Changes
/* Ցուցափեղկ */
Պատերազմից քիչ անց ես Դյուսելդորֆի սև շուկայում այդ մանյակը փոխանակեցի «Լակի սթրայք» տեսակի տասներկու սիգարետների ու կաշվե թղթապանակի հետ։
===Հրաշք չի լինի===
Այսօր, հատուկ բժշկական հիմնարկության իմ մահճակալի վրա պառկած, ես հաճախ թախիծով եմ հիշում այն ուժի մասին, որով այն ժամանակ օժտված էի, ուժի, որը հաղթահարում էր գիշերն ու ցուրտը, ստիպում էր հալվել սառնամանիքի նախշերին, բախում էր ցուցափեղկերի ապակիները և ձեռքից բռնած դրանց էր մոտեցնում հափշտակողին։
Ախ, որքան մեծ ցանկություն ունեի ես հեռացնել իմ դռան վերին երրորդականում տեղադրված դիտանցքի ապակին, այն բանի համար, որպեսզի Բրունոն՝ իմ հիվանդապահը, առավել հեշտությամբ կարողանա ինձ հետևել։
Ախ, ինչպես էի ես այս բուժհիմնարկում բնակություն հաստատելուց մեկ տարի առաջ տանջվում իմ ձայնի ուժազրկության համար։ Երբ ես, հաջողության ձգտելով, գիշերային փողոցում հնչեցնում էի իմ ձայնը, հաջողություն, սակայն, չէի ունենում։ Պատահում էր այնպես, որ ես, ով ատում էր ցանկացած բռնություն, քար էի վերցնում ձեռքս՝ որպես թիրախ ընտրելով Դյուսելդորֆի ծայրամասային որևիցե մի խղճուկ փողոցի խոհանոցային պատուհանը։ Առանձնահատուկ հաճույքով ես Վիթլարին՝ ձևավորողին, նմանատիպ մի ինչ֊որ բան կցուցադրեի։ Երբ կես գիշերից հետո ես նկատում էի նրան, վերևից՝ ծածկված վարագույրներից, ներքևից՝ կարմրականաչ գուլպաներից, Քյոնիգսալլեեի տղամարդկանց հագուստի խանութի ապակուց այն կողմ կամ նախկին Թոնհալլեից ոչ հեռու օծանելիքի խանությում, ապա ես, չնայած նա իմ աշակերտն է, կամ կարող էր այդպիսին դառնալ, հաճույքով նրա համար կոտրում էի ցուցափեղկի ապակին, քանզի մինչև օրս չգիտեմ, թե ինչպես անվանեմ նրան՝ Հուդդա՞, թե Յոհաննես։
Վիթլարը ունի ազնվացեղ ծագում, նրա անունը Գոթֆրիդ է․ երբ ամոթալի, անօգուտ երգեցողական ճիգերից հետո ես ցուցափեղկի անվանաս ապակու վրա արված թեթև թմբկահարության միջոցով իմ վրա հրավիրեցի ձևավորողի ուշադրությունը, նա քառորդ ժամով դուրս եկավ ինձ մոտ։ Զրուցեց ինձ հետ, ծիծաղեց իմ ձևավորական որոնումների վրա, ես ստիպված էի անվանել նրան Գոթֆիդ, քանզի իմ ձայնը չէր արարել այն հրաշքը, որն ինձ իրավունք կտա նրան կոչել Հուդդա կամ Յոհաննես։
Ոսկերչական խանութի դիմաց իմ երգելը, որը Յան Բրոնսկուն դարձրեց գող, իսկ իմ մայրիկին՝ սուտակե մանյակի տեր, որոշ ժամանակով, վերջ տվեց գայթակղիչ ապրանքներով ցուցափեղկերի դիմաց իմ երգեցողական վարժություններին։ Մորս վրա բարեպաշտություն իջավ։ Իսկ այդ ի՞նչ պատճառով։ Կապը Յան Բրոնսկու հետ, անհավատարիմ կնոջ քաղցրալից չարչարանքները նրան դարձրել էին բարեպաշտ, սրբություն տենչացող։ Իսկ մեղքը կարելի է կանոնավորել լավագույն ձևով․ հինգշաբթի օրերին՝ հանդիպել քաղաքում, փոքրիկ Օսկարին թողնել Մարկուսի մոտ, որոշակի ջանքեր նախաձեռնել, որոնք կհանգեցնեն բավարարվածության Թիշլերգասե փողոցում։ Հետո Վայցեկի սրճարանում սուրճի ու թխվածքաբլիթների շուրջ հանգստանալ, երեխային հրեայի մոտից վերցնել, նրանից ստանալ մի քանի հաճոյախոսություններ և դրան գումարած մետաքսյա թելերով գործած տոպրակը, փնտրել֊գտնել իր տրամվայի համարը՝ համար հինգ։ Ժպիտով և ինչ֊որ տեղ հեռու ճախրող մտքերով հաճույք ստանալ Օլիվակյան դարպասների, Հինդենբուրգալլեի կողքով ուղևորությունից, մարզադահլիճի կողքին գրեթե չնկատել մայիսյան մարգագետինը, որտեղ Մացերատը անց է կացնում իր կիրակնօրյա առավոտները։ Ուրախանալ մարզադահլիճը շրջանաձև շրջանցելու համար՝ ինչ աստիճան այլանդակ տեսք կարող է ունենալ այդ տուփը, երբ դու ուղղակի քիչ առաջ չքնաղ ապրումներ ես ունեցել՝ ևս մի շրջադարձ, այժմ դեպի ձախ, և փոշոտ ծառերի հետևում՝ Կոնրադյան գիմնազիան իր կարմիր գլխակավոր սաներով, ― որքան գեղեցիկ է։ Ախ, եթե փոքրիկ Օսկարին էլ զարդարեր ոսկյա «Կ»֊ով հենց այդպիսի մի կարմիր գլխարկ, նա հիմա կլիներ տասներկուսուկես, կնստեր չորրորդ դասարանում և շուտով կսկսեր լատիներեն սովորել և իրեն կպահեր որպես իսկական «կոնրադիստ»՝ փոքրիկ ջանասեր, թեև հանդուգն ու մեծամիտ։
Երկաթուղային անցումից հետո դեպի Ռայխկոլոնիա և Ելենա Լանգի դպրոց տանող ճանապարհին տիկին ագնես Մացերատի՝ գիմնազիայի և նրա որդի Օսկարի համար բաց թողնված հնարավորությունների վերաբերլյալ մտքերը հօդս են ցնդում։ Եվ մեկ ձախ շրջադարձ, սոխանման գմբեթով Քրիստոսի եկեղեցու կողքով, Մաքս Հալբեի հրապարակի և Կայզերի սուրճի կրպակի կողքով։ Հետո իջնել, թռուցիկ հայացքով զննել մրցակիցների ցուցափեղկերը և հաղթահարել Լաբեսվեգ ծանր ուղին, ինչպես հաղթահարում են խաչի ուղին․ մոտեցող սրտնեղությունը, կողքը՝ թերարժեք երեխան, անմաքուր խիղճը, անկշտումությամբ, կատարյալ հագեցման մղումով, կրկնելու տարօրինակ ցանկությունով։ Մացերատի հանդեպ անբարյացականությամբ և բարեհոգի համակրանքով՝ այդպես էր մայրիկս ինձ, իմ թմբուկի և տոպրակի հետ հաղթահարում Լաբեսվեգից մինչև կրպակ ընկած ճանապարհը, մինչև տառեխով լի տակառների կողքի կերոսինը, դեպի կորթնոսյան չամիչը, դեպի քիշմիշը, քաղցր նուշը, անուշահացի համար համեմունքները։ Դեպի «Պերսիլը՝ այն ամուր Պերսիլը», դեպի «Ուրբին՝ փոշին, դեպի Մագգին ու Կնորը, դեպի կաղնու սուրճը, և Հաագի սուրճը, դեպի «Վիթելլո» և «Պամլին» քիչ յուղայնությամբ կարագը։ Դեպի Կրունեի մոտի քացախը և դեպի բազմամրգային մարմելադը, դեպի երկու տարբեր տոնայնությամբ տզզացող ճանճորսկաներն էր տանում ինձ մայրիկս, դեպի ճանճորսկաներ, որոնք մեր վաճառասեղանի վերևում մաշեցնում էին մեղրաքաղցր հոտը և որոնք ամռան ամիսներին երկու օրը մեկ ենթակա էին փոխարինման։ Իսկ շաբաթ օրերին մայրիկս, այդ նույն չափի գերքաղցր հոգով, որը և՛ ձմռանը, և՛ ամռանը, և՛ ընդհանրապես տարին բոլոր դեպի իրեն էր ձգում բարձր ու ցածր տոնայնությամբ տզզացող մեղքերին, գնում էր Քրիստոսի Սիրտը եկեղեցին, որտեղ խոստովանվում էր նորին բարեկրոնություն Վինկեի մոտ։
Ինչպես հինգշաբթի օրերին մայրիկս ինձ հետ տանում է քաղաք որպես, այսպես ասած, հանցակից, այդպես էլ նա ինձ տանում էր նաև շաբաթ օրերին, շքամուտքի միջով, դեպի սառը կաթոլիկական սալաքարերը՝ նախապես իմ թմբուկը մտցնելով իմ պուլովերի կամ վերարկուի տակ, որովհետև ես վճռականորեն առանց թիթեղի, առանց թմբուկի չէի կարող բավականանալ։ Առանց փորիս վրայի թիթեղի ես ոչ մի անգամ չէի կարողանա ինձ խաչակնքել կաթոլիկական խաչով, ճիշտ այնպես, ինչպես չէի կարողանա ծալել ծունկս, կարծես կոշիկներ հագնելուց և հանգիստ նստեի՝ եկեղեցական փայլեցված նստարանի վրա այն ժամանակ, երբ իմ քթարմատի վրա չորանում էր սուրբ ջուրը։
Քրիստոսի Սիրտը եկեղեցին ես հիշում էի դեռ իմ մկրտության ժամանակներից, երբ հեթանոսական անվանս պատճառով հասկանալի դժվարություններ առաջացան, սակայն, այնուհանդերձ, պնդեցին Օսկարի վրա, և Յանը՝ կնքահայրս, այդպես էլ այդ մասին եկեղեցական շքամուտքում հայտարարեց։ Հետո նորին բարեկրոնություն Վինկեն երեք անգամ փչեց դեմքիս, որպեսզի իմ միջից արտաքսի սատանային, խաչով խաչակնքեց, իջեցրեց ձեռքը, աղ ցանեց և էլի ինչ֊որ բաներ ձեռնարկեց ընդդեմ սատանայի։
Բուն եկեղեցում հերթական կանգառն էր սեփական մկրտությունից առաջ։ Մինչ ինձ նվեր էին մատուցում «Հայր մերն» ու հավատի խորհրդանիշը, ես ինձ հանգիստ էի պահում։ Սակայն նորին բարեկրոնությունը տեղին համարեց մեկ անգամ ևս «Չքվիր սատանա» բարձրաձայնել և կարծում էր, թե, իբր, այսուհետև Օսկարի քթին ու ականջներին դիպչելով, բացում է իմ, ով առանց այն էլ ամեն ինչ գիտեր, զգայարանները։ Այնուհետև նա ցանկություն ունեցավ այդ ամենը լսել բարձր ու հստակ և հարց տվեց․ «Կդիմակայե՞ս, արդյոք, սատանային։ Եվ գործերին նրա։ Եվ ճոխությանը նրա»։ Սակայն ավելի վաղ, քան ես հասցրեցի գլուխս բացասաբար շարժել, քանզի մտքովս էլ չէր անցնում ուրանալ, Յանը իմ փոխարեն երեք անգամ արտասանեց․ «Կդիմակայեմ»։
Եվ նորին բարեկրոնությունը կուրծքս ու թիակներիս արանքը օծեց՝ չնայած սատանայի հետ իմ հետագա հարաբերությունները ես չէի փչացրել։ Մկրտելուց առաջ ևս մեկ անգամ հավատի խորհրդանիշն են հռչակում, հետո, ի վերջո, երեք անգամ սուրբ մեռոնով օծում՝ որպես մութ օրերի համար թողություն։ Մացերատը վճարեց, և երբ Յանը շքամուտքով ինձ դուրս բերեց Քրիստոսի Սիրտը եկեղեցուց, որտեղ «պարզկա, ժամանակ առ ժամանակ ամպամածություն» եղանակին մեզ սպասում էր տաքսին, ես հարց տվեցի իմ ներսի սատանային․ «Դե ինչ, քո մոտ ամեն ինչ լա՞վ է»։ Ինչին սատանան, ի պատասխան վեր թռչելով, շշնջաց․ «Իսկ դու ուշադրություն դարձրեցի՞ր եկեղեցու պատուհանների վրա, Օսկար։ Չորս կողմը ապակի է, համատարած ապակի»։
Քրիստոսի Սիրտը եկեղեցին կառուցվել էր Հիմնադիր տարիներին և այդ իսկ պատճառով ոճի տեսանկյունից հարում էր նեոգոթիկային։ Սակայն որքանով որ այն կառուցել էին շուտ մգացող աղյուսից, իսկ պղնձակար սրաձողը մեկ֊երկուս և պատվեց ավանդական փառով, հին գոթական աղյուսե եկեղեցիների ու նոր աղյուսե գոթիկայի միջև տարբերությունները մատչելի ու տանելի էին միայն գիտակի աչքերին։ Իսկ խոստովանությունը թե՛ հին և թե՛ նոր եկեղեցիներում կատարվում էր նույն ձևով։ Նորին բարեկրոնության նման, շաբաթ օրերին գրասենյակների ու խանութների փակվելուց հետո հարյուրավոր բանաստեղծներ նստում էին խոստովանարանում և շշնջում էին՝ փայլուն ճաղավանդակին սեղմած մազակալած հովվական ականջին մեղքերի այն թելը, որի վրա փայլում էր մարգարտաշարի նման՝ սակայն էժանագին, մեղքերից կազմված զարդը։
Մինչև մայրիկս բարեկրոնության լսողական խողովակի միջով խստակարգ հաջորդականությամբ վերին ատյանների գիտակցությանն էր հասցնում, թե ինչ է ինքը արել և ինչն է բաց թողել, ինչեր են կատարվել իր մտքերում, բառերում ու գործերում, ես, ով խոստովանելու ոչինչ չուներ, ներքև էի սահում իմ ճաշակով չափից դուրս մաշված եկեղեցական նստարանի վրայից ու կանգնում էի քարե սալիկների վրա։
Չեմ թաքցնի, որ կաթոլիկ եկեղեցիների սալիկները և կաթոլիկ եկեղեցու հոտը, և ողջ կաթոլիցիզմը նույնիսկ մինչ օրս հրապուրում են ինձ, ինչպես հրապուրում է, ասենք, շեկ մազերով աղջիկը՝ չնայած, որ ես դեմ չէի լինի նրա շեկ մքազերը ներկել այլ գույնով, իսկ կաթոլիցիզմը ինձ ներշնչում է այն ամենահնարավոր աստվածանարգությունները, որոնք կրկին ու կրկին հիշեցնում են, որ ես, միգուցե և զուր, սակայն, այնուամենայնիվ, անբաժանորեն մկրտված եմ կաթոլիկ հավատքով։ Երբեմն պարզունակ զբաղմունքների ժամանակ, ասենք ատամներս մաքրելիս կամ նույնիսկ արտաթորելիս, ես ինձ բռնում եմ այն բանի մեջ, որ պատարագը մատակարարում եմ մեկնաբանություններով, օրինակ․ սուրբ պատարագի ժամանակ նորացվում է Քրիստոսի արյունահեղությունը, որպեսզի արյունը հոսի հանուն քո խղճի մաքրման։ Հենց որ թափվի Քրիստոսի արյունը, գինին դառնում է իսկական։ Քրիստոսի արյունը Տիրոջ աչքի առաջ բուրմունք է արձակում։
Հավանաբար, դուք կհամաձայնվեք, որ կաթոլիկական հայտնի իմաստով երանգավորումը պահպանեցի։ Նախկինում ես նույնիսկ ուղղակի չէի կարողանում սպասել մինչև կգար տրամվայը՝ այդ ընթացքում կույս Մարիամին չհիշատակելով։ Ես նրան անվանում էի սիրառատ, երանելի, օրհնված, բոլոր կույսերի կույս, գթասրտության մայր, կույս մայր, օ դու, որ դասված ես սրբերի շարքը, դու, որ արժանի ես ցանկացած մեծարանքի, դու, ով ծնել է նրան։ Օ, քաղցրանուշ մայր, փառապանծ կույս, թույլ տուր ինձ հաճույք ստանալ Հիսուսի անվան քաղցրությամբ, ինչպես դու ես քո մայրական սրտի խորքում հաճույք ստանում նրանից, այն հիրավի արժանի է ու բարեպաշտ, վայել է ու բուժիչ, օ, օրհնյալ Թագուհի, օրհնյալ․․․
Ժամանակ առ ժամանակ, երբ մայրիկս ու ես ամեն շաբաթ այցելում էինք Քրիստոսի Սիրտը եկեղեցին, այդ «օրհնյալ» արտահայտությունը այնքան բերկրանք էր պարգևում և թունավորում ինձ, որ ես երախտապարտ եմ սատանային, որն իմ ներսում վերացրեց մկրտման արարողությունը և հատկացրեց հակաթույն, որն ինձ հնարավորություն էր տալիս չնայած ծանր սրտով, սակայն բայցևայնպես հպարտ քայլվածքով անցնելու Քրիստոսի Սիրտը եկեղեցու սալիկների վրայով։
Հիսուսը, ում սրտի պատվին էր անվանվել եկեղեցին, բազմաթիվ անգամ հայտնվում էր՝ կերպարվեստի օգնությամբ, խաչակրաց ուղու խայտաբղետ էջերում։
Դրանցից մեկը գունազարդված գիպսից էր։ Նա կանգնած էր ոսկեջրած պատվանդանի վրա՝ երկար մազերով, պրուսական կապտավուն հագուստներով։ Նա, բնության բոլոր օրենքներին հակառակ, բզկտում էր կրծքի վրայի ու կրծքավանդակի միջնամասի հագուստները՝ լուսապսակի մեջ ցուցադրելով պոմիդորակարմիր, արտահոսող արյունով ոճավորված սիրտը, որպեսզի եկեղեցին արդարացներ իր անվանումը։ Հիսուսի մասնատաբաց կրծքի սոուսի հետ առաջին իսկ ծանոթության ժամանակ ես պարտավոր էի արձանագրել, թե որքան դժնակ կատարյալ էր Փրկչի նմանությունը իմ կնքահոր, նույն ինքը՝ մորեղբոես, նույն ինքը՝ ենթադրական հորս՝ Յան Բրոնսկու հետ։ Այդ միամիտ֊ինքնավստահ երազողի երկնագույն աչքերը։ Այդ փթթող, հավերժ լացի մեջ թաքնվելու պատրաստ համբյուրների համար բերանը, այդ հոնքերը, որոնք դարձել էին տղամարդկային ողբի կենտրոնակետ։ Կլորավուն լիարյուն այտերը, որոնք ծարավ էին անարգման։ Երկուսն էլ ունեին կանանց հիմարավուն դեմք և կանացի հոգնած, սառը և աշխատանքից սարսափող ձեռքեր, որոնք ի ցույց էին դնում իրենց խոցերը, ինչպես իշխանական արքունիքում աշխատող ոսկերիչը՝ իր գլուխգործոցները։ Ինձ հալումաշ էին անում Հիսուսի դեմքի վրա վրձինով նկարված՝ հորս պես ինձ չհասկացող Բրոնսկու աչքերը։ Չէ՞ որ ես ունեի այն նույն երկնագույն հայացքը, որը կարող էր հիացնել, սակայն չէր կարող համոզել։
Աջ կողմի նավում Քրիստոսի Սիրտը եկեղեցուց շտապելով սլանում էի խաչակրաց ուղու կայանների երկայնքով, սկսած առաջինից, որտեղ Հիսուսը խաչը իջեցնում է իր վրա, մինչև յոթերորդը, որտեղ նա խաչի ծանրության տակ երկրորդ անգամ է ընկնում․ Օսկարը հետևեց դեպի գլխավոր զոհասեղանը, որի վերևում կախված էր հերթական, ևս քանդակապատկեր Հովհաննեսը։ Ընդ որում՝ այս մեկը ոչ այն է հոգնածությունից, ոչ այն է՝ ավելի լավ կենտրոնանալու նպատակով փակել է աչքերը։ Այ թե մկաններ ուներ այդ Հովհաննեսը։ Տասնամարտիկի կազմվածքով մարզիկը անմիջապես ինձ ստիպեց մոռանալ Յան Բրոնսկու սրտի մասին և ամեն անգամ, երբ մայրիկս խոստովանվում էր Նորին բարեկեցություն Վիլկեի մոտ, ես ակնածանքով մարմնամարզիկին դիտահայելով, գլխավոր զոհասեղանի դիմաց հավաքում էի մտքերս։ Մարմնամարզության իմ քաղցրանուշ ուսուցիչ, դիմում էի ես նրան, օ, բոլոր մարմնամարզիկների մարմնամարզիկ, օ, խաչի վերակախվելու, չնայած ոչ առանց մեխերի օգնության, վարժության չեմպիոն։ Եվ սակայն նա ոչ մի անգամ չցնցվեց։ Դողում էր հավերժական լույսը, իսկ նա վարժություն էր կատարում՝ վաստակելով ամենաբարձր միավորները։ Տկտկում էին ժամանակաչափերը։ Չափում էին ժամանակը։ Ծառայողի կեղտոտ մատները խորանում արդեն փայլեցնում էին մարզիկի վաստակած ոսկե մեդալը։ Սակայն մեծարանքների համար չէ, որ Հովահաննեսը զբաղվում էր այդ սպորտաձևով։
Ես հիշեցի հավատը և որքանով թույլ էր տալիս իմ ծնկներից որևէ մեկը, ծնկի բերեցի նրան, իմ թմբուկի վրա թմբկահարելով խաչը, և փորձեցի այնպիսի բառեր, ինչպիսին էին «Օրհնվածը» և «Ողբացողը» կապել Ջեսսի Օուենի և Ռուդոլֆ Հարբիգի, նախորդ տարվա բեռլինյան Օլիմպիադայի հերոսների հետ։ Սակայն դա ինձ ոչ միշտ էր հաջողվում, որովհետև այդ ժամանակ ես ստիպված կլինեի Հիսուսի պահվածքը ավազակների նկատմամբ անվանել անազնվություն։ Այդ իսկ պատճառով ես նրան պարզապես որակազրկեցի, գլուխս շրջեցի ձախ և, նոր հույսով լցվելով, այնտեղ տեսա երկնային օլիմպիացու երրորդ քանդակապտատկերը։
«Թույլ տուր աղոթքս երկինք հասցնել ոչ շուտ, քան ես երեք անգամ կտեսնեմ քեզ», ― թոթովեցի ես, կրկին կրունկներով զգացի քարե սալիկները, հատակի շախմատի նախշերը օգտագործեցի, որպեսզի հայտնվեմ կողային կցաշինության ձախ կողմի զոհասեղանի մոտ և ամեն քայլափոխին զգում էի․ նա նայում է քո ետևից, սրբերը նայում են քո ետևից։ Պետրոսը, որին նրանք խաչել էին գլխիվայր, Անդրեասը, որին նրանք մեխել էին թեք խաչին՝ այստեղից էլ հենց Անդրեասի խաչը։ Իսկ դրանից բացի, ի թիվս լատինական կամ Չարչարանաց խաչի, գոյություն ունի նաև Հունական խաչը։ Դարձեկ խաչերը, ամեն ծայրին վերադրակներով խաչերը և սանդղավոր խաչերը պատկերում են գործվածքեղենի վրա, կտավներում ու գրքերում։ Խարիսխե խաչը, վերադրակներով խաչը և Կլևերյան խաչը ինձ վիճակվել էր տեսնել քանդակապատկերներում։ Շատ լավն է շուշաններով խաչը, շատ ցանկալի է Մալթիականը, արգելված է սվաստիկան, Դոգոլևի խաչը, Լոթարինգյան խաչը, ծովամարտերում Անտոնի խաչը անվանում են Թ․֊յի խաչումը։ Շղթայից կախված է կանթով խաչը, այլանդակ է Հենքելի խաչը, պապական ոճով է ներկայանում Պապի խաչը, իսկ ռուսական խաչը անվանում են Ղազարոսի խաչ։ Դե, կա նաև Կարմիր Խաչը։ Կապույտները դրանցից բարձր չեն դասվում։ «Երկաթյա խաչը» քեզ կթունավորի, մի հածանավը կխորտակի մյուսը, խաչակրած արշավանքները ինձ կբերեն այլ հավատի, խաչակիր սարդերը խժռում են միմյանց, խաչմերուկների վրա ես խաչակնքվում էի քո հետ, խաչխաչի, խաչաձև հարցաքննությունը, խաչբառը կոչ է անում․ գուշակիր ինձ։ Խաչաձև բարդոցիկի կաթված, ես թեքվեցի, խաչը թողեցի ետևում․ մեջք արեցի խաչված մարզիկին՝ վտանգելով, որ նա ոտքով կհարվածի իմ սրբոսկրին, քանզի ես մոտենում էի Կույս Մարիամին, որն իր աջ ծնկի վրա բռնել էր Հիսուս երեխային։
Օսկարը նստել էր ձախ կողացույցի ձախ անկյունային զոհասեղանի դիմաց։ Մացերատը ուներ դեմքի նույն արտահայտությունը, ինչ հավանաբար ունեցել էր նրա մայրը, երբ 17֊ամյա աղջիկը, օգնելով Տրոիլի մանրուքների կրպակում, կինո գնալու համար փող չուներ, սակայն դրա փոխարեն խորացված զննում էր Աստա Նիլսենի պատկերներով ազդագրերը։
Մարիամը, սակայն, Հիսուսով չէր զբաղվում, նա նայում էր իր աջ ծնկին մոտ մեկ այլ տղայի, որին ես, հետագա սխալներից խուսափելու համար, անմիջապես կանվանեմ Հովհաննես Մկրտիչ։ Երկու տղաներն էլ իմ չափ էին։ Հիսուսը, որպեսզի առավել ճշգրիտ լինեմ, մոտ երկու սանտիմետրով ավելի էր՝ չնայած, համաձայն Սուրբ Գրքի, նա ավելի փոքր էր Մկրտիչից։ Քանդակագործին ակնհայտորեն հաճույք է պատճառել երեքամյա Փրկչին մերկ ու վարդագույն ներկայացնելու հնարավորությունը։ Հովհաննեսի վրա (քանի որ նա արդյունքում հեռացավ անապատ) գցված էր շագանակագույն բրդյա մորթի, որը ծածկում էր նրա կրծքի կեսը, փորը և ցնցուղիկը։
Օսկարը կնախընտրեր գտնվել գլխավոր զոհասեղանի կողքին կամ, առանց երկար մտածելու, խոստովանարանի կողքին, այլ ոչ թե այս երկու տղաների կողքին, որոնք իրենց տարիքին անհամեմատ գիտակից են և դրան ավելացրած սարսափելի նման էին իրեն։ Իհարկե, նրանք ունեին երկնագույն աչքեր և իր շագանակագույն մազերը։ Պակասում էր միայն, որ սափրիչ֊քանդակագործը, նախապես կտրելով պարույրաձև մազափնջերը, երկուսին էլ ապահովեր կուղբի նմանությամբ սանրվածքով, ինչպիսին Օսկարինն էր։
Բայց ես չեմ ուզում առանց պահանջի հապաղել Մկրտիչի կողքին, որը ձախ ցուցամատով խեթկում է մանուկ Հիսուսին, կարծես մտադիր է սկսել համրանքախաղը․ «Մեկ֊երկու․․․ քայլում էին զինվորները․․․»։ Այդ համրանքախաղին մասնակցելու ցանկություն չունենալով՝ ես անմիջապես Հիսուսին կոչում եմ անունով և գալիս հետևության․ երկվորյակ։ Լիովին կարող էր իմ եղբայրը լինել։ Նա իմ հասակն ունի, իմ կառուցվածքը։ Նա նայում էր աշխարհին իմ կոբալտե կապտավուն աչքերով՝ Յան Բրոնսկու աչքերով և, ինչն ինձ առավել շատ էր զայրացնում, ցուցադրում էր նույնիսկ իմ ձեռքերի շարժումները։
Իմ նմանակը վեր էր բարձրացրել գույգ թաթիկները և դրանք բռունցք էր արել այնպիսի ձևով, որ այնտեղ կարելի էր հեշտությամբ ինչ֊որ բան մտցնել, օրինակ, իմ թմբուկի փայտիկները, եթե քանդակագործը կռահեր դա անել, և վարդագույն ազդրերին ամրացներ իմ կարմրասպիտակ թմբուկը՝ կստացվեի ես՝ մարմնավորված Օսկարս, որը նստած էր Աստվածամոր ծնկներին և թմբուկի զարկերով ժողովում էր համայնքը։ Աշխարհում կա շատ բան, ինչի մեջ, որքան էլ այն սուրբ է մեր պատկերացմամբ, ավելի լավ է չխորանալ։
Երեք աստիճանները, որոնք իրենց ետևից բերում էին ուղեգորգը, տանում էին դեպի Կույսի արծաթականաչավուն զգեստավորումը, դեպի Հովհաննեսի ուսերի շոկոլադագույն բրդոտ գազանի մորթին և դեպի հում֊սպիտակ ազդրի գույնի մանուկ Հիսուսը։ Այստեղ էր Մարիամի զոհասեղանը՝ խամրած մոմերով ու տարբեր արժեքի ծաղիկներով։ Կանաչ Աստվածամոր, շագանակագույն Հովհաննեսի, վարդագույն Հիսուսի ծոծրակներին կպած էին ափսեի մեծության լուսապսակներ։ Նրբաթերթ ոսկին մեծացնում էր ափսեների արժեքը։
Եթե զոհասեղանի դիմաց այդ երեք աստիճանները չլինեին, ես երբեք այնտեղ չէի բարձրանա։ Սակայն աստիճանները, սակայն դռան բռնակները, սակայն ցուցափեղկերը Օսկարին այդ ժամանակ ներս էին տանում դեպի գայթակղությունը։ Նույնիսկ այսօր ևս, երբ նա, թվում է, լիովին կարող է բավարարվել պետական մահճակալով, նրանք անտարբեր չեն թողնում նրան։
Ահա և նա, այդ ամբողջ ժամանակ ուղեգորգի վրայից մի կողմ չգնալով, թույլ էր տալիս, որպեսզի յուրաքանչյուր աստիճան գայթակղի իրեն դեպի հերթականը։ Արձանները Մարիամի զոհասեղանին շատ մոտ էին և Օսկարին հնարավորություն էին տալիս մատների ոսկրիկներով, մասամբ քամահրական, մասամբ երկյուղածությամբ տկտկացնել եռյակին։ Իսկ նրա եղունգներին հաջողվեց իրականացնել քերում, որը մերկացնում է ներկի տակի գիպսը։ Կույսին պատած դարսվածքները ոլորվում էին, իջնում մինչև նրա մատների ծայրը, ամպերի շղթայի վրա։ Կույսի փոքր֊ինչ նկատելի թողնված սրունքը հանգեցնում էր այն մտքին, որ քանդակագործը նախ ծեփակերտել է մարմինը և միայն հետո է այն երեսպատել դարսվածքներով։
Ողջ ձմեռը նրա մայրը ջանքեր էր գործադրում, որպեսզի խոստովանության միջոցով ըմբռնի Յանի հետ սեփական հարաբերությունները։ Եվ այդ իսկ պատճառով Օսկարը բավականաչափ ժամանակ և բավականաչափ շաբաթ օրեր ունեցավ, որպեսզի կշռադատի իր պլանավորված գործողությունը, նզովի այն, արդարացնի, նորից պլանավորի, բոլոր կողմերից լուսաբանի և արդյունքում մերժելով բոլոր նախորդ պլանները, պարզապես այն իրականացնի չարչարանաց երկուշաբթի օրը աղոթք֊զրույցի օգնությամբ։
Քանի որ մայրիկս ցանկություն էր հայտնել խոստովանել մինչև զատկային իրարանցման ամենաթեժ պահը՝ օրը, նա չարչարանոց երկուշաբթի երեկոյան բռնեց իմ ձեռքը և Լաբեսվեգի միջով տարավ Էլզենշտրասե փողոցի նոր առևտրի շուկայի անկյունը, այնուհետև՝ Ոլգեմուտի մսի կրպակի կողքով դեպի Մարիենշտրասե, Քլյայնհամմերպարկի մոտից թեքվեց ձախ, երկաթգծերի տակի անցումով, որտեղ մշտապես վերևից ինչ֊որ դեղին ու գարշելի բան էր ծորում դեպի Քրիստոսի Սիրտը եկեղեցին, որը տեղակայված է երկաթուղային պատնեշի դիմաց։
Մենք ուշ տեղ հասանք։ Խոստովանարանի դիմաց սպասում էին միայն երկու ծեր կին և մեկ էլ մի վեհերոտ երիտասարդ։ Եվ մինչ մայրս տրվում էր իր մեղքերի մասին մտքերին՝ նա մեղքերի ցուցակը թերթում էր այնպես, ինչպես թերթում են շտեմարանի մատյանը՝ թքոտելով բութ մատը, հարկային հայտարարագիրը լրացնելիս ես դուրս պրծա կաղնեփայտ նստարանի գրկից և, ձգտելով Քրիստոսի Սիրտը եկեղեցու և խաչի վրայի մարզիկի աչքին չընկնել, անհետացա դեպի ձախ կցաշինության միջի զոհասեղանը։ Չնայած պետք էր գործել արագ, սակայն ես գործը գլուխ չբերեցի առանց ոլորապտույտների։
Նա, ով հրաշք է ուզում, պետք է զինվի համբերությամբ։ Ահա ես էլ սպասում էի և սկզբնական շրջանում դա անում էի համբերատարությամբ, սակայն հնարավոր է, որ առանց անհրաժեշտ համբերության, քանզի որքան շատ էի կրկնում «Բոլորի աչքերը քեզ են ապավինում» բառերը, իմ մտադրություններին համապատասխան, աչքերը փոխարինելով ականջներով, այնքան իր աղոթքի նստարանի վրա նստած Օսկարը ավելի մեծ հիասթափություն էր ապրում։ Ճիշտ է, նա Աստծուն տարատեսակ հնարավորություններ են ընձեռում, փակում իր աչքերը, որպեսզի վերջինս ավելի արագ խիզախի, թող որ դեռ ոչ հմուտ, սկսի, քանի որ ոչ ոք նրան չի հետևում։ Սակայն ի վերջո երկրորդ «Հավատում եմ»֊ից հետո, հետո Հայր, Արարիչ, տեսանելի ու անտես, միածին Որդուն Հորից, իրականը իրականից, բեղնավորված, չարարված, նա և Հայրը՝ մեկ է, նրա միջով, նա իջավ հանուն ձեզ ու մեր անվան։ Կերպարանք ընդունեց, լքեց, եղավ և նույնիսկ կար, ներքևում նա թաղվեց, կենդանացավ, ինչպես Աստվածի, համբարձվեց, գահակալում է Աստծո աջ կողմում և դատ է իրականացնում, և դատված կլինեն հանգուցյալները, վերջ չկա, հավատում եմ, նրանց հետ է նա, միաժամանակ, ասվեց, հավատում եմ, միասնական սուրբ կաթոլիկ․․․
Ոչ, այստեղ ես միայն կաթոլիցիզմի հոտն էի զգում։ Սակայն այդ հոտն էլ ինձ հարկավոր չէր, ես ծարավ էի այլ բանի․ ես ուզում էի լսել իմ թիթեղին, Հիսուսը պարտավոր էր ինձ համար մի ինչ֊որ բան կատարել, փոքրիկ ցածրաձայն հրաշք։ Պարտադիր չէր, որ նա ողջ թափով առաջ վազող առաջնորդական տեղապահ Ռաշցեյայի հետ նորին բարեկրոնություն Վինկեի հետ միասին, որը հրաշքի ուղղությամբ հնոցով իր ետևից ճրագուի հետ քարշ է տալիս արձանագրությունները դեպի եպիսկոպոսարան, դեպի Օլիվա, եպիսկոպոսյան արձանագրության հետ մեկտեղ Հռոմի ուղղությամբ, դառնալ ամպրոպ, ոչ, այստեղ ես պատվախնդրություն չունեի, և Օսկարը չէր ուզում, որ իրեն սրբերի շարքը դասեն։ Նա սակայն ուզում էր փոքրիկ, զուտ անձնական հրաշք, որպեսզի տեսներ ու լսեր, որպեսզի մեկընդմիշտ որոշեր, թե ինչպես ինքը՝ Օսկարը, թմբկահարի կողմ կամ դեմ, որպեսզի ի լուր ամենքի, թե երկնագույն աչքերով երկու միաձու երկվորյակներից որ մեկը պետք է ապագայում պահպանի Հիսուս համարվելու իրավունքը։
Ես նստել ու սպասում էի։ Ինձ անհանգստացնում էր, որ մայրիկս այդ ընթացքում հավանաբար մտել էր խոստովանարան և արդեն ետևում էր թողել վեցերորդ պատվիրանը։ Մշտապես եկեղեցիներով մեկ ոտքերը քարշ տալով քայլող փոքրիկ ծերունին, ոտքերը քարշ տալով, անցավ գլխավոր զոհասեղանի կողքով և, ի վերջո, նրա կողքով, ինչը որ ձախ կցաշինությունում էր, ողջունեց մանուկի հետ Աստվածամորը, միգուցե, նույնիսկ տեսավ թմբուկը, սակայն չհասկացավ, թե դա ինչ է ու՝ ընթացքի ժամանակ մեծանալով, գնաց առաջ։
Ժամանակը գնում էր, իսկ Հիսուսը թմբուկին չէր հարվածել։ Երգչախմբի կողմից ես ձայներ լսեցի։ Չլինի՞ թե այնտեղ նրանց խելքներին փչի երգեհոնի վրա նվագել, անհանգստացա ես։ Նրանց շատ չկա, նախազատիկային երգչախմբային փորձ կկազմակերպեն, և այն ժամանակ նրանք իրենց ամպրոպով ու որոտով կխլացնեն մանուկ Հիսուսի հենց նոր միայն սկսվելիք թմբկահարումը։
Սակայն նրանք չսկսեցին երգեհոն նվագել։ Հովհաննեսը սկսեց թմբկահարել։ Հրաշք տեղի ունեցավ, և ես ծնկներս ճտտացնելով վեր բարձրացա բարձիկների վրայից և, քարշ գալով, մռայլ ու դժգոհ քայլեցի ուղեգորգի վրայով և քարշ էի գալիս աստիճանից աստիճան, չնայած այս անգամ արդեն նախկին աղոթքները չկրկնելով, բարձրացա ամպերի շղթայի վրա՝ ընդ որում շուռ տալով որոշ քանակությամբ չափավոր գնի ծաղիկներ, նպատակ հետապնդելով այդ մերկ հիմարից վերցնել իմ թմբուկը։
Այսօր ես կարող եմ պարզորոշ ասել և կրկին ու կրկին կրկնում եմ․ ես սխալ թույլ տվեցի, երբ որոշեցի նրան սովորեցնել։ Սակայն ինչը ինձ դրդեց նախ նրա ձեռքից խլել փայտիկները՝ թմբուկը թողնելով նրա մոտ, որպեսզի այդ փայտիկներով սկզբում հազիվ լսելի, հետո, անհամբեր ուսուցչի պես, խրատեի կեղծ Հովաննեսին՝ ինչ֊որ բան նվագելով և հետո կրկին փայտիկները խցկեի նրա ձեռքերի մեջ, որպեսզի նա կարողանար ցույց տալ, թե ինչ սովորեց Օսկարից։
Մինչ ես կհասցնեի, լուսապսակը խնայելով, բոլոր աշակերտներից ամենաընդունակի ձեռքից խլել փայտիկներն ու թմբուկը, իմ թիկունքում հայտնվեց նորին բարեկրոնություն Վինկեն՝ իմ թմբկահարությունը լայնությամբ ու բարձրությամբ լցրել էր եկեղեցին, իմ թիկունքում հայտնվեց առաջնորդական տեղապահ Ռաշցեյան, իմ թիկունքում հայտնվեց մայրիկս։ Իմ թիկունքում հայտնվեց փոքրիկ ծերուկը, և առաջնորդական տեղապահը ինձ թափով քաշեց, և նորին բարեկրոնությունը ինձ ապտակեց, իսկ մայրիկս լաց եղավ ինձ վրա։ Եվ Նորին բարեկրոնությունը ինձ շշուկով կոչ արեց, և ծնկների վրա ընկած առաջնորդական տեղապահը վեր ելավ ծնկաչոք դիրքից, Հովհաննեսի ձեռքից խլեց փայտիկները, փայտիկների հետ ևս մեկ անգամ ընկավ ծնկների վրա, վեր թռավ՝ թմբուկի ետևից, վերցրեց թմբուկը, վնասեց լուսապսակը, կոտրեց ամպի մի կտորը և ծնկների վրա, մեկ անգամ ևս ծնկների վրա աստիճաններով գլորվեց ետ՝ չցանկանալով ինձ վերադարձնել թմբուկս, դարձրեց ինձ ավելի չար, քան ես կայի, ստիպեց ինձ ոտքով հարվածել Նորին բարեկրոնությանը, ամաչեցնել մայրիկիս, որն իսկապես էլ ամաչեց, որովհետև ես հարվածում էի ոտքով, կծում, ճանկռոտում։ Ի վերջո դուրս պրծա Նորին բարեկրոնության, առաջնորդական տեղապահի, մայրիկիս, փոքրիկ ծերունու ձեռքերից, հայտնվեցի գլխավոր զոհարանի դիմաց, զգացի, թե ինչպես է իմ մեջ վարգում սատանան, և ինչպես այն ժամանակ մկրտվելիս լսեցի նրա ձայնը․ «Օսկար, ― շշնջում էր սատանան, ― դու միայն նայիր, ամենուր պատուհաններ են և բոլորը՝ ապակուց, անխտիր ապակուց»։
Եվ մարզիկից վեր խաչի վրա, իսկ մարզիկը նույնիսկ չցնցվեց, ես իմ երգով խոցեցի կցաշինության երեք բարձր պատուհանները, որոնք կարմիր, դեղին և կանաչ ֆոնի վրա պատկերում էին տասներկու առաքյալներին։ Սակայն ո՛չ Մարկոսի և ո՛չ էլ Մաթեոսի վրա ես նշան չէի բռնել։ Այլ նշան էի բռնել նրանց գլխավերևի աղավնու վրա, որը կանգնել էր գլխիվայր ու տոնում էր երրորդությունը, և Սուրբ Հոգու վրա էի ես նշան բռնել։ Սկսեցի թռթռացնել, իմ ալմաստով մտա թռչունի դեմ մենամարտի մեջ՝ ե՞ս էի արդյոք պատճառը։ Թե՞ մարզիկը, որը դեմ էր, քանի որ նա չցնցվեց։ Թե՞ կատարվեց հրաշք, սակայն ոչ ոք դա չցանկացավ։ Նրանք տեսնում էին, թե ինչպես եմ ես դողում և անձայն սլանում դուրս։ Բոլորը իմ պահվածքը մեկնաբանեցին, բոլորը, մայրիկիցս բացի, որպես աղոթք, մինչդեռ ես ուղղակի ուզում էի բեկորներ ստանալ։ Սակայն Օսկարը ձախողվեց, նրա ժամանակը դեռ վրա չէր հասել։ Եվ ես ընկա սալիկների վրա և բարձրաձայն լաց եղա, որովհետև Հիսուսը ձախողվեց, որովհետև Օսկարը ձախողվեց, որովհետև Նորին բարեկրոնությունն ու Ռաշցեյան ինձ ճիշտ չհասկացան, սկսեցին ինչ֊որ բան փնթփնթալ զղջման մասին։ Չձախողվեց միայն մայրիկս։ Նա իմ արտասուքները հասկացավ՝ չնայած թվում էր, թե պետք է ուրախանար, որ տեղի ունեցածն ավարտվեց առանց բեկորների։ Եվ այստեղ մայրիկս բռնեց ձեռքիցս, առաջնորդական տեղապահին խնդրեց վերադարձնել թմբուկն ու փայտիկները, Նորին բարեկրոնությանը խոստավավ վնասները փոխհատուցել, իսկ արդյունքում նրանցից ստացավ (ես թույլ չտվեցի, որ նա ավարտեր իր խոստովանությունը) թողություն։ Օսկարին ևս մի քիչ վերին օրհնություն բաժին ընկավ, սակայն դա ոչինչ չէր ասում իմ սրտին։
Մինչ մայրիկս ձեռքերի վրա ինձ դուրս էր բերում եկեղեցուց, ես մատներիս վրա հաշվում էի․ այսօր՝ երկուշաբթի է, վաղը՝ Չարչարանաց երեքշաբթին, չորեքշաբթի, Մաքուր հինգշաբթի, հետո Չարչարանաց ուրբաթը՝ այստեղ էլ նրա վերջը կգա։ Նրա, ով չի կարողանում նույնիսկ թմբկահարել, որն ինձ համար նույնիսկ բեկորները ափսոսաց, որը նման է ինձ և, սակայն, իսկական չէ, որը պետք է իջնի գերեզման, իսկ ես կարող եմ շարունակ թմբկահարել ու թմբկահարել, սակայն այլևս երբեք հրաշք չեմ կամենա։
