Changes

Այժմ , եկեք սովորենք ապրողների ցուցակը:

Սկզբում , անվանենք չորս ազատ ժողովուրդներին:

Էլֆերը՝ ամենահնագույնները , բոլորից,

Թզուկները՝ վարպետները , մթին քարաձավներից,

Եվ մարդիկ՝ մահկանացուները , ձիերի վարպետ:

Կռվարար վարազները, մեղվաբույծ արջերը,

–Դուրս — Դուրս է գալիս, որ հին ցուցակներն իրենց իրավունք են վերապահել մեր մասին լռե՛լ,– — դժգոհեց Մերին: –Եվ — Եվ հին առասպելներում էլ մենք չկանք: Բայց , միևնույնն է , մենք արդեն երկար ժամանակ է գույություն գոյություն ունենք: Մենք հոբիթներ ենք:

–Գուցե — Գուցե, մի տո՞ղ էլ ավելացնեք ցուցակում,– — առաջարկեց Փինը:

''Բույներում ապրող փոքրիկ հոբիթները...''

–Մեզ — Մեզ գլխավոր չորսից հետո կավելացնես, մարդկանցից հետո,– — ավելացրեց նա,– — և ցուցակը ճիշտ կլինի:

–Հը՜մ— Հը՜մ, դե լավ, վատ չի մտածված,– — ասաց Ծառմորուսը,– — այդպես էլ կանենք: –Ուրեմն — Ուրեմն դուք ստորգետնյա որջերո՞ւմ եք ապրում: Լավ է, շատ լավ է: Իսկ ո՞վ է ձեզ հոբիթ անվանում: Իմ կարծիքով , էլֆական հնչողություն չունի, իսկ հին բառերը բառերը՝ բոլորը , էլֆերից են ծնունդ առել, . Միջերկրի առաջին լեզուն նրանք են ստեղծել:

–Մեզ — Մեզ ոչ մեկ ոք էլ հոբիթ չի անվանում, մենք , ինքներս ենք մեզ հոբիթ անվանում,– — ասաց Փինը:

–Հու՛մ— Հու՛մ, հըմ... հանգիստ, հանգիստ, ոչ այդքան հապճեպ: Ինքնե՞րդ եք ձեզ այդպես անվանում: Բա կարելի՞ է ամեն պատահածին ասել այդ մասին, էսպես որ գնա , պատահաբար , ձեր իսկական անուններն էլ կասե՛ք:

–Բայց — Բայց մենք մեր անունները չէինք էլ թաքցնում,– — զարմացավ Մերին: –Ես — Ես՝ օրինակ , Բրենդիզայքն եմ, Մերիադոկ Բրենդիզայքը, բայց ինձ , հաճախ , ուղղակի Մերի են ասում:

–Իսկ — Իսկ ես Տուկն եմ, Փերեգրին Տուկը, կամ , ուղղակի Փին:

–Հըմ— Հըմ, հըմ... բայց դուք , ոնց տեսնում եմ , լավ հապճեպիկներ եք,– — նկատեց Ծարմորուսը: –Շատ — Շատ հաճելի է, որ դուք ինձ վստահում եք, բայց , ավելի լավ է , զգույշ լինեք: Էնտերը տարբեր են լինում, կամ , ավելի ճիշտ , ձեր լեզվով ասած կան արարածներ, որ նման են էնտերի, բայց իրականում էնտեր չեն: Այսպես ուրեմն, ես կարող եմ Մերի և Փին անվանել ձեզ , հա՞, ոնց հասկացա: Լավ անուններ են, եթե ուզում եք իմանալ, բայց ես իմ իսկական անունը ձեզ չեմ ասի, կամ , ավելի ճիշտ , այդ հարցում դեռ կսպասենք: –Եվ — Եվ նրա կկոցված աչքերում նորից կայծկլտաց քմծիծաղ, կամ խորամանկություն հիշեցնող կանաչ կրակը: –Առաջին — Առաջին հերթին , դրա համար երկար ժամանակ կպահանջվի, իմ անունը , տարիների հետ , գնալով ավելի է երկարում, իսկ ես , Միջերկրում , շատ-շատ հնուց եմ ապրում, այնպես որ , հիմա այն անքան է երկարել, որ մի ամբողջ պատմություն է դարձել: Իմ լեզվով՝ հնագույն էնտերենով, իսկական անունը մի ամբողջ պատմություն է պատմում իր տիրոջ մասին, նրա ապրած ամբողջ կյանքը: Դա հիանալի լեզու է, սակայն , այդ լեզվով մի քանի բառ փոխանակելու համար շա՜տ-շա՜տ ժամանակ է պետք: Մենք , ինքներս էլ , միայն այն բաների մասին ենք էնտերեն խոսում, որոնք արժանի են, որ դրանց մասին երկար պատմես ու երկար լսես: Դե , իսկ հիմա,– — նրա աչքերը դարձյալ փայլեցին վառ և , մի տեսակ , ավելի «այստեղի» գույնով, նեղացան ու սուր հայացք նետեցին հոբիթների վրա: –Հիմա — Հիմա պատմեք ինձ, ի՞նչ է կատարվում աշխարհում: Եվ , դուք ինքներդ , ինչո՞վ եք զբաղվում: Ես այստեղից շատ բան եմ տեսնում, շատ բան լսում, շատ բան ճանաչում եմ հոտառությամբ, դե այստեղից, այս... ինչ էր անունը...ա-լալլա-լալլա-ռումբա-կամանդա-լինդ-օր-բուրումէ... Ներողություն եմ խնդրում, այդ անվանումը շատ երկար է, բայց ես չգիտեմ , ինչպես այն թարգմանել... Մի խոսքով այստեղ, էստեղ, որտեղ ես կանգնում եմ առավոտյան պարզկա եղանակին, խորհում արևի մասին, խոտի, որ աճում է անտառից դուրս, ձիերի և ամպերի մասին, մի խոսքով , այն ամենի, ինչն այստեղից երևում է: Ի՞նչ է կատարվում աշխարհում, ինչո՞վ է զբաղված Գենդալֆը: Բա դրանք, ինչ էր դրանց... բուրարում: –Նրա — Նրա կրծքի խորքից խուլ դնգդնգոց լսվեց, ասես ինչ որ մեկը հսկայական երգեհոնի մի քանի ստեղ սեղմեց: –Այդ — Այդ օրքերը... Այն ջահելը՝ Սարումանը, իր Իզենգարդու՞մ է: Սիրում եմ նորություններ լսել, բայց , տեսեք հա՜, չշտապեք, հանգի՛ստ:

–Աշխարհում — Աշխարհում, շատ բան է կատարվում,– — սկսեց Մերին,– — բայց եթե մենք նույնիսկ ամբողջ ուժով շտապենք, միևնույնն է , պատմությունը շատ երկար կստացվի, իսկ դու ասում ես , հանգիստ: Գուցե չշտապե՞նք: Անհամեստություն չես չե՞ս համարի, եթե հարցնենք, թե ի՞նչ ես պատրաստվում մեզ հետ անել, ում կողմից ես կռվում, և դու , իսկապես , գիտե՞իր Գենդալֆին:

–Գիտեի— Գիտեի, գիտեի, և հիմա էլ գիտեմ,– — պատասխանեց Ծառմորուսը: — Հրաշագործներից միայն նա էր անկեղծորեն սիրում ծառերին: Ուրեմն դուք է՞լ նրան գիտեք:

–Գիտեինք— Գիտեինք, տխուր ուղղեց Փինը: –Նա — Նա մեր մեծ բարեկամն էր և առաջնորդը:

–Այդ — Այդ դեպքում , ես կպատասխանեմ ձեր մյուս հարցերին,– — ասաց Ծառմուրուսը: –«Ձեզ» — «Ձեզ» հետ , ես ոչինչ չեմ պատրաստվում անել, եթե նկատի ունեք , «մի բան անել ձեզ, առանց ձեր կարծիքը հարցնելու»: Բայց , միասին մենք հանգիստ կարող էինք ինչ որ բան անել: Ում կողմից եմ կռվու՞մ: Նույնիսկ չգիտեմ էլ: Ես գնում եմ իմ ճանապարհով, չնայած չի բացառվում, որ , որոշ ժամանակ , մեր ճանապարհը կհամընկնիհամընկնի: Բայց ինչու՞ եք դուք մեծարգո Գենդալֆի մասին այնպես խոսում, ասես նրա պատմությունն ավարտվել է:

–Է՜հ— Է՜հ,- — տխուր հոգոց հանեց Փինը,– — կյանքը հա, շարունակվում է, բայց Գենդալֆն ալևս նրանում դրանում չի մասնակցում:

–Հում— Հում... հըմ... –դմբդմբաց — դմբդմբաց Ծառմորուսը: –Հըմ— Հըմ... լավ... –Նա — Նա լռեց և երկար նայեց հոբիթներին: –Հում— Հում, դե , չգիտեմ, չգիտեմ էլ ինչ ասեմ... շարունակե՛ք:

–Եթե — Եթե ուզում ես ավելին իմանալ,– — ասաց Մերին,– — մենք հաճույքով կպատմենք, բայց դրա համար ժամանակ է պետք: Կիջեցնե՞ս մեզ գետնին: Կարող ենք նստել այստեղ, տաքանալ արևի տակ, քանի դեռ այն չի կորել, և զրուցել: Դու երևի հոգնած կլինես չէ՞ մեզ պահելուց:

–Հըմ— Հըմ, հոգնա՞ծ: Չէ, չեմ հոգնել, ես այդքան էլ հեշտ չեմ հոգնում: Բայց նստել էլ՝ ես երբեք չեմ նստում: Ես այնքան էլ... էէէըըը, ոնց ասեմ: Ես այնքան էլ «ծալվող» չեմ: Արևն էլ շուտով կկորչի: Եկեք գնանք այս... դուք Դուք ինչպե՞ս եք այն անվանում:

–Սա՞ր— Սա՞ր,– — հուշեց Փինը:

–Քի՞վ— Քի՞վ, ելու՞ստ,– — շարունակեց Մերին:

–Սա՞ր— Սա՞ր, քի՞վ,– — մտախոհ կրկնեց Ծառմորուսը: –Հա— Հա, կարծես թե սկսում եմ հիշել: Սա՛ր: Բայց , ինչ կարճ անուն է նրա համար, ով կանգնած է այստեղ շա՜տ-շա՜տ վաղուց, դեռ այն ժամանակներից, երբ աշխարհը նոր էր ընդունել իր այժմյան տեսքը: Լավ, թող լինի սար: Իջնենք սարից ու ճամփա ընկնենք:

–Իսկ — Իսկ ու՞ր ենք գնում,– — հարցրեց Մերին:

–Իմ — Իմ տուն, ավելի ճիշտ , իմ տներից մեկը,– — պատասխանեց Ծառմորուսը:

–Իսկ — Իսկ այն հեռու՞ է:

–Չգիտեմ— Չգիտեմ, ձեզ համար , երևի հա: Իսկ դա կարևո՞ր է:

–Դե — Դե, գիտես, մենք մնացել ենք առանց ունեցվածքի,– — բացատրեց Մերին: –Եվ — Եվ ուտելիք էլ , կարելի է ասել , չունենք:

–Օ՛— Օ՛, հըմ,– այդ մասին մի անհանգստացեք,– — հանգստացրեց նրան Ծառմորուսը: –Ես էնպիսի — Ես այնպիսի ըմպելիք ունեմ, որ դուք կարգին կաճեք ու կկանաչեք: Ու դեռ հետո էլ երկար ժամանակ կկանաչեք ու կկանաչեք , մատղաշ տերևների պես, իսկ երբ որոշեք ինձ լքել, ես կտանեմ ձեզ իմ տիրույթների որ ծայրը որ ցանկանաք: Գնա՛նք:

Հասնելով գետնին, նա , առանց հապաղելու , վստահորեն և ազատ , շարժվեց դեպի անտառի խորքը: Նրա ճանապարհը ձգվում էր դեպի վերև՝ լեռների լանջերը: Ծառերի մեծամասնությունը թվում էր, թե քնած էին խորը քնով: Նրանք բոլորովին անտարբեր էին Ծառմորուսի նկատմամբ, ինչպես նաև , մնացած ամեն ինչի, միայն թե , թող գնա իր ճանապարհով: Բայց կային ծառեր, որոնք ցնցվում էին, երբ էնտը մոտենում էր նրանց, իսկ մի քանիսը , նույնիսկ , ճյուղերը բարձրացնելով ճանապարհ էին տալիս: Իսկ Ծառմորուսը քայլում ու քայլում էր, մրթմրթալով և քթի տակ ինչ որ անվերջանալի երգ երգելով:

Սկզբում հոբիթները սսկվել էին: Տարօրինակ էր, բայց իրենց հանգիստ ու ապահով էին զգում, և հետո, շատ բան ունեին մտածելու ու զարմանալու: Բայց , որոշ ժամանակ անց , Փինը արիանալով նորից խոսեց.

–Ծառմորուս— Ծառմորուս, ա՛յ Ծառմորուս, ասա խնդրեմ, ինչու՞ էր Սելեբորնը մեզ զգուշացնում, որ Ֆենգորն չմտնենք: Ասում էր զգուշացեք, թե չէ մեկ էլ տեսար էլի, մի բան պատահեց:

–Հըմ— Հըմ, ճշմարի՞տ,– — դմբդմբաց էնտը: –Դե— Դե, եթե դուք էստեղից որոշեիք գնալ էնտեղ և ինձ հարցնեիք, ես էլ երևի նույն խորհուրդը կտայի, զգուշացե՛ք կասեի Լաուրելինդորենանի անտառներում խճճվելուց, թե չէ մեկ էլ տեսար էլի, մի բան պատահեց: Լաուրելինդորենան, մի ժամանակ այդպես էին էլֆերը էլֆերն այդ երկիրը կոչում, բայց հիմա անունը կարճացել է և դարձել է ուղղակի Լոթլորիեն: Միգուցե ճիշտ են արել, չգիտեմ: Այդ անտառներն այլևս չեն աճում, միայն թոշնում են: Է՜հ, ժամանակ կար, երբ մենք այդ երկրին Երգող Ոսկու Հովիտ էինք անվանում, բայց , հիմա այն ուղղակի Անուրջների Ծաղիկ է դարձել: Այո, այդ անտառները սովորական չեն, և , ամեն մեկը չէ, որ կարողանում է այնտեղ թափանցել: Զարմանում եմ, որ կարողացել եք այնտեղից դուրս պրծնել, բայց ավելի շատ զարմանում եմ, թե ոնց եք այնտեղ ընկել: Ինչքան որ հիշում եմ, վերջին ժամանակներս նրանք թափառականներին իրենց երկիր չեն թողնում... Այո, դա սովորական երկիր չէ: Թեպետ , թեև, հիմա այնտեղ թախիծ է իջել, և Լոթլորիենից ուրախությունը հեռանում է: