Changes

«Ես գեղեցկատես եմ: Կարող է պատահել՝ անհայտ շնական ինկոնգնիտո-արքայազն,- — մտորում էր շունը՝ նայելով գոհ մռութով, փռչոտ, սբճագույն սրճագույն շանը, որը զբոսնում էր հայելային հեռուներում,— շատ հնարավոր է, որ տատս մեղք է գործել ջրասուզակ շան հետ։ Ես եմ ասում՝ քթիս վրայի սպիտակ պուտը։ Որտեղի՞ց՝ հարցնող լինի։ Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչը մեծ ճաշակի տեր մարդ է, առաջին պատահած բակապահ շանը չէր վերցնի»:

Մեկ շաբաթվա ընթացքում շունը խժռեց այնքան, ինչքան վերջին քաղցած ամիսուկեսը փողոցում: Բայց, անշուշտ, ըստ կշռի։ Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչի մոտ ուտելիքի որակի մասին խոսել իսկ չարժե: Եթե նույնիսկ ուշադրության չառնենք այն, որ Դարյա Պետրովնան ամեն օր տասնութ կոպեկի մսի կտորտանք էր գնում Սմոլենսկիյ շուկայից, բավական է հիշատակել ճաշերը երեկոյան ժամը յոթին ճաշասենյակում, որոնց ներկա էր լինում շունը, չնայած նրբագեղ Զինայի բողոքներին։ Այղ Այդ ճաշերի ընթացքում Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչը վերջնականապես ստացավ կուռքի կոչում: Շունը կանգնում էր ետևի թաթերի վրա և քաշքշում պիջակը, շունն ուսումնասիրել էր Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչի զանգ խփելը՝ երկու լիաձայն հատու տանտիրոջ զանգ, և հաչոցով դուրս էր պրծնում նախասենյակում դիմավորելու նրան։ Տանտերը ներս էր մտնում սևագորշ աղվեսամորթիով, փալեցնելով փայլեցնելով միլիոնավոր ձնե ցոլքերը, սփռելով մանդարինի, սիգարի, օծանելիքի, կիտորնիկիտրոնի, բենզինի, օդըկոլոնի, մահուդի բույրեր, և նրա ձայնը, որպես հրամանատարական փող, տարածվում էր բնակարանով մեկ․

— Ոչ մեկին դաղել պետք չէ,- — հուզվեց Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչը,- — հիշիր սա մեկ անգամ ընդմիշտ։ Մարդու և կենդանու վրա կարելի է ազդել միայն խրատով: Այսօր նրան միս տվե՞լ եք։

Հետո նրա շլինքից բռնած աղմուկով քարշ տվեցին ընդունարանի միջով աշխատասենյակ: Շունը կլանչում էր, կծոտում, կառչում գորգիղգորգից, քշվում հետույքի վրա, ինչպես կրկեսում։ Աշխատասենյակի մեջտեղում, գորգի վրա դրված էր ապակեաչք բուն, պատռված փորով, որից դուրս էին ցցվել ինչ-որ կարմիր նավթալինահոտ լաթեր։ Սեղանին դրված էր ջարդուփշուր դիմանկարը։

Հաջորդ օրը շան վզին լայն, փայլփլուն վզակապ կար։ Առաջին պահ, նայելով հայելուն, նա շատ դառնացավ, պոչն իրեն քաշեց ու գնաց լողասենյակ, մտմտալով, թե ինչպես պոկի դա վզից՝ սնդուկին կամ արկղին քսելով: Սակայն շատ շուտով հասկացավ, որ ինքը հիմար է պարզապես: Զինան նրան տարավ զբոսանքի՝ շղթայով։ Օբուխով նրբանցքով շունը քայլում էր կալանավորի պես, ամոթից վառվելով, սակայն Պրեչիստենկայից Քրիստոսի տաճար ճանապարհն անցնելով, շատ լավ հասկացավ, թե կյանքում ինչ է նշանակում վզակապը։ Կատաղի նախանձ էր երևում դիմացից եկող բոլոր շների աչքերում, իսկ Մյորտվիյ նրբանցքի մոտ մի լողլող պոչատ բակապահ հայհոյահաչ տվեց, կոչելով «տիրոջ խուժան» և «ծառա շուն»։ Երբ հատում էին տրամվայի ռելսերը, միլիցիոները հաճույքով և հարգանքով նայեց վզակապին, իսկ երբ վերադարձան, կատարվեց կյանքում ամենաչտեսնվաձ ամենաչտեսնված բանը՝ շվեյցար Ֆյոդորն իր ձեռքով բացեց շքամուտքի դուռը և ներս թողեց Շարիկին։ Ըստ որում, Զինային ասաց.

Շարիկ-շունը մարդկանց սրտերը գրավելու ինչ-որ գաղտնիք ուներ։ Երկու, օր անց արդեն պառկած էր ածխի զամբյուղի մոտ և նայում էր, թե ինչպես է աշխատում Դարյա Պետրովնան։ Նեղ ու սուր դանակով նա կտրում էր անպաշտպան անտառակաքավների գլուխները և թաթիկները, հետո, որպես կատաղի դահիճ, ոսկորներից պոկոտում էր միսը, պոկում թռչունների փորոտիքը, ինչ֊որ բան պտտում մսաղացով։ Շարիկն այդ ընթացքում հոշոտում էր անտառակաքավի գլուխը։ Կաթով լի ամանից Դարյա Պետրովնան հանում էր թրջված բուլկու կտորները, տախտակի վրա խառնում մսե խյուսին, այդ ամենի վրա սերուցք լցնում, աղ ցանում և տախտակի վրա կոտլետներ ծեփծեփում։ Օջախը գվվում էր հրդեհի պես, իսկ տապակի մեջ փրթփրթում, պճպճում ու թռչկոտում էր ինչ֊որ բան։ Դռնակը դղրդոցով բացվում էր՝ ի հայտ բերելով զարհուրելի դժոխքը։ Եռում էր, թափվում...

Երեկոյան հանգչում էր հրեղեն երախը, խոհանոցի պատուհանում սպիտակ, կես-վարագույրից վեր կանգնում էր պրենչիստենկյան թանձր ու կարևոր գիշերը, միայնակ աստղով։ Խոհանոցի հատակը խոնավ էր լինում, կաթսաները պսպղում էին աղոտ և խորհրդավոր, սեղանին հրշեջի գլխարկ կար։ Շարիկը պառկած էր տաք օջախի վրա, ինչպես առյուծր առյուծը մուտքի մոտ, և հետաքրքրասիրությունից մի ականջը տնկած վեր, նայում էր ինչպես սևաբեղ ու իրար անցած մի մարդ, կաշվե լայն գոտիով, Զինայի և Դարյա Պետրովնայի սենյակի կիսափակ դռան ետևում գրկում է Դարյա Պետրովնային։ Վերջինիս դեմքը կրակվում էր տանջանքից ու կրքից, ամեն ինչ, բացի դիմափոշիով ծածկված անկենդան քթից։ Լույսի շերտ էր ընկած սևաբեղի դեմքին, և զատկական վարդ էր կախված նրանից։

― Կպել է չարքի պես,– — կիսամութի մեջ մրմնջում էր Դարյա Պետրովնան,– — թող։ Զինան հիմա կգա։ Քեզ ի՞նչ է եղել, ոնց որ քեզ էլ են ջահելացրել։

Եվ ահա, այդ զրհուրելի օրը, դեռևս առավոտյան, Շարիկին կանխագուշակումը խայթեց։ Ի հետևանք, նա հանկարծակի տրտմեց և առավոտյան նախաճաշը՝ կես աման վարսակաձավար և երեկվա ոչխարի ոկորը ոսկորը կերավ առանց որևէ ախորժակի։ Նա տխուր անցավ ընդունարան և այնտեղ թեթևակի վնգստաց՝ սեփական արտացոլումը տեսնելով։ Սակայն ցերեկը, այն բանից հետո, երբ Զինան նրան զբոսնելու տարավ զբոսայգի, օրն անցավ սովորականի պես։ Այսօր ընդունելություն չկար, որովհետև, ինչպես հայտնի է, երեքշաբթի ընդունելություն չի լինում, և կուռքը նստած էր աշխատասենյակում, սեղանի վրա բաց արած ինչ֊որ ծանր գրքեր, պեսպիսի նկարներով։ Սպասում էին ճաշի։ Շանը փոքր-ինչ աշխուժացրեց միտքը, որ այսօրվա երրորդ ճաշատեսակը, ինչպես ստույգ տեղեկացել էր խոհանոցում, հնդուհավ է լինելու։ Միջանցքով անցնելիս, շունը լսեց ինչպես Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչը վերցրեց լսափողը, լսեց ու հանկարծ անհանգստացավ։

«Չեմ սիրում իրարանցումը բնակարանում»,– — մտմտում էր նա։ Եվ հենց սա մտածեց, իրարանցումն ավելի տհաճ բնույթ ձեռք բերեց։ Եվ ամենից առաջ, ժամանակ առաջ կծված դոկտոր Բորմենտալի հայտնվելու պատճառով։ Նա իր հետ բերել էր վատ հոտ արձակող մի ճամպրուկ և, նույնիսկ առանց հանվելու, միջանցքով շտապեց զննարան։ Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչը կիսատ թողեց սուրճի բաժակը, ինչը նույնպես երբեք չէր լինում։

— Ե՞րբ է մահացել,– — բղավեց նա։

— Երեք ժամ առաջ,– — պատասխանեց Բորմենտալը՝ ձնապատ գլխարկը չհանելով և բացելով ճամպրուկը։

«Այս ո՞վ է մահացել,— խոժոռված ու գժգոհ մտածեց շունը և խցկվեց ոտքերի արանքը,– — տանել չեմ կարող, երբ վազվզում են»։

— Ոտքի տակ մի ընկիր։ Արագ, արագ, արագ,– — բղավում էր Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչը այս ու այն կողմ և սկսեց զանգահարել բոլոր զանգերով, ինչպես թվաց շանը։

Եվ քառորդ ժամվա չափ նա մնաց լոգասենյակում, տարօրինակ հոգեվիճակում՝ մեկ չարացած, մեկ՝ մի տեսակ ծանր անկման մեջ։ Ամեն ինչ տրտում Էրէր, անհստակ...

«Լավ, վաղը կրկնակոշիկ կունենաք, շատ հարգելի Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչ,— մտածում Էր էր նա,— երկու զույգ արդեն ստիպված առել եք, մեկն Էլ էլ կառնեք։ Որ շներին էլ փակի տակ չդնեք»։

«Բուն նորից եմ գզգզելու»,— կատաղած, բայց անզոր մտածում Էր էր շունը։ Հետո թուլացավ, իսկ երբ վեր կացավ, վրայի բուրդը հանկարծ ցից կանգնեց, և չգիտես ինչու, լողասենյակում երևացին գայլի նողկալի աչքեր...

Եվ տանջանքի թունդ պահին դուռը բացեցին։ Շունը ելավ, իրեն թափ տալով, մռայլված պատրաստվում Էր էր խոհանոց գնալ, բայց Զինան վզակապը քաշելով համառորեն նրան տարավ զննարան։ Շան սիրտը սառեց։

«Ինչների՞ն եմ պետք եկել,– — մտածում Էր նա կասկածանքով։– կասկածանքով։— Կողս լավացել է։ Ոչինչ չեմ հասկանում»։

Եվ նա թաթերով սահեց սահուն մանրահատակի վրայով, այդպես Էլ էլ բերվեց զննարան։ Այստեղ միանգամից զարմացրեց չտեսնված լուսավորությունը։ Առաստաղի տակ սպիտակ գունդը շողում էր կուրացուցիչ։ Սպիտակ շողերի մեջ կանգնած էր քուրմը և ատամների արանքից երգում Էր էր Նեղոսի սրբազան ափերի մասին։ Միայն տարտամ հոտով կարելի Էր էր ճանաչել Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչին։ Նրա խուզված ալեհեր մազերը ծածկված Էին էին սպիտակ գդակով, որ պատրիարքի կնգուղ Էր էր հիշեցնում։ Քուրմը ոտից գլուխ ճերմակի մեջ Էրէր, որի վրայից, ինչպես փորուրար, կապված Էր էր նեղ, ռետինե գոգնոց։ Ձեռքերին՝ սև ձեռնոցներ։

Կնգուղով Էր էր նաև կծվածը։ Երկարուկ սեղան Էր էր դրված, կողքից մոտեցրել Էին էին փոքր, քառակուսի սեղանիկ, փայլուն ոտքի վրա։

— Շուտ արեք, դոկտոր,- — անհամբեր արտաբերեց Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչը։

Կտրող, քաղցրավուն հոտ տարածվեց։ Կծվածը, զգուշավոր, գեշ հայացքը շնից չկտրելով, ետեից ետևից առաջ բերեց աջ ձեռքը և խոնավ բամբակը դիպցրեց շան քթին։ Շարիկը շշկլվեց, գլուխը թեթևակի պտտվեց, բայց նա հասցրեց մի անգամ էլ ետ ցատկել։ Կծվածը ցատկեց ետևից և հանկարծ ամբողջ մռութը ծածկեց բամբակով։ Տեղնուտեղը շունչը կտրվեց, բայց մի անգամ էլ հասցրեց դուրս պրծնել։ «Չարագործ...– — առկայծեց ուղեղում։— Ինչի՞ համար»։ Եվ մի անգամ էլ շրջապատեցին։ Այստեղ անսպասելիորեն զննարանի կենտրոնում լիճ պատկերվեց, իսկ վրան նավակներում նստած անդրշիրիմյան չտեսնված վարդագույն շներ։ Թաթերը ոսկրազուրկ դարձան ու ծալվեցին։

- — Սեղանին,— ինչ-որ տեղ թնդացին Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչի զվարթաձայն բառերը և ցրիվ եկան նարնջագույն շիթերի մեջ։ Սարսափը չքացավ, փոխարինվեց բերկրանքով, մեկ-երկու վայրկյան հանգչող շունը սիրեց կծվածին։ Ապա ամբողջ աշխարհը տակնգլուխ շրջվեց, նաև զգացվեց սառը, բայց դուրեկան ձեռքի հպումը փորատակին։ Հետո էլ ոչինչ։

Վիրահատական նեղ սեղանի վրա փռված էր Շարիկ շունը, և նրա գլուխն անօգնական խփխփվում էր մոմլաթե սպիտակ բարձին։ Փորը խուզված էր, և հիմա դոկտոր Բորմենտալը, ծանր շնչելով ու շտապելով, մեքենան խրելով բրդի մեջ, Շարիկի գլուխն էր խուզում։ Ափերով հենված սեղանի ծայրին, Ֆիլիպ Ֆիլպովիչը, իր ակնոցի ոսկե շրջանակի պես շողացող աչքերով հետևում էր այգ այդ գործողությանը և հուզված ասում.

— Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչ, ես կարո՞ղ եմ գնալ,– — հարցրեց Զինան՝ վախենալով նայել շան ածիլած գլխին։

— էԷ, Աստված պահապան։ Դանա՛կը։

—Քնա՞ծ է,– — հարցրեց Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչը։

— Տասնչորս րոպեում արեցինք,– — սեղմած ատամների արանքից ասաց Բորմենտալը և կեռ ասեղը խրեց թորշոմած մաչկի մեջ։

Հետո երկուսն էլ իրար անցան, ինչպես մարգասպաններմարդասպաններ, որոնք շտապում են։

Այդժամ մերկացավ Շարիկի ուղեղի կատարը՝ մոխրագույն կապտավուն միջներակներով և կարմրավուն պտերով։ Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչը մկրատը մխրճեց թաղանթի մեջ և բաց արեց։ Մի անգամից արյան շատրվան խփեց, քիչ էր մնացել լցվեր պրոֆեսորի աչքերը և ցողեց նրա գդակը։ Բորմենտալը վագրի պես նետվեց ունելիով սեղմելու և սեղմեց։ Քրտինքն առու-առու հոսում էր Բորմենտալի վրայից և նրա դեմքը մսեղ ու տարագույն էր դարձել։ Նրա աչքերը ցատկոտում էին Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչի ձեռքերից սեղանին դրած պնակի վրա։ Իսկ Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչն իսկապես սարսափելի Էր էր դարձել։ Խզխզոց Էր էր ելնում նրա քթից, ատամները մերկացել Էին էին մինչև, լնդերը։ Նա պատռեց ուղեղի թաղանթը և մտավ խորքերը, բացվածքից դուրս շարժելով ուղեղի կիսագունդը։ Եվ այդ ժամանակ Բորմենտալը սկսեց գունատվել, մի ձեռքով բռնեց Շարիկի կուրծքը և խռպոտաձայն ասաց.

- — Զարկերակը կտրուկ ընկնում Էէ...

- — Մոտենում եմ թրքական թամբին,- — մռնչաց Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչը և արնակոլոլ լպրծուն ձեռնոցներով հանեց դեղին-մոխրագույն ուղեզը Շարիկի գլխից։ Մի ակնթարթ աչքերը խեթեց Շարիկի մռութի վրա, և Բորմենտալը երկրորդ անգամ կոտրեց դեղին հեղուկով սրվակը և քաշեց երկար սրսկիչի մեջ։

- — Սրտի մե՞ջ,– — երկչոտ հարցրեց նա։

-Էլ —Էլ ինչ եք հարցնում,- — չարացած թնդաց պրոֆեսորը,- — մեկ Էէ, նա արդեն հինգ անդամ մեռել Է է ձեր ձեռքի տակ։ Սրսկե՛ք։ Մտածելո՞ւ բան Է։– է։— Ընդ որում, նրա դեմքը ճիշտ ոգեշնչված ավազակի դեմք Է։է։

— Կենդանի Էէ, բայցհազիվբայց հազիվ-հազ,– — երկչոտ շշնջաց նա։

— Դատողություններ անելու ժամանակը չէ՝ ապրում է, չի ապրում,- — խռխռաց սարսափելի Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչը,– — ես թամբի մեջ եմ։ Միևնույն է, մեռնելու է... ախ, գրողը ախ... «Դեպի ափերը սրբազան...»։ Հավելաճուկը տվեք։

Բորմենտալը նրան տվեց ամանը, որտեղ հեղուկի մեջ թելից կախ սպիտակ գնդիկ էր տարուբերվում։ «Հավասարը չունի Եվրոպայում, Աստված վկա...»,— տարտամ մաածում էր Բորմենտալը։ Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչը մի ձեռքով բռնեց շարժվող գնդիկը, մյուսով՝ մկրատով կտրեց-հանեց նույնպիսի մի գնդիկ բաժանված կիսագնդերի խորքերից։ Շարիկի գնդիկը շպրտեց պնակի մեջ, իսկ նորը, թելի հետ մեկտեղ, դրեց ուղեղի մեջ և իր կարճլիկ մատներով, որոնք ասես հրաշքով բարակ ու ճապուկ Էին էին դարձել, կարողաղավ կարողացավ սաթեղեն թելով ամրացնել այնտեղ։ Դրանից հետո Շարիկի գլխից դուրս գցեց ինչ-որ ձգասարքեր, բռնիչներ, ուղեղը ետ դրեց ոսկրեղեն թասի մեջ, ետ ընկավ և արդեն ավելի հանգիստ, հարցրեց.

-— Թելաձև Է է զարկերակը...- — պատասխանեց Բորմենտալը։

Եվ ահա, բարձի վրա հայտնվեց, արնապատ ֆոնի վրա, Շարիկի անկենդան, մարած մռութը, գլխի վրայ վրա շրջանաձև վերքով։ Ֆիլիպ Ֆիլիպովիչն այստեղ արդեն ետ ընկավ վերջնականապես, որպես կշտացած արնախում պոկեց մի ձեռնոցը, թաց փոշու ամպ թողնելով դրանից, մյուսը պոկեց-պատռեց, շպրտելով հատակին և պատի Վրայի վրայի կոճակը սեղմելով, զանգ զարկեց։ Զինան հայտնվեց շեմին և շրջվեց, որ չտեսնի Շարիկին և արյունը։

— Ահա, գրողը տանի։ Չսատկեց։ Է, միևնույն է, կսատկի։ Էհ, դոկտոր Բորմենտալ, մեղք Էր էր շունը։ Սիրելի Էրէր, բայց խորամանկ։