գործեն դեղօք կամ ի փորձել զդեղս յայլսն, կամ չարակամութեամբ սպանանեն դեղօք, կամ վասն անգիտութեան վնասակար դեղս տան, կամ անվարժք գոլով՝ զցաւսն ոչ գիտեն, կամ հեղգանան, վասն զի զվարձս ոչ տան, կամ նախանձելով ընդ աշակերտսն՝ ոչ ուղիղ ուսուցին, եւ նոքա անգիտանալով՝ բազում վնասս առնեն, եւ թէ այլ ինչ ախտս ցաւոց մուծին՝ եւ եթէ այլ ընչիւքն եւ եթէ աշակերտօքն, զայսոսիկ զամենեսեան կամաւոր գիտեմք։

Արդ կամաւորացն արեան լիցի դատաստան, երբ վնասն յայտնին, ապա թէ խոստովանութեամբ ծնուսցի՝ կամաւորի ապաշխարութիւն լիցի. իսկ ակամային՝ անպարտ յիւրաքանչիւրսն լիցի։ Իսկ ի կամաւորէ եւ յակամայէ եղեալ վնասն՝ մի՛ լիցի անպարտ յիւրաքանչիւր յիրսն։

Եթէ ոք զոք ի գործ ինչ հարկիւ առաքէ, եւ վնաս լիցի մահու, այսպիսի ինչ. եթէ ի ծառ հանէ թափել պտուղ ի հարկէ, կամ ընդ գետ անցանել, կամ ի խումար ձի հեծուցանէ, կամ այլ ինչ այսպիսի, կամ վարձկան ի բան յղեալ ի հարկէ, եւ մահ պատահի, այդոցիկ արեան դատաստան լիցի ի կամայէ եւ յակամայէ, առաւել լիցի բռնադատողացն։ Իսկ վարձկանին եւ իւրոցն՝ եթէ աւելի քան զսովորութիւնն դատէ կամ հարկանէ, ընդ դատաստանաւ է կամայի եւ ակամայի։

Յաղագս այգեգործաց եւ այլոց ճշգրտել զօրինակն ոչ կարեմ՝ յաղագս զանազան սովորութեանց գաւառաց, բայց սակաւ ինչ նշանակ տացուք իրաւանց, զի ըստ սովորութեան վճռին այն հաստատուն առ նոսա կայցէ։

Իսկ վարձաւ մշակացն վարձ ի յեղանակս առատութեան եւ նուազութեան դատեսցի. առաւելեալ՝ ի նուազն լիցի, եւ պակասեալ՝ յառաւելուլն։ Նմանապէս եւ յաղագս տեղեացն լիցի։

Եւ հովիւք եւ անդպահք ըստ սովորութեան գաւառաց զանազանին ի վարձս, սակայն ի ճշմարտութիւնն, որպէս կարգեալ եղեն, պահեսցի ի նոսա։

Իսկ զմիմեանս հարեալ եւ սպանեալ՝ ըստ 0րինացն դատեսցի։

Եթէ պատահի աւեր եկեղեցոյն, յոր նուէրն եղեւ, թէ ի վանս, թէ ի գեղ, եւ աշխարհականք բնակելով առցեն եւ կերիցեն, իշխան լիցին այնոքիկ, որք նուիրեցին, առնուլ եւ յայլ եկեղեցիս նուիրել, թէ չիցէ կարծիս շինութեան, ապա թէ իցէ՝ ինքեանք սպասաւորեսցեն, մինչեւ շինեսցի, եւ մի՛ առ իւրեանս կալցին, զի Աստուծոյ է բաժին, յորմէ հետէ նուիրեալն եղեւ։

Ապա թէ ոք յայլոց ժողովուրդ կամեսցի եկեղեցի շինել հակառակելով, մի՛ տայցէ թոյլ եպիսկոպոսն. ապա թէ պահանջեսցեն ըստ պիտոյից, ըստ հրամանի եպիսկոպոսին եղիցի շինել։

Եւ վաճառք ըստ հրամանի թագաւորաց կարգեսցին ի քաղաքս կամ յիշխանաց՝ ըստ հրամանի թագաւորաց, թէ ի քաղաքս, կամ յաւանս, կամ յայլ ինչ տեղիս ի գաւառս։ Եւ նախադրութեամբ զչափս, եւ զկշիռս, եւ զոյգս նոքա դիցեն՝ տեսանելով զզօրութիւնս վաճառին։ Կարգեսցեն եւ կռփիչս միշտ որոնել եւ տեսանել, զի մի՛ նենգութեամբ ինչ արասցեն։

ամի կամ ըստ այլ իմիք պատճառի, նմանապէս ըստ նուազութեան եւ ըստ այդպիսեաց պատճառի փոփոխի ի վեր եւ ի վայր՝ թագաւորաց հրամանաւ լիցի եւ իշխանաց, յիշատակելով գաւառապետաց եւ ժողովրդապետաց։ Այլ անհաստատ լիցի փոխելն յաղքատաց ըստ կարեաց վաճառողաց եւ կամ փարթամաց՝ անկարօտից վաճառողաց։ Բայց իշխանք ի վեր եւ ի վայր զգինս առնել՝ ուղիղ տեսլեամբ արասցեն, զի մի՛ մշակք եւ այլ ինչ գործօնեայք, նմանապէս՝ վաճառականք, վրիպեալք զրկիցին յիւրաքանչիւր յերկանց. եւ կամ դատաւորք ճշգրիտ քննութեամբ ըստ հրամանի իշխանաց առնիցեն։

Արուեստաւորք ամենայն ըստ որում եւ իցեն արուեստի, եթէ հատուածով գործիցեն եւ եթէ վարձով, յորժամ ոչ ըստ հաճոյից տեառն գործիցեն, այլ եւ զնիւթն ապականիցեն, դատաստանաւ է ըստ հաճոյից նոցա առնել դարձեալ կամ զապականեալն ի գնոյն ըստ արժանոյն լնուլ եւ ապա լիով հասանել վարձու, ապա թէ ոչ՝ պակասեալ ի վարձէն ըստ արժանոյն, որպէս տեսանեն դատաւորք՝ արասցեն։

Իսկ զհրով այրեալն ի հասարակաց թշնամեաց՝ մի հատուսցեն, այլ վասն ինքեանց եղեալ՝ հատուսցեն, այլ տերանցն աղագաւ՝ մի հատուսցի։ Զայդ այդպէս դատեսցեն։

Վարձկանք, որք տերանց գործիւք վարին, որպէս երկրագործք, ի վնասելն զգործիս ըստ սովորութեան, անպարտք են, իսկ յիւրեանց ի գործսն վնասելով՝ վճար լիցի տերանցն։ Իսկ ինքեանց գործիւք վարելով, որպէս հնձողք, ինքեանց վնասն լիցի, իսկ եթէ զտեառն ի վարձու առցէ եւ ըստ սովորութեան վնասիցէ, տեառն լիցի։ Այլ թէ ի բան առեալ ի տեառնէ եւ վնասեսցէ, վճար լիցի. եւ թէ չար կամօք վնասելով՝ վճարեսցէ։

Զդատաստանս դատաստանի այսպէս պարտիմք իմանալ։ Զի յորժամ սպանողի կամ այլ չարագործի կրկին ցուցանէ պատիժս, քննել արժան է, զի յորժամ զգին արեանն, առցեն, թեթեւ ապաշխարութիւն լիցի։ Թէպէտ արեամբ գնոյ վճարիլ կարծի, մի՛ արասցեն առանց ապաշխարութեան, զի չիք գին մարդոյ, բայց միայն փոխանակ մեռանիլ ըստ 0րինացն եւ կանոնացն։ Այլ թէպէտ զիւրն գնելով զարիւն՝ զսպանելոյն կարծի, այլ չիք գին մարդոյ, ապաշխարութեամբ լցցի, զի գինն ըստ կարի եդաւ եւ ոչ ըստ արժանոյն։ Այդ բաւական լիցի, թէ չիցէ սովորութեամբ չարն, ապա թէ կարծիս իցէ դարձեալ վնասու, զխրատն առցէ եւ ձեռս։ Իսկ եթէ աղքատ իցէ, բաւական լիցի խրատն։

Իսկ պատիժն ըստ վնասուն համեմատ լիցի, որպէս չարագործաց զարականսն հատանել զանդամսն՝ նմանելով աստուածային դատաստանին, ըստ այնմ՝ հատուսցէ իւրաքանչիւր ըստ գործս, որպէս մեծատանն փոխանակ ոչ արբուցանելոյն՝ պասքումն, եւ ցանկացողաց չարեացն՝ հուր, եւ անողորմիցն՝ տանջանք, եւ ատողացն զլոյս գիտութեան՝ խաւարն, եւ որ ըստ այսմ։ Այդոցիկ նման լիցի եւ մերս դատաստան։

Ջրաղացպանք փորձ լիցին արուեստի ամենայն կազմուածի, զի մի՛ բազմատանջն ապականէ զկերակուրն աներկեղութեամբ։ Այնպիսի վնասողացն դատաստանաւ է ոչ վարձիլ, այլ զվնասն եւս տուժել։ Ապա թէ պատճառն ի գիջութենէ աղունին իցէ, անպարտ լիցին. իսկ ի ջուրն անցեալ զալիւրն վճարիցեն։ Այլ զգողացեալն՝ չորեքկին, եւ կռփողաց, այսինքն՝ մուխթասպաց, յանդիմանութիւն լիցի նշանակաց։ Այլ թէ աղացողն աւելի, քան զպատրաստեալն, ի վեր եւ ի խոնարհ արասցէ զքար ջրաղացին եւ վնաս ինչ արասցէ, վճարն ի նմանէն լիցի, զի ասել ի դէպ էր պատրաստողին եւ ոչ իւր համարձակիլ։

Այլ վարձն ըստ գաւառաց զանազանին, բայց փոփոխին ի նուազութենէ հացի եւ ջրոյ կամ յառաւելութենէ։ Եւ այդ անսահման լիցի յիրս դատաստանի։

Զի եւ այս բազում անգամ պատահի լինել՝ տալ զերիվար կամ այլ գրաստ եւ ի գործ առաքել զոք, եւ անտի լինի վնաս՝ կամ ի ջուր, կամ յարօտ, կամ շրջեցուցանել։

Ապա թէ զերիվարն կամ զայլ ինչ զկենդանի հեծեալքն վնասիցեն՝ կամ բեկանելով, կամ սպանանելով, թէ զսովորականն պահելով հրահանգ ի վարելն, կամ ըստ պատուիրանի առաքողին, յորժամ նա առաքեաց, վարիցէ, անպարտ լիցի հեծեալն, յորժամ հաւատարմացուսցէ։ Ապա թէ արշաւանս արասցէ, եւ ոչ ըստ պատուիրանին վարիցէ, կամ ընդ դժուարինս կագիցէ եւ վնասիցէ, լիով տուժեսցի՝ պակաս ի մասնէ. իսկ կամաւոր տարողացն՝ բաւանդակն։

Հողադրամդ այժմ անուանեալ ոչ է ի կանոնական հրամանաց, զի կանոնք զանկողին եւ զայլ ինչ այսպիսի յիշատակէ։ Արդ, դրամդ հողոյ ի կապալաւոր քահանայից եղեւ վաճառել զգերեզմանս, մինչ զի եւ հաղորդի առնուն դրամ եւ Աւետարանի։ Բայց քրիստոնեայք ըստ յուսոյ տան զդրամ հողոյ, եւ այնոքիւք ոչ շատանան, այլ բռնադատեն եւ գայթակղեցուցանեն, որում համարս տալոց են Աստուծոյ, կամ զի այլոց քահանայից ըստ կարի տալ կամեցան, յայնմանէ ուսան եւ իւրքն պահանջել։ Այլ չէ պարտ քահանայից առանց կոչման գնալ ի մեռելոյ մահ վասն ինչս առնելոյ, ապա թէ սիրելի իցէ եւ կամ աղքատ, որ զով ոք ոչ ունիցի, երթիցէ առանց կոչման եւ ըստ այլ պատճառի, ի սուգ երթիցէ եւ մի՛ առցէ ինչ։

Իսկ հայրապետք, զի ի բազմաց ձեռնադրին, բազումք կալցին, այլ տունն ի բազմաց վայելէ՝ բազմաց լիցի, որպէս գրեալ է. ապա թէ ոչ կամեսցի հայրապետն՝ իւր լիցի։ Իսկ զխաչ, եւ զգիրք, եւ զշուրջառ, զոր տայ հայրապետն եպիսկոպոսին, զնոյն առցէ ի մահուն, իսկ զոր եպիսկոպոսն իւր լիցի արարեալ, նովիմբ զեպիսկոպոսարանն ում կամի՝ շնորհեսցէ։ Նոյնպէս արասցէ եպիսկոպոսն քահանային, թէ իցէ ժառանգ։

Սահմանք գաւառաց լերամբք, եւ գետովք, եւ արձանօք հաստատեսցին, նմանապէս եւ՝ գեղից։ Եւ գեղք ի սահմանս շինեալք յերկուց կամ յերից գաւառաց, զոյգ բաժանեսցին առաւելութեամբ եւ նուազութեամբ. նմանապէս եւ՝ անդաստանք եւ այլք ի սահմանս գեղից, սոյնպէս եւ՝ ծառք բուսեալք ի սահմանս անդաստանաց։ Իսկ զմիջոցի ցանկս այգեաց զոյգ երկաքանչիւրքն դիցեն, զի թէպէտ առաջինն իւրոյն աղագաւ եդ, երկրորդին մի՛ լիցի պատճառք՝ միշտ նմա դնել, զի թէ այն ոչ էր, իւրն հարկ էր միանգամայն դնել, կամ որ ստացաւ կամ եդ այգի յաղագս այնր, զի մի՛ դիցէ ցանկ։ Ըստ այսմ լիցի եւ տանց որմոց եւ այլոց այսպիսեաց։

Այսահարութիւն յանասունս գտեալ՝ ոչ ինքեանց լինի աղագաւ, զի ոչինչ մեղան, այլ վասն մեր խրատու, որպէս ի խոզերամակսն Գերգեսացոց, զի ուխտ եդին նոքա չտեսնել զՏէր մեր։ Արդ, յայտ է, զի անասնոցն ոչ իշխէ դեւն, այլ թոյլ տայ Աստուած ի զարհուրումն տերանց։ Արդ, յորժամ պատահի ի նոսա, արժան է տերանցն զգուշանալ եւ գիտել, զի խնայելով ի նոսա ոչ ետ թոյլ բարեգութն Աստուած. ապա թէ անփոյթ արասցեն՝ մի գուցէ եւ ի նոսա մտցեն։ Խոստովան լիցին զմեղս իւրեանց եւ աղօթիւք եւ պահօք ըստ կարի երեք ամ զքառասնորդսն պահելով եւ խաչիւ եւ Աւետարանաւ կնքելով, թերեւս հաճեսցի Աստուած եւ հալածեսցէ, եւ բանականքն ազատեսցին ի կարծեացն։ Ապա թէ ոչ բժշկեսցի, զենեսցեն եւ յայլազգիս վաճառեսցեն։ Ապա թէ բժշկեսցի եւ երեք ամ այլ ոչ լիցի, թէ զենեալ կերիցեն եւ թէ քրիստոնէից վաճառեսցեն՝ անվնաս լիցին ի կամս

Այս դատաստան կանոնական է. թէ հաճոյ թուեսցի՝ այսպէս հաստատուն կացցէ, եւ թէ ոչ՝ որպէս կամին արասցեն։

Կանոնական հրամանաւ է տղայոց պսակ ոչ օրհնել մինչեւ ի գիտել զկարիս բնութեանն։ Ապա թէ պատահի անկատար լինել կինն, եւ կատարեալ՝ այրն, կրկին չար է, զի որպէս ուսաք ի խոստովանութենէ՝ զի յամուսնանալն հատանի կապ միջոցի երկուց վտառացն, յորմէ եւ մահանայ։ Արդ, այսպիսի վնասուս կանոնական լիցի դատաստան. զի կամաւոր սպանողի զկարգն երիցն դնել՝ ծնողաց հարսինն, եւ փեսային, եւ ծնողաց նորա. եւ քահանային լուծանիլ ի կարգէն. եւ զխնամէխօսս չառնել անպարտ, այլ յակամայիցն դնել ի կարգն։ Եւ եպիսկոպոսաց պարտ է յոյժ սաստել այնպիսեացն։

Տեղիք ուխտից, եթէ վկայարանք են եւ թէ այլ ինչ տեղիք շնորհաց աստուածայնոց, եւ կամ նշան խաչի հաստատեալ, յոր եպիսկոպոսի վիճակ իցէ, յորոյ գեղջի իցէ՝ երիցուն տացէ, յորոյ սահման ուխտն իցէ, զի զգուշութեամբ սպասաւորեսցէ, թէ պատահի ի հեռաւոր տեղիս լինել։ Ապա թէ ի մէջ սահմանաց իցէ, զոյգս սպասաւորեսցեն քահանայքն եւ զհաս շնորհին ի գործ սպասու եւ կազմուածին ածիցեն, սակայն եւ ինքեանք վայելեսցեն առանց ամենայն հակառակութեան։ Այլ մի յաղագս ընծայիցն, զոր վասն բժշկութեան մատուցանեն, պատերազմեսցին, այլ յեպիսկոպոսէ ժառանգութիւն այնմ լիցի, որ բարիոք սպասաւորեսցէ։ Ապա թէ ագահեալք զսուրբ տեղիսն ի հարկ արկանիցեն եւ խրատու եպիսկոպոսին ոչ անսան, ունայնանայ աստուածային շնորհքն, եւ պարև

Այլ զխաբեբայսն բնաւին հալածել, որ գան ձեւօք կրօնաւորաց եւ բնակին ի տեղիս ուխտից եւ բազում գայթակղութիւնս տան գործել պարզամտացն, մոլեալք յորովայն եւ յայլ ախտս, ստութեամբ պատմիչք լինին երազոց եւ զբազումս մոլորեցուցանեն։

Վաճառեալ եւ գնեալ զաւար՝ ոչ դարձցի անդրէն իբրեւ զգողացեալն, զի այդ օրինաւոր գործ թագաւորաց է եւ իշխանաց, ուստի եւ կանոնք յնծայս ընդունի պատարագի, իսկ զգողացեալն եւ զյափշտակեալն՝ ոչ եւս։