Changes

Այդ ընթացքում հոբիթները , արագորեն, ինչքան որ թույլ էր տալիս խճճված անտառը, խորանում էին նրա մթին թավուտներում, բարձրանալով Էնտվեյի Էնտուոշի հոսանքն ի վեր դեպի արևմուտք՝ լեռների լանջերը: Մահացու սարսափը կամաց-կամաց մնաց ետևումհետևում, և հոբիթները դանդաղեցրին ընթացքը: Ինչ որ տարօրինակ զգացում համակեց նրանց, շնչելը դժվարացավ, օդը չէր հերիքում:

–Էսպես — Էսպես, մենք հեռու չենք գնա,– — ասաց նա շնչահեղձ լինելով: –Գոնե — Գոնե մի փոքր քիչ թարմ օդ լիներ:

–Կամ — Կամ, ծայրահեղ դեպքում , մի կում ջուր,– — ասաց Փինը,– — կոկորդս չորացել է:

Նա մագլցեց ջրի վրա կախված հաստ արմատի վրա և կռանալով մի բուռ ջուր վերցրեց: Այն մաքուր էր ու սառը, և հոբիթը մի կուշտ խմեց: Մերին հետևեց նրա օրինակին: Ջուրը թարմացրեց նրանց, և հոբիթների հոգին մի փոքր թեթևացավ: Որոշ ժամանակ նրանք նստել էին ափին և չլմփացնելով ջրին հանգստացնում էին ոտքերի ցավը, ոտքների ցավը՝ նայելով իրենց շրջապատող ծառերին, որոնք, լուռ կանգնած, շարք առ շարք հեռանում ու ձուլվում էին մոխրագույն կիսախավարին:

–Հը— Հը, դեռ չե՞ս մոլորվել,– — հետաքրքրվեց Փինը Փինը՝ հարմար տեղավորվելով ծառի հաստ բնին: –Եթե — Եթե ինչ, մենք կարող ենք պարզապես գնալ Էնտվեյի Էնտուոշի երկայնքով: Էնվեյ Էնտուոշ էր կարծես թե, չէ՞: Հետո , որ մոլորվենք՝ մոլորվենք, ծայրահեղ դեպքում նույն ճանապարհով հետ կվերադառնանք:

–Եթե — Եթե ոտքներս ճանապարհին չդավաճանեն,– — ասաց Մերին,– — և եթե շնչահեղձ չլինենք:

–Հա— Հա, այստեղ ահավոր հեղձուկ է ու մութ,– — ընդունեց Փինը: –Տուկբորոյի — Տուկբորոյի մոտակայքում՝ Սմիալում , գտնվող Տուկերի մեծ բույնն է հիշեցնում, նրանց հին սրահը: Այդ սրահում սրահում՝ արդեն քանի սերունդ է , ոչ կահույքն են վերադասավորել, ոչ էլ , ընդանրապես , ինչ որ բան են փոխել: Հին ժամանակներում , այդտեղ ապրում էր ծեր Տուկը: Նա այնքան երկար ապրեց, որ սրահն էլ հասցրեց նրա հետ ծերանալ: Հարյուր տարի է անցել, ինչ նա մեռել է, բայց մահից հետո այնտեղ ոչ մի բանի ձեռք չեն տվել: Իսկ ծերուկ Գերոնտիուսը Գերոնթիուսը՝ ինքդ էլ գիտես, իմ նախապապն էր: Հինավուրց պատմություն է... բայց Բայց, այս անտառի համար , ինձ թվում է , մեր տարիները ոչինչ են: Ինչ որ , չափից շատ է այն հինավուրց: Ապա միի մի նայի՛ր այս մորուքներին ու բեղերին, բա տերևնե՜րը: Ոնց որ չորացած ցնցոտիներ լինեն: Եվ , ասես , երբեք էլ չեն թափվել: Թափթփված, անհյուրընկալ... Հետաքրքիր է , ի՞նչ տեսք ունի այս անտառում գարունը, եթե , իհարկե , այստեղ գարուն ընդհանրապես լինում է:

–Համենայն — Համենայն դեպս , այստեղ գոնե արև է թափանցում,– — վստահ ասաց Մերին,– — ոչ թե Սև Անտառի պես: Հիշո՞ւմ ես Բիլբոյի պատմածները: Չարքանտառում , անթափանց մութ է ու խավար, այնտեղ սև ու սարսափելի արարածներ են ապրում: Իսկ այստեղ , ուղղակի մութ է ու ինչ որ... սարսափելի հինավուրց է թվում: Դժվար թե այստեղ գազաններ ապրեն, չեմ պատկերացնում, որ ինչ որ մեկը կարող է այստեղ երկար մնալ ու ապրել:

–Հոբիթներն — Հոբիթներն էլ չեն ապրի,– — համաձայնեց Փինը: –Ցանկություն — Ցանկություն չունեմ զբոսնել այս անտառում: Ի՞նչ ենք մենք այստեղ կորցրել: Հարյուր լիգ էլ քայլես քայլես՝ մեկ է , ուտելու բան չես գտնի: Ինչպե՞ս է մեր խնայողությունների վիճակը:

–Ի՜նչ — Ի՜նչ խնայողություններ,– — պատասխանեց Մերին,– — ոչ մի խնայողություն էլ չունեք, չունեք՝ բացի մի քանի Լեմբասից: Ամեն ինչ մնաց այնտեղ՝ այնտեղ, նավակներում:

–Ծածկոցներ — Ծածկոցներ էլ չունենք որ ծածկվենք,– — ասաց Մերին: –Որ — Որ կողմ էլ շարժվենք, մեկ է , այս գիշեր ատամներս չխկչխկացնելու ենք:

–Դե — Դե լավ, ճանապարհին մի բան կմտածենք,– — ձեռքը թափ տվեց Փինը: –Գնանք— Գնանք, առավոտն արդեն երևի վերջանում է:

–Նայի՛ր— Նայի՛ր,– — ուրախացավ Մերին,– — մինչ մենք այստեղ նստած էինք, էինք՝ արևը , երևի , թաքնվել էր ամպերի ետևում, և հիմա , նորից դուրս է եկել: Կամ էլ այնքան է բարձրացել վեր, որ տերևներն այլևս չեն խանգարում: Այնքան էլ հեռու չէ, արի գնանք տեսնե՛նք:

Բայց լույսն այնքան էլ մոտիկ մոտ չէր , ինչքան թվում էր, և հոբիթները բավականաչափ երկար քայլեցին: Կտրուկ վերելք սկսվեց, ոտքերի տակ ընկնող քարերը քանի գնում գնալով շատանում էին: Առջևում լույսի շողը գնալով ընդլայնվում էր: Վերջապես , հոբիթների դիմաց , մի քարե ժայռ երևաց, որը , կամ կտրվածք էր լանջի վրա, կամ էլ հեռավոր լեռնաշղթայի քարափով վերջացող ելուստը: ժայռի վրա ծառեր չէին աճում , և այն ամբողջովին լուսավորված էր արևի ճառագայթներով: Բայց , ստորոտում աճած ծառերի ճյուղերը այնպես էին ձգվել դեպի արևով լուսավորված քարքարոտ մակերեսը, որ թվում էր, թե տաքանալ են ուզում: Քիչ առաջ , ամեն ինչ մոխրագույն ու մռայլ էր, բայց , այստեղ ծառերի բները վառ շագանակագույն էին և փայլում էին մշակված կաշվի պես, իսկ նրանց ներքևի մասը ծածկված էր փափուկ, վառ-կանաչ մամուռով, որն ասես նոր աճած խոտ լիներ: Թվում էր, թե գարունն է այստեղ եղել և հեռանալով թողել իր հիասքանչ փայլը...

Քարափը բավականին նման էր կոպիտ ու անհարթ աստիճանների, թվում էր, թե ինչ որ մեկի ձեռքի գործն է, բայց , ամենայն հավանականությամբ , դա քամու, ջրի ու ժամանակի , աշխատանքի արդյունքն էր: Հոբիթները վերևում գոգավորություն նկատեցին, որը գտնվում էր ծառերի կատարների հետ մոտավորապես նույն մակարդակի վրա: Եզրերը պատված էին փշոտ խոտերով, իսկ մեջտեղում քարացել էր հսկայական ծառի չորացած բունը, որի վրա , ընդամենը երկու ճյուղ էր մնացել, այն էլ էլ՝ դեպի ներքև կախված: Չորացած ծառը զարմանալիորեն հիշեցնում էր սապատավոր , զառամյալ ծերունու, որն ասես կանգնած արևկող անելուց լիներ:

–Բեր — Բեր մագլցենք վերև,– — ուրախացած առաջարկեց Մերին,– — թարմ օդ կշնչենք, ձեռքի հետ էլ տարածքը կուսումնասիրենք:

Ասվածն արված էր: Շուտով հոբիթներն արդեն մագլցում էին ժայռի վրայով: Եթե նույնիսկ քարափի աստճանները ձեռքի գործ լինեյին, ակնհայտ երևում էր, որ հոբիթների համար չեն պատրաստված: Երկուսն էլ այնքան էին ոգևորված ու զբաղված դժվարին վերելքով, որ չնկատեցին, թե ինչպես անցավ կապտուկների ու քերծվածքների ցավը, իսկ մարմինները լցվեցին նոր ուժով ու եռանդով: Վերջապես , նրանք հասան քիվի եզրին և, վերջին աստիճանը հաղթահարելով, հայտվեցին չորացած , ծեր ծառի կողքին: Ոտքի ցատկելով հոբիթները շրջվեցին դեպի անտառը և շունչները տեղը բերելով նայեցին արևելք: Պարզվեց, որ շատ չեն խորացել անտառում, ընդամենը երեք կամ չորս մղոն: Ծառերի կատարները իջնում էին դեպի տափաստանը, իսկ անտառի եզրին եզրից դեպի երկինք էին բարձրանում սև ու խիտ ծխի քուլաները, որոնց քամին քշում էր անտառի կողմը:

–Քամին — Քամին փոխվում է,– — նկատեց Մերին: –Նորից — Նորից արևելքից է փչում: Ցրտոտ է այստեղ:

–Հա— Հա, ցուրտ է,– — համաձայնվեց Փինը: –Վախենում — Վախենում եմ , որ այս լավ եղանակը միայն խաբկանք է և , շուտով , ամեն ինչ նորից կրկին գորշ ու մռայլ կդառնա: Ափսո՛ս: Այս ցնցոտիավոր , ծեր անտառը փոխվել ու փայլում է արևի շողերի ներքո: Այն նույնիսկ արդեն սկսում է ինձ դուր գալ:

–Սկսում — Սկսում է դուր գա՞լ: Ապա մի սպասի՛ր: Դա լավ է, շատ լավ է,– — լսվեց ինչ -որ մեկի տարօրինակ ձայնը: –Դուք — Դուք շատ սիրալիր եք, ապա մի շրջվեք դեմքներդ տեսնեմ: Իսկ դուք ինձ արդեն վաղուց դուր չեք գալիս, բայց , շտապել պե՛տք չէ: Շրջվեք, շրջվեք:

Հսկայական ծուռումուռ ձեռքերն իջան հոբիթների ուսերին, նրբորեն բայց հաստատուն կերպով շրջեցին նրանց հակառակ ուղղությամբ և բարձրացրին վեր: Հոբիթներն իրենց առջև մի չտեսնված դեմք տեսան, որը պատկանում էր ոչ պակաս զարմանահրաշ արարածին: Նա ոչ այն է մարդու էր նման, ոչ այն է է՝ տրոլի: Վիթխարի, տասնչորս ֆուտից ավելի, հասակ ուներ, թիկնեղ էր ու մեծ գլխով, որը մի քիչ երկարավուն էր ու և, առանց վզի , միանգամից միանում էր մարմնին: Դժվար էր հասկանալ նրա հագին հագուստ կա , թե ոչ, . կուրծքն ու ոտքերը պատող կանաչա-մոխրագույն ծալքերն ավելի շատ կաշվի, կամ նույնիսկ կեղևի էին նման , քան հագուստի: Համենայն դեպս , հսկայի ձեռքերը մերկ էին ու պատված էին հարթ, դարչնագույն կաշվով: Նրա հսկա ոտքերից ամեն մեկը յոթ մատ ուներ, դեմքի ներքևի մասը ծածկված էր երկար, մոխրագույն մորուքով: Մորուքի մազերն արմատների մոտ ճյուղերի պես հաստ էին, բայց ծայրերում դառնում էին մամուռի պես բարակ ու փափուկ:

Սկզբում , զարմացած հոբիթները միայն ծառ-մարդու աչքերն էին տեսնում: Աչքերն ուշադիր, առանց շտապելու , զննում էին հոբիթներին: Շագանակագույն, բայց խորքում կանաչ կրակով այդ աչքերը թվում էր, թե թափանցում են հոգու ամենահեռավոր ու մութ անկյունները: Հետագայում , Փինը հաճախ էր փորձում բացատրել իր առաջին տպավորությունը, և ահա թե ինչ էր նրա մոտ ստացվում. «Նրա աչքերն ասես անհատակ հորեր լինեին, լցված հազարավոր տարիների հիշողություններով և երկա՜ր, դանդաղ ու խորունկ մտքերով: Թվում էր, թե այն, ինչ կատարվում է այստեղ և հիմա ու արտացոլվում նրանց մակերևույթին, միայն կայծկլտող փայլ է, է՝ ինչպես սաղարթախիտ ծառի կատարի տերևներներն են փայլում արևի ճառագայթներից, կամ խորունկ լճի մակերևույթի ալիքները: Ինձ թվում էր, թե մենք , անզգուշորեն , արթնացրել ենք դարերով իր համար աճող ծառին: Չնայած , սխալ կլինի ասել, թե նա քնած էր: Նա ուղղակի ապրում էր ինքն իր մեջ՝ արմատների ծայրերից մինչև ճյուղերի ծայրերը, երկնքի ու երկրի միջև, ու մեկ էլ հանկարծ սթափվել ու և ուշադիր զննում էր քեզ»:

–Հռում — Հռում հում,– — մրթմրթաց ինչ որ փայտյա երաժշտական գործիք հիշեցնող թավ ձայնը,– — տարօրինակ է, շա՛տ տարօրինակ է, բայց... միայն թե չշտապե՛լ: Մենք երբեք չենք շտապում: Եթե ես ձեր ձայները չլսեի... ձեր Ձեր ձայներն ինձ դուր են գալիս, ճստիկ-մստիկ ձայնիկներ են: Նրանք ինձ ինչ որ բան հիշեցրին, միայն թե , չեմ կարողանում հիշել ինչ... Եթե ձեզ սկզբում տեսնեի, ապա նոր լսեի, լսեի՝ առանց մտածելու կտրորեի: Կմտածեի, որ դուք ուղղակի փոքրիկ օրքեր եք և հետո միայն սխալս կհասկանայի: Շատ զարմանալի փոքրիկներ եք, ճիշտ եմ ասում, շատ զարմանալի: Շատ տարօրինակ է , արմա՛տ ու ոստիկ:

–Ասա — Ասա խնդրեմ, ո՞վ ես դու , և ի՞նչ ես անում այստեղ,– — հարցրեց նա:

Հսկայի աչքերն անհասկանալի, մի քիչ էլ խուսափողական , արտահայտություն ստացան, հորերը փակվեցին, նորից կրկին բացվեցին:

–Հռում— Հռում, ահա թե ինչ,– — դմբդմբաց ցածր բասը,– — դե , լա՛վ: Ես Էնտ եմ, համենայն դեպս շատերն ինձ այդպես են անվանում: Այո, այո, հենց Էնտ, ավելի ճիշտ գլխավոր Էնտ, բայց , միևնույն ժամանակ , ինձ նաև Ֆենգորն են անվանում ու և մեկ էլ Ծառմորուս: Թող լինի Ծառմորուս:

–Է՞նտ— Է՞նտ,– — զարմացավ Մերին,– — իսկ ի՞նչ է Էնտը: Իսկ դու , ինքդ քեզ , ինչպե՞ս ես անվանում, ի՞նչ է քո իսկական անունը:

–Հո՜պ— Հո՜պ,– — ասաց Ծառմորուսը: –Օհո— Օհո, դե արի ու այդքանը մի վարկյանում պատմի՛բացատրի՛ր: Մի քիչ հանգիստ: Համ էլ Եվ հետո, հիմա ես եմ հարցեր տալիս, իսկ դուք , բարի եղեք , պատասխանել: Այդ դուք եք ինձ մոտ եկել, ոչ թե ես ես՝ ձեզ: Հետաքրքիր է , ո՞վ եք դուք: Միանգամից ասեմ՝ ասեմ, չեմ կարողանում վերագրել ձեզ հին ժողովուրդներից ոչ մեկին: Այն հին ցուցակներում, որոնք ես , ջահել ժամանակ , անգիր էի անում, ձեր նմաններից չկային: Բայց դա շա՜տ-շա՜տ վաղուց էր, և հիմա այդ ցուցակները կարող են թարմացած լինել: Ապա մի սպասեք, եկեք հիշենք...

Սկզբում անվանենք չորս ազատ ժաողովուրդներինժողովուրդներին:

–Հռում— Հռում, հում... հըմ, հու՜մ... Ի՞նչ անենք: Ռում տում, ռում տա տում, ռումտի տա տում... Այո, դա շատ երկար ցուցակ էր, բայց դուք այնտեղ չկայիք: