Changes
Սրբագրման համար անհրաժեշտ ծրած նյութը՝ [[Ծրած տեքստերի հղումների պահոց]]֊ում։
:::::Ն․ Ս․ Դովլաթովային՝ ի տրիտուր բոլոր տառապանքների
…Ու նորից անգործ մնացի։ Գուցե, մտածում եմ, դերձակությո՞ւն սովորեմ։ Նկատել եմ՝ դորձակների տրամադրությունը միշտ լաւ է…
Հանդիպում եմ Լոգինովին՝ հեռուստատեսությունից։
— Բարեւ։ Ի՞նչ կա֊չկա։
— Ի՞նչ ասեմ։ Գործ եմ ման գալիս։
— Ազատ տեղ գիտեմ։ «Հայրենիքի պաշտպանության դիրքերում» թերթում։ Գրի ազգանունը՝ Կաշիրին։
— Էն քաչա՞լը։
— Կաշիրինը փորձված լրագրող է։ Բավական փափուկ մարդ…
— Կեղտն էլ է փափուկ,— ասում եմ։
— Ի՞նչ է, ճանաչո՞ւմ ես։
— Չէ՛։
— Բա ասո՜ւմ ես… Գրի ազգանունը։
Գրեցի։
— Լավ կլիներ համապատասխան հագնվեիր։ Կինս ասում է՝ եթե ոնց որ պետքն է հագնվես…
Ի դեպ, մի անգամ զանգում է նրա կինը… Կա՛նգ առ։ Մեծ ու հուզիչ թեմա է բացվում։ Մեզ շա՜տ հեռուն կտանի…
— Փող աշխատեմ՝ կհագնվեմ։ Ցիլինդր կառնեմ…
Հանեցի թերթային կտրածոներս։ Ընտրեցի առավել արժեքավորները։ Կաշիրինը ինձ դուր չեկավ։ Խունացած դեմք, զորանոցի հումոր։ Նայելով ինձ՝ ասաց։
— Դուք, իհարկե, անկուսակցական եք։
Մեղավոր֊մեղավոր գլխով արեցի։ Մի տեսակ ապուշային բարեհոգությամբ ավելացրեց․
— Տեղին մի քսան մարդ էր հավակնում։ Գալիս են, խոսում ենք… ու էն գնալն է, որ գնում են։ Գոնե ձեր հեռախոսը թողեք։
Տվեցի քիմմաքրման կետի՝ պատահմամբ հիշողությանս մեջ մնացած հեռախոսահամարը։
Տանը բացեցի թերթային կտրածոներս։ Մի քանի բան կարդացի։ Միտք արի…
Դեղնած էջեր։ Ստախոսության ու ձեւացումի տասը տարի։ Բայց, համենայնդեպս, ինչ֊որ մարդիկ են այս ամենի ետեւում, ինչ֊որ զրույցներ, զգացումներ, իրականություն… Ո՛չ, բուն էջերում, այլ՝ հեռվում, հորիզոնին…
Ծանր է ճշտից ճշմարտություն ճանապարհը։
Անհնար է երկու անգամ մտնել նույն առուն։ Բայց կարելի է ջրաշերտի միջով տեսնել պահածոյատուփերով պատած հատակը։ Իսկ թատերական շքեղ բեմանկարներից այն կողմ՝ աղյուսե պատը, պարաններ, կրակմարիչն ու խմած բանվորներին։ Դա բոլորը գիտեն, ով թեկուզ մեկ անգամ եղել է հետնաբեմում…
Սկսենք կոպեկանոց թերթային լուրից…
==ԿՈՄՊՐՈՄԻՍ ԱՌԱՋԻՆ==
(«Սովետական Էստոնիա»։ Նոյեմբեր։ 1973 թ․)
<i>«ԳԻՏԱԿԱՆ ԿՈՆՖԵՐԱՆՍ։ Ութ պետությունների գիտնականներ են ժամանել Տալլին՝ Սկանդինավիայի եւ Ֆինլանդիայի ուսումնասիրությանը նվիրված 7֊րդ կոնֆերանսին մասնակցելու։ Մասնագետներ ՍՍՀՄ֊ից, Լեհաստանից, Հունգարիայից, ԳԴՀ֊ից, Ֆինլանդիայից, Շվեդիայից, Դանիայից եւ ԳՖՀ֊ից։ Կոնֆերանսում գործում է վեց բաժանմունք։ Ավելի քան 130 գիտնականներ՝ պատմաբաններ, հնագետներ, լեզվաբաններ, հանդես կգան զեկուցումներով ու հաղորդումներով։ Կոնֆերանսը կտեւի մինչեւ նոյեմբերի 16֊ը»։</i>
Կոնֆերանսը Պոլիտեխնիկական ինստիտուտում էր։ Եղա այնտեղ։ Զրուցեցի։ Հինգ րոպեից լուրը պատրաստ էր։ Հանձնեցի քարտուղարուհուն։ Հայտնվում է խմբագիր Տուրունոկը՝ քաղցր֊մեղցր մի մարդ, տեղով՝ նշակարկանդակ։ Ամոթխած սրիկայի տիպար։ Այս անգամ բորբոքված է․
— Կոպիտ գաղափարական սխալ եք թույլ տվել։
— ՞։
— Դուք թվարկում եք երկրները…
— Ի՞նչ է, չի՞ կարելի։
— Կարելի է եւ անհրաժեշտ է։ Բանն այն է, թե ի ն չ պ ե ս եք թվարկում։ Ինչ հերթականությամբ։ Ձեր տեքստում նախ Հունգարիան է, ԳԴՀ֊ն, Դանիան, հետո՝ Լեհաստանը, ՍՍՀՄ֊ը, ԳՖՀ֊ն…
— Բնական է, մայրենիի այբուբենով։
— Ապադասակարգային մոտեցում է,— տնքաց Տուրունոկը․— անխախտ հերթականություն կա։ Նախ՝ դեմոկրատական երկրները։ Հետո՝ չեզոք պետությունները։ Եվ վերջապես՝ բլոկի անդամները…
— Օ՚քեքք– ասում եմ։
Նորից գրեցի լուրը* Հանձնեցի քարտուղարություն; Մյուս օրը ներս է խուժում Տուրոնոկր․
— Ինչ է, ինձ ձե՜ռռ եք առնում։ Դ՛իտմա՛՛՞մբ, եք անում։
— Ի՞նչ է պատահել։
— Խաոնել եք ժողովրդական դեմոկրատիայի երերները․ ԳԳՀ֊ն Հունգարի– այից Հետո է։ էլի՞ Րստ այբուբենի։ Մոռացեք այղ օպորտունիստական բառը։ Գուք կուսակցական թերթի աշխատող եք։ Հունգարիան՝ երրո՜րդ տեո։ էնտեղ խռովություն է եղել։
— Իսկ Գերմանիայի Հետ պատերազմ է եղել։
՜ Մֆ վիճեք։ Ինչո՞ւ եք վիճում։ Սա ուրիշ Գերմանիա է, ուրի՜՛շ։ Ջեմ Հասկանում՝ ո՞վ է ձեզ վստաՀել… Քաղաքական կարճատեսութքո՜՜ւձյ: Իարոյա– կան մանկամտությո՜՜ւն։ Պետք Է դնենք ձեր Հարցը․,․
Լուրի Համար վճարեցին երկու ռուբլի։ Կարծում Էի՝ երեք կտան…
․ ԿՈՄՊՐՈՄԻՍ ԵՐԿՐՈՐԴ․
(«Սովետական Էստոնիա»։ Հունիս։ 1974 թ․)
ՔԱՄՈՒ ԱԽՈՅԱՆՆԵՐԸ։ (Տաըինի ձիարշավարանը 50 տարեկան է)։ Նշանավոր ձիարշավորդները, հանդիսատեսի կուռքերը նախեւառաջ բազմավտբձ անասնաբույծներ են, որոնք հետեւողականորեն ու համբերատար կատարելագործում են ցեղատեսակը, իրենց «սաների» մեջ դաստիարակում արժեքավոր ժառանգական որակներ։ Բացի այդ, բարձր որակավորում ունեցող մարզիկներ են եւ ամեն շաբաթ իրենց հաջողություններով հաշվետու են լինում տալլինյան պահանջկոտ հանդիսատեսին։ Հիսուն տարվա ընթացքում մարզիկները քիչ մրցանակներ ու դիպլոմներ չեն շահել, իսկ 1969 թվականին վարպետ– նժույգավաբ Անտոն Դուկալսկին Տւսլնիկ հովատակով Միութենական մեծ մրցանակ նվաճեց։ Տաըինի ձիարշավարանի աստղերից աչքի են ընկնում փորձառու վարպետներ Լ․ Յաբգենսր, է․ Իլվեսր, Խ․ Նըմմիստեն։ Խոստումնալից է երիտասարդ մարզիկ Ա․ Իվանովը։
Ի նշանավորումն հոբելյանի՝ օգոստոսի 1֊ին ձիարշավարանում կկայանա ձիավարության տոնախմբություն։
—֊;֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Հաււհ՚եԻ ձիարշավարանը բավական խղճով տեսք ունի։ Կեղտակուր
ծուռտիկ տրիբունաներ։ Գետինր ծածկված Է օգտագործված ու
ատռւէած տոմսակներով։ Գրգռված, աղմկոտ ամբոխր մշտական չրշապ–
աույտի մեէ Է՝ ըարից Բ""Ա>ԻՔնեՐ1Լ։
Չիարչավարանր միակ տեղն է, որտեղ էժան լցնովի պորտվեյն են վաճառում՛–
Տոմսարկղում երկու տեսակի տոմս կա՝ էքսպրես ու զույգի։ էքս ար ես
պատվիրելով՝ առաջատարներին պիտի գուչակեք այն Հաղորդականությամբ, որով Հատում են վհրլՊյաղիծը։ Զույգի դեպքում գուշակում եք վերէ սագիծ Հասած երկու ուժեղագույններին ՝ ցանկացած Հերթականությամբ։ Զու/գի տոմսի դիմաց, բնականաբար, քիչ են վճարում։ Ֆավորիտների Համար էւ՚– Նրանց վրա ամբողլ* ձիարշավարանն է խաղագրոլյք անում, բոլոր սկսնակներր։ ԼուրԸ գումար բերում են պատաՀմամբ առա^ ինկած թույլ ձի– երր։ Ֆավորիտին գուչակե/յլ դժվար չէ։ Գժվար է կռաՀել անսպասելին ՝ որեւէ օոսոտի աշխուժության անսպասելի բռնկումը։ Վարպետ Հեծելակներր մեծ փողերի դիմաց Հետ են քաշում ֆավորիտներին։ Հմտորեն պարտվելս նույնպես արվեստ է։ Գա նույնիսկ Հաղթելուց դժվար է։ Առ^եւում Հայտնվում են միքակ ձիերր։ ՇաՀումը երբեմն Հասնում է Հարյուր Հիսուն ռուբլու։ Բայց լավ արշավորդներր Հազիվ թե գործ բռնեն ձեզ Հետ։ Լուրջ Հաճախորդներ ունեն։ Ավելի Հեշտ է լեզու գտնել երրորդ կարգի ձիավարի Հետ։ Նրան արգելվում է խաղադրույք անել։ Գրածոների միիւցով է գործ բռնում։ Վերցնում է ՀաշՀորդ օրվա մրցարշավի ծրագիրն ու նշումներ անում։ Առանձնացնում է ամեն վազքաշր^անի երեք ուժեզագույն ձիերր։ Իսկ դուք ըստ ցուցումների տոմս եք առնում նաեւ իր Համար:
Որոշեցի Հոբելյանական փոքրիկ նյութ անել ձիարշավարանի մասին։ Զրուցեցի տնօրեն Ա․ Մելդերի Հետ։ Նա կանչեց Տոլ/ա Իվանովին։
— ԱՀա,– ասում է,– մեր խւՀել տաղանդը։ Իվանովի Հետ գնացինք բուֆետ։ Ասում եմ․
Ազատ փող կա մոտս, ութսուն ռուբլի։ Ի՞նչ կառա՚էարկեք՝, •,
՜ Ի՞նչ իմաստով։
— Նկատի ունեմ մրցավազքը։ Իվանովը վախվորած ինձ նայեց։
— Դ վախեն ա,– ասում եմ,– գործ տվող չեմ, չնայած ժուռնալիստ եմ։ ՜ Հեչ էլ չեմ վախում;
էլ Իսչի՞ ենք սպասում; Ի վերչո «կոտրվեց»․
Ւոլկելյշ (այսինքն ՝ Գոլկալսկին) եկվոր լատիշների միջոցով է խաղաղ– Ր՚՚ւ֊յք անում։ Լուրջ ժողովուրդ են։ Վազքաշբիյնը լրիվ են առնում, բան չեն
7
Սերգեյ Դռվլաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
թողնում տակլլ։ Բայց էդ՝ վերիւմ, երր դրույքներր չատ մեծ են։ Իսկ առածին երեք շրջանը կարելի է վերցնել։
Ես Հանեցի Հալորդ օրվա վազքարշավի ծրագիբր։ Տոլ/ան Հանեց մատիտը…
Երրորդ վազքաշր^անից Հետո ինձ վճարեցին վաթսուն ռուբլի։ Հետո էլ պարբերաբար երեսունից ութսուն տանում էինք։ Ափսոս, որ մրցավազքերր շաբաթը մեկ էին։
Ամռանը Տոլյա Իվանովր թարգեց ոտքն ու անրակները։ Տիերր կապ չունեին : Հարբած ՝ ցած էր րնկել տաքսուց:
Ձիարշավարանին ՝ վերի «Քամու ախոյանր» արդեն մի քանի տարի բյսրմեն է Մյունդիոլմ։
ԿՈՄՊՐՈՄԻՍ ԵՐՐՈՐԴ․
(«էստոնիայի երիտասարդություն»։ Օգոստոս։ 1974 թ․»)
«ԵՍ ԻՆՁ ՏԱՆՆ ԵՄ ԶԳՈՒՄ» (Տալլինի հյուրերը) Ալլա Սալեշկոն բացառիկ գրավիչ դեմք ունի։ Դա, իհարկե, գլխավորը չէ կյանքում։ Բայց Ի այնպե՜ս, բայց եւ այնպե՜ս… Հնարավււր Է՝ հենց դա Է այդ ծիծաղկոտ, մի քիչ կոշտուկոպիտ աղջնակի հանդեպ շրջապատի անփոփոխ բարեհաճության պատճառը…
Ալլան հյուրախաղերի եկած նշանավորներից չէ։ Հարգարժան գիտաժողովի մասնակից չէ։ Նրա՛ն չեն վիճակված մարզական ռեկորդները…
Ալլային մեր քաղաք է բերել… հետաքրքրասիրությունդ Այո՛, այո՛, հենց հետաքրքրասիրությունը, խռովքի այն զգացումը, որ մարդուն հանկարծ ստիպում է լքել քաղաքի հարմարավետությունը։ Ես դա կանվանեի ճանապարհի զգացում, հորիզոնի հրապուրանք, ճամփորդի հավերժական անհամբերություն…
«Շարժումն անկայունությունն է»՝ գրել է երաժշտության նշանավոր տեսաբան Չեռնին…
Որոշեցինք մի քանի հարց տալ Ադային։
— Ի՞նչ կասեք Տալլինի մասին։
— Սքանչելի քաղաք է, հարմարավետ ու խստաբարո։ Ապշեցնում է հնի եւ նորի նելսլաշնակ հակադրությանը։ Նրա լռության ու հանդարտության մեջ հպարտ հզորություն է զգացվում…
Կոմպրոմիս
— Ինչպե՛՛ս հայտնվեցիք այստեղ։
— Շատ էի լսել այստեղի դիզայներների ու գեղանկարիչների մասին։ Բացի այդ, սիրում եմ ծովը…
— Միայնա՞կ եք ճամփորւտւմ։
— Իմ մշտական ուղեկիցներն են ֆոտոխցիկն ու Բլոկի հատորյակը։
— Որտե՞ղ եք հասցրել լինել։
— Վըշգպտդում ու Կադրրորգում, որտեղ ինձ շրջապատում էին ձեռնասուն, դյուրահավատ ու հուզիչ սկյոտիկնե– բը։
— Ի՞նչ ծրագրեր ունեք։
— Ամառը կանցնի։ Կսկսվեն պարապմունքներն իմ պարի ստուդիայում։ Նորից՝ ջանադիր, լարված աշխատանք… Բայց մինչ այդ ինձ այստեղ զգում եմ ինչպես տանը»։
Այս պատմության մեֆ չկան Հրեշտակներ ու չարագործներ չկան… Չկան մեղսավորներ ու բարեպաշտներ։ Ասենք, կյանքում էլ գոյություն չունեն։ •Քանի տարի է՝ դիտարկում եմ…
Մի խմբագիր ինձ ասում էր․
— Քո բոլոր գործող անձինք սրիկաներ են։ Իսկ եթե Հերոսր սրիկա է, պատմվածքի տրամաբանությամբ նրան պիտի Հասցնես բարոյական 9ախ– լԱսխման կամ արդար Հատուցման: Քո սրիկաներն էլ մի տեսակ բնական են, ինչպես անձրեւր կամ ձյունը…
՜ ք*այց ո՞ւր է էստեղ սրիկա,– Հարցնում եմ։– Ո՞րն է, օրինակ, սրիկան։
Խմբագիրն ինձ նայում էր ինչպես մեկին, որ վատ շրջապատ է ընկել ու փորձում է արդարացնել ընկերներին…
Վաղուց արդեն մարդկանց չեմ բաժանում դրականների ու բացասականների։ Գրական Հերոսներին ՝ առավել եւս։ Բացի այդ, վստաՀ չեմ, որ /լքանքում Հանցանքին անխուսափելիորեն Հետեւում է զղիւմը, իսկ սխրանքին ՚ երանությունը։ Մենք այն ենք, ինչ մեզ զգում ենք։ Մեր Հատկությունները, արժանիքներն ու արատները աստծո աշխաըՀ են եկել կյանքի թեթեւ Հպումով… «Բնավորությո՛ւն, դու իմ աստվածուՀին ես»։ Եվ այլն, եւ այլն… Մի խոսքով…
Այս պատմության մե^ Հրեշտակներ ու չարագործներ չկան, ասենք ՝ չեն էլ կարող լինել։ Հերոսներից մեկն ինքս եմ։ Պատկերված է նաեւ Միչա Շար– լինսկին ՝ իրեն բնորոշ արտաՀայտություններով՝ «սպոնտան ապպերացիա», «իմանենտային դուալիզմ»… Ներկա է Միտյա Կլենսկին․ նրան նույնպես Հեշտ է ճանաչել։ Կիրքն առ փողկապների փայլուն սեղմակներն ու կեղծ սաթից Հաստ ծխափոզերը մեծ ճանաչում են բերել նրան։
9
Սեբգեյ Դռվւաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Ի՞նչն էր մեզ մտերմացրել։ Գուցե, ո՞նց ասեմ, թեթեւ քամահրա՞նքր թերթի աշխատանքի պաշտոնական կողմի Հանգեսլ։ Ինչ֊որ առոզչ* ցինիզմ, որն օգնում է խուսավւել բարձր բառերից…
Մեր Հիմնարկի երեսուներկու Հաստիքային աշխատակիցներից քսանութն իրենց «Հանրապետության ոսկե գրիչ» էին կոչում։ Մենք երեքս օրիգինալության կարգով կոչվում էինք ՝ արծաթե: Դիմա Շեբր, որբ մի թղթակցության մեչ* գրել էր «Արհեստական երիկամբ առօրյա երեւույթ է մեր առօրյայում», Հայտնի էր որպես փայտե գրիչ։
Մի խոսքով, բնկերոլթյուն էինք անում։ Շաբլինսկին արդյունաբերական բաժնում էր, նրա նյութերր վեճ չէին Հարուցում։ Դրանց մեչ^ գերակշռում էին թվերր, որոնց րնթերցողն առանձնահատուկ էր։ Կլենսկին տքնում էր սպորտի բաժնում, վարում էր ամենօրյա տեղեկատվությունր։ Նրա Հստակ ու գործնական լրատվություն ր զուրկ էր Հուզականությունից։ Ես ֆելիետոններ էի գրում։ Գեռեւս ապրիլին խմբագիրն ասել էր․ «Ֆելիետոններ գրես ՝ տուն կտանք » ;
Գժվար գործ է։ Ամեն փաստ պիտի մանրակրկիտ ստուգես։ Քննադատության թիրախներս պաշտպանվում են, հանում են դուրս պրծնել։ ՝Բաղաքր փոքր է, մարդիկ՝ աչքի առա^։ Մի խոսքով, երկու անդս/մ փորձեցին ծեծել։ Սի անգամ՝ ապրանքակայարանի բեռնակիրներր (նրանց Հաքողվեց)։ Հետո՝ ֆարցովշչիկ Զիգիրր, որն ինձ խփեց «․բորսոլինո» լայնեզր գլխարկով եւ ան– Հապաղ նոկաուտ արվեց։
Հրապարակումներս անՀամար արձագանքներ էին ունենում։ Երբեմն ՝ սպառնալիքի տեսքով։ Գա ինձ նույնիսկ ուրախացնում էր։ Աաելոլթյունր նշանակում է, որ թերթր դեռ կարող է կրքեր արթնացնել։
Ամեն մեկս զբաղվում էր իր գործով։ Երեքս էլ վատ չէինք վաստակում։ Շաբլինսկին գործուղումներից ապխտած ձուկ էր բերում, բադի ձու, նույնիսկ ՝ կենդանի գոճի: Կլենսկին մենագրություններ էր գրում մի սպորտի վարպետի փոխարեն, ում կոչում էր «բարի կալվածատեր»: Կարճ ասած, աշխատում էինք ազնիվ ու բարեխղճորեն…
Իսկ Հետո՞։ Արտակարգ ոչինչ։ Գվինսկից մի աղ^իկ Հյուր եկավ Միտյա Կլենսկուն։ Նույնիսկ չգիտեմ՝ ինչ էր Հասկանում Հյուր ասելով։ Կան այդպիսի չ^աՀել կանայք, չասենք, թե արատավոր, անառակ, չէ՛, այլ, ոնց ավելի լավ արտաՀայտվեմ՝ անփույթ։ Նրանց կյանքն անբնդմեչ^ շարժում է։ Արարքների դեզից անդին Հոգին մի կերպ է նշմարվում։ Անասելի չարչարանքների, զոՀողությունների գնով աղջիկն, օրինակ, արտասաՀմանյան երկարաճիտ կոշիկներ է ճարում։ Գժվար է պատկերացնել, թե ինչքան քանք ու ժամանակ են խլել։ Իսկ Հետո արտասաՀմանյան երկարաճիտների ցուցադրումն է։ Ան–
10
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊■֊֊֊֊֊֊֊֊— Կոմպրոմիս
Համար րնկերախմբեր, պարեր կամ պարզապես քայլերթ Հանրախանութից ռատուշա ՝ շողշողուն ցուցափեղկեբի երկայնքով։ Երկարաճիտներր երբեմն սեւին են տալիս մաՀճակալիդ մոտ․ Հաստաբեստ կոշկատակեր, չջարդրտված ճտքեր։ Բայց ոչ մի սարսափելի անառակություն էլ չկա։ Ուղղակի աղչԴկ– ներն ամուսնացած չեն։ Խմում էին, Հետո արդեն ավտոբուս չկար, տաքսի էլ չես ճարի։ Իսկ տանտերն այնքա՜ն Համակրելի է։ Տանր՝ երեք սրբապատկեր, Մագոմաեւի ինքնագիրր, էստամպներ, Քոուլ Փորթեր… ԱղէԴկներբ երեկոյան պարում են, ցերեկր ՝ աշխատում։ Իսկ Հյուր գնում են Հետաքրքիր մարդկանց։ Օրինակ, լրագրողներին…
Միտ յան մտավ մեր բաժին։ Հետբ մի ազ9իկ կար։
— Նստի էստեղ,– ասաց նրան։– Վարիչիս քեֆր տեղր չի։ Աե՚րժ, ոչի՞Գւչ, որ էստեղ սպասի։
Ես ասացի․
— Ոչինչ։
Աղջիկը նստեց պատոլՀանի տակ։ Հանեց դիմափոշու տոլփր։ Միտյան գնաց։ Ես շարունակում էի բանել, բայց առանց առանձնակի ոգեւորության։ Ֆելիետոնր, որ գրում էի, վերնագրված էր «ՎՄԿ֊ն առանց ռետուշի»: Թե ինչ է «ՎՄԿ»–ն ՝ բացարձակ չեմ Հիշում…
— Ձեր անունն ի՞նչ է։
— Ալչա Մալեչկո։ Իսկ ճի՞շտ է, որ բոլոր լրագրողներր երազում են վեպ գրել։
՜ Յէ,– փչեցի ես։
Աղէիկը ներկեց չուրթերն ու սկսեց շուռումուռ գալ։ Հարցրի․
— Որտե՞ղ եք սովորում։
Հիմա էլ նա սկսեց փչել։ Ինչ֊որ դրամատիկական ստուդիա, ինչ֊որ մնջախաղ, Հարավսլավցի ռեժիսորր Հրավիրել է նկարաՀանումների: Ռեժիսորի անուն ր Յոշկո Գատի է։ Բայց ինչ֊որ «Ինտերսին» տարաղրամր չի փոխանցում…
Ինչպե՜ս է վեՀացել ստախոսոլթյունր վերչդն երկու Հարյուր տարում։ Առաչ^ խարում էին, թե փեսացու ունեմ, միլիոնատեր է, ձիաբուծարան ունի։ Հիմա փչում են Հարավսլավցի ռեժիսորի մասին։ Մի ժամանակ մարդն իր վարգաձիերով էր պարծենում, Հիմա ՝ ԼեՀաստանից բերած վելվետե Հոզա– թափերով։ Խլեստակովբ մտերիմ էր Պուչկինի Հետ, իսկ իմ ծանոթ Գենիչր լուռ ու ճզմված վերադարձավ Մոսկվայից․ ՑՈՒՄ֊ում Օլժաս Սոլլեյմենովին էր տեսել։ Նույնիսկ ինտելիգենտ մարդիկ են ստում, թե կարգին աշխատավարձ են ստանում։ Ես ինքս միշտ մի քսան ռուբլի ավելացնում եմ, չնայած իսկապես էլ վատ չեմ վաստակում… Ինչեւէ…
11
Սերգեյ Դովոսթով —֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Սկսեց, ուրեմն, փչել։ Նման դեպքերում լռում եմ․ թող խոսեն։ Անշահախնդիր ստաիասոլթյունր սուտ չի, պոեզիա է։ Նույնիսկ, չգիտես ինչու, համոզված եմ, որ անունը հեչ էլ ԱԱա չէր–––
Հետո հայտնվեց Կլենսկին։
— Վե՛րի– ասում է,– երեք հարյուր տող պատքարտուղարի թղթապանակում է։ Կարելի է եւ հանգստանալ։
Ակնթարթորեն ամփոփեցի ֆելիետոնս։ էս կարգի մի բանով․ «…Ինչո՞ւ էին լռում արտադրամասի ակտիվիստները։ Ո՞ւր էր նայում ընկերական դատարանը։ Ջէ՞ որ վաղուց ի վեր հայտնի է․ ագահությունը ՝ բազմապատկված անպատժելիությամբ՝ ավարտվում է հանցագործությամբ…»։
— Հը, գնացի՞նք,– ասում է Կլենսկին,– ինչքա՞ն կարելի է սպասել։
Ես հանձնեցի ֆելիետոնն, ու զանգեցինք Շաբլինսկուն։ Արձագանքն անկեղծ էր․
— Ռոզկան քննության է։ Փողը ՝ ութ ռուբլի։ Վազը իմ ստեղծագործական չորեքչաբթին է։ Ոնց որ ասում են ՝ կպա՛վ…
Հավաքվեցինք սանդղահարթակում, վերելակի մոտ։ Մոտեցավ ժբանկո– վր, սուսուփուս լուսանկաբեց ԱԱային ու գնաց։
— Ի՞նչ ենք անում,– հարցրի։
— Չզանգե՞նք Վեբկային։
Վերա Խլոպինան աշխատում էր մեքենագրական բյուրոյում, չնայած հանգիստ կարող էր սրբագրիչ եւ․ նույնիսկ թողարկիչ լինել։ Ջղային, գրագետ ու գործիմաց ՝ ինքն իրեն վնասում էր հիստերիկ ու հանդուգն շիտակությամբ։ Նրա մոտ հաճույքով էր հավաքվում թերթի ղեկավարությունը։ Ամուրիական պայմաններ, երկու սենյակ, Վերայի ընկերուհիները, երաժշտություն… Տառացիորեն երկու բաժակից հետո Խլոպինան վտանգավոր էր դառնում։ Եթե որեւէ բան դուրը չէր գալիս, ուղիղ շխկացնում էր։ Հիշում եմ՝ երիտասարդական թերթի խմբագիր Վեյսբլատի երեսին գոռում էր․
— Ջէ՜, մի սրա՜ն լսեք։ Ախր սեւ է, ոնց որ Արմսթրոնգը։ Սրան գարաժում էլ մեխանիկի գործ չեն տա։
Կանանց էլ օրուարեւ չէր տալիս։ Ամեն>ինչի համար, մանր֊մունր մեղքերը սվաղելու, արտասահմանյան զգեստների, հարուստ ու հույլ ամուսինների։
Մեզ Վերան համակրում էր։ Ու ճիշտ էր անում։ Կարիերիստ չէինք, մեքենա չէինք առնում, քիթ ցցել չկար։ Եվ սիրում էինք Վերային։ Չնայած երեքիս հարաբերություններն էլ նրա հետ զուտ ընկերական էին։ Մշտապես կարմրա– տակած, հաստլիկ, մի քիչ անհեթեթ՝ նա կատարելապես ողջախոհ էր։
Խլոպինան, չասենք, թե սիրում էր խմել, պարզապես նրան դուր էր գալիս ընկերական հավաքույթներ կազմակերպելը, իրար էր անցնում, վազում էր ռիսլինգի, սեղան գցում։ Մեզ ասում էր․
12
—■֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊։֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊■֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Հիմա կզանգեմ կուղ/լային ՝ գալանտերեայի բաժնից։ Շշմելու բան է։ ՄեՀքը՝ բարա՜կ։ Աչքերը՝ կանաչ, ա՜յ էսքան…
Լյոլդկային հեռախոսով գոռում էր․
— Թո՛ղ բոլոր գործերդ, մեքենա բռնի, ուղիղ մեզ մոտ։ Սպասում եմ։ Ի՞նչ։ Գրողներ են, լրագրողներ, լիքը օղի, տորթ…
Ի վերիւ, կոլգկան գալիս էր․ բարձրահասակ, ձիգ, իսկապես՝ աչքե՜րը… ամուսնու՝ ներքին գործերի կապիտանի հետ…
Եվ այդ ամենը ՝ բացարձակապես անշահախնդիր: Պարզապես Վերան մենակ էր։
Եվ ահա, գնացինք նրա մոտ։ Ջին֊տոնիկ առանք ու մնացածը՝ ինչպես կարգն է։ Ասեմ, որ հետազոտել եմ այդ երեկույթները։ Գլխանց գիտեմ՝ ինչ է լինելու հետո։ Ասենք, դրանք միշտ էլ միատեսակ են։ Մեկընդմիշտ սահմանված կարգով։ Յուրատեսակ համերգ, որի բոլոր համարները նշված են ծրագրում։ Շաբլինսկին ինչ֊որ ֆանտաստիկ քաղկոմական որսի պատմություն կանի։ Այդ պատմության մեչ^ արծվաչափ կտցարներ կլինեն, անտառային խրճիթ ՝ ֆիննական բաղնիքով, երեւանյան կոնյակ… Ես կընդհատեմ սիրած սրախոսությամբ․
— Իսկ ծառերի արանքով վազվզում էին արչԴ մորթի հագած շրջկոմի հրահանգիչները․ ․․
— Նախանձում ես,– անչար քմծիծաղ կտա Շաբլինսկին,– ասում էի, չէ՞, գնանք…
Հետո Կլենսկին կպատմի ձիարշավարանի մասին։ Ու կշարվեն ձիերի զարմանալի մականունները՝ Հաննիբալ, Փոքրիկ ուրախ երգ, Ռոք֊ըն֊ռոլ։ «Գուկելը շրջադարձին սեղմում է։ Ֆավորիտը չորս սայթաքում ունի, իմ գրպանում՝ վեց էքսպրես, բայց վերքր ՚ վազք տեղում…՝»։
Հետո տանտիրուհին կհարբի ու կասի՝ ինչ մտածում է մեր մասին։ Բայց սովոր ենք, չենք նեղանում։ Կլենսկին իրենը կստանա անճաշակ փողկապի համար։ Ես ՝ ղեկավարության հանդեպ չեզոքության։ Շաբլինսկին ՝ պճնամոլության։ Կպարզվի, որ նա շահագրգիռ ու պահանջկոտ հետեւում է մեր բոլոր թղթակցություններին: Հետո կսկսվեն հավերժական լրագրողական խոսակցությունները, թե ով է անտաղանդ, ով՝ տաղանդավոր, եւ նախապատերազմյան ձայնասկավառակներ, եւ արցունքներ, եւ հրաշքով ճարած օղի, եւ «դու ինձ հարգո՞ւմ ես» ՝ ամենավերիւմ։ Ի դեպ, վատ խորագիր չի երգիծանքի բաժնի համար…
Մի խոսքով, էդպես էլ եղավ։ Ձողիկներին քաշած նրբերշիկ խորովեցինք : Վերան հարբեց, համբուրում էր Գոբրոլյուբովի նկարը․ «Ի՜նչ մարդիկ կային…»։ Շաբլինսկին ինչ֊որ լկտիություն պատմեց Գոբրոլյուբովի մասին, ես ծոլյլ֊ծույլ հերքեցի։ Ալլան համակրելի անհամոզչությամբ փչում էր, թե Օդրի Հեփբյոռնն իրեն ներկող չամպուն է ուղարկել…
13
Սեբգեյ Դռվւաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Հետո Միտյայի Հետ առանձնացան խոհանոցում։ Կլենս/լին կանանց վրա ապշեցուցիչ եղանակով էր ազգում։ Բանն այն է, որ երկար խոսում էր Հետ– ներր։ Ընդ որում, ոչ թե իր, այլ ՝ նրանց մասին։ Եվ ինչ էլ ասեր․ «Գուք Հակված եք վստաՀելու մարդկանց, բայց որոշակի սաՀմաններում…», օրինակ, անվրեպ էր ազդում թե՛ ՊՏՈՒ֊ի սովորողների վրա, թե Հեռուստատեսության ցինիկ թղթակցուՀիների։
Ես ու Շաբլքւնսկին արագ ձանձրացանք իրարից–՛ Նա առանց Հրաժեշտ տալու գնաց։ Վերան քնած էր։ Զանգեցի Մարին այ ին ու նույնպես դուրս եկա։
Ալլային ընդամենը մի նախադասություն ասացի․ «Կուզե՞ք աննկատ չքվենք»։ Բոլորին եմ ասում։ (Կանանց, իՀարկե)։ Կամ՝ Համարյա բոլորին։ Համենայնդեպս: Միանշանակ է եւ անմեղ ՝ միաժամանակ։
— Անհարմար է,– ասաց ԱԱան,– ես, ախր, Միտյայի մոտ եմ եկել…
Առավոտյան խմբագրությունում շատ գործ կար։ Սյունակ էի պատրաստում «ժողովրդական վերա Հսկողության՝» մասին ու բուժվում Հանքային 9բով։ Շաբլինսկին վերծանում էր վարպետ֊դաստիարակների կոնֆերանսի իր ձայնագրությունների Հայտնվեց Կլենսկին՝ խոժոռ, նիՀարած։ ԽորՀր– դավոր ու վերացական արտահայտվեց․ «Դա նույնպիսի խաբկանք է, ինչպես մեր ամբողջ կյանքր»: Ընդմիջմանը Հեռախոսը զնգաց․
— ԱԱան է։ Միտյային չե՞ք տեսել։
— Հա՛՛,– ասում եմ,– բարեւ, ձեզ։ Հր, ո՞նց եք։
— Հեմոգլոբինը՝ 200։
— Չհասկացա՞։
— Ի՛նչ տարօրինակ Հարց է․ «Ոնց եք……․ Զզվելի, էլ ո՞նց…
Գնացի գտնեմ Կլենսկուն, բայց ասացին, որ մեկնել է գործուղման։ Կունգլա ավանում հերոսուհի մայրս տասնմեկերորդ ժառանգն էր ունեցել։ Այղ ամենր փոխանցեցի ԱԱային։ ԱԱան ասում է․
— Ա՜յ քեզ սրիկա, չի էլ զգուշացրել…
Լռություն տիրեց։ Գա ինձ գուր չեկավ։ Ե՞ս ինչ կապ ունեմ։ Սյունակն էլ մնում է։ Ինչ էլ սոսկալի վերնագրեր են ՝ «ԲաԱաղ կորած Հաշվամեքենայի մասին»… Միտկան էլ Հետաքրքիր է․ գնացել է ու չի զգուշացրել օրիորդին։ Մի տեսակ անհարմար զգացի։
— Կուզե՞ք,– ասում եմ,– նախաճաշենք։
— ճիշտն ասած, վատ չէր լինի։ Մի տեսակ անՀասկանալի վիճակում եմ։ Ժամադրվեցինք,՛ Հետո սեղանին թափեցի թղթերս։ Իբր գործր գնում է… Ցրտոտ ու մռայլ մայիսյան օր էր։ Սրճարանի պատուՀանների գլխին
ծափծափում էին քաթանե Հովանոցները։ ԱԱան եկավ՝ գԱՏւին Հսկայական
14
֊֊ Կոմպրոմիս
մոմլաթե սոմբրերո։ ԱկնՀայտորեն Հպարտ էր դրանով։ Ես թախծոտ չուրիս նայեցի։ Մենակ էն էր պակաս, որ Մարինայի ընկերուհիներն ինձ տեսնեին էղ սոմբրերոյի Հետ։ Եզրերը քսվում էին քքՀոբդաններին։ Սրճարանում պարզվեց, որ գԱնաբկը շատ Հա^ող ծալվում է։ Մենք թակած մսով ինչ֊որ բան կերանք, թխվածքով թեյ խմեցինք։ Իրեն այնպես էր պաՀում, ասես կարող էր պաՀանջներ ունենալ ինձնից։ Հարցրի․
— Ձեզ մոտ արձակուրդ է, Հա՞։
— Հա,– ասում է,– «Հռոմեական արձակուրդ»։
— Իսկապես, արքայադուստրը Աւագրողների շրջապատում։ Մայրիկը ո՞նց
է ի՚֊յլ տՎԿ։
— Ինչի՞ որ։
— Անծանոթ քաղաք, գայթակղություննե՜ր…
— Հանդիպում են երկու մայրիկ․ «Ո՞նց ես աղջկադ ազատ թողել»։֊ «Իսկ ան– Հանգստանալու ի՞նչ կա․ ինը տարեկանից միլիցիայի Հսկողության տակ է…»։
Ես քաղաքավարի ծիծաղեցի։ Կանչեցի մատուցողին։ Վճարեցինք ու դուրս եկանք։ Ասում եմ․
— Գե, երջանիկ էի ձեր տեսությանն արժանանալու Համար, տիկի՛ն։
— Ջա՚ո, Զո՚նի,– ասաց ԱԱան։
— Այդ դեպքում՝ ոչ թե Ջ․ոնի, այլ՝ Զովանի։
— Գուդ բա՛յ, Զովա՛նի
Ու ԳԱաց ՝ Հսկա մոմլաթե գփյարկր գԱնին, բարափկ, իսկը դառնամատիտեղ սունկիկ։ Իսկ ես շտապեցի խմբագրություն։ Պարզվեց՝ քարտուղարն արդեն փնտրում է։ ժամը վեցին սյունակը պատրաստ էր։
Երեկոյան թատրոնում էի։ «Զանգն» էին ներկայացնում՝ ըստ Հեմինգու– եյի։ ԶարՀուրելի ներկայացում է՝ «Հրաշալի յոթնյակի» ու «Երիտասարդ գվարդիայի» խառնուրդ։ Երկրորդ գործողության մեջ, օրինակ, Ռոբերգ Զոր– գանը սափրվում էր գսւշույնով։ Ի դեպ, Հագին լեհական ջինս էր։ ճիշտ իմից։
Ներկայացման վերքում մի այնպիսի սոսկալի Հրաձգություն սկսվեց, որ դուրս եկա առանց բուռն ծափաՀարություններին սպասելու։ Մեր քաղաքը րարեՀոգի է․ բոլոր ներկայացումներն ավարտվում են բուռն ծափաՀարու– թյուններով…
Առավոտ շուտ եկա Հիմնարկ։ Գրական գրախոսություն էին պատվիրել։ Մխելուց ու սուրճից մեռնելով ՝ սկսեցի գրել․
«Հեմինգուեյի ստեղծագործությունները բեմական չեն։ Այդ գրողի միակ դրաման թատերական կենսագրություն չունեցավ ՝ մնալով «վիպակ ՝ երկխոսություններով»։ Այն լավ է կարդացվում՝ ընդգծում էր հեղինակը։ Նկարա– Հանելու՝ Հոփվուղի բազմաթիվ փորձերը…»։
Այստեղ զանգեց Վերան։ Ասում եմ․
15
Սերգեյ Դռվւաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Աստված վկա՝ զբաղված եմ։ Ի՞նչ է պատահել; ՜ Սք րոպեով բարձրացի։
— Ի՞նչ կա։
— Բարձրացի, ասում եմ, մի րոպեով։
— Գրո՜գր տանի…
Վերան սպասում էր սանդղավանդակում՝: Շառագոլնած, Աղային, տխուր:
— Հասկանո՞ւմ ես, նրան փող է պետք։
Ես չհասկացա, ավելի ճիչտ ՝ Հասկացա, բայց ասացի․
— Ջեմ Հասկանում։
— Ալկային փող է պետք։ Թռնելու փող չունի։
— Վե՛րա, դու ինձ լավ գիտես, բայց մինչեւ, տասնչորսր բացառված է։ Իսկ ինչքա՞ն է պետք։
— Գոնե երեսուն։
՜ Լրէ^ բացառված է։ Ապրիլի Հոնորար չունեմ։ Դրամարկղին ՝ յոթանա– սունՀինգ… Հեռուստացույցի Համար դեռ պարտք եմ… Համ էլ, չեմ Հասկանում… Մի րոպե, իսկ ո՞ւր է Կլենսկին… Ախր նրա կադրն է…
— Ինչ֊որ տեղ է մեկնել։
— Մեկնել է՝ կվերադառնա։
— Հասկանո՞ւմ ես, փորձանք կլինի։ Փեսացուն է զանգել Սարատովից…
— Գվինսկից,– ասում եմ։
— Սարատովից… Կարեւոր չի–․ Ասել է՝ կկախվի, եթե տուն չգա։ Ալկան փետրվարից ճամփորդում է։
— Թող վեր կենա՝ գա Հետեւից։
— Երկուշաբթի քննության է։
— Հրաշալի՜ է,– ասում եմ,– կախվել կարող է, իսկ քննության չգնալ՝ ոչ…
— Լաց էր լինում, իսկականից լաց էր լինում…
— Ախր չունե՜մ էդ երեսուն ռուբլին… Համ էլ, տարօրինակ է, Աստված վկա… Բայց դլխավորր՝ որ չունեմ…
ԱմենաՀետաքրքիրն այն է, որ ճիշտ էի ասում։
— Իսկ եթե որեւէ մեկի՞ց, պարտքո՞վ,– ասում է Վերան։
— Բայց ինչի" պարտք անենք, դո՛ւ ասա։ Կլենսկու ազբիկն է։ Թող ինքն էլ իրար գա։
— Գուցե Շաբլի՞նսկոլն Հարցնենք։ Գնացինք Շաբլինսկոլ մոտ։ Սա բորբոքվեց:
— Ութ ռուբլի ունեի, քենթլմենաբաբ մուծվեցի։ Ես եմ ուզում մեկնումեկից կպցնեմ։ Սպասեք Միտկան գա ու գլուխ Հանի էգ գործից։ Լսեք, մի խոխմ եմ մոգոնել․ «Բոլոր մարդիկ բաժանվում են գլխավորների եւ անգլուխների»:
16
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Լա՛վ,– ասաց Վերան,– մի բան կմտածեմ։ Ու գնաց դեպի դույլլլ։
— Լսի՛,– ասում եմ,– որ չմտածեցիր ՝ զանգի… ֊ Լա՛վ։
— Արի, գիտե՞ս ինչ անենք, արի Հարցազրույց վերցնենք նրանից։
— Որ ի՞նչ։
— «Տալլինի Հյուրերը» խորագրի Համար։ ՈւսանողուՀին Հետազոտում է գոթական ճարտարապետություն ր։ Անբաժան է Բլոկի Հատորյակից։ Սկյու– ռիկներին է կերակրում զբոսայգում… Նրան քսան ռուբլի կտան, կարող է՝ քսանՀինգ…
— Սե՚րժ, կազմակերպի՛։
— Եղա՛վ…
Այստեղ ինձ կանչեցին խմբագրի մոտ։ Հենրիխ Ֆրանցեւիչր նստել էր լայնարձակ առանձնասենյակի պատուՀանի մոտ։ Ռադիոլան ու Հեռուստացույցը, էէէ" գործում։ Սպիտակ ստեղներով բարդ Հեռախոսր լուռ էր։
— Նստե՛ք,– ասաց խմբագիրր,– պատասխանատու առաջադրանք ունեք։ Մեր թերթում բարոյական թեման թույլ է ներկայացված։ Իսկ րնտրությունր շա՜տ մեծ է։ Ալիմենտ վճարելուց չարամտորեն խուսափողներ, Հովանավոր– չություն, պետական ունեցվածքի Հափշտակում… Ես ձեզ Հավատում եմ։ Գնացեք ժողովրդական դատարան, պետավտոտեսչություն…
— Մի բան կմտածեմ։
— Ի գործ,– ասաց խմբագիրր,– բարոյական թեման չափազանց կարեւոր է…
— Օքեյ,– ասում եմ։
— Եվ Հիշեք, խմբագրության բաց մրցույթր շարունակվում է։ Լավագույն նյութերը կարժանանան դրամական խրախուսանքի։ Իսկ Հազթողր կմեկնի ԳԴՀ…
— Կամավո՞ր,– Հարցրի ես։
— Այսի՞նքն։
— Ինձ նույնիսկ Բոլլղարիա չթողեցին։ Թղթերս գարնանն եմ Հանձնել։
— Պետք է քիչ խմել,– աաց Տուրոնոկր։
— Լավ,– ասում եմ,– ինձ Համար էստեղ էլ վատ չի…
Այգ օրլլ էլի Հոգսեր եղան, բախումներ, վեճեր, չլուծված Հարցեր։ Մաս– "ակցեցի երկու խորՀրգակցության։ Պատասխանեցի չորս նամակի։ Սի քսան անգամ խոսեցի Հեռախոսով։ Կոկտեյլ խմեցի, ղրկեցի Մարինային…
Ամեն ինչ կարգին էր։
Իսկ երեկվա օ՞րր․ ո՞ւր չքացավ։ Ու եթե մոռացված է, ի՞նչն ինձ ստիպեց
17
Սեբգեյ Դռվըսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
վեց տարի անց գրել․ «Այս պատմության մե^ չկան Հրեշտակներ ու չարագործներ չկան․,․ Չկան մեղսավորներ ու չկան րարեպաշտներ…» ՚․ Եվ ընգՀանրապես, էս ի՜նչ մարդիկ ենք։
■ ԿՈՄՊՐՈՄԻՍ ՉՈՐՐՈՐԴ․
(«Երեկոյան Տաչչին»։ Հոկտեմբեր։ 1974 թ․)
«ԷՍՏՈՆԱԿԱՆ ԱՅԲԲԵՆԱՐԱՆ
Անտառի վւեշին, օրով անարեւ
Մի գազան տեսանք։
Ու ձայն տվեցինք մենք նրան․ «Բարեւ՜»,
«Տե՚րե»՝ ժպտալով գազանր ասաց:
Եվ անմիջապես լույսի շալը վառ
Մթին ամպերի միջից շողշողաց…»։
«Երեկոյան Տա/լինր» ռուսերեն է։ Եվ աՀա նոր Խորագիր մտածեցինք ՝ «էստոնական այբբենարան»: Փոքրիկ ռուս ընթերցողների Համար։ Առաչդն թողարկումն իմն էր։ Բավական անուշիկ ոտանավորներ գրեցի։ Ութ Հատ։ Ես ՝ ունիվերսալ լրագրող, թաքուն Հպարտանում էի դրանցով։
Զանգում է Կենտկոմի ՀրաՀանգիչ Վանյա Տրու/ր․
— Ո՞վ է գրել էդ շովինիստական առակը։
— Ինչի՞ շովինի ստական ;
— Ուրեմն դո՞ւ ես գրել․"
— Ե՛ս։ Ի՞նչ է պատաՀել։
— էնտեղ ինչ֊որ գազան կա,՛
— Հետո՞;
— Ո՞նց թե։ Դուրս է գալիս, որ էստոնացին գազա՞ն է։ Ես գազա՞ն եմ։ Ես ՝ Կուսակցության Կենտկոմի ՀրաՀանգիչս, գազա՞ն եմ;
— Աքսր Հեքիաթ է, պայմանականություն: Ու պատկերազարդ է։ Երեխաները Հանդիպում են արշդն։ Արքր բարի, Համակրելի դեմք ունի։ Նա դրական է…
— Ինչո՞ւ է էստոներեն խոսում։ Թող խոսի կապիտալիստական երկրներ ի ց որեւէ մեկի լեզվով…
— ԶՀասկացա;
— Ախր քեզ ի՞նչ բացատրեմ։ Դեռ չես Հասունացել կուսակցական թերթի Համար, չե՛՛ս Հասունացել…
18
Կոմպրոմիս
Սի Ժամից սենյակ մտավ խմբագիրը․
— ժյուրին ձեզ տուգանում է երկու միավորով։
— Ի՞նչ ժյուրի։
— Մոռացե՞լ եք, որ մրցույթը շարունակվում է։ Լավ նյութերի Հեղինակները կպարգեւատրվեն։ Լավագույններից լավագույնը կարժանանա ուղեւորության, Ար/ւմուտք ՝ ԳԴՀ:
— Տրամաբանական է։ Իսկ վատադույնը ՝ Արեւե՞լք;
— Դրանով ի՞նչ եք ուզում ասել։
— Ոչինչ։ Կատակ արեցի։ Մի՞թե ԴԴՀ֊ն Արեւմուտք է։
— Իսկ ի՞նչ է, ձեր կարծիքով։
— Այ ճապոնիան Արեւմուտք է։
— Ի՛՛՞նչ,– վախեցած ճչաց Տուրոնոկը։
— Գաղափարական առումով,– ավելացրի ես։
ԱնսաՀման Հոգնածության ստվերը մռայլեց խմբագրի դեմքը։
— Դովլա՚թով,– տնքաց նա,– ձեզ Հետ անՀնար է խոսել։ Հիշե՛ք, իմ Համբերությունը ծով չէ…
— ԿՈՄՊՐՈՄԻՍ ՀԻՆԳԵՐՈՐԴ ֊
(«Սովետական էստոնիա»։ Նոյեմբեր։ 1975թ․)
«ՄԱՐԴ է ԾՆՎԵԼ։ Ամենամյա տոնը՝ Ազատագրման օրը, լայնորեն է նշվում հանրապետությունում։ Ֆաբրիկաներն ու գործարանները, կոլտնտեսություններն ու մեքենատրակտորային կայանները պետությանը զեկուցում են ձեռք բերված բարձր ցացանիշների մասին։
Եվս մեկ, ոչ սովորական բնագիծ հաղթահարվեց այս օրերին։ էստոնիայի բնակչության թրվր հասավ 400000– ի։ Տալլինի >յ 4 հիվանդանոցում ծնվեց Մայա եւ Գրիգորի Կուզինների վաղուց սպասված առաջնեկը։ Հենց նրան էլ վիճակված էր լինել քաղաքի 400000֊րղ բնակիչր։
— Մարզիկ է դառնալու,– ժպտում է գլխավոր բժիշկ պւխկելՏեպպեն։
Երջանիկ հայրն ամաչկոտ թաքցնում է կոպիտ, կոշտուկապատ ձեռքերը։
— Որդուս անունը Լեմբիտ կդնենք,– ասում է նա,– թող մեծանա, դյուցազուն դառնա…
19
Սեբգեյ Դովչաթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Երջանիկ ծնողներին է դիմում տալլինցի պոետ Բորիս Շտեյնր․
Ֆաբրիկաներում, հանքախորշ երում․ Մ՛ոլորակներում հեոու֊հհռավոր Չորս հարյուր հազար հերոսներ կան արդ, Եվ նրանց շարքում՝ առաջնեկը քո…
Ակամա հիշում ես Գյոթեի խոսքը․
«Մարդ է ծնվում՝ ծնվում է մի ամբողջ աշխարհ»։
Չգիտեմ ինչ կդառնաս, Լե՚մբիտ։ Խառատ թե ածխահատ, սպա կամ գիտնական։ Պարզ է մի բան՝ Մա՛րդ է ծնվել։ Մարդ, որ դատապարտված է երջանկության…»։
Տա/լինը փոքր քաղաք է, մտերմիկ։ Փողոցում հանդիպում ես ծանոթիդ ու լսում․ «Ողջո՛ւյն, ես էլ քեզ էի ման գալիս»։ Ասես հիմնարկի ճաշարանում եք…
Կարճ ասած, ապշեցի ՝ իմանալով, թե Տալլինր քանի բնակիչ ունի:
Բանն այսպես եղավ։ Տուրոնոկր կանչեց ու ասում է․
— Մի կառուցողական գաղափար կա։ Կարող է տպավորիչ ռեպորտաժ ստացվել։ Քննարկենք մանրամասներր։ Միայն թե առանց կոպտելու…
— Ի՞նչ կոպտել… Անիմաստ բան է…
— ճիշտն ասած, արդեն կոպտեցիք,– խոժոռվեց Տուրոնոկր,– շարունակ կոպտում եք, Գովլա՚թով։ Ինձ կոպտում եք նույնիսկ ընդհանուր ժողովնե– րին։ Չեք կոպտում միայն երկար ժամանակով բացակայելիս… Ձեր կարծիքով՝ այդքան անդե՞մ եմ։ Մի օր եկեք, կտեսնեք գրադարանս։ Ի դեպ, նախահեղափոխական հրատարակություններ էլ ունեմ…
— Ինչի" համար եք կանչել,– հարցնում եմ։
Տուրոնոկր լռեց։ Կտրուկ ուղղվեց ՝ ասես քնարական կեցվածքը փոխելով գործնականի։ Խոսեց վստահ ու ընկալելի–
— Մի շաբաթից Տալլինի ազատագրման տարեդարձն է։ Տոնը լայնորեն է նշվում։ Այդ թվում եւ թերթի էջերում։ Նախատեսված են տարբեր ուղղություններ՝ տնտեսական, մշակութային, կենցաղային… Խմբագրության բոլոր բաժինները նյութեր են պատրաստում։ Գոլք էլ առաջադրանք ուձյեք : Ի մասնավորի, վիճակագրական բյուրոյի տվյալներով՝ քաղաքը մոտ չորս հարյուր հազար բնակիչ ունի։ Այգ թիվը որոշ առումով պայմանական է։ Փոքր֊ինչ պայմանական է նաեւ քաղաքի շրջագիծը։ &Վ ահա։ Մենք խորհրդակցեցինք ու որոշեցինք։ Տալլինի չորս հարյուր հազարերորդ բնակիչը պետք է ծնվի հոբելյանի նախօրեին։
20
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Բա՜ն չեմ հասկանում։
— Գնացեք ծննդատուն։ Ապաս եք առածին նորածնին։ Գրանցեք տվյալները։ Հարցուփորձ արեք երջանիկ ծնողներին։ Ծնունդն ընդունող բժշկին։ Բնականաբար ՝ լուսանկարեք : Ռեպորտաժը գնում է հոբելյանական համար : Հոնորարը (գիտեմ՝ ձեզ համար անկարեւոր չէ)՝ կրկնակի։
— Գըանից էլ պիտի սկսեիք։
— Նյութապաշտությունը ձեր տհաճ գծերից է,– ասաց Տուրոնոկր։
— Պարտքե՜ր– ասում եմ,– ալիմենտնե՜ր…
— Շատ եք խմում։
— էդ էլ կա։
— Կարճ ասած։ Իմաստն այս է։ Երջանիկ մարդ է ծնվել։ Նույնիսկ այսպես կասեի, մարգ՝ դատապարտված երջանկության:
Այդ տխմար արտահայտությունն այնքան դուր եկավ խմբագրին, որ երկու անգամ կրկնեց։
— Մարգ՝ դատապարտված երջանկության: Իմ կարծիքով՝ վատ չէ։ Գուցե որպես վերնագի՞ր փորձենք։ «Մարդ՝ դատապարտված երջանկության»:
— Նայենք ոնց կստացվի,– ասում եմ։
— Եվ հիշեք,– խոսակցությունն ավարտելով՝ վեր կացավ Տուրոնոկր,– նորածինը պետք է հրապարակելի լի՛"է •
— Այսի՞նքն։
— Այսինքն՝լիարժեք։ Ոչ մի արատավոր, մռայլ բան։ Ոչ մի կեսարյան հատում։ Ոչ մի միայնակ մայր։ Ծնողների ամբողջական լրակազմ։ Առողջ, սոցիալապես լիարժեք տղա։
— Անպայման տղա"։
— Այո՜, տզան մի տեսակ խորհրդանշական է։
— Հենրի՚խ Ֆրանցեւիչ, ինչ վերաբերում է լուսանկարներին… Նկատի ունեցեք, որ նորածինները մի տեսակ էնքան էլ…
— Ընտրեք լավագույնին։ Կարող եք սպասել, ժամանակ կա։
— Չորս ամիս պիտի սպասենք: Մինչեւ էդ դժվար մարդու նման լինի։ Կան, որ հիսուն տարին էլ է քչություն անում…
— Լսեք,– բարկացավ Տուրոնոկր,– դեմագոգիա մի՛ արեք։ Ձեզ առաջադրանք է տրվել։ Չորեքշաբթի նյութը պետք է պատրաստ լինի։ Պրոֆեսիոնալ լրագրող եք… Ինչո՞ւ եք ժամանակ վատնում…
Իսկապես, մտածում եմ, ինչո՞ւ…․
Իջա բար, ջին պատվիրեցի։ Նայեմ՝ նստած է, ոչ այնքան սթափ, ֆոտոթղթակից ժբանկովը։ Ջեովչով արեցի։ Մոտեցավ՝ օղու գավաթը ձեռքին։ Կիսեց բուտերբրոդս։
21
Սեբգեյ Դովլաթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Գուցե տո՞ւն գնայիր,– ասում եմ,– գրասենյակը լիքԸ ղեկավարություն է… ժբանկովր դատարկեց գավաթն ու ասաց․
— Հասկանո՞ւմ ես, մաքուր խայտառակ էղա։ Նկարածս տեսե՞լ ես Ֆեդյա– յի ակնարկում։
— Ես թերթ չեմ կարդում։
— Ֆեդյան «Մոլոդյոժկայում» ակնարկ էր տպել։ Ավելի ճիշտ՝ ճեպանկար․ «Երեքն րնգդեմ մրրիկի»։ Ջրասուզակների մասին։ Թե ոնց են, իմացար, 9բա– տակ էղած թանկարժեք բեռը– որոնում։ Մրրիկն էլ մոտենում է։ Ու իմ արած լուսանկարը։ էրկոլ մարգ նստել են գերանին։ Ու ֆրից ցցվել է փողրակր։ Այսինքն ՝ իրանց ընկերը $>բի տակ բնբնում է։ Մի խոսքով, նկարեցի պրծա, վեցնոցը կպցրի ու մոռացա։ Մի անգամ գնում եմ նավահանգիստ, տեսնեմ՝ մարդիկ ծիծաղից մեռնում են։ էս ի՞նչ բան է՝ մտածում եմ։ Ու պարզվում է էսպիսի պատմություն։ էնտեղ օժանդակ արտադրամասի մի պետ ունեն՝ Միրոնենկոն։ Մի անգամ դուրս է գաչբս ճաշարանից, երրորդ կառանատեղի մոտ կանգնած ծխում է։ Ծխում֊պրծնում, շպրտում է քնթոժչը։ Խխում է, ներողություն արտահայտությանս։ Ու լբիվ դուրս թքում ատամները։ Պարզ է՝ դնովի։ Դրանք էլ ոսկուց են։ Ութ հարյուր, մի բան էլ ավել կարժենան։ Վազում է սուզակների մոտ․ «Տզե՚րք, օգնեք»։ Սրանք միանգամից գլխի ընկան․ «Գործը պրծանք՝ կգտնենք»։– «Պարտքի տակ չեմ մնա»։– «Քեզանից՝ մարղա մի շիշ»։ –«Պայմանավորվեցի՛նք…»։ Գործը պրծան, սկսեցին փնտրել։ Ու էստեղ հայտնվում է Ֆեղկան, հանձնարարությունը կատարել ՝ հետ է գալիս։ Նայում է, թե՝ էս ի՞նչ բանի եք։ Գրելիք է կոճում, իմացա՛ր։ Տղերքն էլ ոնց որ թե անհարմար են զգում, հե՛չ, ասում են, թանկարժեք բեռ է սկել։ Ֆեդյան էլ, բանից անտեղյակ․ «Անունդ ի՞նչ է, անունդ ի՞նչ է…»։ Տղերքը տեղը տեղին պատասխանում են։ «Ինչո՞վ եք զբաղվում ազատ ժամանակ»… Տղերքը պատասխանում են ոնց որ կարգն է… «Բա ժամանցի հազվագյուտ պահերի՞ն»։ Երաժշտությամբ ենք զբաղվում՝ ասում են, գեղանկարչությամբ… «Բա ինչի՞ եք էս ուշ ժամին աշխատում»… Մրրիկ է սկսվում, ասում են, վռազում ենք… Ֆեդյան զանգում է ինձ ՝ խմբագրություն։ Եկա, նկարեցի, առանց խորանալու… Ցավն էն է, որ ներքին էլ ավազան է, արհեստակա՛ն: Ի՜նչ մրրիկ, ի՜նչ բան…
— Տո՛ւն գնայիր,– ասում եմ։
— Սպասի, էդ էլ չի ամենակարեւորը։ Պատմեցին, թե էդ պատմությունն ինչով է վերկացել։ էդ արանքում սուզակներն ատամները գտնում են։ Միրոնենկոն երջանիկ է, էլ տեղ չկա։ Նրանց քաշ է տալիս խմելու։ Օղի է պատվիրում։ Խմում են։ Միրոնենկոն սկսում է ատամները ցուցադրել։ Շնորհակալ եմ, ասում է, տղերքը Փրկեցին, գտան։ Արծիվներ են, ասում է, առաքավոր– նե՜ր, ստախանովականնե՛ր… էս սեղանի մոտ են ատամները շուռումուռ տալիս, էն սեղանի մոտ են նայում… Բարապանն է մոտենում… Նվագախմբի 22
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
տրոմբոնիստը… Մատուցողներն են գլուխներն օրորում… Միրոնենկոն արդեն հինգերորդ շիշն է քամում ջրասուզակների հետ։ Մեկ էլ գլիի է ընկնում, որ ատամները թռցրել են։ Գոռում է․ «Հե՛տ տվեք, սողուննե՛ր»։ Բայց էլ ի՞նչ։ էստեղ սուզակներն էլ չեն օգնի…
— Լա՛վ,– ասում եմ,– գնացի…
Ծննդատուն գնալ չէի ուզում։ Հիվանդանոցի մթնոլորտը գեշ է ազդում։ Հենց մենակ ֆիկուսնե՛րն ինչ ասես արժեն… Մտա բաժին ՝ Մա բինայի մոտ։ Լսում եմ․
— Հա՜, ղո՞ւ ես։ Կներես, գործը խեղդում է։
— Բան է՞ պատահել։
— Ի՞նչ պիտի պատահի։ Գործեր են…
— էդ ինչ գործեր են ո՞ր…
— Հոբել/ան֊մորե/յան։ Մենք հո շարքային մահկանացուներ ենք, վեպեր չե՜նք գրում…
— Ինչի՞ ես չարանում։
— Իսկ ինչո՞վ ուրախանամ։ Գոլ մի գլուխ անհետանում ես։ Մեկ ՝ խելահեղ սեր, մեկ՝ շաբաթովքաչ ես գալիս…
— Ո՞վ է քաչ դալիս։ Գործուղման էի, Սաարեմայում։ Հյուրանոցում լվեբը կերան…
— Լվեր չեն եղել,– աչքերը կասկածոտ կկոցեց Մարինան,– կնանիք են եղել։ Զզվելի, կեղտոտ պոռնիկներ։ Ի՜նչ են մի գլուխ խցկվում։ Ախր անփող ես միչտ, միշտ խումհարի մե^… Զարմանում եմ՝ ո՞նց մինչեւ հիմա չես վարակվել…
— Լվից ի՞նչ՛ պիտի վարակվեմ։
— Գոնե չխաբեիր։ Ո՞վ էր էդ չեկ վտվտիկ լողլողը։ Առավոտը ձեզ ավտոբուսից տեսա…
— Շեկ վտվտիկ լողլող չի։ Մետաֆիզիկ֊բանաստեզծ Վլադիմիր էռլն է։ Սանրվածքն է էղպիսին…
Հանկարծ հասկացա՝ ուր որ է լաց կլինի։ Իսկ Մարինան մոլեգին էր լալիս, դառը, հեծկլտոցով, անխնա։ Ինչպես դերասանուհին ՝ ներկայացումից հետո…
— Հանղստացի, խնդրում եմ։ Ամեն ինչ լավ է։ Բոլորը գիտեն, որ կապված եմ քեզ…
Մարինան հանեց պստլիկ վարդագույն թաշկինակը, սրբեց աչքերը։ Արդեն խաղաղված ՝ ասաց․
— Կարո՞ղ ես լուրը լինել։
— Իհարկե։
— Վստահ չեմ։ Բացարձակ անպատասխանատու մարգ ես… Ոնց որ արտույտը… Ոչ տուն, ո՛չ ապրուստ, ո՛չ նպատակ… Ամուր կապվածություններ չունես։ Ես ընդամենը պատահական կետ եմ տարածության մեչ^։ Ախր ար–
23
Սեբգեյ Դովըսթով
դեն Համարյա քառասուն տարեկան եմ։ Ու պիտի" ինչ֊որ կերպ դասավորեմ կյանքս։
— Ես էլ եմ Համարյա քառասուն։ Ավելի ճիշտ ՝ երեսունն անց։ Ու չեմ Հասկանում՝ ի՞նչ է նչանակում՝ դասավորել սեփական կյանքը… Անպայման ուզում ես ամուսնանա՞լ։ Բայց ի՞նչ է փոխվելու։ Ի՞նչ է տալու էդ ապոլչ կնի– քր։ էդ ձիու խարանր… Քանի լավ է՝ էստեղ եմ։ Ձանձրացա՝ կգնամ։ Ու միչտ էդպես է լինելու…
— Ամուսնանալ չեմ պատրաստվում։ Համ էլ քեզանից ի՛նչ փեսացու։ Ուղղակի ուզում եմ երեխա ունենամ։ Հետո ուչ կլինի…
— Ունեցի՛։ Մենակ թե Հիշիր նրան ինչ է սպասում։
— Միչտ գույները խտացնում ես։ Միլիոնավոր մարդիկ ազնվորեն ապրում ու աշխատում են։ Համ էլ ՝ մենակ ո՞նց ունենամ։
— Ինչի՞ մենակ։ Ես… կօժանդակեմ։ Ինչ վերաբերում է նյութականին իմ եռապատիկն ես ստանում։ Այսինքն ՝ գործ՜նականում կախում չունես ինձա–
*&~
— Ուրիչ բան էի ասում…
Հեռախոսր զնգաց։ Մարինան վերցրեց խոսափողը։
— Այո՛։ Հրաշալի է։ Նա Հենց ինձ մոտ է…
Թափ տվի ձեռքս։ Մարինան ըմբռնումով գլխով արեց․
— Ասում եմ՝ Հենց նոր էստեղ էր… ճիշտն ասած՝ չգիտեմ։ Երեւի մի տեղ խմում է։
Տես, է՜, լրբին։
— Քեզ Ցեխանովսկին է փնտրում։ Ուզում է պարտքը տա։
— Դրա՞ն ինչ ճանճ կծեց։
— Փող է ստացել գրքի Համար։
— «Քարավանը ելնում է երկի՞նք»։
— Ինչի՞՝ քարավան։ Գիրքը կոչվում է «Շարունակելի»։
— Մի Հաշիվ է։ Լա՛վ,– ասում եմ,– գնացի։
— Ո՞ւր։ Եթե գաղտնիք չի։
— Պատկերացրու՝ ծննդատուն։
Նայեցի թեբթախեղղ սեղաններին։ Առա ծխախոտի ու սոսնձի Հոտը։ Այնպիսի ՛՛ուր ձանձրույթ ու դառնություն զգացի, որ նույնիսկ Հիվանդանոցի մթնոլորտն արդեն վախենալու չէր։
Գռան Հետեւը Հասկացա, որ մի վայրկյան առա^ Մարինան ճչացել էր․ «Կորի գնա, ուրեմն, խղճո՛ւկ Հարբեցող»:
Նստեցի ավտոբուս, որ Հասնեմ Կառլ Մարքսի փողոց։ Ավտոբուսում անսպասելի ննջեցի։ Մի րոպե անց արթնացա գլխացավով։ Հիվանդանոցի նա– խասրաՀով անցնելիս ինձ տեսա Հայելու մե՚լ\ ու դեմքս չրթեցի։ 24
——․֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Ընդառա^ սպիտակ խալաթով մի կին էր գալիս։
— Կոզմնակիների մուտքն արգելված է։
— իսկ այնկողմնայինների՞ն,– Հարցնում եմ,– կարելի՞ է։
Բուժքույրը տարակուսանքով քարացավ։ Ես ցույց տվի խմբագրության վկաւականը։ Բարձրացա երկրորդ Հարկ։ Սանդղավանդակում պարկանման խալաթներով ինչ֊որ կանայք էին ծխում։
— Ինչպե՞ս գտնեմ գլխավոր բժշկին։
— Վերեւ, վերելակի դիմաց։
Վերելակի դիմաց ՝ նշանակում է Համեստ մարդ է։ Վերելակի դիմաց աղմկոտ է, շխկում են դռները…
Մտնում եմ։ Վաթսունամյա մի էստոնացի մարզանք է անում բաց օդանցքի աոաչ*։
էստոնացիներին միանգամից ու անվրեպ եմ ճանաչում։ Կերպարի մեչ^ ՝ ոչինչ ճչան ու լայնաթափ։ Անփոփոխ փողկապ ու տաբատի կոկիկ ^ա1Ք։ Չընդգծված կզակ ու Հանդարտ Հայացք։ Ասեք ՝ ո՞ր ռուսը մեն֊մենակ մարզանք կանի…
Ցույց եմ տալիս վկայականս:
— Դոկտոր Միխկել Տեպպե։ Նստե՛ք։ Ինչո՞վ կարող եմ օգտակար լինել։
Ներկայացրի գործի էությունը։ Բժիչկը չզարմացավ։ ԸնդՀանրապես, մամուլն ինչ էլ մոգոնի, շարքային ընթերցողին զարմացնելը դժվար է։ Ամեն ինչի սովորել են…
— Կարծում եմ՝ բարդ բան չէ,– ասաց Տեպպեն,– Հսկա կլինիկա է։
— Ձեզ բոլո՞ր նորածինների մասին են տեղեկացնում։
— Կարող եմ ՀանձնարարելՀ
Նա վերցրեց խոսափողը։ Ինչ֊որ բան ասաց էստոներեն։ Հետո դարձավ ինձ․
— Հետաքրքրվում եք ծնունդս ինչպե՞ս է ընթանում։
— Աստված չանի։ Ընդամենը տվյալները գրեմ, տեսնեմ երեխային ու խոսեմ Հոր Հետ։
Բժիշկը նորից զանգեց։ բարձյալ էստոներեն ինչ֊որ բան ասաց։
— Մեկը Հենց Հիմա ծննդաբերում է։ Մի քանի րոպեից կզանգեմ։ Հուսամ՝ ամեն ինչ Հաչվող կանցնի։ Աոյւղ՚է մայր է… 1իքր՜լիքր> շիկաՀեր,– շեղվեց բժիշկը։
— Իսկ դուք,– ասում եմ,– ամուսնացա՞ծ եք։
— իՀարկե։
— Երեխաներ է՞լ ունեք։
— Տղա։
— Չե՞ք մտածել ՝ ինչ է սպասում նրան:
25
Սեբգեյ Դռվւաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Ի՞նչ կա մտած՜ելու։ Շատ լավ գիտեմ՝ ինչ է սպասում։ Նրան սպասում է խիստ ռեժիմի ճամբարը։ Խոսել եմ փաստաբանի Հետ։ Արդեն ստորագրոլ–
թյոլն էլ են Վերցրեէ–
Տեպպեն Հստակ ու Հանգիստ էր պատմում։ Ասես խոսքը սովորական, լավ բանի մասին լիներ։ Ես մտերմաբար ու գաղտնապաՀորեն շշնջացի․
— Սոլդատովի գործո՞վ։
— Ի՞նչ,֊ չՀասկացավ բժիշկը։
— Ձեր որդին էստոնական վերածննդի գործի՞չ է։
— Իմ որդին,– Հատ֊Հատ ասաց Տեպպեն,– ֆարցովշչիկ է ու Հարբեցող։ Եվ նրա Համար Համեմատաբար Հանգիստ եմ միայն, երբ բանտում է…
Լռեցինք :
— ժամանակին կղզիներում բուժակ էի։ Հետո կռվել եմ էստոնական կորպուսում։ Հասել եմ բարձր դիրքի։ Զգիտեմ՝ ոնց եղավ։ Ես ու մայրր դրական մարդիկ ենք, տղաս՝ բացասական։
— Վատ չէր լինի ՝ նրան էլ լսեինք :
— Նրան լսելն անՀնար է։ Ասում եմ․ Հձօո՚ւրա, ինչո՞ւ ես ինձ արՀամաբ– Հում։ Ես ամեն ինչի Հասել եմ Համառ աշխատանքով։ րժվար կյանք եմ ունեցել։ Հիմա բարձր դիրք եմ զբաղեցնում։ Քո կարծիքով՝ ինչու ինձ՝ Համեստ բուժակիս, գլխավոր բժիչկ նշանակեցին…»։ Իսկ նա՝ ի պատասխան․ «ՈրովՀետեւ քո բոլոր խելացի գործընկերներին գնդակաՀարել էին…՝»։ Կարծես թե ես եմ գնդակաՀարել…
Հեռախոսը զնգաց։
— Ես եմ,– աաց Տեպպեն։– Շա՛՜տ լավ է։
Հետո անցավ էստոներենի: Խոսքը սանտիմետրերի ու կիլոգրամների մասին էր։
— ԱՀա ,֊ ասաց նա,՜ իններորդ պալատինն է ծննդաբերել։ Զորս ու երկու Հարյուր եւ Հիսունութ սանտիմետր։ Ուզո՞ւմ եք տեսնել։
— Պարտագիր չէ։ Բ֊ոլոր երեխաներն իրար նման են…
— Մոր ազգանունն Օկաս է։ Հիլ/ա Օկաս; Հազար ինը Հարյուր քառասունվեց թվի ծնված՛․ Նորմավորող է «Պունանէ ռէտում»։ Հայրը՝ Մագաբչա…
— Ի՞նչ Մագաբչա։
— Ազգանուն է։ Եթովպիայից է։ Ծովագնացության դպրոցում է սովորում։
— Սեւ՞ է։
— Կասեի ՝ չոկոլադագույն:
— Լսեք,– ասում եմ,– բայց Հետաքրքիր է։ Ինտերնացիոնաւիզմ է ուրվագծվում։ ժողովուրղների բարեկամություն… Գրանցվա՞ծ են։
26
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— ԻՀարկե։ Ամեն օր կնոչկլ նամակ է ուղարկում ու ստորագրում է «Քո ՝ սոյայի չոկոլադիկ»։
— Կարո՞ղ եմ զանգել։
— ՇնորՀ արեք։
Զանգում եմ խմբագրություն։ Հեռախոսին մոտենում է Տուրոնոկը։
— Լսում եմ… Տոլրոնոկն է։
— Հենրի՚խ Ֆրանցեւիչ, Հենց նոր տղա ծնվեց։
— Ի՞նչ։ Ո՞վ է խոսոսՏ։
— Գովլաթովն է։ Ծննդատնից։ Հանձնարարություն էիք տվել…
— Հա՜, Հիլում եմ։ Հիշում եմ։
— էդ է, տղա է ծնվել։ Խոշոր, առողչ՝… Հիսունութ սանտիմետր։ Քաշը՝ չորս ու երկուՀարյուր… Հայրը եթովպացի է։
ճնշող լռություն տիրեց։
— ՋՀասկացա,– աաց Տուրոնոկը։
— Եթովպացի է,– ասում եմ,– ծնունդով Եթովպիայից… Սովորում է էստեղ… Մարքսիստ է,– չգիտես ինչու ավելացրի ես։
— Հարբա՞ծ եք,– կտրեց Տուրոնոկը։
— Ի՜նչ Հարբած։ Ախր գործի մեՀ եմ։
— Գործի մե՜Լ… Գա ձեզ ե՞րբ է խանգարել։ Գեկտեմբերին ո՞վ Հետ տվեց թրքանային կուսակտիվի ժողովին…
— Հենրի՚խ Ֆրանցեւիչ, Հեռախոսը երկար զբաղեցնել չեմ կարող… Հենց նոր տղա է ծնվել… Հայրը բարեկամական եթովպացի է։
— Ուզում եք ասել ՝ սեւ՞ է։
— Շոկոլադագույն:
— Այսինքն ՝ նե՞գր։
— Բնականաբար։
— էդտեղ ի՞նչն է բնական։
— Ձեր կարծիքով եթովպացին մարդ չի՞։
— Գովլա՚թով,– տառապած ձայնով ասաց Տուրոնոկը։– Գովլա՚թով, ես ձեզ կազատեմ… Ամենայն լավագույնը վարկաբեկելու Համար… Հանգիստ թողեք ձեր քաքոտ եթովպացուն։ Սպասեք նորմալ, լսո՞ւմ եք, նորմալ մարդկային երեխայի…
— Լա՚վ,–ասոլմ եմ,– ընդամենը Հարցրի…
Ընկալուչի մեջ ընդՀատ Հնչյուններ լսվեցին։ Տեպպեն ցավակցաբար ինձ նայեց։
— Հարմար չի,– ասում եմ։
՜ Հենց սկզբից կասկածներ ունեի, բայց բան չասեցի։ ֊ Ինչ որ է…
27
Սեբգնյ Դռվւաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Սուրճ կխմե՞ք
Նա սլաՀարանից Հանեց դարչնագույն տոլփր։ Հեռախոսր նորից զնգաց։ Տեսլպեն երկար խոսում էր էստոներեն։ Ըստ երեւույթին խոսքն ինձ չվերա– րերող գործի մասին էր։ Սպասեցի խոսակցությունն ավարտի ու անսպասելի Հարցրի․
— Կարելի՞ է քնել ձեր շիրմայի Հետեւր։
— իՀարկե,– չզարմացավ Տեպպեն։֊ Թիկնոցս կուզե՞ք։
— Առանց ղրա էլ կլինի։
Հանեցի կոշիկներս ու պառկեցի։ Պետք էր կենտրոնանալ։ Թե չէ իրականության ուրվագծերն անդառնալիորեն աղոտանում էին։ Հանկարծ ինձ տեսա Հեռվից՝ մոլորված ու անՀեթեթ։ Ո՞վ եմ։ Ինչո՞ւ եմ այստեղ։ Ի՞նչ եմ պառկել շիրմայի Հետեւր ՝ Աստված գիտի ինչի սպասելով։ Եվ ինչ ապուշ դասավորվեց կյանքը…
Երր արթնացա, Տեպպեն կանգնել էր գլխավերեւս։
— Կներեք՝ անՀանգստացրի… Հենց նոր ձեր ծանոթուՀին ծննդարերեց։ «Սարինա՞ն» ՝ Համարյա սարսափով մտածեցի ես։ (Բոլորր գիտեն, որ միայն Համարյա կարելի է սարսափեք)։ Հետո, խելագար միտքր վանելով, Հարցրի․
— Ի՞նչ ծանոթուՀի։
՜ Երիտասարդական թերթի լրագրողոլՀին ՝ Ռումյանցեւան։
— Հա՜, Լենան, Բորյա Շտեյնի կինր։ Իսկապես, մայիսից չէր երեւում…
— Հինգ րոպե առաք ծննդարերեց։
— Հետաքրքիր է։ Խմրագիրր շատ կուրախանա։ Երեխայի Հայրր Տալլի– նում Հայտնի պոետ է, մայրր՝ լրագրող։ Երկուսն էլ՝ կուսակցական։ Շտեյնր դրա առթիվ րաԱաղ կգրի…
— Անչափ ուրախ եմ ձեզ Համար։ Զանգեցի Շտեյնին։
— Ողջո՛ւյն,– ասում եմ,– քեզ կարելի է չնորՀավորել… ֊Դեռ չուտ է։ Պատասխանր չորեքշաբթի կլինի։
— Ի՞նչ պատասխան։
— Գնում ե՞մ Շվեյցարիա, թե ՝ չեմ գնդլմ։ Ասում են ՝ կապերկրներ ուղեւորության փորձ չունես։ Որ չեն թալն ում՝ որտեղի՛ ց լինի… Գոլ կապերկրներում եղե՞լ ես։
— Զէ։ Ինձ սոցերկրներ էլ չեն թողում։ Նույնիսկ Բուլզարիայում չեմ եղել։
— Իսկ ես նույնիսկ Հարավսլավվւայում եմ եղել։ Հարավսլավիան Համարյա կապերկիր է…
— Հիվանդանոցից եմ զանգում: Տղա ես ունեցել։
— ՛Բո՜ւ մերր,– գոռաց Շտեյնր։– ՛Բո՜ւ մերը… Տեպպեն չանչերով գրոտած մի թերթիկ տվեց։
28
—■֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Հասակը,– ասում եմ,– 56, քաշր՝ երեք ու ինր Հարյուր։ Լենան լավ է։
— Քո՜լ մերր,– չէր Հանդարտվում Շտեյնր,– գալի" եմ։ Հիմա տաքսի կբռնեմ։
Արդեն պետք էր կանչել լուսանկար չին։
— Զանգեք, զանգեք,– ասաց Տեպպեն։ Զանգեցի ժբանկովին։ Հեռախոսր վերցրեց Լերան։ ՜ Պ՝է"այեԼ Վլագիմիրովիչն անառոզչ* Է,– ասաց նա։
— Հարբած Է, Հա՞,– Հարցնում եմ,՛
— Խոզի պես։ Գոլ ե՞ս խմացրել։
— Ոչ մի դեպքում։ Եվ րնդՀանրապես, ես գործի եմ։
— Կներե՛ս։
Զանգում եմ ՄալկիԷլփն:
— Արի՛, երեխա ես նկարելու Հոբելյանական թողարկման Համար։ Շտեյնր տղա է ունեցել։ Հոնորարն, ի դեպ, կրկնակի է…
— Գրելու ե՞ս էդ երեխայի մասին։
— Ի՞նչ կա որ։
— էն կա, որ Շտեյնր Հրեա է։ Իսկ Հրեաներին պետք է Համաձայնեցնել։ Աներեւակայելի միամիտ ես, Սե՚րժ։
— Կապլանի մասին գրեցի ու ՝ առանց Համաձայնեցնելու։
— Հիմա Գլիկմանի մասին էլ կասես։ Կապլանր մարզկոմի բյուրոյի անդամ է։ Նրա մասին երկու Հարյուր անգամ գրել են։ Կա պլանին Շտեյնի Հետ չխառնես։
— Ջեմ էլ խառնում։ Շտեյնր չա՜տ ավելի լավն է։
— Ավելփ վատ նրա Համար։
— Պարզ է։ ՇնորՀակալ եմ, որ զգուշացրիր։ Տեպպեին ասում եմ․
— Պարզվում է՝ Շտեյնն էլ Հարմար չի։
— Կասկածներ ունեի։
— Հարց է ծագում՝ իսկ ո՞վ ինձ արթնացրեց։
— Ես արթնացրի։ Բայց կասկածներր կային։ ֊ Ի՞նչ անենք։
— Շուտով մեկն էլ կծննդաբերի։ Գուցե եւ արդեն… Հիմա կզանգեմ։
— Իսկ ես դուրս գամ մի քիչ քայլեմ։
Տրտում Հիվանդանոցային այգում կատուներ էին շրշում։ Սուր ճռնչում էին տերեւաթափ սեւ բարգիներր։ Սի նիՀար, կորամեջք տղա դղրդոցով գլո– րում էր բաքով ձեռնասայլակը։ Լվանալուց խունացած երկնագույն խալաթով՝ պառավ կնոք էր նման։
Շրջադարձից Հայտնվեց Շտեյնր։
29
Սեբգեյ Դռվւաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Գե՚, շնորՀավորում եմ։
— ՇնորՀակալ եմ, ծերո՜ւկ, շնորՀակա՜լ եմ։ Հենց նոր Լենկային ուտելիք ուղարկեցի։ Սի տեսակ անսովոր է։ Պիտի խմվի էս առիթով։
«Կխմվի քեզ Հետ,– մտածում եմ,– բա չէ՜… Թթվի վրաներս…»։ Ջէի ուզում վշտացնել։ Զասացի, որ երեխան խոտանվել է։ Բայց Շտեյնն արդեն գիտեր։
— Հոբելյանական նյո՞ւթ ես պատրաստում:
— Փորձում եմ։
— Ուզում ես փառաբանե՞ս:
— Գիտե՞ս,– ասում եմ,– էստեղ բանվոբա–գյուղացիական ընտանիք է պետք, իսկ դոԿՔ մտավորական եք։
— Ափսո՛՛ս։ Ես էլ տաքսու մեչ* արդեն բանաստեղծություն էի գրել։ էսպես է վերծանում․
Ֆաբրիկաներում, Հանքախորշերում, Մոլորակներում Հեռու –Հեռավոր Զորս Հարյուր Հազար Հերոսներ կան արդ, Ու նրանց չարքում՝ առաշԳեկը քո…
Ասում եմ․
— Ի՞նչ առաջնեկ։ Արդեն Հասուն ազչԴկ ունես։
— Աուաչդն ամուսնությունից։
— Հա՜,– ասում եմ,– ուրեմն ամեն ինչ կարգին է։ Շտեյնր միտք արեց ու Հանկարծ ասաց․
— Ուրեմն Հակասեմիտականություն, Համենայնդեպս, կա։
— Կարծես թե։
— Ինչպե՞ս կարող էր Հայտնվել մեզ մոտ։ Մեր երկրռւմ, որտեղ, թվում է… Ես րնդՀատեցի․
— Եր՛կրում, որտեղ Հիմնական մեռելր դեռ թաղված չի… Երկրռւմ, որի անունն իսկ սուտ է…
— ՝քՀո կարծիքով ՝ ամեն ինչ սուտ Էհ
— Սուտն իմ ժուռնալիստիկայում ու քո քոսոտ ոտանավորներում է։ Ե՞րբ ես տիեզերքում էստոնացի տեսել։
— Ախր փոխաբերությո՜ւն է…
— Փոխաբերությո՜ւն… Մուտր տասնյակ էդպիսի ընգՀատակյա մականուններ ունի։
— Կարելի է կարծել ՝ միակ ազնիվս դու ես։ Իսկ ո՞վ է մի ամբռղ9 վիպակ գրել ԲԱՄ֊ի մասին։ Ո՞վ էր փառաբանում չեկիստ Տիմոֆեեին։
— Կթողեմ էս գործբ։ Կտեսնես ՝ կթողեմ…
30
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— էգ ժամանակ էլ ուրիշներին երեսով տուր։
— Մի՛ 1ղայնացի։
— Գրո՜ղը տանի, տրամադրությունս ընկավ։ Բարո՛վ մնաս։
Տեպպեն ինձ դիմավորեց չեմին։
— Կուզինան է ծննդաբերել, վեցերորդ սենյակից։ ԱՀա տվյալներր։ էստո– նուՀի է, ավտոսայլակի վարորդ։ Ամուսինը խառատ է, նավաշինական գործարանից, ՍՄԿԿ անդամ։ Երեխան ՝ նորմայի սաՀմաններում։
— Փառք Աստծու, կարծես բռնում է։ Համենայնդեպս զանգեմ։ Տուրոնոկն ասաց․
— Հրաշալի է։ Պայմանավորվեք, որ երեխայի անունը Լեմբիտ դնեն։
— Հենրի՚խ Ֆրանցեւիչ,– մրմնջացի ես,– ո՞վ իր երեխայի անունը Լեմբիտ կգնի։ Ախր շատ Հնաոճ է։ ԲանաՀյուսական…
— Թոզ գնեն։ Իրենց Համար ի՞նչ տարբերություն: Լեմբիտը լավ, առնական ու խորՀրդանշական է Հնչում… Հոբելյանական Համարում կնայվի։
— ՚Ւուք ձեր երեխային Բովա կամ Սիկուլա կանվանեի՞ք։
— Դեմագոգիա մի արեք։ Ձեզ Հանձնարարություն է տրվել։ Չորեքշաբթի նյութը պիտի պատրաստ լինի։ Եթե Լեմբիտ ից Հրաժարվեն ՝ փող խոստացեք։
— Ինչքա՞ն։
— ՔսանՀինգ ռուբլի։ Լուսանկարիչ ես կուղարկեմ։ Նորածնի ազգանունն
Ի՞»չէ–
— Կույլին։ Վեցերորդ Հիվանդասենյակ։
— Լեմբիտ Կուղին։ Հրաշալի է Հնչում։ Գործե՛ք։ Տեպպեին Հարցրի․
— Հորն ինչպե՞ս գտնեմ։
՜ է՜ն է։ ՊատուՀանի տակ։ Նստել է սիզամարգին։
Իչա ներքեւ։
՜ Հե՜յ,– ասում եմ,– դուք Կոլզի՞նն եք։
— Կոլզինը Կոլզինն եմ,– ասաց,– բայց մե՞ր ինչ։
Ըստ երեւույթին ընկեր Կուզինի տրամադրությունը փիլիսոփայական էր։
— Թույլ տվեք,֊ ասում եմ,– շնորՀավորել։ Ձեր երեխան քաղաքի 400000֊րդ թակիչն է։ Ես խմբագրությունից եմ։ Ուզում եմ գրել ձեր ընտանիքի մասին։
՜ ՚՝ս1 Կա գրելո՞ւ որ…
— Գե, ձեր կյանքի մասին…
— Ինչ կա որ, վատ չենք ապրում… Աշխատում ենք ոնց որ կարգն է… Սեր մտաՀորիզոնն ենք ընդլայնում… Հեղինակություն ենք վայելում…
— Գուցե մտնենք մի տեղ, խոսենք։
Ասելդ էն է՝ մ ի– մի Հատ գցե՞նք,– աշխուժացավ Կուղին ը։
31
Սեբգեյ Դռվչաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Բարձրահասակ, գրանիտե ծնոտով ու․ մանկան թարթիչներով մարգ էր։ Վեր թռավ սիզամարգից, թափ տվեց ծնկները։
Մտանք «Կոսմոս», նստեցինք պատուհանի տակ։ ՍրաՀր դեռ դատարկ էր։
— Փողր՝ ութ ռուբլի,– աաց Կուզինր,– զու մարած մի շիշ թույն…
Նա պայուսակից մի շփշ Կուբայի ռոմ Հանեց։ Քողարկեց վարագույրով։
— Ձեւի Համար երեք Հարյուր գրամ վերցնե՞նք:
— Ու գարեջուր,՛ ասում եմ,– եթե սառն է…
Երեք Հարյուր գրամ օղի պատվիրեցինք, երկու աղցան ու մեկական կոտլետ։
— Ասլխտամիս կցանկանայի՞ք,– Հարցրեց մատուցողր։
— Արդեն լեզվիդ ես տալիս,– արձագանքեց Կուզինր։
ՍրաՀն ամայի էր։ Բեմի Հարթակին տեղավորվել էին չորս երաժիշտ։ Ռո– յալլլ, կիթառը, կոնտրաբասն ու Հարվածայիններր։ Կաղնեփայտե նոտակալներս զարդարված էին թիթեղյա քնարներով։
ԿիթառաՀարր թաշկինակով գողտուկ սրբեց կոշիկները։ Հետո մոտեցավ Խոսափողին ու Հայտարարեց․
— Առողջարանային Ազալեմմայից վերադարձած մեր ընկերների սլատվե–
Ր"Վ"
Նա բազմանշանակ դադար տվեց։
— Կատարվում է «Անձրեւը կաթում է գնչես» քնարական երգը… Աներեւակայելի, բարձրախոսներում բազմապատկված դղրդոց ԼսԼէ^Յ՛
Երաժիշտները խմբռվփ ինչ֊որ բան Էին գոռում։
— Գիտե՞ս ինչ Է Աղա լեմման,– աշխուժացավ Կուզինր։– Էստոնիայի ամենամեծ ճամբարային ավանը։ Ուղղիչ֊աշխատանքային ճամբար, կա լան առաքում, ներքին բանտ… Լա՛՛վ, գնացի՛նք…
Նա բարձրացրեց բաժակը։
— Կենա՛ցդ։ Որգո՚ււլ կենացը։
— Հանդիպման Համար։ Ու որ վեւր9ինը չլինի՛՛․
Երկու զույգ ինքնամփոփ պարում Էին սեղանների արանքում։ Սեւուսպի– տակ Հագուստներով մատուցողներն ասես պինգվիններ լինեին։
— Ջխտե՞նք։ Նորից խմեցինք :
Կուզինր արագ մի բան ծամեց ու սկսեց․
— Որ ասեմ ոնց եղավ՝ մաքուր թատրոն։ Նավամեխանիկականմււմ Էի աշխատում, մենակ Էի։ Ծանոթացա Էդ կնկա Հետ, ինքն Էլ Էր մենակ։ Ջեմ ասի, թե այլանդակ Էր, մի տեսակ ուրիշ Էր՝ իրա մտքերի Հետ։ Սկսեց գնալ֊գալ, ոնց ասած՝ լվանալ, արդուկել… Զատիկին միացանք… ԶԷ, Աստվածացնի տոնին… Թե չէ, գործից Հետո դատարկություն էր… Մարդ ինչքա՞ն կարա
32
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
․ակի–– Սի տարվա չափ ապրեցինք… Ու թե ոնց էրեխով մնաց ՝ խելքս բան չի կտրում… Կպառ1լեր ոնց որ ձողաձուկր։ «Հո չե՞ս քնել» ՝ Հարցնում եմ։ ֊հհԶԷ,– ասում է,– ամեն ինչ լսում եմ»։ –«Մեֆղ Հեչ կրակ չկա»,– ասում եմ։ իսկ նա․ «Ոնց որ թե խոՀանոցում լույսր վառ․ է մնացել…»։ –«Ինչի՛՛ց իմա– ոար․․–»։ –«Տես, Հտչվիչր ոնց է աշխատում…»։ –«Լավ կլիներ,– ասում եմ,– նրանից սովորեիր…»։ էդպես էլ մի տարի ապրեցինք…
Կուզինր վարագույրի Հետեւից Հանեց ոյւմի չիչր, թեքեց՝ Հրավիրելով։ Նորից խմեցինք։
ԿիթառաՀարր ձգեց պիզակն ու գոռաց․
— Տուիկ Բ․–ի պատվերով, որ նստած է դռան մոտ, կատարվում է… Դադար՛․ Հետո ՝ ավելի շեշտված․
— Կատարվում է «էս ի՞նչ թույն տվիր…» քնարական երգր։
— Իսկ դու ամուսնացա՞ծ ես,– Հետաքրքրվեց Կուզինր։
— Եղել եմ։
— Բա Հիմա՞։
— Հիմա ՝ ոնց որ թե չէ։
— Երեխաներ ունե՞ս։
— Ունեմ։
— Շա՞տ։
— Շատ… ԱղչԴկս։
— Գուցե դեռ ամեն ինչ տե՞ղն րնկնի։
— Դժվա՜ր…
— էրեխեքն են մեղք։ էրեխեքն, ախր, մեղք չունեն… Անձամբ ես նրանց «կյանքի ծաղիկներ» եմ կոչում… Սի–մի Հատ է՞լ։
— կր"լ։
— Դարե^բով։
— Բնականաբար։
Դիտեի՝ էլի երեք բաժակ, ու՝ վեր^ բոլոր գործերին։ Այդ առումով ճիչտշ առավոտից խմելն է։ Խմեցիր՝ ամբող՚է օրն ազատ ես…
՜ Լսի՛,– ասում եմ,– տղայիդ անունր Լեմբիտ դիր։
՜ Ինչի՞ Լեմբիտ,– զարմացավ Կուզինր՛․– Վոլոդյա ենք ուզում, է։ Ի՞նչ է էդ Լեմբիտր։
— Լեմբիտր անուն է։
— Ինչի՞, Վոլողյան անուն չի՞։
— Լեմբիտր բանաՀյուսությունից է։
՜ Ի՞նչ է էդ բանաՀյուսությունր։
— ժողովրդական ստեղծագործություն:
՜ Իսչ կապ ունի ժողովրդական ստեղծագործսւթյունր։ Անձամբ ես ու–
33
Սեբգնյ ԴաԱաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
զում եմ տղայիս Վոլոդյա կոչեմ… ժաոյյյնգին անուն տա/ն էլ կարեւոր է։ Իմ անունն, օրինակ, Գրիչա են գրել, ի՞նչ դուրս էկավ։ Մեծացա ՝ ի՞նչ դառա։ Հարբեցող… Թող Հենց էդպես էլ գնեին՝ Հարբեցող… Մի հատ է՞լ։ Խմեցինք, արդեն առանց ծամելու։
— Անունր Վոլոդյա գնես,– բարբառում էր Կուղինշ,– ուզվորի մեկը դառնա։ Շատ բան, իհարկե, դաստիարակությունից է կախված…
՜ Լսի՚>– ասում եմ,– անունր ժամանակավոր Լեմբիտ դիր։ Մեր խմբագիրր դրա համար փող է խոստացել։ Սի ամսից, որ գրանցելիս լինեք, անունր կփոխես…
— Ինչքա՞ն,– հետաքրքրվեց Կուղին ր։
— Քսանհինգ ռուբլի։
— էրկու չիշ ու ծամելու։ Եթե էստեղ…
— Առնվազն։ Գոլ նստի, զանգեմ՝ գամ…
Իշ^ա ավտոմատի մոտ։ Զանգեցի հիմնարկ։ Խմբագիրը տեղում էր։
— Հենրի՚խ Ֆբանցեւիչ, ամեն ինչ օ քեյ է։ Հայրիկը ռուս է, մայրը ՝ էստո– նոլՀի։ Երկուսն էլ նավամեխանիկականից…
— Մի տեսակ եք խոսում,– ասաց Տուբոնոկր։
— Հեռախոսից է… Հենրի՚խ Ֆբանցեւիչ, շտապ ուղարկեք Հոլբերտին, Փողն էլ հետը։
— Ի՞նչ փող։
՚ Որպես խթան։ Որ երեխայի անունր Լեմբիտ դնեն… Հայրր համաձայն է քսանհինգ ռոլբլով։ Հակառակ դեպքում, ասում է, Ադոլֆ եմ գնելու…
— Գովչա՚թով, դուք Հարբած եք,– ասաց Տուբոնոկր։
— Ոչ մի դեպքում։
՜ ^աV՛ ղպարզենք։ Նյութր չորեքշաբթի պիտի պատրաստ լինի։ Հուրհրար Հինգ րոպեից դուրս է գալիս։ Սպասեք Ռատուշայի Հրապարակում։ Բանալին կտա ձեզ…
— Բանալի՞։
— Հա՛, խորհրդանշական բանալին։ Երջանկության բանալին։ Հանձնեք հորը… Համապատասխան պայմաններում… Բանալին երեք ու ութսուն արժի։ ՚ԲսանՀինգ ռուրլուց կհանեմ՛․
— Ազնիվ չի,– ասացի ես։ Խմբագիրը դրեց խոսափողը։
Բարձրացա վերեւ։ Կոլզինը, գլուխը սփռոցին, ննիլմ էր։ Այտի տակից շեղակի ցցվել էր Հացի ափսեն։ Ձեռքս դրեցի ուսին։
— է՛յ,– ասում եմ,– վեր կաց։ Մեզ Հուրհրան է սպասում։
— Ի՞նչ,– իրար անցավ նա։– Հուբե՞րտ։ Բա ասում էիր ՝ Լեմբիտ։
— Լեմբիտն ինքր չի։ Լեմբիտը քո տղան է։ ժամանակավոր… 34
— Հա՜, տղա եմ ունեցել։
— Անունր Լեմբիտ է։
— Սկզբում Լեմբիտ, Հետո ՝ Վոլոդյա։
— Իսկ Հուրհրար մեզ փող է բերում։
— Փող ունենք,– ասաց Կուզինը,– ութ ռուբլի։
— Հաշիվր պիտի վւակենք։ Ո՞ւր է մատուցողը։
— է՜յ։ Ապխտամի՚ս, ո՞ւր ես,– գռռաց Կուզինը։ Հայտնվեց մատուցողր․ շրթունքներր վշտոտ սեղմված էին։
— Մի ափսե չբարդվել է։
— ԸՀր,– ասաց Կուզինը,– ես եմ մռութով՝ սեղանին, շը՚խկ։ Նա անհարմար զգալով՝ ծոցագրպանից Հանեց փշուրները։
— Զուգարանում էլ փուստ եք տվել,– ավելացրեց մատուցողր,– պետք է ավելի ուշադիր անել…
— Գնացիր ստեղից,– անսպասելի բարկացավ Կուզինր։– Թե չէ քաչալդ կպսպղացնեմ…
— Պարտականություններր կատարելիս խորՀուրղ չէի տա։ Կարող ես եւ բանտ ընկնել։
Փողը տվի մատուցողին:
— Կներեք,– ասում եմ,– րնկերս տղա է ունեցել։ Տեսնում եք, սիրտր լցված է։
— Լակել եք ՝ ձեզ քաղաքավարի պաՀեք,– նաՀանՀեց մատուցողր։ Վճարեցինք ու դուրս եկանք։ Ուղիղ անձրեւի տակ։ Հուրերտի մեքենան
կանգնած էր Ռատուշայի մոտ։ Նա ազդանշան տվեց ու բացեց դոն ակր։ Մտանք, նստեցինք։
— Ահա փողը,– ասաց Հուբերտը,– խմբագիրր վախենում է, որ խմելով կրնկնես…
Մթության մեչ՝ նրանից վերցրի թղթադրամներն ու մանրր… Հուրհրար մի ծանր տուփ տվեց։ ֊ է՞ս ինչ է։
— «Պսկովյան Հուշանվեր»:
Բացեցի տուփր։ Մեքը ոչ մեծ բալալայկայի չափի, նիկելած բանալի էր։
— Հա՜,– ասում եմ,– երջանկության բանալին։
Բացեցի դուռն ու բանալն շպրտեցի աղբարկղը։ Հետո Հուբհրտին ասացի ․
— Արի խմենք:
— Ախր մեքենայով եմ։
— Մեքենան թող ու գնացինք։
— հեռ խմբագրին պիտի տուն տանեմ։
— Թող ոտով գնա, ճարպոտ խոզը…
— Հասկանո՞ւմ ես, տուն են խոստացել։ էդ որ չլիներ…
35
Սեբգեյ Դռվըսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Ինձ մոտ կապրես,– ասաց Կուզինը,– կնկաս գյուղ կուղարկեմ։ Պսկով, Ուսոխի։ էնտեղ ամառվանից մարգարինի երես չեն տեսել…
— Գնացի, տղե՚րք, ժամանակն է,– ասաց Հուրերտր…
Մենք նորից ելանք անձրեւի տակ։ «Աստորիա» ռեստորանի լուսամուտները չողչողում–կանչում էին։ Լապտերը խավարից խլում էր ղռան դիմացի գույնզգույն ֆբավասը…
Արժե" մանրամասն պատմել, թե ինչ եղավ Հետո։ Ինչպես ուղեկիցս ելավ բեմաՀարթակ ու գոռւսց․ «Ծախեցի՜ն Ռուսաստանը…»: Հետո էնպես խփեց բարապանին, որ գլխարկը թռավ պաՀախցիկ… Ու թե Հետո մեզ ոնց տարան միլիցիա… Ու ոնց բաց թողեցին իմ վկայականի չնորՀիվ… Ու ոնց կորցրի նչոլմներով նոթատետրս… Իսկ Հետո՝ նաեւ Կուզինին…
Արթնացա Մարինայի մոտ, կեսգիչերին։ Սենյակը լցվել էր դժգույն մթն– չաղով։ Անտանելի բարձր թխկում էր զարթուցիչը։ Անուշադրի սպիրտի ու թաց Հագուստի Հոտ էր գալիս։
Շոշափեցի քունքիս քերծվածքը, ուռել էր։
Մարինան, տխուր ու կարծես սմքած, նստել էր կողքիս։ Մեղմ շոյում էր գլուխս: Շոյում ու կրկնում էր․
— Խե՜ղճ տղա… Խե՜ղճ տղա… Խե՜ղճ տղա… Ո՞ւմ է ասում, մտածում եմ, ո՞ւմ…
— ԿՈՄՊՐՈՄԻՍ ՎԵՑԵՐՈՐԴ ․֊
(«Երեկոյան Տալլին»։ Ամենշաբաթյա ռաղիոծրագիր։ Մարտ։ 1976 թ)
…13․30։ «ՀԱՆԴԻՊՈՒՄ ՀԵՏԱՔՐՔԻՐ ՄԱՐԴՈՒ ՀԵՏ։ Վլադիմիր Մերկին։ Տնտեսության գալիք օրը»։
Լ․ Ագապովայի եւ Ս․ Դովլաթովի ռադիոակնարկում ներկայանում է տնտեսական գիտությունների թեկնածու Վլադիմիր Գրրգորեւիչ Մերկինը։ Դուք կլսեք նրա անմիջական ու հետաքրքիր զրույցը ԱՍՀՄ֊ում տնտեսական առաջընթացի եւ ժամանակակից Արեւմուտքի անշրջելի ֆինանսական ճգնաժամի մասին։ Ընդմիջմանը՝ նորություններ եւ «Երաժշտական դադար»։
Ձորս տարի անց լբագրող Ագապովայի դեմքին խոր սպի կՀայտնվի մետաղյա գծագրական քանոնի Հարվածից։ Խելագար ոռնոցով նրա վրա կՀար–
36
․֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊Կոմպրոմիս
ձակվի ինքնուս ճարտարապետ Դեգտյարենկոն ՝ այդպես էլ եթեր չարձակված «Հստակություն» Հրապարակախոսական ռագիոՀազորդման Հերոսը։ Աւդ ա/լանդակ տեսարանից վեց շաբաթ առաջ լբագրոզուՀուն առաջին անգամ կպատմեն «Մոբիլե կոոպերատո» նախագծի եւ նրա Հանճարեղ Հեղինակի ՝ Տալլինի ֆաբրիկաներից մեկի սեւագործ բանվորի մասին: Ագապովան ակնարկ կգրի «Հանդիպում Հետաքրքիր մարդու Հետ» ծրագրի Համար։ Տեխնիկական բաժինը կպաՀանջի նախագծերը։ Փորձագետ Ջոլբարովը խնամված ձեռքերի մեջ մի վայրկյան կպաՀի պատճենաթղթի կեղտոտ, թրթռացող թերթիկներն ու այսպես կարտաՀայտվի․
— ինքնատի՜պ է։ Շա՜տ ինքնատիպ է։
ԼրագրողուՀին թեթեւացած ու Հպարտությամբ կրացա կան չի․
— Նա ընդամենը չորրորդ դասարանի կրթություն ունի։
— իսկ դո՞ւք,– քամաՀրանքով կՀետաքրքվի փորձագետը։– Դուք գիտե՞ք սա ինչ է։
— Մոբիլե կոոպերատո։ Շարժական տուն։ Ապագայի կացարանը…
— Սա վագոն է,– կընգՀատի Զուբարովը,– սովորական վագոն։ Իսկ ձեր Լը Կորբյուզեին պետք է շտապ Հիվանդանոց տանել…
Հաղորդումն անմիջապես կխոտանեն։ Հուսախաբ եղած Դեգտյարենկոն մետաղյա քանոնով կխփի Լիդայի գլխին։ Տալլինի ռադիոյի արտաՀաստիքա– յին թղթակցի կարիերան տեւական ժամանակով կընգՀատվի… Այդ ամենը՝ չորս տարի անց։ Առայժմ Հետեւենք նրան մինչեւ տրամվայի կանգառ։
Մինչ այդ ամպամած առավոտ էր եղել, ավելի վաղ ՝ գիշեր: ՛Ք՛նատ աղավնին, թիթեղը ճանկռելով, շրշում էր քիվի վրայով։ Հետո ՝ զարթուցիչ, պաղ Հողաթափեր, Հրմշտոց զուգարանի դռանը, թեյ, ծռմռված թաց պանիր, էլեկտրասափրիչի գվվոց, ամուսինը շտապում է աշխատանքի։ Դուստրը․ «Ես կարծեմ ասել էի՝ ձեռ չտա՜ք խալաթիս»… Եվ վերջապես․ անՀոդի փողոցների ցուրտը, քամին, ցինկե ջրափոսերը, գանգրամազ շնիկները պուրակում, տրամվայի դղրդոցը––
Փորձեմ նկարագրել նրան։ Չնայած Ագապովայի արտաքինը էական նշանակություն չունի։
ԱրտասաՀմանյան ռետինե կոշիկներ։ Ծանր դարչնագույն կիսաշրջազգեստը չի ընդգծում քայլքը։ Կայծակ ճարմանդով սինթետիկ բաճկոնակը շրշում է։ Երկնագույն գագաթով կեպին տար աղային է՝ Տա/լինի պոլիտեխնիկականի։ Դեմքը վճռական է, մշտապես մրսած։ Շպարի ոչ մի Հետք։ ժպիտի "այրէս ՝ բացակայող ատամ։ Միայն աչքերն են զարմանում, Հոնքերն անշարժ են, ինչպես վերշնագծի ժապավեն…
Հետեւում ենք մեր Հերոսուհուն։ Տրամվայի կանգառը…
«Տես աղջիկներն ինչ լա՜վ են Հագնվում։ Վերարկուն մի բան չի, բայց՝
37
Սեբգեյ Դովըսթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
արտասահմանյան: Կոճակների փոխարեն ինչ֊որ եղեւնու կոներ… Բայց նայվո՜ւմ է… Կամ էս մեկր, արտահագուստով… Հետույքին՝ կապույտ տերեփուկներ… Հպարտ քայլվածք, ոնց որ Լոլոբրիջիդայինը… Ամոանր մեկին էլ տեսա, ոտաբոբիկ… Քաղաքի կենտրոնում… Ո՛նց էր գնում, ո՛նց էր նայ– վոսՏ… Կարծես թե իմ հագածն էլ լբիվ արտասահմանյան է, ժողովրդական դեմոկրատիայի երկրներից։ Բայց տեսք չունի— Որտեղի՞ց են ճարում։ Արտասահմանցիների հե՞տ են ման գալիս։ Ամո՛թ… Բայց նայվո՛ւմ է…»։
Տրամվայի դռները ծանր բացվեցին։ Կարճ ու տառապալից գրոհ։ Նրա ճանապարհր մի լայն զինվորական թիկունք էր փակել։ Այտը սեղմվեց խավամազ խեղդող կտորին… Կառչեց բռնակից։ Կյանքս առկայծեց նիկելած խողովակի վրա…
— Կոպեկը մի գցեք…
Լիգան երերում է մետաղյա տոմսարկղի գլխին։
— Անցեք, անցեք, կան գնել– մնա ցել է օտարի պես…
Գլխավորը՝ չջղայնանալ, հումորով վերաբերվել։ Պիկ ժամին սովորական բան է։ Գլխավորը գրական հույզերի աղբյուր գտնելն է։ Այ էն տատիկին տեղ տվին։ Ուսանողը կոնսպեկտներն է թերթում։ Նույնիսկ զինվորականը բարեկիրթ դեմք ունի…
Եվ կրկին ՝ փողոց, մեքենաներ, մարդիկ, մարդկանց ու մեքենաների հաճելիորեն հուզ/ւչ անտարբերություն։ Հետո՝ նախասրահը, լայն մարմարե սանդուղքը, մաշված ծալքատեղերով գորգուղյակները… Ցուցանակ՝ «֊Պրոպագանդայի բաժին»։
Լիգան թակեց դուռն ու ներս մտավ։ Բոլորն անասելի ուրախացան: Կոլ֊ լեչովը հերթական գռեհկությունը դուրս տվեց։ Վերոչկա Կոտովան ժպտաց՝ առանց գլուխը բարձրացնելու։ ժենյա Տյուրինը օգնեց հանել բաճկոնը։ Մո– րալեւիչը հարցրեց․
— Հինգշաբթի լսեցի՞ր։ Անձամբ Յուրնան է գոհ քեզնից։
— ճի՜՞շտ։
Աենյակում ծխում էր անուղղելի անհաջողակ Վալյա Զմուտովը․՛ Ջմուտո– վը դերասան էր։ Գեղեցիկ, ցածր, զպբմանալի հնչերանգով բնատուր ձայն ուներ։ Հաղորդավար էր։ Վեց ամիս առաջ նրա հետ ողբերգական դեպք պատահեց։ Զմուտովը վաղ առավոտյան պիտի բացեր հաղորդումը, որն ուղիղ եթեր էր գնում։ Ընդամենը մի քանի բառ էր ասելու․ «Սիրելի ռադիոլսողնե՛ր։ Եթերում «Ողջույն, ընկե՛ր» ամենշաբաթյա ծրագիրն է»»։ Ու վեբչ^։ Մնացածը ՝ երաժշտություն ու ձայնագրություն: Եվ Զմուտովը ստանում է իր տասնմեկ ռուբլին։
Զմուտովը մտավ խցիկ։ Նստեց։ Մոտ բերեց խոսափողը։ Մտքում կրկնեց տեքստը։ Ծալեց թեզանիքները, որ ճարմանդները չշխկան սեղանին։ Սպա–
38
․ —֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
սեց՝ վառվի «Եթեր» գրությամբ լամպը։ Նախորդ օրվա խմածից հոգին տրտում էր։ Լամպը չէր միանում։
— Սիրելի ռադիոլսողնե՛ր,– մտախոհ ասաց Զմուտովը։
Պորտվեյնից խարկված լեզուն դժվար էր շարժվում։ Լամպը չէր միանում։
— Սիրելի ռադիոլսողնե՛ր,– կրկնեց Զմուտովը,– ի՜նչ զզվանք է… Սիրելի ռադիոլսողնե՛ր… Հա՛, էրեկ իզուր համը հանեցի…
Լամպը չէր միանում։ Ինչպես պարզվեց ՝ վառվել էր… Այդպիսի բան հարյուր տարին մեկ է լինում…
— Եթերում ամենշաբաթյա ծրագիրն է,– մարզվուււ էր Զմուտովը,– վե՛րի դրա մերը, թարգը տալիս եմ…
Ապակուց այն կողմ հայտնվեց խմբագրի աղճատված դեմքը։ Զմուտովը սառավ։ Գուռը բացվեց։ Գիմաղրող հաղորդավարին դուրս շպրտեցին սանղ– ղավանւլակ։ Նրա խումհարահոտ խոսքը սփռվել էր աշխարհով մեկ։ Գերա– սանն ազատվեց աշխատանքից…
Պատմությունը չի ավարտվում։
Զմուտովը մեկնեց Պսկով։ Որպես հաղորդավար աշխատանքի ընդունվեց ռադիոյում։ Տեղական ռադիո հեռարձակումը օրական ժամուկես էր։ Մնացած ժամանակը զբաղեցնում էին Մոսկվան ու Լենինգրաղը։ Զմուտովը երանության մեջ էր։ Նրան գնահատում էին որպես մայրաքաղաքային վարպետի։
անգամ նա հաղորդում էր վարում։ Գուռը անսպասելի ճռռաց; Մտավ մի մեծ դարչնագույն շուն։ (Ո՞ւսն էր։ Որտեղի՞ց): Զմուտովը զգույշ շոյեց նրան։ Շունը ծալեց ականթներն ու աչքերը հաճույքից կկոցեց։ Շան քիթն ասես բռնցքամարտի պստլիկ պսպղուն ձեռնոց լիներ։
— Գյուղի աշխատավորները զեկուցում են,– հայտարարեց Զմուտովը։ Այստեղ շունը անսպասելի հաչաց։ Գուցե՝ երջանկությունից։ Շոյանքով,
ըստ երեւույթին, նրան երես չէին տվել։
— Գյուղի աշխատողները զեկուցում են… Հա՛ֆ, հա՛ֆ, հա՛ֆ… Զմուտովին նորից ազատեցին։ Հիմա արդեն ՝ ընդմիշտ եւ ամեն տեղից։
Երբ պատմեց շան մասին, չհավատացին։ Որոշեցին, որ ինքն է հաչել, խում– հարից։
Զմուտովը մեկնեց Լենինգրաղ։ Օրեր շարունակ նստում էր ռադիոյում։ Սպասում էր իր ժամին…
Բոլորն անհաջողակներից խուսափում են։ Լիգան ժպտաց նրան։
Պրոպագանդայի բաժնին Ագապովան վաղուց էր թղթակցում։ Բոլորը նրան սիրում էին։ Ահա վարիչ Նինա Իգնատեւնան էլ սիրալիր գլիավ արեց․
՜ Լի՚դոչկա, անցեք ինձ մոտ։
Առանձնասենյակում լռություն է, հղկափայլ սեղան, անհամար գրիչներ: • ահարաններում, ապակիներից այն կողմ, երեւում են հուշանվերներն ու
Մի
39
Սեբգեյ Դռվըսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Հանրագիտարանների կագմակողերր։ Նինա Իգնատեւնայի գրասեղանի գա– րակռւմ՝ շրթներկ, Հայելի ու տուչ։ Իսկ ընդՀանրապես՝ Հաճելի է․ երիտասարդ Հետաքրքիր կինր ՝ այդսլիսի լուր^ աշխատասենյակում։
— Լի՚ղոչկա, ուզում եմ ձեզ նոր խորագիր առաքսւրկել։ «Հանդիպում Հետաքրքիր մարդու Հետ»։ Ընդ որում, պարտագիր չէ՝ գիտնականի կամ տիեզերագնացի։ Ընդդրկոլմր չափազանց մեծ է։ Ուշագրավ Հորրի, անսպասելի Հրապուրանք, կենսագրության որէւէ մանրամասն։ Ենթադրենք ՝ Համեստ նոմենկլատուրային գլիյավոր ՀաշվապաՀր գաղտնի… չգիտեմ… ինչ որ կուզեք… Հիմա չեմ պատկերացնում՚… Ենթադրենք ՝ գաղտնի…
— Պղեում է անչավւաՀասներին,– Հուշեց Լիգոչկան։
— Ուրիշ րան նկատի ունեի։ Ենթադրենք ՝ նա գաղտնի…
— Սանսկրիտ է ուսումնասիրում…
— Այդ կաՐգի մի րան։ Միայն թե՝ սոցիալական առումով ավելի կարեւոր։ Ենթադրենք միլիցիոներն ինչ֊որ մեկին օգնում է գտնել Հարազատ մարդուն…
— րրա մասին կինո կա։
— կոնկրետ րան առաԳարկել չեմ կարող։ Պետք է մտածել։ Այ, օրինակ, «Կալեւ» ֆաբրիկայում «Միայնակ կնոի> նկարաՀանումներն էին։ Հիշո՞ւմ եք, դերասանուՀին Գորոնինան էր։ ԱՀա, նկարաՀանումներին մասնակցող տղան արտադրամասերից մեկի պետ է դարձել։
— Ինձ այղ թեման դուր է գալիս,– ասաց Լիգան,– զգում եմ՝ իմն է։
՜ Ս՝յԴ թեման արդեն Արվի՚է ^իիյսկն օգտագործել է։ Ես սկզբունքն եմ ասում։ Պիտի ձերր գտնեք; Ենթադրենք, ծեր գեներալին տարել են վիբսւՀա– տոլթյան։ Ու Հանձին վիրաբույժի նա ճանաչում է իր նախկին սպասյակին…
— Ազգանո՞ւնր,– Հարցրեց Լիգան։
— Ո՞ւմ։
— Ի՞նչ է այգ գեներալի ազդանունր։ Կամ սպասյակի։
— Պայմանական եմ ասում… Գլխավորն այստեղ անսպասելիությունն է, Հանելուկր, դիպվածր… Բազմապլան //յանքր… Գրսից մի րան է, ներսից՝ մեկ ուրիշ…
— Շատերի կյանքն է էդպես,– Հոգոց Հանեց Լիգան։
— Սի խոսքով, գործի անցեք,– աննկատ գրգռվածությամբ ասաց Նինա Իգ~ նատյենան :
Լիգոչկան դուրս եկավ աշխատասենյակից։
Հետաքրքիր մարդիկ նրան ման կուց էին շրջապատում։ Հայրր ծանոթ էր էրենրոլրգի Հետ։ Նկարչության ոլսուցիչր դպրոցում չգնաՀատված Հանճարի Համարում ուներ։ Հետո նրան մի ավազակ էր սիրաՀետում, նույնիսկ բանաստեղծություն նվիրեց։ Ինստիտուտի պրոֆեսորներն ապշեցնում էին իրենց խենթություններով։ Նրանցից մեկի շալվարն, օրինակ, միշտ անկոճկել
40
Կոմպրոմիս
էր։ Հետաքրքիր մարդ էր ամուսինր․ ավագ տնտեսագետ, բայց գրում էր տա– ոյոսխտլներով։ Գուստրր Հանելուկային էր թվում, անվերի լռում էր։ Իսկ վերջին ժ՜ամանակներս՝ այն աստիճան, որ Լիգան մտածեց՝ Հո Հղի էի՛՞՛՛՛ Տնային կառավարչությունից էլեկտրիկ կանչեցին, պարզվեց ՝ նստած է եղել, վայ թե սպանության Համար։ Սի խոսքով, բոլոր մարդիկ էլ Հետաքրքիր են, եթե խորանաս…
Մասնագիտությամբ Լիգոչկան բժիչկ֊Հիգիենիստ էր։ Սկսեց Հիշել նախկին Համակուրսեցիներին։ Պավինսկին, Ռոժինր, Յանկելեւիչր, Ֆեոֆանովր… Միշչենկոն, կարծեմ, սպորտով էր զբաղվում։ Լեւինր գիտության ասպարեզ մտավ՛՛․ Լեւ՜ինր, Բորկա Լեւ՜ինր, պրոֆեսոր, խելքի ծով, գիտությունների դոկտոր․․, Ասում են ՝ Ֆրան սի այ ում է եղել…
Ագապովան Հանեց նոթատետրն ու մաքուր Է9ին գրեց ՝ Լեւին։
Սկսեց Հիշել ամուսնու ծանոթներին։ իՀարկե, նույնպես Հետաքրքիր մարդիկ են։ Տնտեսագետներ։ Կալինինր, օրինակ, պնդում է, թե գործազրկությունն առաջընթացի խթանիչ է։ Թե չէ բոլորր մտածում են ՝ իրենց գործից չեն ազատի։ Իսկ եթե ազատեն էլ՝ ոչինչ։ Կանցնի դիմացի մայթն ու աշխատանքի կտեղավորվի Հարեւան գործարանում։ Այսինքն, կարելի է բացակայել, չա– րաշաՀել… Կալինինր դժվար թե Հարմար գա։ Չափազանց առաջադեմ է… Իսկ էդ Մեր կինն րնդՀանրապես։ Հարցնում են՝ ի՞նչը կարող է կտրուձլ զարգացնել մեր տնտեսությունս։ Պատասխանում է՝ պատերազմր։ Պատերազմս եւ միայն պատերազմր։ Պատերազմր կարգապաՀոլթյուն է, գիտակցականության աճ։ Ցանկացած թերություն պատերազմին կվերագրվի… կարծում եմ՝ Մեր– կինն էլ Հարմար չի… Այ, օրերս մի բանասեր էր եկել ծանոթ լրագրողուՀու Հետ… Կամ վայ թե նույնիսկ թարգմանիչ էր։ Ուղեեցորդող զորքերում, ասում են, պաՀնորդ է եղել։ Սարսափելի բաներ էր պատմում… Ազգանունը ռուսական չէր՝ Ալիխանով։ Անկասկած՝ Հետաքրքիր մարդ է…
Այդպես Լեւին ի կողքին նոթատետրում Հայտնվեց Ալիխանովր։
Այ, մի թեկնածու էլ գտնվե՜ր… Եվ այստեղ Լիգան Հիշեց, որ Հարեւաններին Պորխովից Հյուր է եկել ազգականր։ Թե՞ ծանոթր։ Կարծես Միլկա Օսինսկայան էր պատմում բակում։ Հանելուկային ճակատագրով մեկր։ Վայ թե՝բռնադատված, կամ՝ Հակառակր… Գավառական ղեկավարր Հետաքրքիր է։ Կարելի է ինքնատիպ օգտագործել։ «Չկա աշխարՀագրական գավառ, գավառամտություն ր Հոգեւոր է…»։
Այսպես Լեւին ի ու Ալիխանովի կողքին Հարցական նշան Հայտնվեց։ Եվ փակագծում՝ Միլկա Օ֊ի ազգականր…
Կարելի է ՀոգապաՀուստ ունենալ նաեւ րնթերցասեր տնային կառավար– չրն։ Սիմենոնով էր Հետաքրքրվում։ ոայց Լիգան նրա Հետ առճակատման մե9 էր մշտապես լիքր աղբարկղերի պատճառով… Լա՜վ… Պետք է գործի անցնել…
41
Սեբգեյ Դռվւաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Ցտեսությո՛ւն, Վե՚րոչկա, տղանե՜ր…
— Ագա՚պովա, չէլորե՚ս…
Զանգեց Բորկա Լեւինին ՝ Հիվանդանոց։ Սա ճանաչեց, ուրախացավ, պայմանավորվեցին Հանդիպել։
Նախկին պաՀնորդր, պարզվեց, տանն էր։
— Եկեք,– ասաց,– ու եթե կարելի է՝ երեք շիչ գարեջուր առեք։ Փողն անմիջապես կտամ։
Լիգան մտավ Կարյա փողոցի մթերայինր, գարեջուր գնեց։ Շենքր նորակառույցների շրջանում է։ Մքւ շքամուտքից մյուսը՝ մի կիլոմետր…
Ալիխանովր դիմավորեց չեմին: Հսկայական երիտասարդ էր ՝ նեղ ճակատով ու թուլակամ կզակով։ Աչքերում ինչ֊որ կեղծ նեապոլիտանական բան էր փայլում։ Սկսեց ինչ֊որ անլուրջ ու անգրագետ բան ասել ու ոչ մի կերպ ավարտել չէր կարողանում․
— Ինչո՞վ եմ պարտական, Լի՚ղոչկա, այն Համընթաց քամուն, որը… որին… Գարեջուր ճարեցի՞ք։ Խելո՛՛քս։ Հանվե՛ք։ Այստեղ ահավոր թափթփած է;
Սենյակը սարսափելի տպավորություն էր թողնում։ Բազմոցը թաղվել էր թղթերի ու մոխրի մեի Սեղանը խեղդված էր գրքերի կույտի տակ։ Նախապատերազմյան գրամեքենայի սեւ կմախքը։ Պատին՝ ինչ֊որ ժանգոտ յաթաղան։ Կեղտոտ ամանեղեն ու շառագույն մրուր ՝ գավաթներում։ Ծովատառեխի փայլատ շեղբերը՝ թերթի պատառի վրա…
— էս կողմ եկեք: էստեղ մի քիչ մաքուր է։ Վերակացուն բացեց գարեջուրը։
— Հա՜, յուրահատուկ է ձեզ մոտ,– ասաց Լիգան։– Ես, ախր, մասնագիտությամբ Հիգիենիստ եմ։
— Հակասանիտարական վիճակի Համար ինձ ընկերական դատարանի առաք կանգնեցրել են։
— Եվ խ՚էով ավարտվե՞ց։
— Ոչնչով։ Ըմբոստ ոգի խաղացի։ Պոետ եմ, իբր, յոգ, բուդդիստ ու կեղտի մե^ եմ ապրում… Գարեջուր կուզե՞ք։
— Ջեմ խմում։
— Ահա փողը։ Սի ռուբլի, տասնմեկ…
— Դատարկ բա՜ն է,– ասաց Լիգան։
— Ո՛չ, կներեք,– ըմբոստացավ Ալիխանովր։
Լիգան մանրադրամը լցրեց գրպանը։ Վերակացուն Հմտորեն խմեց Հենց
աՒց։
— Թեթեւացա,– մտերմավար ասաց նա։ Հետո նորից փորձեց, արդեն գրո– Հով, ՀաղթաՀարել ծանրաչունչ դարձվածքը։– Ինչո՞վ եմ պարտական, կարելի է ասել, այն անսպասելի Հաճույքին, որ…
42
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կռմպյամիս
— Գուք բանասե՞ր եք,– Հարցրեց Ագապովան։
— Ավելի ստույգ՝ լեզվաբան։ Զբաղվում եմ ռուսական «Շչը»–ի հնչոլթա– բանւսկան Հիմնախնդրով…
— Այդպիսի խնդի՞ր կա։
— Ամենակենսականներից է… Լսեք, ի՞նչ է պատաՀել։ Ինչո՞վ եմ պարտական անսպասելի Հաճույքին ՝ տեսնելու…․
ՊաՀնորդը երկրորդ շիշը ղատարկեց։
— /ՒադիոՀազորգում ենք պատրաստում՝ «Հանդիպում Հետաքրքիր մարդու Հետ»։ Ինքնատիպ կենսագրությամբ Հերոս է պետք։ Գուք բանասեր եք։ Ավելի ստույգ՝ լեզվաբան։ Նախկին պաՀնորգ։ Բազմանիստ կյանք ունեցող մարդ––– Ձեր կյանքը բազմանի՞ստ է։
— Վերջին ժամանակներս ՝ այո,– ազնվորեն պատասխանեց պաՀնորդր։
— Մանրամասն պատմեք ձեր բանասիրական Հետազոտությունների մասին։ Ցանկալի է՝ մատչելի կերպով։
— Ավելի լավ է ռեֆերատս տամ։ Գլուխս մի տեսակ լավ չի աշխատում։ էստեղարենք էր։ Հիմա կգտնեմ։
Ալիխանովր նետվեց դեպի թղթե նստվածքները։
— Հաքորղ անգամ,– Հանգստացրեց Լիգան։– Մենք երեւի էլի Հանդիպենք։ Սա նախնական զրույց է։ Ուզում եմ Հարցնել… Դուք պաՀնորղ եք եղել։ Գա վտանգավո՞ր է, վտանգ կա՞ր։
Ալիխանովր չուզելով պատասխանեց․
— Վտանգ, իՀարկե, կար; Օղի չատ էինք խմում։ Լոսյոնից էլ չէինք Հրաժարվում։ Սրտին վնաս է…
— Նկատի ունեի կալանավորներին: Ախր սարսափելի մարդիկ են։ Ոչ մի սրբություն…
— Սովորական մարդիկ են,– երրորդ շիշը բացելով՝ ասաց Ալիխանովր։
— Ես շատ եմ կարդացել։ Ուրիշ աշխարՀ է… Իր օրենքներով… Խիզախություն է պետք… Գուք խիզա՞խ մարգ եք։
Ալիխանովր վերջնականապես չփոթվեց։
— կո՚ւբա,– ասաց նա։
— Լի դա։
՜ Լի՜դա,– Համարյա ճչաց Ալիխանովր։– Հիմա վեց ռուբլի կճարեմ։ Մարդասեր Հարեւաններ ունեմ։ Կեսլիտրանոց ու չոր գինի կվերցնենք: Գլուխս մի տեսակ վատ է աշխատում։
— Ես չեմ խմում։ Գուք խիզա՞խ մարդ եք :
՜ "գիտեմ։ Առաք երկու լիտր խմում էի։ Հիմա յոթ Հարյուր գրամից չաղ– վում եմ… Տարի՜քը…
՜ "եք Հասկանում։ Ինձ ինքնատիպ մարդ է պետք, Հետաքրքիր անՀատա– կանոլթյուն։ Գուք բանասեր եք, նուրբ զգացողությամբ օժտված անհատ։
43
Սեբգեյ Դովլաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Մինչ այդ պահնորդ եք եղել։ Ամեն օր վտանգել եք ձեզ։ Հոգու, նրբությունը հաճախ զուգորդվում է ֆիզիկական կոպտությանը…
— Ես ձեզ ե՞րբ կոպտեցի;
— Ինձ չէ։ Գոլք պահպանում էիք կալանավորներին
— Ավելի չատ մեզ էինք պահպանում։
— Որտեղի՞ց է այդ սպին։ Համեստություն մի արեք, խնդրում եմ…
— Սպի չի,՜ դ՚ւչեց Ալիխանովր, ֊ չիբան է։ ՛Քորեցի… Կներեք…
— Համենայնղեպս, կուզեի իմանալ ինչ էիք զգում Հյուսիսում։ Պատկերավոր ասած ՝ ինչի՞ մասին էր լռում տունդրան։
— Ի՞նչ։
— Ինչի՞ մասին էր լռում տունդրան:
— Լի՛գա,– վայրենու պես գոռաց Ալիխանովր։– Ես այլեւս չեմ կարող։ Ես պիտանի չեմ ռագիոՀազորգման Համար։ Երեկ Հարբել եմ։ Պարտքեր ու ալիմենտներ ունեմ։ Ինձ Հիչատակել է «Գերմանական ալիքը»։ Ինչ֊որ առումով այլախոՀ եմ։ Ձեզ կազատեն աշխատանքից… Գործ չունեք…
․ Լիդան պտտեց֊Հագցրեց ինքնահոսի կափարիչը։
— Ափսո՜ս,– ասաց նա,– հետաքրքիր նյութ է։ Ցտեսություն։ Կզանգեմ։ Իսկ մինչ այդ գտեք ռեֆերատը…
ՊաՀնորդր կանգնել էր ՝ ուժաՀատ ու գույնլլ գցած։
— Մի րոպե,– ասաց նա,– ես էլ եմ գալիս։ Մարդասեր Հարեւաններ ունեմ… Սանդղավանդակին բաժանվեցին։ Լիդան իխսվ ներքեւ։ Ալիխանովր սուրաց չորրորդ Հարկ…
Լեւինր գրկեց Լիգային ու երկար նայում էր։
— Հա՜՛,– ասաց նա,– տարիներն անցնում են, տարիներն անցնո՛՛ւմ են…
— Ծերացե՞լ եմ։
— Ոնց ասեմ… Ձեւի ես եկել…
— Իսկ դու փչվել ես։ Ամո՜թ։ Գալինան տա՛՛նն է;
— ժողովի է դյզրոցոլմ։ Մեր տղան խուլիգան է մեծանում… Չաղանո՞ւմ եմ, ասում ես։ Կինս խորՀուրդ է տալիս․ «Լավ կլինի առավոտները վազես՝»։ Իսկ ես ասում եմ․ «Մեկ որ վազեցի, էլ Հետ չեմ գա…»։ Սուրճ կխմե՞ս։ Հան– ղի՛…
— Միայն ձեզնից Հետո, բժի՛շկ,– Հին կատակը Հիշեց Լիգան։
Անցան Հյուրասենյակ: ՁողաֆաՀ ՝ վառված լուսամփոփով։ ԱրտասաՀ– մանյան ամսագրեր ՝ լուսամուտի գոգին :
— Լավ է քեզ մոտ,– ասաց Լիդան,– նոր բնակարաններում սարսափում ես։ Ամեն ինչ կոկված, լիքը բյուրեղապակի…
— Բյուրեղապակի ես էլ ունեմ,– պարծեցավ Լեւինը։ ֊Ո՞ւր է։
44
․, Կոմպրոմիս
— Գրավատանը։
՜ էւՒ քաղցկեղածիններո՞վ ես զբաղվում;
—ԸԿ՚։ ՚
— Պատմի՛։
՜ Մի րոպե, թեյնիկը դնեմ կրակին:
— Սպասում եմ…
Լիդան Հանեց նոթատետրը, գրիչը ռ՚– «ԲՏ»–ի տուփը։ Լեւինը վերադարձավ։ Ծխեցին;
— Ֆրանսիայում եղե՞լ ես։
— Երկու շաբաթ։
— Ու ո՞նց էր։
— Սովորական։
— Ավելի կոնկրե՞տ։
— Աշխատասեր ժողովուրդ, ռեակցիոն բուրժուազիա, տնտեսական ճգնաժամ, զանգվածների աղքատացում…
— Մարդավարի պատմի։ Ֆրանսիացիք մեզ լա՞վ են վերաբերվում։
— Սատանան գիտի։ Բոլորի տրամաղրությունր բարձր է։
— Իսկ ո՞նց են ապրում։ ՖրանսուՀիները դուր եկա՞ն։
— Կարգին ապրուստ ունեն։ Լավ էին կերակրում։ Իմը երրորդ սեղանն էր։ Գինի, ճուտ, սուրճ, սերուցք… Սքանչելի ազբիկներ էին։ Ավելի ճիչտ՝ կամ այլանդակ, կամ գեզեցկուՀի։ Կարծում եմ՝ կոսմետիկայի Հարց է։ Շպարն ընդգծում է առավելությունները, իսկ թերություններր ՝ քողարկում… Իրենց ազատ են պաՀում, անմիքական: Սպիտակ սինթետիկ խալաթներ են Հագնում, լանջաբաց…
— Ի՞նչ խալաթ։ Հիվանդանոցում էի՞ր աշխատում։
— Չէի աշխատում։ Նիսում փորլուծ ընկա։ Մի օր ման եկա ու Հիվանդացա։
— Ուրեմն Ֆրանսիան գործնականում չես տեսել։
— Ինչի՞։ Գունավոր Հեռուստացույց ունեինք։
— Բախտդ չի բերել։
— Բայց, Հո՛ Հանգստացա:
— Որեւէ հետաքրքիր բան բերե՞լ ես։ Հուշանվերներ։ Փալաս֊փուլուս։
— Լսի՛,– աշխուժացավ Լեւինը,– մի փախած բան եմ բերել։ Մենակ թե՝ առանց քաղքենության: Գոլ, ախր, բժիշկ ես։ Հիմա կբերեմ։ Վովկայից եմ պահել։
— Ի՞նչ նկատի ունես։
— Լի՜գկա, առնանդամ եմ բերել։ Կաուչուկե անգամ, ոսկերչական աշխատանք։ Աստված վկա։ Ո՞ւր է կորել։ Երեւի Գալկան ուրիշ տեղ է գրել…
— Բայց ինչի՞դ է պետք։
45
Սեբգեյ Դռվչաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Ո՞նց թե։ Արվեստի գործ է։ Երգվում եմ։ Գալ/լային էլ դուր եկավ։
— Ոնց է՝ մաքսավորներր ձեռիցգ չեն առել։
— Հո ձեռիս չէի պահում, թաքցրել էի։
— Որտե՞ղ։ Ախր ասեղ չի…
— Մի տիկնո9 Խնդրեցի, մեր լաբորատորիայից։ Կանանց մեր պես չեն քրք՜ բում։ Նրանց Հնարավորություններն էլ մեծ են։ Ֆիղիոլոգիան ավելի… գաղտնապահ է…
— Մաքո՜ւր երեխա… Ավելի լավ է գործից խոսենք։
— Հիմա, սուբճբ բերեմ։
Սեղանին կոնֆետներ հայտնվեցին, վաֆլի, կիտրոն։
— Խտացրած կաթ բերե՞մ։
— Ջէ՛։ Պատմի՛։
— Ի՞նչ պատմեմ։ Զբաղվում եմ քիմիական ռեակցիաների մոդելավորումով։ Ժամանակին ուսումնասիրում էի ասբեստի փոչու քաղցկեղածնությունր…
— ՛հոլ ինձ ասա, քաղցկեղը հնարավո՞ր է բուժել։
— Մաչկի քաղցկեղյլ ՝ այո:
— Իսկ ստամոքսի քաղցկե՞ղն, օրինակ։
— Լի՚դոչկա, այդ հարցում կատարյալ քաոս է։ ՝Բաղցկեղածնի միլիդրամր ձի է սպանում։ Ցանկացած չափահաս մարւլոլ մատին այդ քաղցկեղածիններից այնքան կա, որ կարելի է մի երամակ թունավորել։ Ես, օրինակ, ծխում եմ, բայցեայնպես ոզչ՝ եմ… Ծուխն իր հերթին նույնպես… Մի՛ գրի։ ՝Բաղցկե– ղլլ նուրբ թեմա է։ Կարգելեն հաղորդումդ։
— Ջեմ կարծում։
— Ի՞նչ է, ժուռնալիստների հետ գործ չե՞մ ունեցել։ Գիմիր թերապեւտի, նրանց վիճակր երանելի է։ Ամեն ամիս սոցպարտավորություն են ստանձնում… Զանգի ձեր գրասենյակ, համաձայնեցրու։
Ագապովան զանգեց Նինա Իգնատեւնային: Սա վախեցավ:
— Լի՚ղոչկա, քաղցկեղյլ չատ տխուր թեմա է։ Բացասական հույզեր է արթնացնում։ Հիչեցնոլմ է հայտնի վեպր։ Որեէ լուսավոր բան գտեք…
— •Բադցկեղր գերխնդիր է։ ,
— Լի՚դոչկա, մի համառեք։ Գաղտնի հանձնարարական կա։
— Ինչ արած,– հառաչեց Լիղան,– կներե՛ք…
— Ո՞ւր,– զարմացավ Լեինր։– Նստի՛։
— Ես, ճիչտն ասած, գործով էի եկել։
— Յոթ տարի իրար չենք տեսել: Ուր որ է Գալկան կգա: Մի բան կխմենք :
— Կներես, բայց չէի ուզի նրան տեսնել։ Լեինր լուռ էր:
— Գու երջանի՞կ ես, Բո՚րյա։
46
—֊․֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կռմպբռմխ
Լեինր հանեց ակնոցը։ Հիմա նա նման էր երկտարեցու։
— ի՜նչ երջանկություն։ Ապրում եմ, աշխատում։ Գալկան, համաձայն եմ, ծանր մարդ է։ Նրա մեչՀ ինչ֊որ անկենդան բան կա։ Վոլոգյան բռի է, կարդացած, զարգացած բռի։ Ես, համենայնղեպս, գիտությունների դոկտոր եմ, պրոֆեսոր։ Իսկ նա երեկ ասում է․ «․՛հու անլիարժեքության բարղույթ ունես․․»՛
— Բայց չէ՞ որ դու գիտնական ես, մարդկանց ես ծառայում։ Պիտի հպարտանաս …
— ՎերԸ տուր, Լի՛գա։ Ես Գալինային ու էգ քաքլանին եմ ծառայում։
— Պարզապես անտրամադիր ես։
Լիղան արդեն կանգնած էր սանղղամուտին։
՜ Հրէ"՞՛–"՞ օս ո^3 գնացինք Նովգորոդ,– հարցրեց Լեինր։
— Բո՚րյա, էլ բան չասես։ Ամեն ինչ կարգին է։ Լա՛վ, գնացի։
Ու նա իֆավ ներքեւ․՝ ճանապարհին անձրեւանոցը բացելով։ Ջրիկ, ու գլխավերեւում հաստատվեց խայտաբղետ, թեթեւակի թրթռացող գմբեթը։
— Բա ո՛նց էինք սեխ գողանում,– սանդուղքներով ներքեւ կանչեց Լեինր…
Այղ ընթացքում մթնել էր։ Ջրափոսերում լողում էին Հրաներկ նեոնային լույսերը։ Անցորդների գունատ դեմքերն ինքնամփոփ էին թվում։ Շրջադարձից օրորվելով դուրս եկավ լույսով լեցուն տրամվայը։ Լիղան նստեց փայտե նստարանին։ Մալեց անձրեւանոցը։ Գիմացի սեւ ապակու մեչ* անդրադառնում էր հոգնած դեմքը։ Ինչ֊որ մեկին պարզեց փողը, տոմսը տվեցին նրան։ Ամ– րոզԸ ճանապարհին քնեց եւ արթնացավ գլխացավով; Գեպի տուն գնում էր դանդաղաքայլ, Հըափոսերն ընկնելով։ Լավ է ՝ չեխական ռետինե կիսակոշիկներն էր հագել։
Օսինսկիներն ապրում էին հարեւան մուտքում։ Արկաղին մարզիչ է ու մի գլուխ կատակում է։ Կրծքին, զամշե բաճկոնի տակ պսպղում է վայրկյանաչափը։ Միլկան ինչ֊որ տեղ քիմիա է դասավանդում։
Որդին հանելուկային անձնավորություն է։ Արդեն վեց տարի խուսափում է զինվորական ծառայությունից։ Վեց տարի փոխնիփոխ տարբեր հիվանդություններ է ձեւացնում՝ նեւրոզ, ստամոքսի խոց ու խրոնիկական հոդաբորբ։ Գերազանցել է լեգենդար հեղափոխական Կամոյին։ Այդ տարիների ընթացքում իսկապես ներվային է դարձել, փչացրել է ստամոքսն ու խրոնիկական հոդաբորբ ձեռք բերել։ Ինչ վերաբերում է բժշկական գիտելիքներին, ՚՚գորը վաղուց տվել֊անցել է ցանկացած տեղամասային բժշկի։ Բացի այդ, էազ էր հասկանում եւ ազատ խոսում էր անգլերեն…
Սի խոսքով, բավական հետաքրքիր մարդ է, միայն թե չի աշխատում…
47
Սեբգեյ Դավբսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Լիգան բարձրացավ երրորդ Հարկ։ Հանկարծ տուն գնալու անզուսպ ցանկություն ունեցավ։ Վանելով այդ միտքր՝ սեղմեց զանգի կոճակր։ Միլորղր խուլ Հաչեց․"
— Ներս արի,– ուրախացավ Միլա Օսինսկայան։– Ւգորն ինչ֊որ տեղ թրեւ․ է գալիս։ Արիկր Հավաքների է Մացեստայում։ Ծանոթացի՛ր։ Վլադիմիր Իվա– նռվիչն է։
Տեղից վեր կացավ վաթսուն տարեկանին մոտ մի ծանրամարմին մարդ։ Պարզեց ձեռքր, ներկայացավ։ Արժանապատիվ շարժումով կոնյակ լցրեց։ Միլան միացրեց Հեռուստացույցր։
— Բորշչ կուտե՞ս։
— Զէ՛։ Որքան էլ տարօրինակ է՝ կխմեմ։
— Ամենայն լավի կենացր,– բարեկամաբար ասաց Վլադիմիր Իվանովիչր։
Լայնաթիկունք, փարիժամ տղամարդ էր՝ գեղեցիկ բարակ ջեմպրով։ Դեմքը չափավոր, բայց կանոնավոր խմող մարդու դեմք էր։ Կինոյում այդպես են պատկերում պաշտոնաթող գնդապետներին: Պինդ ճակատ, սովորական, բացգույն աչքեր, ոսկե ատամնաշապիկներ:
Չխկացրին, խմեցին։
— Դուք խոսեք, ես տասր րոպեով մտնեմ Վորոբյովների մոտ,– ասաց տան– տիրուՀին։– Ռիտան ինձ Համար կոֆտա է գործում…
Ու գնաց։
— Ես, ճիշտն ասած, գործով եմ եկել,– ասաց Լիգան։
— Պատրաստ եմ ծառայել։
— ՌաղիոՀաղորղում ենք պատրաստում՝ «․Հանդիպում Հետաքրքիր մարդու Հետ»։ կուդմիլա Սերգեեւնան ձեր մասին որոշ բաներ պատմել է… Ու մտածեցի… Ինձ թվում է՝ դուք Հետաքրքիր մարգ եք…
— Ամենասովորական մարդ եմ,– ասաց Վլադիմիր Իվանովիչր,– չնայած, չեմ թաքցնի, աշխատանքս սիրում եմ, եւ կոլեկտիվում ինձ Հարգում են…
— Որտե՞ղ եք աշխատում,– Լիգան Հանեց նոթատետրը։
— Պորխովում «Կրասնայա զարյա»–ի մասնաճյուղն է։ Կոորդինատային ԱՀԿ֊ներ ենք ստեղծում։ Մհծ արտադրամաս է, առաջատար։ Երկրորդ եռամսյակի արդյունքներով Հասել ենք լուր1 Հաջողությունների։
— Զե՞ք ձանձրանում;
— ԶՀասկացա՞։
— Գավառում ձանձրալի չէ՞։
— Մեր քաղաքն աճում է, բարեկարգվում։ Նոր մշակույթի տուն, մարզադաշտ, բնակելի զանգվածներ… Գրեցի՞ք։
Վլադիմիր Իվանովիչր թեքեց շիշր։ Լիգան մերժողաբար օրորեց գլուխր։ Զրուցակիցը խմեց։ Որսաց թթու դրած սունկր։ Լիգան, մի փոքր սպասելով, շարունակեց․
48
․֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊— Կոմպրոմիս
— Իմ կարծիքով ՝ կարելի է գավառացի լինել մայրաքաղաքում եւ մայրաքաղաքի ըեւակիչ տունդրայում։
— Միանգամայն ճիշտ է։
— Այսինքն գավառր Հոգեւոր երեւույթ է, ոչ թե աշխարՀագրական։
— Հենց էդպես էլ կա։ Ընդ որում, մատակարարումը մեզ մոտ լավն է․ միս, ձու1լ, բանջարեղեն…
— Մայրաքաղաքի ստեղծագործական խմբերը Հյուրախաղերի գալի՞ս են։
— Բնականաբար։ ԸնդՀուպ ՝ Մագոմաեւր։ Վլադիմիր Իվանովիչր նորից լցրեց;
— Դուք երեւի շատ եք կարդում,– Հարցրեց Լիգան։
— Բա առանց դրա ո՞նց կլինի։ Միմոնովին Հարգում եմ։ Անանեւին՝ ռազմական Հուշերը, բնականաբար ՝ դասականներին․ Պուշկին, Լերմոնտով, Տոլստոյ… Վերջիններս, ինչպես Հայտնի է, երեքն էին… ՋաՀել ժամանակ բանաստեղծություններ եմ գրել…
— Հետաքրքիր է։
— Աստված Հիշողություն տա։ Այ օրինակ…
Վլադիմիր Իվանովիչր Հետ ընկավ բազկաթոռի թիկնակին․
Բոլորն են ձգտում Հերոս լինել, Համաշեշտ քայլում ենք շարքում, Ատալինի անվամբ աշխարՀր կպատենք, Երջանկություն ձեռք կբերենք մարտում…
Լիգան զսպեց Հիասթափությունը։
— Դժվա՞ր է արտադրամասի պետ լինելը։
— Անկեղծ ասեմ՝ Հեշտ չի։ էստեղ եւ՛ արտադրական գործոնն է, եւ՛ բարոյականը… Պլան, աշխատողների արտաՀոսք, միկրոկլիմա, աշխատանքից Հրաժարում… Իսկ գլխավորր՝ ժողովուրդն է պաՀանջկոտ գառեր է՛ս տուր, է՞ն տուր… Ոչ մի պարտականություն, իսկ իրավունք ՝ ինչքան ուզես… Ա՜խ, հայր Ստալինը չկա… Կարգ կար, կանոն կար… Մի րոպե ուշացար, դատվում ես։ Իսկ Հիմա… կապը կտրել է ժողովուրդը, անկարգացե՜լ… Շոլրջբոլորր երգիծաբաններ են, իմացա՛ր… Է՜Հ, չկա Հայրը…
— Ուրեմն դուք Հավանությո՞ւն եք տալիս անՀատի պաշտամունքին,– կամացուկ Հարցրեց Ագապովան։
Պաշտամո՜ւնք, պաշտամո՜ւնք… Պաշտամունքը կա ու լինելու է… Անհատ է պետք, իմացա՛ր, անՀա՜տ…
Վլադիմիր Իվանովիչր տաքացավ, Հարբեց։ Հիմա արդեն ձեռներին էր "՛ալիս, առաջ մղվում, պատառաքաղն էր թափահարում։
49
Սեբգեյ Դռվբսթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Ես դժվար կյանք եմ ապրել։ Ամեն ինչ էլ եղել է։ Ներքեւ եմ ընկել, թռել շատ վերեւ… Ես, ախր, մեր մեշ* ասած, ամուսնացած եմ եղել…
— Ինչո՞ւ ՝ մեր մեչ* ասած,– զարմացավ Լիգան:
— Ցակիրի զարմուՀու Հետ,– շշուկով ավելացրեց Վլադիմիր Ւվանովիչր։
— Այն Ցակիրի՞։
— ԸՀր՛։ Երեխա ունեինք։ Տզա…
— Ու որտե՞ղ են Հիմա։
— Չգիտեմ։ Տեսադաշտից կորցրի։ Երեսունինը թվին… Վլադիմիր Իվանովիէը լռեց, ամփոփվեց իր մե^։
Լիգան երկար սպասեց, Հետո Հուզվելով, կարմրելով, Հարցրեց․
— Այսինքն, ինչպե՞ս կորցրիք՛– Ինչպես կարելի է տեսադաշտից կորցնել Հարազատ երեխային։
— Դաժան ժամանակ էր, Լի՚ղոչկա, փոթորկուն, խստաշունչ ժամանակ։ Ընտանիքներ էին փլուզվում, դարավոր Հիմեր կործանվում…
— Ի՞նչ կապ ունեն դարավոր Հիմերը,– Հանկարծ ճչաց Լիգան։– Ես փոքր չեմ։ Ես ամեն ինչ գիտեմ։ Ցակիրին ձերբակալել են, ու դուք ստորաբար լքել եք ձեր կնոչՊւ ու երեխային։ Դո՛ւք… Դո՛ւք… Դուք անՀետաքրքիր մարդ եք։
— Ես կխնդրեի՜,– ասաց Վլադիմիր Իվնովիչը,– ես կխնդրեի՜… էդ տեսակ բառերով կատակ չեն անում…
Իսկ Հետո, ավելի խաղաղասիրաբար․
— Ձեզ ավելի Համեստ պաՀեք, Լի՚ղոչկա, ավելի Համեստ, ավելի՛… Միլորդը բարձրացրեց գլուխը։
Լիգան արդեն չէր լսում։ Վեր թռավ, միզանցքում կախիչից պոկեց բաճկոնակն ու շխկացրեց գուռը։
Սանդուղքների վրա խաղաղ ու ցուրտ էր։ Ստվերի պես անցավ անտեսանելի կատուն։ Տապակած ձկան Հոտը ձանձրույթ էր բերում։
Լիգան իֆավ ներքեւ ու կտրեց բակը։ Խոնավ մթնշաղը պաՀ էր մտել ավ– տոտնակների Հետեւն ու աղբար կղեր ի մոտ: Սեւին տալով ճռնչում էին աղքատիկ պուրակի ճյուղերը։ Ձյուների մեէ՝ մի փայտե ձի էր ընկած։
Լիգան բացեց փոստարկղը։ Հանեց «Տնտեսական թերթը»։ Ելավ վեր ու բացեց գուռը։ Ամուսնու սենյակում գվվում էր Հեռուստացույցը։ Կախիչին Տանյայի աշնանային վերարկուն։ Լիգան Հանվեց, ձեռնոցները գցեց Հայելու սեղանիկին։
Թեթեւ գլխով արեց ու դեպի զուգարան գնաց մի անծանոթ երիտասարդ։ Անլվա խոպոպները կապված էին դարչնագույն կոշկաթելով։ Թավշե շալվարը Հոսում էր քղանցքի պես։
— Տատյա՚նա, սա ո՞վ է,– Հարցրեց Լիգան
— Ասենք թե՝ ժենյան։ Պարապում ենք՛․
50
^
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊■֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊■֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Ի՞նչ։
— Ասենք՝ գերմաներեն։ Դեմ ե՞ս։
— Հետեւիր, որ ձեռքերը լվանա,– ասաց Լիգան։
— Ո՜նց ես սիրում ամեն ինչ գռեՀկացնել,– չար շշուկով ասաց դուստրը…
Լիգան ինձ զանգեց գիշերվա մեկին։ Ձայնը տագնապած ու խուլ էր․
— Ջարթնացրի՞։
— Զէ՛,– ասում եմ,– ավելի վատ…
— Մենակ չե՞ս։
— Մենակ եմ։ Մարինայի Հետ։
— Լուրչ՝ կարո՞ղ ես խոսել։
— Բնականաբար։
— Քո տեսադաշտում Հետաքրքիր մարդ կա՞։
— Կա։ Եվ նա ողջունում է քեզ։
— Վեր1 տուր։ Գործը շատ լուր1 է։ Հինգշաբթի Հաղորդում պիտի Հանձնեմ։
— Ինչի՞ մասին։
— Հանդիպում Հետաքրքիր մարդու Հետ։ Հարմար թեկնածու չունե՞ս;
՜ Լի՚ղա,– պաղատեցի ես, ֊ ղու Հո գիտես իմ շրջապատը։ Համատարած սրիկաներ են։ Զանգի Կլենսկուն․ աները Հաշմանդամ է…
— Առաջարկ ունեմ։ Արի միասին գրենք Հաղորդումը։ ՏասնՀինգ ռուբլի կաշխատես :
— Բայց ես ձայնագրիչ չեմ օգտագործում։ ՜ էդ Ր"՝ վիա։ Ինձ պետք է քո…
— Ցինի՞զմը,– Հուշեցի ես։
— Քո պրոֆեսիոնալ փորձը,– նրբանկատ ձեւակերպեց Լիգան։
— Լա՛վ,– ասացի գլուխս ազատելու Համար,– վաղը առավոտ կզանգեմ։ Ավելի ճիշտ ՝ էսօր առավոտ…
— Հաստա՞տ կզանգես…
— Ասեցի՝ կզանգեմ…
Այստեղ Մարինան չդիմացավ։ Կծեց մատս։ Մինչ վաղը,– ասացի (ավելի ճիշտ՝ գռռացի) ու գրի խոսափողը…
Լիգան կիսաբաց արեց ամուսնու սենյակի դուռը։ Սենյակը լցված էր երկնագույն լույսով։ Վադիմը կոշիկները Հագին պառկել էր բազմոցին։
Վերջապես կարո՞ղ եմ ընթրել,– Հարցրեց նա։ Ներս նայեց դուստրը․
Մենք գնում ենք :
51
Մեբգեյ Դովլաթով —֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Տանյայի խոժոռ դեմքին քարացել էր Հավերժական Հակամարտության ծամածռանքր :
— Շո՛ւտ կգաս…
— Վերհատես կարո՞ղ եմ թեյ խմել,– Հարցրեց Վադիմր։
— Ի դեպ, ես նույնպես աշխատում եմ,– պատասխանեց Լիգան։ Ապա ՝ թույլ չտալով, որ վե&ր բորբոքվի․
— Ի՞նչ ես կարծում՝ Մերկինը Հետաքրքի՞ր մարդ է…
—֊֊֊֊֊֊֊ԿՈՄՊՐՈՄԻՍ ՅՈԹԵՐՈՐԴ֊֊֊֊֊
(«Սովետական էստոնիա՛»։ Ապրիլ։ 1976 թ․)
«ԶԳԵՍՏ ՍԱՐՍԵՑՈՒ– ՀԱՄԱՐ» (Մարդը եւ մասնագիտությունը)։ Մենք ի՞նչ ենք ակնկալում լավ դերձակից։ Նրա կարած զգեստը պետք է համաւդաաասխանի նո– րւսձեաթյւսնր։ Իսկ ի՞նչ կասեիք ձեւարարի մասին, ում արտադրանքը նորաձեւությւսն ւցահանջներից հետ է մնում… երկու հւսրյսւր տարով։ Սրեւնույն ժամւսնակ, ւսյդ մսդտը մեծ հարգանք է վւսյելում եւ արժանի է ամե– նւսջերմ գնւսհատականների։ Մենք խոսում ենք ԷՍՍՀ Ռոաւսկւսն դլւամատիկւսկան թւստլտնի ձեւարար֊մտւե– լւսգււրծ ^Լոլդեմւսր Սիլդի մասին։ Նրւս մշտւսկան հաճախորդների թվում իսպանակւսն գրանւլներ ու հրացանակիրներ են, ւաւսական ցւսրեր ու ճապոնւսկան սամւււ– րայներ, ավելին՝ ւալվեսնեբ, ւսքաղադներ եւ նույնիսկ մարսեցիներ։
Թատերական զգեստը ծնվում է նկարչի եւ դերձակի հւսմւստեւ՜լ ջանքերով։ Այն պետք է համւսպատասխանի ւրսրաշրջւսնի բնույթին՝ միեւնույն ժամանակ արտւսհայ– տելով ներկայացման ոգին ու կերւււարնեբի առանձնահատկությունները։ Պւստկերացրեք Օնեգինին պւսր– կանման տւսբատով կւսմ Սոբակեւիչին՝ նրբագեւյ ֆրակով… Ստրուկ Եզովպոսի զգեստն ստեղծելու հւսմւսր Վոլդեմար Սիլդը ուսումնասիրեց հնւստււյն գեղանկարչությունը, հունական դրամւսն…
Սերթուկ, կաֆտան, բեկեշ, Խււսարւսկան թիկնոց, արխալոպ․ բոլորը հագուստի խիստ ւդտշւսկի տեսակներ են՝ իրենց ինքնահատուկ գծերով ու պարագւսներււվ։
52
․ ․—■֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Մի երիտասւպւդ դերասան,– պատմում է Սիլդր,– հարցրեց․ «Ս՜ի՞թե ֆրակն ու սմոքինգը նույն բանը չեն»։ Ինձ համար ւսյդ զգեստները նույնքան տւսրբեր են, որ– քւսն հեւաւստւսցույցն ու ձայնագրիչը։
Այլ թատրոնների ներկայացումներին Վոլդեմար Հենդրիկովիչը մասնւսգիտւսկան բծւսխնդբությաս՚բ զննում է, թե ինչպես են հագնվել դերասանները։
— Եվ միայն իմ սիրելի Վւսխթանգովյւսն թատրոնի ներկայացումներին,– ասում է Վ․ Սիլդը,– մոռանամ եմ, որ մոդելագործ եմ, ա հետեւում եմ պիեսի ընթացքին, ստույգ նշանն այն բւսնի, որ այդ թատրոնի դերձակներն անթերի են աշխատում։
Անթերի է աշխւստում նաեւ ինքր՝ դեբձւսկ, արվեստագետ, թատրոնի մարդ Վոլդեմար Սիլդը»։
Թռուցկաժողովին նյութս գովեցին:
— ՚հովլաթովլլ կարողանում է լավ գրել ցանկացած Հիմարության մասին:
— Վերնադիրն էլ տպավորիչ է…
— Ինչ էլ բա՛ռ է գտել՝ պարագանե՜ր… Հալորդ օրր կանչում է խմբագիր Տուրենոկլլ։
— Նստեք։ Նստեցի։
— ՏՀաճ խոսակցություն է լինելու։
«Ինչպես բոլոր խոսակցություններր քեզ Հետ, ապո՛ւշ»,– մտածեցի ես։
— Ի՞նչ խորագիր եք վարում։
— «Մարղր եւ մասնագիտությունը»: Մեզ Հետաքրքրում են Հազվագյուտ մասնագիտությունների տեր մարդիկ։ Ինչպես եւ անսպասելի գիտանկյուններո…
— Գիտե՞ք ինչ մասնագիտություն ունի ձեր այդ Սիլղյլ։
— Գիտեմ։ Դերձակ է։ Թատերական դերձակ։ Անսպասելի ղիտանկյուն…
— էդ՝ Հիմա։ Իսկ առադ։
— Առաֆ ՝ չգիտեմ։
— Ուրեմն իմացեք, պատերազմի ժամանակ գաՀիճ է եղել։ Ծառայել է գերմանացիներին։ Կախել է սովետական Հայրենասերներին։ Ինչի Համար էլ նստել է տասներկու տարի։
— ձե՜ր Աստված,– ասացի ես։
՜ Հասկանո՞ւմ եք ինչ եք արել։ Փառաբանել եք Հայրենիքի դավաճանին: կնգմիչտ վարկաբհկել եք Հետաքրքիր խորագիրս։
՜ ՚՝այ9 նրան թատրոնի տնօրենն էր երաշխավորել։
53
Սնբգեյ Դովւաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Թատրոնի տնօրենը էսէսի նախկին օրեր լեյտենանտ է։ Բացի այգ ՝ երկնագույն :
— Ի՞նչ է նշանակում՝ երկնագույն;
— Առ֊աչՀ այդպես էին ասում Համասեռամոլներին: Ձեզ մոտ–մոտ չի" արել։
— Կարծում եմ՝ արել է։ էն էլ ո՛նց է արել։ Ձեռքով բարեւեց։ Ինձ ՝ լրագրողի՜ս։ Ես էլ զարմացել էի, թե՝ ո՜նց էդպես…
Այստեղ Հիշեցի զրույցս մի ֆրանսիացու Հետ։ Խոսք գնաց Համասեռամոլության մասին։
— Մեզ մոտ դրա Համար դատում են,– պարծեցա։
— Իսկ թութքի Համար ձեզ մոտ չե՞ն դատում,– քրթմնիսց ֆրանսիացին…
–Ես ձեզ չեմ մեղադրում,– ասաց Տուրոնոկր,– ըստ կարգի եք գործել։ Այսինքն ՝ Համաձայնեցրել եք թեկնածությունը։ Եվ Համենայնգեպս, պետք է չրՀաՀայաց լինել։ Հերոսի ընտրությունը լուրչ^ գործ է, չափազա՛նց լուրի․․
Այգ դեպքի մասին երկու շաբաթ խոսում էին խմբագրությունում։ Հետո աչքի ընկավ իմ գործընկեր Բոլշը։ Հարցազրույց էր վերցրել Պ՝ՖՀ–ի մի առեւտրանավի նավապետից։ Հոկտեմբերյան Հեղափոխության տարեդարձի նախօրեին էր։ Հարցազրույցում Բուշի նավապետը փառաբանում էր սովետական իշխանությունը։ Պարզվեց՝ փախստակ էստոնացի է։ Վաթսունինը թվի ամռանը բայդարկայով ծլկել էր Ֆինլանդիա։ էնտեզից՝ Շվեդիա։ Եվ այլն, եւ այլն։ Բուշը Հարցազրույցը ծերից ծեր Հորինել էր։ Դեպքը Հնչեղություն ստացավ, եւ իմ մասին մոռացան…
– ԿՈՄՊՐՈՄԻՍ ՈՒԹԵՐՈՐԴ֊֊֊֊֊֊֊֊֊
(«Սովետական էստոնիա»։ Հունիս։ 1976 թ․)
«ւտսԿՎԱ։ կրեսլ։ լ․ ի․ բրեժնեվին․ հեռագիր։
Թանկագին եւ մեծարգո Լեոնիդ Իյյիչ։ Ցանկանամ եմ Ձեզ հետ կխէվ ուրախությանս իրադարձության առթիվ։ Ընթացիկ տարում ինձ, հաջռղվեւ Է հասնել աննախադեպ աշխատանքային ցացանիշների։ Ես մեկ կովից կթել եմ ռեկորդային թվով կաթ։
Եվ Էփ մի արախա\ի իրադարձության կատարվեց իմ կյանքում։ Սեր ֆերմայի կոմանիստներր ինձ միահամուռ իրենց անդամ ընտրեցին։
Խոստանում եմ Ձեզ, Լեոնիդ Իյյիչ, որ այսահետ կաշխատեմ առավեւ մեծ վերելքով։
ԼԻՆԴԱ ՊԵՅՊՍ»։ 54
Կոմպրոմիս
«էստոնական ՍՍՀ։ ՊԱՅԴԵԻ ՇՐՋԱՆ։ ԼԻՆԴԱ ՊԵՅՊՍԻՆ։ ՀԵՌԱԳԻՐ։
Թանկագին Լինղա Պեյպս։ Ես եւ իմ ընկերները սրտանց շնորհակարոթյան ենք հայտնում Ձեզ ձեռք բերված հաջողությունների համար։ Անձնուրաց աշխատանքը ի շահ Հայրենիքի վեհացնում է մարդկային կյանքը կոմունիստական գաղափարների հաղթանակի համար պայքարին մասնակից յինելա զգացողությամբ։
Թայլ տվեք նաեի սրտեշնորհավորել Ձեզ անմաանա– յի իրադարձության՝ կոմունիստական կուսակցության շարքերն ընդունվելու առթիվ։ Չէ՞ որ կոմունիստական կուսակցությանը սովետական հասարակության ավանգարդն է, նրա փառավոր առաջապահ ջոկատը։
ԼԵՈՆԻԴ ԲՐԵԺՆԵՎ»։
Խմբագիր Տուրոնոկի շալվարը Հետեւից պայթեց: Առանց լարման ու ճռթոցի։ Ավելի շուտ՝ կարը քանդվեց։ ԱրտասաՀմանյան փափուկ խավակտո– րի տՀաՏ առանձնաՀատկությունն է։
Տասներկուսին մոտ Տուրոնոկր մոտեցավ Հիմնարկի բարի վաճառասեղանին։ Խմբագրի վարտիքի վառ երկնագույնն այլեւս սեփականությունն էր բոլոր պնակալեզների, որոնք Հաճկատարությամբ նրան անՀերթ առա^ էին թողել։
Աշխատակիցներն սկսեցին իրար նայել։
Այսքան մանրամասն եմ պատմում երկու պատճառով։ Նախ ՝ ղեկավարության ցանկացած նվաստացում մեծ ուրախություն է ինձ Համար։ Երկրորդ։ Տուրոնոկի շալվարի պատռվածքը որոշակի դեր խաղաց իմ կյանքում…
Սակայն վերադառնանք վաճառասեղանի մոտի դրվագին։
Աշխատակիցներն սկսեցին իրար նայել։ Մեկը ՝ չարախնդալով, մյուսր ցավակցաբար։ Չարախնդացողներն՝ անկեղծ, ցավակցողները՝ երեսպաշտորեն։ Եվ այստեղ, ինչպես միշտ, Հայտնվում է գլխավոր պնակալեզը՝ անշա– Հախնդիր ու ոգեշունչ։ Սույն պնակալեզն այն աստիճան է պաշտում ղեկավարությանը, որ նրան շփոթում է Հայրենիքի, դարաշրջանի, տիեզերքի Հետ…
Կարճ ասած, Հայտնվեց Էդիկ Վագինը։
Ցանկացած թերթի խմբագրությունում կա մեկը, որ չի ուզում, չի կարող եւ չպետք է գրի։ Ու տարիներով չի գրում։ Բոլորը դրան վարժվել են ու չեն զարմանում։ Մանավանդ, որ Վագինի նման ժուռնալիստները մշտապես Հոգնաբեկ ու տենդագին մտա Հոգ են։ Սրախոս Շաբլինսկին այդ վիճակը կոչում էր «վագինային»։
55
Սեբգեյ Դովյթթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Վագինր միշտ շտապում էր, բարեւում էր կցկտուր ու քղային։ Սկզբում պարզամտորեն մտածում էի, որ հարբեցող է։ Խումհարի անհամար տարատեսակների մեք այղսլիսին էլ կա։ Յուրօրինակ տառապագին փախուստ ցերեկային լույսից։ Փախստակի թրթոյււն շարժունակություն, ում Հալածում են խղճի խայթոցներր…
Հետո իմացա, որ Վագինր չի խմում։ Իսկ եթե մարդր չի խմում ու չ/ւ աշխատում, գա արդեն մտածելու տեղիք է տալիս։
— Խորհրդավոր մարդ է,– ասում էի ես։
— Վագինր գործ տվող է,– բացատրեց Բըկովերր,– էդտեղ ի՞նչ խորհրդավորություն կա։
…ՀիմՀւարկն այն ժամանակ Պիկկի փողոցում էր։ Ուղիղ պետանվտանդու– թյան շենքի դիմաց (Պ՛ագարի փ–, 1): Վագինն այնտեղ ամեն օր էր լինում։ Կամ համարյա ամեն օր։ Պատուհաններից տեսնում էինք ոնց է հատում փողոցը։
— Վագինր արտաժամյա աշխատանքի գնաց,– գոռում էր Օարլինսկին։ Ասենք, նորից շեղվեցինք։
…Աշխատակիցներն սկսեցին իրար նայել։ Վագինր մեղմ հպվեց խմբագրի ուսին․
— Շե՜ֆ… Հագուստր շարքից դուրս է եկել։
Եվ այստեղ խմբագիրր խուճապի մատնվեց։ Երկու ձեռքով արագ բռնեց շալվարի ձագր։ Ավելի ճիշտ… Մէւ խոսքով, էն տեդյլ… Շարժում արեց, որին երաժիշտները գլիսանդո են ասում։ (Մատների թեթեւ վազք ստեղնաշարի վրայով)։ Համոզվեց, որ սահմանն անառիկ է։ Կարմրատակեց․
— Ձեր հումորի համար ավելի լավ կիրառություն գտեք :
Շրջվեց ու դուրս եկավ ՝ ստորադրյալների վրա սփռելով վարտիքի նեոնային փայլը։
Հետո մի կարճ ու չափազանց խորհրդավոր երկխոսություն եղավ։ Վհատված Վագինին մոտեցավ Շաբլինսկին:
— Իզուր առաք ընկար,– ասաց նա,– էդպես ավելի հարմար է…
— Ո՞ւմ է հարմար,– ծուռ նայեց Վագինր։
— Բնականաբար՝ քեզ…
— Ի՞նչն է հարմար։
— էն, էլի՜–
— Զէ, ի՞նչն է հարմար…
— Ասում եմ, էլի, Է՞Ս…
— Զէ, ի՞նչն է հարմար։ Ի՞նչն է հարմար,– գոռոցր գրեց Վագինր։– Թոզ ասի։
— Կորի էստեղից,– մի պահ լռելով՝ ասաց Շաբլինսկին։
56
֊֊ Կոմպրոմիս
— Այ էդպես,– հաղթական գոչեց ծախողը…
Վագինը շարքային, անճարակ մատնիչ էր, էն թափը չուներ…
Զէի հասցրել նրան խղճալ, երբ խմբագիրր կանչեց։ Մի քիչ տագնապեցի։ Նոր էի երկու հարյուր տողանոց նյութ պատրաստել։ Վերնադիրը՝ «Հայրի– կր արեւից բսսրձր է»։ Մանկական նկարների ցուցահանդեսի մասին։ Հարց է ծագում՝ ի՞նչ է ուզում։ էգ չարաբաստիկ պատռվածքն էլ իր հերթին։ Գուցե մտածում է՝ ե՞ս եմ արել։ էդպիսի դեպք եղել էր։ Ծավալուն նյութ էի պատրաստում շների ցուցահանդեսի մասին։ Խմբագիրր, որ կենդանիների սիրահար էր, եկավ պետական մեքենայով։ Եվ այստեղ սկսվեց տեղատարափը։ Տուրոնոկի տրամադրությունն ընկավ, ասում է․
— Ձեզ հետ անհնար է գործ ունենալ…
— Այսինքն ինչպե՞ս։
— Շարունակ ինչ֊որ չնախատեսված հանգամանքներ… Կարծես թե ես Զեւսն եմ ու դիտմամբ ամպրոսլ եմ կազմակերպել։ …Մտնում եմ առանձնասենյակ։ Խմբագիրը հետուառաք է անում գիպսե
Լենինի ու «էստոնիա» ստերեոկայանքի մի9եւ։
Լենինի պատկերր ցանկացած նոմենկլատուրային առանձնասենյակի պարտադիր պիտույքն է։ Միայն մի բացառություն գիտեմ, այն էլ ՝ մասնակի։ Մի րնկեր ունեի՝ Ավդեեւը։ Երիտասարդական թերթի պատասխանատու քարտուղար էր։ Հայրը՝ գավառական դերասան, Լոլգանսկից։ Տարիներ շարունակ Լենին էր խաղում իր դրամատիկական թատրոնում։ Եվ ահա Ավդեեւը ճարպկորեն լուծել էր խնդիրր։ Սեղանի գլխին հսկա լուսանկար էր կախել ՝ հայրիկր Ւլւիչի դերում։ Կարծես թե կպնելու տեղ չկա․ մի կողմից ՝ Լե– նինն է, բայց, համեն այնղեպս՝ հայրիկը…
…Տուրոնոկը անդադար գնում֊գալիս էր կիսանդրու ու ռադիոլայի արանքում։ Նայեմ՝ պատռվածքը տեղում է։ Եթե կարելի է այսպես արտահայտվել… Եթե խայտառակությունն օրինական տեղ ունի…
Վերջապես խմբագիրը սկսեց․
— Գիտե՞ք, Գովլա՚թով, լավ գրիչ ունեք։ Լուռ եմ, գովեստից չեմ վարդագունում…
— Տեսնելու, նկատելու կարողություն ունեք… Անկեղծ լինենք, ռուս ժուռնալիստների կուլտուրական մակարդակր էստոնիայում, այսպես ասած, հեռու է բավարար լփնելուց։ Գաղափարական աճի արագությունր, ես կասեի, զգալիորեն գերազանցում է կուլտուրական աճին։ Հիշեք նախորդ ակտիվի ժողովը։ Կլենս կին չգիտի ինչ է հոմանիշը։ Տոլստիկովը առաջնորդողում, նկատեք՝ առաջնորդողո՛ւմ, նշում է․ «…Ֆաբրիկայի կոմունիստներն առա– լիկա ամիսներին պարտավոր են վերացնել այղ անթույլատրելի ստատուս– քվռն…»: Ռեպեցկին գյուղատնտեսական առաջնորդողը վերնագրել է․
57
Սեբգեյ Դռվթւթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
«Դո՛ւրս Հանենք ձվերը»… Ի՞նչ կասեք սրան։
— Պ> քիլ ԻնտԻմ է՝
— Մի խոսքով։ Դուք կարդացած մարդ եք, Հումորի զգացում ունեք, ինքնատիպ ոճ։ Ներքին զսպվածությունը, կարգապաՀությունն է մի քիչ պակասում… Ինչեւէ, ժամանակն է, որ գործի անցնեք։ Դուրս գաք, ինչպես ասում են, մեծ ժուռնալիստիկայի ասպարեզ։ Մի Հետաքրքիր նկատառում ունենք։ Պայդեի շրջանից տեղեկացնում են… Ոմն Պեյպս ռեկորդային քանակի կաթ է տվել…
— Պեյպսր կո՞վն է։
— Պեյպսր կթվորոլՀին է։ Ավելին՝ գերագույն խորՀրղի պատգամավոր։ Ռեկորդային ցուցանիչներ ունի։ Գուցե՝ երկու Հարյուր լիտր, գուցե՝ երկու Հագար… Կարճ ասած, չատ է։ Կճշտեք շրջկոմում։ Հետեւյալ գործողությունն ենք մտածել։ ԿթվորուՀին զեկույցով դիմում է ընկեր Բրեժնեւին։ Ընկեր Բրեժնեւը պատասխանում է․ դա կհամաձայնեցվի։ Պետք է պատրաստել ընկեր Բրեժնեւին ուղարկվելիք նամակը: Մասնակցել միջոցառումներին: Դրանք արտացոլել մամուլում…
— Բայց դա գյուղատնտեսական բաժնի գծով է։
— Կգնաք որպես Հատուկ թղթակից։ Այդպիսի Հանձնարարությունն ամեն պատահածի վստահել չենք կարող։ Սովորական թերթային կաղապարներն այստեղ չեն աշխատի։ Մարգը պիտի երեւա, Հասկանո՞ւմ եք։ Մի խոսքով, պետք է գործել։ Դործուղոլմ կստանաք, եւ՝ Աստված ձեզ Հետ… Հեռագիր կուղարկենք շր9կոմ… Հա՜, մի բան էլ։ Այս Հանգամանքն էլ նկատի ունեցեք: Խմբագրական մրցույթի արդյունքներն ամփոփելիս ժյուրին նախապատվությունը տալու է սոցիալական առումով արժեքավոր նյութերին։
— Այսինքն։
— Այսինքն այն նյութերին, որոնք Հասարակական նշանակություն ունեն։
— Մի՞թե թերթի բոլոր նյութերը Հասարակական նշանակություն չունեն։ Տուրոնոկը աննշմար գրգռվածությամբ նայեց ինձ։
— Ինչ֊որ չափով՝ այո։ Բայց դա կարող է ավելի կամ պակաս արտաՀայտ–
վեր֊
— Ասում են ՝ Լենինի ղերը կատարելու Համար ավելի շատ են վճարում, քան Օթելլոյի…
— Հնարավոր է։ Եվ Համոզված եմ, որ արդարացի է։ Զէ՞ որ դերասանը Հսկայական պատասխանատվություն է ստանձնում։
… Ամրողշ խ ոսակցության ընթացքում տարօրինակ զգացողություն ունեի։ Խմբագրի պահվածքում ինչ֊որ անսովոր բան կար։ Ու Հանկարծ Հասկացա՝ պատճառը պատռվածքն է, որ կարծես Հավասարեցնում էր մեզ։ Վերացնում էր նրա նոմենկլատուրային գերազանցությունը։ Մեզ նույն Հար–
58
—, ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
թության վրա էր գնում։ Ես Համոզվեցի, որ մենք նման ենք։ Ոչ երիտասարդ, հավաքագրված տղամարդիկ, միանման (պետք է բացեմ այղ փոքրիկ գաղտնիքը) երկնագույն վարտիքներով։ Առաջին անգամ համակրանք զգացի Տու– րոնոկի Հանդեպ։ Ասացի․
— Հենրի՚խ Ֆրանցեւփչ, ձեր շալվարը Հետեւից ճղվել է։
Տուրոնոկը Հանգիստ մոտեցավ Հսկա Հայելուն, կռացավ, Հավաստիացավ ու ասում է․
— Աղավնյա՛կս, բարի եղեք… Հիմա թել կտամ… Սեյֆիս մեջ է… Ընկերական… Մի կերպ կտրենք… Հո Պլ/ուխինային չե՞մ խնգրելու…
Վալլան խմբագրության սեքս֊պրիման էր։ Օպերային երգչոլՀոլ անգիր արած գեղգեղանքներով։ Ու կծելու ապուշ սովորությամբ… Ասենք, նորից շեղվեցինք…
… Հո Պլ/ուխինային չե՞մ խնդրելու,– ասաց խմբագիրը։
Ահա, մտածում եմ, ինչ բան է ենթագիտակցությունը։
— Արե՛ք, ազավնյա ՚կս :
— Կտրելո՞ւ իմաստով։
— Մի կերպ…
— ճիշտն ասած, վարժ չեմ…
— Ոնց կստացվի։
Կարճ ասած, կտրեցի շալվարը։ Ի՞նչ անեի… Մտա լաբորատորիա, ժբանկովի մոտ։
— Հավաքվի՛,– ասում եմ– գնացի՛նք։
— Մի րոպե,– աշիտւժացավ ժբանկովը,– եկա։ Մենակ թե՝ ունեցածս քառասուն կոպեկ է։ Ու մեկ էլ ժորան պարտք է յոթանասուն…
՜ էգ է^՛"՝ ասում։ Գործ կա։
— Գո՛՜րծ,– ծոր տվեց ժբանկովը։
— Ի՞նչ է, քեզ փող պետք չի՞։
— Պետք է։ Չորս ռուբլի՝ մինչեւ ավանս։
— Խմբագիրը երեք օրով գործուղում է առաջարկում: ֊ Ո՞ւր։
— Պայ դե։
— Լավ է, տառեխ կառնենք։
— Ասում եմ, չէ՞, գնացինք։ Ներքինով զանգում եմ Տուրոնոկին։
— Կարո՞ղ եմ ժլաւնկովին վերցնել։ Խմբագիրը մտքի մեջ ընկավ։
— Դուք ու ժբանկովը, ճիշտն ասած, վտանգավոր միացություն եք։ Հետո ինչ֊որ բան Հիշեց ու ասում է․
59
Սեբգեյ Դովբսթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Ձեր պատասխանատվությամբ։ Ու չմոռանաք ՝ առաջադրանքը լուրջ է։ … Այդպես սկսվեց իմ վերելքը։ Մինչ այդ սովետական ռուբլոլ պես էի։
Բոլորը սիրում են, բայց էլ ընկնելու տեղ չի մնացել։ Դոլարը լրիվ ուրիշ է։ էնպիսի բարձրության է Հասել ու ընկնո՜ւմ է, ընկնո՜ւմ է…
ճամփորդությունը յուրօրինակ սկսվեց։ Այն է՝ ժբանկովը կատարելապես սթափ ժամանեց կայարան։ Նույնիսկ միանդամից չճանաչեցի։ Կոստյումով, մի տեսակ տրտո՜ւմ…
Նստեցինք, ծխեցինք։
— Կեցցե՜ս,– ասում եմ,– տեսքդ լավ է։
— Հասկանո՞ւմ ես, որոշել եմ թարգեմ։ Թե չէ, ուր նայում ես ՜ ավերակ է։ Ընտանիք կա, երեխաներ կան… Մեծս արդեն չորս տարեկան է։ Լերան մանկապարտեզ էր գնացել, վարիչը մի գլուխ նրան է գովում։ Զարգացած է, ասում է, գլուխն աշխատում է, աշիտւյժ տզա է, ձեռնաշարժությամբ է զբաղվում… Հորն է քաշել… Ոջիլի չափ բան է, իմացա՜ր, բայց գիտի՝ ինչը ինչից Հետո է…
ժբանկովի գլխավերեւում զնգաց թղթակցական պայուսակը, գնացքը շարժվեց։
— Ի՞նչ ես կարծում,– Հարցրեց ժբանկովը,– բուֆետը բաց կլինի՞։
— Մոտդ չկա՞։
— Որտեղի՞ց։
— Բա էդ ի՞նչ էր զնգում։
— Կարող է ՝ քիմիկատնե՞ր են:
— Ասում ես, էւի՜–––
— ճիշտն ասած, իՀարկե՝ կա։ Բայց պատկերացրու, առավոտվա վեցին ենք Հասնելու։ Խում՛Հարից պիտի՞ դուրս գանք։ Ո՞նց։ Խանութները փակ են։ Վակուո՜ւմ։ Ձայն բարբառո…
— Բայց շրջկոմի քարտուղարը պիտի դիմավորի։
— Կեսւիարանոցով, Հա՞։ Չգիտի, չէ՞, ո՜վ ենք, ի՛նչ ենք։
— էն ո՞վ էր ասում՝ թողելու եմ…
— Ես էի ասում, ժամանակավո՛ր։ Բայց արդեն Համարյա մի օր անցել է։ Դ՛արաշրջա՜ն…
— Բուֆետը Հո՛ աշխատում է։
Անցնում էինք վագոններով։ Կուպեներում խաղաղ էր։ Գորշգորգուղյակ֊ ները խլացնում էին ոտնաձայները։ ԸնգՀանուր վագոններում ստիպված էինք մի գլուխ ներողություն խնդրել ՝ լոնքելով պարկերի, խնձորի զամբյուղների վրայով…
Երկու անգամ ճամփու դրին անչար մայր ՀայՀոյելով։ ժբանկովն ասաց․
— Իսկ ուշունց տալն, ի դեպ, պարտադիր չի։
60
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Փակ Հարթակները ցուրտ քամուց գ/Լվում էին։ Անցատեղերում, ցածրադիր աԱումինե բոնակնհրով ծանր դռների արանքում, դղրդոցն ուժեղանում էր։
Ռեստորանում Հաճախորդները քիչ էին։ ՊատուՀանի տակ երկու կարմր– տակած մայոր էին նստել։ Գլխարկները սեղանին էին։ Մեկը բորբոքված ասում էր մյուսին․
— Ո՞ւր է Հաշվարկի գիծը, Վի՚տյա։ Հաշվարկի գիծ է պետք։ Առանց Հաշվարկի գեի, դու էլ գիտես…
Զրուցակիցն առարկում էր․
— Փաստը կա՞ր։ Կա՛ր… Իսկ փաստը… փաստ է… Փաստի դեմ, ոնց որ ասած, ընիքը…
Ան/լ/ունում մի Հրեական ընտանիք էր տեղավորվել։ Գեղեցիկ թմբլիկ աղջնակը գդալը փաթաթում էր սփռոցի ծայրով։ Տղան, որ մի քիչ մեծ էր նրանից, շուտ֊շուտ նայում էր ժամացույցին։ Հայրն ու մայրը կամացուկ զրուցում էին։
Տեղավորվեցինք վաճառասեղանի մոտ։ ժբանկովը լուռ էր, Հետո ասում է․
— Սե՚րժ, բացատրի, ինչի՞ են ատում Հրեաներին։ Ասենք ՝ Քրիստոսին խաչել են։ ԻՀարկե, չպիտի անեին։ Բայց քանի՜ տարի է անցել… Համ էլ տես… Հրեանե՜ր, Հրեանե՜ր… Վագինը ռուս է, Տոլստիկովը ռուս է։ Ու Քրիստոսին էլ չէին խաչի, է՜։ Ոզջ֊ողջ կուտեին… Այ թե ուր է պետք ուղղել Հա– կասեմիտիզմը։ Տոլստիկովի ու Վազին ի դեմ։ Ես ղրանց նմանների Հանդեպ աՀավոր Հակասեմիտիզմ ունեմ։ Իսկ դո՞ւ։
— Բնականաբա՛ր:
— Այ թե մարդ Հակասեմիտիզմով Տոլստիկովի վրա գնար։ Եվ ընդՀանրա– պես… Բոլոր կուսակցականների…
— Հա՜,– ասում եմ,֊ վատ չէր լինի… Բայց մի գոռա։
— Ընդ որում, ուշադրություն դարձրու… Տեսնո՞ւմ ես, չորս Հոդի նստած են։ դ՛ շրջվի։ Ոնց որ թե նստած են, էլի՜, բայց ինչ֊որ բան ինձ կատաղացնում է։ Մերոնք Հետ կտային, կնստեին մեջյշ ու՝ ոչինչ, օ՚քեյ: էն էրկու ապուշը պատուՀանի մոտ իրանց կոտորում են ՝ նորմալ է։ Իսկ սրանք Հանգիստ նստել են, բայց, չգիտես ինչի, չարանում եմ։ Գուցե նրանից է, որ լա՞վ են ապրում։ Բայց ախր ես էլ վատ չէի ապրի։ Թե որ էդ անիծված արաղը չըլ֊ ներ։ Հա՜, բայց տանտերե՞րն ուր են կորել…
Մի մայորը մյուսին ասում էր․
— Արժեքների սանդղակ է պետք, Վի՚տյա։ Իսկական արժեքների սանդղակ։ Գումարած՝ Հաշվարկի կետը։ Իսկ առանց արժեքների սանդղակի ու Հաշվարկի կետի, ինքդ մտածիր…
Մյուսը առաջվա պես առարկում էր․
61
Սեբգեյ Դռվըսթռվ —■֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Կա՞ փաստը, Կո՚լ/ա։ Իսկ փաստը, ոնց էլ նայես, փաստ է։ Փաստր իրականությունն է, Կո՚լ/ա։ Այսինքն՝ փաստացին…
Աղշնակը զնգոցով գցեց թեյի գղալյչ։ Ծնողները ցածրաձայն Հանգիմա– նեցին։ Տզան նայեց ժամացույցին…
Հայտնվեց րուֆետասլանուՀին ՝ Հատակի մածուկի գույնի խոպոպներով։ Հետեւից՝ մատուցողը՝ մատուցարանը ձեռքին։ Սպասարկեց Հրեական ընտանիքին։
— Բա ո՜նց,– նեղացավ ժբանկովը,– Հրեաները միչտ առաչդնն են… Հետո մոտեցավ վաճառասեղանին :
— Մի շիշ օղի, իՀարկե… Ու թեթեւ մի բան, բրուգերչաֆտի կարգի… Մենք բաժակներն իրար խփեցինք, խմեցինք։ Գնացքը ժամանակ առ ժամանակ արգելակում էր։ ժբանկովը բռնում էր չիչը։ Հետո ՝ երկրորդը։
Վերջապես նա բորբոքվեց, վարղագունեց ու բավական անտանելի դարձավ․
— Ծերո՜ւկ,– գոռում էր,– ես, ախր, Հեռուսաօբյեկտիվով եմ աշխատում։ Հասկանո՞ւմ ես։ Ես բնատուր գեղանկարիչ եմ։ Ու նկարածս ապուշություն է։ Մռութները օբյեկտիվում չեն տեղավորվում։ էս քանի օրը մեկին նկարեցի։ Մի ութ կիլո շքանշան կունենար։ Փայլում են, լույս են տալիս, ոնց որ արեւի տակ… Հոգիս դուրս էկավ, չես պատկերացնի։ Ու ընդամենը վեց ռուբլի տվին նկարի Համար։ Վե՜ց ռուբլի։ Կխնդրեին, չէ՜, Այվազովսկուն ՝ բուռլակներ նկարի վեց ռուբլով… Ես ախր նկարի՜չ եմ…
Արդեն ժամը մեկն էր։ ժբան կովին դժվարությամբ Հասցրի կուպե։ Մի կերպ պառկեցրի։ Ասպիրինի Հաբ տվի։
— Թո՞ւյն է,– Հարցրեց ժբանկովն ու լաց եղավ։ Ես պառկեցի ու շրջվեցի դեպք՛ պատը։
Ուղեկցորդը մեզ արթնացրեց կանգառից տասը րոպե առաի
— Քնե՜լ եք, իսկ մենք Ըխյան անցանք,– դժգոՀ ասաց նա։ ժբանկովն անշարժում ու երկար նայում էր տարածության մեՀ։ Հետո
ասաց․
— Ուղեկցորդները որ Հավաքվում են, մեկը մյուսին երեւի ասում է․ «Մարդուն ամեն ինչ կարող եմ ներել։ Բայց եթե մեկը քնել– մնա ցել է, ու Ըխյան անցնում ենք, կյանքում չեմ ների…»։
— Վեր կաց,– ասում եմ,– ախր մեզ դիմավորելու են։ Արի գոնե մռութներիս Հուր տանք։
— Մի տաք բա՜ն լիներ,– երազանքի գիրկն ընկավ ժբանկովը։
Ես վերցրի սրբիչը, ատամի խոզանակն ու օճառը։ Հանեցի ածելին։
— Ո՞ւը։
— Ոչխարը մորթեմ,– ասում եմ,– տաք բան էիր ուզում, չէ՞…
62
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊■֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Երբ վերադարձա, ժբանկովը կոշիկներն էր Հագնում։ Այն է՝ փիլիսոփա֊ ււսկան խոսակցություն էր սկսում, «էրեկ էդ ինչքա՜ն խմեցինք…»։ Բայց ընդՀատեցի։
Արդեն մոտենում էինք : ՊատուՀանից այն կողմ գծագրվեց կայարանային բնապատկերը։ Նախապատերազմական շինություն, ձանձրալի պատուՀան– ներ, լույսով լեցուն ժամացույց…
Իչ^անք կառամատույց, խոնավ էր ու մութ։
— Կարծես թե շեփորներ չեն Հնչում,– ասում է ժբանկովը։
Բայց ձեռքերը բարեկամաբար թափաՀարելով՝ արդեն մեր կողմն էր շտապում մի բարձրաՀասակ, գործնական տեսքով տղամարդ։
— Ընկերները խմբագրությունի՞ց են,– ժպտալով Հետաքրքրվեց նա։ Ասացինք մեր ազգանունները։
— ՇնորՀ արեք։
Զուգարանի մոտ (Հետաքրքիր է, կայարանային արտաքնոցների ճարտարապետությունն ինչո՞ւ է այդքան Հիշեցնում Ռաստրելիի գլուխգործոցները) կանգնած էր մեքենան։ Կողքին դոփդոփում էր մի թիկնեղ ու թիկնոցավոր տղամարդ։
՜ Շրջկոմի քարտուղար Լիիյվակ,– ներկայացավ նա։
Մեզ դիմավորողը, պարզվեց, վարորդն էր։ Երկուսն էլ Համարյա առանց առոգանության էին խոսում։ Հավանաբար վոլոսովյան էստոնացիներից էին…
— Նախեւառաէ՝ նախաճաշել,– Հայտարարեց Լիիքվակը։ ժբանկովը նկատելի աշխուժացավ։
— Բայց ախր փակ է,– կեղծավոր֊Համեստ ասաց նա։
— Մի բան կմտածենք,– Հավաստիացրեց շրջկոմի քարտուղարը։ էստոնական ոչ մեծ քաղաքները Հարմարավետ ու բարեՀամբույր են։
Վաղ առավոտյան Պայդեն կատարելապես մեռյալ էր թվում, ասես նկարած։ ԱղէամուղչԴ մեչ* թրթռում էին երկնագույն նեոնային տառերը։
— Ինչպե՞ս Հասաք,– Հարցրեց Լիիյվակը։
— Հրաշալի,– ասում եմ։ ֊ Հոգնե՞լ եք։
—Մի քիչ։
— Ոչինչ, կՀանգստանաք, կնախաճաշեք…
Անցանք կենտրոնը, որտեղ տուբերկուլյոզային Հիվանդանոցն ու շրջկոմի դեղին շենքն էին։ Հետո նորից Հայտնվեցինք նեղլիկ մերձքաղաքային փողոցների Հորիզոնական լաբիրինթոսում։ Երկոլ֊երեք կտրուէլ շրջադարձ, եւ կրկին խճուղում ենք : Ձախից ՝ անտառ։ Ալից ՝ Հարթ ափն ու Հբի առկայծոզ Հայելին :
՜ էս ո՞ւր ենք գնում,– շշնջաց ժբանկովը,– կարող է ղրանց սթափարա՞նն է էդտեղ:
63
Սեբգեյ Դռվլաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— ՀասնոււՏ ենք,– կարծես նրա մտքերը գուշակեց ԼիիյվաԿւլ<~ էստեղ հանգստյան տան պես մի բան ունենք: Այցելուների սահմանափակ շրջանակով։ Հյուրերի համար…
— էդ եմ ասում, էլի՜,՜ ուրախացավ ժբանկովր:
Մեքենան արգելակեց ափին, միհարկանի շինության մոտ։ Սպիտակ տախտակապատեր, արդեն ձանձրացրած ակոսավոր տանիք, ավտոկայանատեղի… Ծխնելույզից, պատկերն ամբողջացնելով, ծույլ֊ծույլ բարձրանում էր ծուխը։ Գոհերից դեպի փոքրիկ նավամատույցր տանող ցեմենտե աստիճաններ։ Կառանատեղի մոտ, փոքր֊ինչ թեքված, ճերմակին է տալիս առագաստանավի չեզբր։
— Ահա՛,– ասաց Լիիյվակ(Լ>~ Ծանոթացե՛ք։
Շեմին կանգնած էր բրեզենտե բաճկոնով ու ջինսով երեսնամյա երիտասարդ մի կին։ Շարժուն, բարեհամբույր, փոքր֊ինչ կապկանման դեմք ուներ, մթին աչքեր ու համաչափ, խոշոր ատամներ։
— Բեսա Տկաչենկո,– ներկայացավ նա,– կոմերիտմիության շրջկոմի երկրորդ քարտուղար։
Ես ասացի ազգանունս։
— Լուսանկարիչ ժրանկով Միխայիլ,– ցածրաձայն վրա բերեց ժբանկովն ու շխկացրեց մաշված կրունկներր։
— ԲեԱա Կոնստանտինովնան ձեր տանտիրուհին է,– քնքշաձայն ասաց Լի֊ իյվակր,՜ հենց այստեղ էլ կհանգստանաք… Երկու ննջարան, աշխատասենյակ, ֆիննական բաղնիք, հյուրասենյակ… Մարզասարքեր ունենք, փոքրիկ գրադարան… Ամեն ինչ նախատեսված է, ինքներդ կտեսնեք…
Հետո ինչ֊որ բան ասաց էստոներեն։ Բելլան գլխով արեց ու կանչեց․
— է՚վի, տուլե սիննե։
Անմիջապես հայտնվեց չառագունած, շատ չշահել մի աղջիկ ՝ անթեւ շապիկով ու կարճ շալվարով։ Ջեռքերր մրոտ էին։
— էվի Սաքսոն,– ներկայացրեց Լիիյվտկը,– շրէանային երիտասարդական թերթի թղթակից։
էվին ձեռք երբ թաքցրեց հետեւը։
— Ձեզ չեմ խանգարի,– ժպտաց քարտուղարը։– Ծրագիրն ընդհանուր առ– մամբ այսպիսին է։ Կհանգստանաք, կնախաճաշեք։ Երեքին սպասում եմ շրջկոմում։ Կկնքեմ ձեր գործուղման թերթիկները։ Կծանոթանաք հերոսուհու հետ։ Անհրաժեշտ տվյալները կտանք։ Առավոտյան նյութը պիտի պատրաստ լինի։ Իսկ հիմա խնդրում եմ ներեք, գործե՛ր…
Շրջկոմի քարտուղարն առույգ ցած վազեց աստիճաններով։ Վայրկյան անց աշխատեց շարժիչը։
64
֊֊֊ Կոմպրոմիս
Անհարմար լռություն տիրեց։
— Ներս անցեք, ինչի՞ եք կանգնել,– առաջինը սթափվեց Բելչան։ Մտանք հյուրասենյակ։ Պատուհանի դիմաց կրակն էր առկայծում կանաչ
հախճապակե սալիկներով զարդարված բուխարու մեջ։ Անկյուններում ցածր ու խոր բազկաթոռներ էին։
Մեզ ուղեկցեցին ննջարան։ Երկու րնդարձակ անկողինները ծածկված էին ուդտաբլւդի վանդականախշ ծածկոցներով։ Պահարանիկի վրա, առաստաղին անհասաատուն վարդագույն լույս գցելով, վառվում էր ծանր, շառագույն աշտանակը։
— Ձեր օթեւանը,– աաց Բելլան։– Քսան րոպեից եկեք նախաճաշելու։ ժբանկովը զգույշ նստեց մահճակալին: Չգիտես ինչու՝ հանեց կոշիկները։ Վախեցած ասաց․
— Սե՚րժ, էս ո՞ւր ենք ընկել։
— Ինչ կա որ։ Պարզապես առաջադիմում ենք։
— որ իմաստով։
— Պատասխանատու առաջադրանք ենք ստացել։
— Տեսա՞ր ինչ աղջիկներ են։ Շշմելու աղջիկներ են։ Սրանց նմանը ԳՈՒՄ– ում էլ չեմ տեսել։՚՝Բեզ ո՞րն է դուր գալիս։
— Երկուսն էլ ՝ ոչինչ…
— Իսկ գուցե սադրա՞նք է։
— Այսի՞նքն…
— րոլ դրան, իմացա՛ր, հոպ…
— Հետո՞։
— Իսկ նա քեզ դրա համար ՝ մենթանոց։
՜ ^այց ինչի՞ միանգամից՝ հոպ։ Հանգստացի, զրուցիր… ՜ Ի՞նչ է նշանակում՝ զրուցիր…
— Զրույցն էն է, որ խոսում են:
— Հա՚֊ա՜,– ասաց ժբանկովը։
Նա հանկարծ չորեքթաթ կանգնեց ու նայեց մահճակալի տակ։ Հետո երկար ու կասկածամտորեն զննում էր խրոցի վարդակը։ ՜ Իսչ ես անում,– հարցնում եմ։
— Խոսափող եմ փնտրում։ էստեղ հաստատ խոսափող պիտի (ինի։ Լսող սարք։ Մի ծանոթ հարբեցող պատմում էր…
— Հետո կգտնես։ Նախաճաշի ժամանակն է։
Արագ լվացվեցինք: ժբանկովը նոր վերնաշապիկ հագավ։
— Ի՞նչ ես կարծում,– հարցրեց,– կես լիտր դնե՞նք:
՜ "է՛ վո֊ս՚զի՛՜ ասում եմ,– Կարծես ունեն։ Համ էլ շրջկոմ ենք գնալու։
— Ջեմ ասում՝ խմենք֊ցխվենք: էնպես, բրուդերշաֆտ…
65
Սեբգեյ Դռփաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Մի՛ վռազի,– ասում եմ։
— Սի բան էլ,– խնդրեց ժբանկովր,– շատ խելոք զրույցներ չսկսես։ Պատա– Հում է՝ Շաբլինսկու Հետ խմելիս ամբողչ՝ իրիկունը մի գլուխ՝ «Եռակերպությո՜ւն, եռակերպությո՜լն…»։ Արի կլինի ՝ մի թեթեւ րան ասա… Սերգեյ Եսենին, Հայկական ռադիո…
— Լա՛վ,– ասում եմ,– գնացինք:
Սեղանր Հյուրասենյակում էին բացել։ Կենտկոմի բաշխիչի ստանդարտ տեսականի, թանկարժեք երշիկ, խավիար, թյունոս, զեֆիրով շոկոլադ։
Աղջիկները չորերը փոխել ՝ բացգույն կոֆտաներով ու նորաձեւ, կիսակոշիկներով էին։
— Նստեք,– աաց Բելլան։ էվին վերցրեց մատուցարանը;
— Խմել ուզո՞ւմ եք:
— Բա ո՞նց,– ասաց ընկերս։– Թե չէ մարդավարի չի։ էվին մի քանի շիշ բերեց։
— Կոնյակ, 2ին ՝ տոնիկով, գինի,– առախւրկեց ԲեԱան։ Ժբանկովր Հանկարծ լարվեց ու ասում է․
— Պարդո՞Ա, ես էս կոնյակը գիտեմ… Կոչվում է ԿՎՆ կամ ՆԿՎԳ…
— ԿՎՎԿ,֊ ուղղեց ԲեԱան։
— Նույն զիբիլն է… Գինը՝ տասնվեց ու քսան… էդքանով երեք շիշ արաղ
կառնես։
— Սի՛ անՀանգստացեք,– Հորդորեց ԲեԱան։ Իսկ էվին Հարցրեց․
— Գոլք Հարբեցո՞ղ եք։
— Հա,– Հստակ պատասխանեց ժբանկովր,– բայց՝ չափավոր… Ես կոնյակ լցրի։
— Հանդիպման Համար,– ասում եմ։
— Հաճելի Հանդիպման Համար,– ավելացրեց ԲեԱան։
— Գնացինք,– ասաց ժբանկովր։
Լռություն տիրեց, որն ընդմիջվում էր դան ակ– պատ առաք ազի զնգոցով։
— Որեւէ Հետաքրքիր բան պատմեք,– խնդրեց էվին։ ժբանկովը ծխախոտ վառեց ու սկսեց․
— Կյանքն, աղչԴկնե՚ր, ըստ էության գեղադիտակ է։ էսօր ՝ մի բան, վաղր ՝ ուրիշ։ էսօր խմում ես, վաղր մեկ էլ ոտերղ տնկեցիր… Հիշո՞ւմ ես, Սե՚րժ, դիակների պատմությունը։
ԲեԱան առաչ՝ մղվեց․
— Պատմեք։
— Հեռուստատեսության տնտեսվարն էր մեռել ՝ Իլվեսը։ Թե՞ տնօրենն էր,
66
^^–֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Հեմ Հիշում։ Գե, մեռել է՝ մեռել է… ճիշտ էլ արել է, մի խոսքով… Թաղում ենյ> ոնց որ կարգն է… Հեռուստատեսության տղեբքն են եկել։ Հեռարձակում է ,, ճառեր, բնականաբար… Սկսեցին Հրաժեշտ տալ։ Ես էլ եմ մոտենում ու տեսնեմ՝ Իլվեսը չի… Ի՞նչ է, Իլվեսին չե՞մ ճանաչում… Սի Հարյուր անգամ նկարել եմ։ Իսկ դագաղում կողմնակի մարգ է պառկած։
— Կենդանի՞,– Հարցրեց ԲեԱան։
— Ինչի՞ կենդանի։ Իսկականից մեռած, ոնց որ պետքն է։ Մենակ թե՝ Իլվեսը չփ։ Պարզվում է՝ դիարանում փոխս են գցել…
— իսկ ինչո՞վ վերկացավ ,֊ Հարցրեց ԲեԱան:
— Գրանով էլ վերկացավ։ Թաղեցին օտար մարդուն։ Հո Հեռարձակումը հէի՞ն ընդՀատհլու։ Իսկ դիշերը դագաղները փոխեցին… Բայց որ ճիշտն ասենք, ի՞նչ տարբերություն։ էությունը մեկն է, մենակ թե տարբեր… ո՞նց ասեմ…
— Եռակերպությամբ,– Հուշեցի ես։ ժբանկովը բռունցքով սպառնաց։
— ՍարսափեԱկ՜ է,– ասաց ԲեԱան:
— էդպիսի՞ բաներ են պատաՀում,– ոգեւորվեց ժբանկովը։– Այ Հիմա պատմեմ, թե ոնց էր մեկը կախվել… Բայց նախ խմենք։
Ես լցրեցի կոնյակի մՂւացորղը։ էվին ափով փակեց իր ըմպանակը։
— Արդեն Հարբել եմ։
— Ոչ մի արդեն,– ասաց ժբանկովր։
ԱղշԴկներն էլ ծխախոտ վառեցին։ ժբանկովը սպասեց, որ լռություն տիրի ու շարունակեց․
— Իսկ թե ոնց մեկը կախվեց, մաքուր անեկդոտ է։ Մարդը խմելուց աչք չէր բացում։ Կնիկը, բնականաբար, առավոտից իրիկուն սղոցում էր։ Եվ աՀա մարդը որոշեց կախվել։ Լրի՛վ չ՛է, ձեւական։ Կարճ ասած, թատրոն էր։ Կինը գնաց գործի։ Իսկ նա տաբատակալներով կախ ընկավ ՀաՀից ու մնաց՝․ Լսում է՝ ոտնաձայներ են։ Կինն է գործից գալիս։ Աէքերը թռան ճակատը։ Ձեւի Համար, բնականաբար։ Բայց եկողը կինը չէր–՛ Ութսուն տարեկան Հարեւանու– Հին էր, գործով։ Մտնում է․ մարդը՝ կախված…
— Սարսափելի՜ է,– աաց ԲեԱան։
— Պարզվեց՝ պինդ պառավ է։ Ի՜՞նչ ուշաթափություն… Մոտեցավ, սկսեց Գրպանները թափ տալ։ Մարդը խուտուտ առավ։ Ու մի ծիծա՜ղ է բռնել։ էստեղ պառավը Հոպ ու՝ անպատվեց։ Վերչկլ եկավ։ Իսկ սա կախված է։ Ջի կարողանում իջնի։ Գափս է կինը։ Տեսնում է՝ ինչ կատարվում։ Տատին՝ Հոգոց Հանգուցելոց, մարդը ՝ կախված։ Կինը վերցնում է խոսափողը, զանգում․ <<1Լա՚սյա, մեր տանը Հազար ու մի գիշերն է… Բայց Հո՛ արդեն ազատ եմ… Արի՛…»։ Իսկ ամուսինն ասում է․ «Ես ղրան Հիմա նե՜նց կգամ… Ես էդ պի՜
67
Սեբգեյ Դովլաթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
ղառածի աչքերր կՀանեմ…»։ էստեղ կինն էլ է անպատվում։ Ու էլի՝ Հոգոց
Հանգուցելոց…
— ԱՀավո՚ր է։ ՜ Էդ՚ՂԷ՚՚Է" բ*"ներ են պատաՀում,– ասաց ժրանկովյշ,– եկեք խմենք:
— Բաղնիքը պատրաստ է,– ասաց էվին։
— էդ ի՞նչ է, պիտի Հանվե՞նք,– փողկապը շտկելով ՝ տագնապեց ժրանկո–
Վւ–
— իՀաըկե,– ասաց Բեղան։
— Ոտդ,– ասում եմ,– կարող ես արձակել։
— Ի՞նչ ոտ։
— Փայտե։
— Ի՞նչ,– ճչաց ժբանկովը։
Հետո կռացավ ու քշտեց փողքերը։ Նրա Հզոր, կապտավուն սրնքամկան– ները պրկված էին խայտաղղետ, Հնաոճ ռետինե կապիչներով։
— Ես մինչեւ․ Հիմա ֆուտբոլ եմ խաղում,– չէր Հանդարտվում ժբանկովը․՛– Մի պարապուտ ունենք… էրեխեքը գնդակ են տշում… ՊատաՀում է, խում– Հար եմ, դուրս եմ գալիս…
— Բաղնիքը պատրաստ է,– ասաց էվին։
Հայտնվեցինք նախաբաղնիքում։ Պատերին արտասովոր պաստառներ էին։ Աղջիկներն անՀետացան վարագույրի Հետեւը։
— Գե, Սե՚րժ, Հոգիներս թռան դրախտ,– մրթմրթաց ժբանկովը։
Նա արագ, զինվորավարի Հանվեց։ Ասաց լայնարձակ սատինե վարտիքով։ Կրծքին կապտին էր տալիս վաււոդի դաջվածքը։ Շիշ, բաժակ, կանացի կիսադեմ ու սրտի մեկնոց։ Իսկ կենտրոնում՝ սլավոնական զարդագրով մակագրություն․ «ԱՀա թե ինչն ինձ կործանեց»։
— Գնացի՛նք,– ասում եմ։
Նեղլիկ, որպես խրճիթ ոճավորված արկղում անտանելի շոգ էր։ Ջերմաչափը ցույց էր տալիս իննսուն աստիճան: Ստիպված էինք Լ՝ուր շփել շիկացած տախտակներին:
Աղջիկների Հագին երկուական ՛ժամանակակից, վառ, նեղլիկ ու Հուզիչ
լաթի կտոր էր։
— Կանոնները գիտե՞ք,– ժպտաց Բերան։– Մետաղյա իրերը Հանեք։ Կարող
է վառել…
— Ի՞նչ իրեր,– Հարցրեց ժբանկովը։
— Հերակալներ, սեղմակներ, քորոցներ…
— Իսկ ատամնե՞րը,– Հարցրեց ժբանկովը։
— Ատամները կարելի է թողնել,– ժպտաց Բելյան ու Հավելեց։– էլի որեւէ
բան պատմեք։
, :֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— էս վայրկյանիս։ Կպատմեմ, թե ոնց մեկը Հարսանիքը կեղտախեղդ
արեց–
Ս՝Ղ․էՒՂս^ՐՌ վախեցած սսկվեցին։
— Ընկերս կոյոսլազտիչ բեռնատար էր քշում։ Մի խոսքով, էդ զիբիլն էր մաքրում… Ու մի Հույժ գրագետ ընկերուՀի ուներ։ «Քեզանից,– ասում է,– գէշ Հոտ է գալիս»։ Իսկ նա, թե՝ ուրիշ ճար չկա։ «Բայց Հո՛,– ասում է,– լավ էն վճարում»։ «Գնայիր տաքսի քշելու»,– աղջիկն է ասում։ «Իսկ էնտեղ ինչքա՞ն փող կաշխատես։ Ծտի քամակի չա՞փ»… Անցավ մի տաբի։ Ազբիկն ընկեր գտավ։ ԱնՀո՚տ։ Իսկ ընկերոջս ասում է․ «Վեր^։ էլ քեզ չեմ սիրում։ Պր՚րծ…»։ ԻՀարկե, ծանր է տանում ընկերս։ Իսկ նրանք՝ Հարսանիք են անում։ Վարձել են Հասարակական ճաշարանը, քեֆ է… Արդեն գիշերվա կողմն է… էստեղ րնկերս մոտենում է իր քաքատարով, պարղո՚ն… Բացում է օդանցքը, խողովակը խցկում ներս ու պոմպը միացնում… Ցիստեռնում էդ բարիքից մի չորս տոննա ունի… Հյուրերր մինչեւ ծնկները էդ բանի մեչ՝ են։ Աղմուկ, աղաղակ, էս էլքեզ՝ «Համբո՛՛ւյր»… Միլիցիան եկավ… Հասարակական ճաշարանը ստիպված փակեցին։ Իսկ ընկերս օրինական յոթնոց ստացավ… էսպիսի բաներ…
^՝Ղ2Ւ^՚ռՐԲ լուռ էին ու շփոթված։ Ես անտանելի տառապում էի շոգից։ ժբանկովը երանության գագաթին էր։
Այդ ամենը սկսեց ձանձրացնել։ Ա/կոՀո/ր կամաց֊կամաց ցնդում էր։ Նկատեցի, որ էվին ինձ է նայում։ Պարզ չէր ՝ վախո՞վ, թե՞ Հարգանքով։ Ժբանկովը տաք֊տաք ինչ֊որ բան էր շշն9ում Բելւա Կոնստանտինովնային։
— Վաղուց ե՞ս թերթում։
— Վաղուց,– ասաց էվին,– չորս ամիս։
— Գուրըդ գալի՞ս է։
— Հա, շատ։
— Իսկ մինչեւ է՞դ։
— Ի՞նչը։
— Մինչեւ էդ որտե՞ղ էիր աշխատում։
՜ Ջէի աշխատում։ Գպրոցում էի սովորում։
Մանկական բերան ու աղվամազի խոպոպիկ ՝ ճակատին ․* Արագ էր խոսում, բարեխղճորեն, շնչակտուր։ Կոշտ, էստոնական առոգանությամբ։ Երբեմն միայն մի փոքր աղճատում էր ռուսերեն բառերը։
— Քեզ ի՞նչն է տարել թերթ։
— Ինչի՞ որ։
— Ստիպված սուտ պիտի ասես։
— Զէ։ Սրբագրություն եմ անում։ Գեռ չեմ գրում։ Հողված էի գրել, ասեցին ՝ վատ է…
69
Սեբգեյ Դռվրսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Ինչի՞ մասին։
— Սեքսի։
— Ինչի՞։
— Սեքսի։ կարեւոր թեմա է։ Հատուկ ամսագրեր ու թերթեր են պետք։ Մարդիկ, մեկ է, սեքս անում են, մենակ թե լիքր բան սխալ է…
— Իսկ ղու ճիշտը գիտե՞ս։
— Հա՛։ Ամուսնացած եղել եմ։
— Իսկ ո՞ւր է ամուսինդ։
— Խեղդվեց։ Կոնյակ խմեց ու խեղդվեց։ Տարտուում սովորում էր, քիմիայի գծով։
— Կներե՛ս,– ասում եմ։
— Ես քո շատ Հոդվածներ կարդացել։ Շատ ծիծաղելի բան կա։ Ու շատ են բազմակետերր… Լրիվ բազմակետ… Կուզեի Տալլինում աշխատեմ։ էստեղինը շատ փոքրիկ թերթ…
— Ամեն ինչ դեռ աՎում է։
— Ես գիտեմ՝ ինչ ասեցիր թերթի մասին։ Շատերր էն չեն գրում, որ կա։ Ես էդպես չեմ սիրում։
— Իսկ ի՞նչ ես սիրում։
— Բանաստեղծություն եմ սիրում, բիթլզ եմ սիրում… Ասե՞մ՝ էլ ինչ։
— Ասա՛։
՜ Սի ՔՐէ քեգ եմ սիրում։
Թվաց՝ սխալ լսեցի։ Չափազանց անսպասելի էր։ Մտքովս չէր անցնի, որ այդքան Հեշտ է ինձ շփոթեցնել…
— Գու շատ գեղեցիկ ես։
— Ո՞ր իմաստով։
— Տեղով Օմար Շարիֆ։
— Օմար Շարի՞ֆն ով է։
— 0՚, Շարիֆը։ Շարիֆը վերչԳ է…
Ժբանկովբ Հանկարծ վեր կացավ․\Իրեն քաշեց դուռլլ։ Ցեմենտե աստիճաններով դժվարությամբ, բայց արագ նետվեց դեպի գետը՛․ Մի պահ, կանգ առավ։ ԹափաՀարեց ձեռքերը։ Գազանային, անվայելուչ ոռնոց արձակեց ու
ՓւՎեց եէ մե1–
Ծիածանվեց փայլփլուն ցայտերի շատրվանը։ Խռովված գետի Հատակից ինչ֊որ տոլփեր, ծուռտիկ կոճղեր, աղբ բարձրացավ։
Երեք վայրկյանի չափ չէր երեւում։ Հետո դուրս լողաց սեւ, խելառ գլուխր ՝ մի ամսական շան լակոտի խելագար աչքերով։ ժբանկովն օրորվելով ափ ելավ։ ՆիՀար ազդրերին քան գա կեն ծեփվել էր երկար բանակային վարտիքր։
70
^–֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Վազքով ու «Լա՛՛վ է, ախպերնե՛ր, լավ է…» երգելով երկու պտույտ արեց ռոթեշԴ յուրեր, ապա նստեց թարեքին ու ծխախոտ վառեց։
— Հր, ո՞նց էր,– Հարցրեց ԲեԱան։
— Նորմալ,– պատասխանեց լուսանկարիչը ՝ վարտիքի ռեզինը խուլ թա~ պացնելով փորին։
— իսկ դո՞ւք,– դառնալով ինձ ՝ Հարցրեց ԲեԱան։
— Նախրնտրում եմ ցնցուղը։
Հարեւան շենքում ցնցուղարան կար։ Ցայվեցի ու սկսեցի Հագնվել։ «Տասնյոթամյա գավառական Հիմարի՞կ,– կրկնում էի ես,– երեք բաժակ կոնյակ է խմել ու խելքը թռցրել…»։
Գնացի Հյուրասենյակ, շին֊տոնիկ լցրի։
Գրսից աղաղակներ ու Հրի ճողփյուն էր լսվում։
Շուտով Հայտնվեց էվին ՝ շառագունած, թաց լողազգեստով։
— Գու չա՞ր ես իմ վրա։
— Բոլորովի՛ն։
— Տեսնում եմ… Արի քեզ Համբուրեմ…
Ես նորից շփոթվեցի։ Այն էլ իմ կենսափորձո՛՛վ…
— Վատ խազ ես սկսել,– ասում եմ։
— Ես քեզ չեմ խաբում։
— Բայց մենք վաղր գնում ենք։
— Նորից կգաս…
Մոտեցա նրան։ Փորձեք ողջամիտ մնալ, երբ ձեր կողքին տասնյոթամյա աղքնակ է, որ Հենց նոր է ելել ծովից։ Ավելի ճիշտ՝ գետից…
— էդ ի՞նչ եո անում։ Ի՞նչ ես անում,– Հարցնում եմ։
— էսպես միշտ Համբուրվում է Զուգի Հա բլանդը,– ասաց էվին:֊ Մեկ էլ ՝ էսպես…
Հետաքրքիր արարած է մարդը։ Թե՞ մենակ ես եմ էղպիսին: Գիտես, որ ստախոսություն է, պարզունակ շրշՊլոմական փչոց ու կեղծիք, այն էլ ՝ Հոլի՜ վոլդյան նստվածքով, ամեն ինչ գիտես ու երջանիկ ես, տղեկի պես…
էվին սուր թիակներ ուներ, ողնաշարը՝ պաղ ծովաքարեր… Կամացուկ ծկլթում ու ղողում էր– Փխրուն խայտաբղետ թիթեռնիկ ՝ կիսափակ բռունցքի մեշ…
Այստեղ գոռոց լսվեց․
— Պարդո՜ն։
Գռան մեչ՝ տնկվել էր ժբանկովբ։ Ես բաց թողեցի էվիին։ ժբանկովը մի շիշ օղի գրեց սեղանին։ Ըստ երեւույթին, արդեն իր պաչար– ներն էր ծախսում։
— ժամը մեկն է,– ասացի,– մեզ սպասում են շրջկոմում։
— Ինչ գիտակի՛՛ցն ես,– քմծիծաղեց ժբանկովը։
71
Սեբգեյ Դովլաթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
էվեն գնաց Հագնվի։ ԲեԱա Կոնստանտինովնան նույնպես Փոխել էր Հա– գուստր։ Հիմա հագին անպաճույճ, Հաչվետու֊ընտրական կոստյում էր։
Եվ այստեղ ես մտածեցի, ա՜խ, եթե չլիներ էդ շրջկոմը, էդ կատաղած կովր սիներ… Ապրե՜ր մարգ էստեղ ու՝ ոչ մի պատասխանատու առաջադրանք… Առագաստանավ, գետակ, օրիորդներ․։․ Թող խաբեն, թող սեթեւեթեն, զեղչած Հոլիվուդյան ասաղեր ձեւանան… Ի՜նչ երջանկություն է կանացի ձեւացումը… Գուցե ես Հենց նման բաների Համա՞ր եմ աչիարՀ եկել… Երեսունչորս տարեկան եմ ու՝ ո՛չ մի, ո՛չ մի անՀոգ օր… Գոնե մի օր ապրես առանց մ՚ոքերի, Հոգսերի ու տխրության… Չէ՜, պատրաստվի, որ գնաս շրջկոմ… Որտեղ ժամացույց կա, դիմանկարներ, միջանցքներ, լրիվժյան անվերի խաղը…
— Մարդի՜կ, երկրորդ շնչառությունս է բացվել,– Հայտարարեց ժբանկովը։ Օղի լցրի։ Ինձ ՝ լիքը։ էվին Հպվեց թեւիս․
— Հիմա մի խմի… Հետո…
— Բան չկա՜։
— ՛Տեղ Լիիյվակն է սպասում։
— Ամեն ինչ լավ կլինի։
— Ի՞նչ է նչանակում՝ կլինի,– զայրացավ ժբանկովը։– Ամեն ինչ արղձւն /ավ է։ Երկրորդ շնչառությունս է բացվել։ Առա՛ջ․՛
Բելլան միացրեց ռադիոընդունիչը։ Ցածր բարիտոնն ինչ֊որ անտանելի արդիական բաներ էր բղավում․
ճշմարտություն չես գտնի այս աշխարՀոլմ փոթորկոտ, Ակնթարթը միայն կա․ պաՀիր վայրկյանը մի պաՀ : Լույսի մի շող ՝ անցյալի ու գալիքի արանքում :֊Հենց դա ենք մենք կոչում կյանք:
Խմեցինք ու նորից խմեցինք : էվին նստել էր Հատակին ՝ իմ բազկաթոռի մոտ։ ժբանկովը շատախոսում էր ու շուտ֊շուտ գնում զուգարան։ Ամեն գնալիս նրբանկատ Հարցնում էր․ «Կարո՞ղ եմ ծանոթանալ ներքին դասավորությանը»։ Անպայման ավելացնելով՝ «Ջուր թափելու իմաստով»։
Ու Հանկարծ Հասկացա, որ բաց եմ թողել պաՀը, երբ պետք էր կանգ առնել։ Խաբուսիկ թեթեւություն ու անկաշկանդություն Հայտնվեց։ Ուժի ու անպատժելիության զգացում։
— Հերն էլ անիծած էգ շրջկոմի։ Մի՚շկա, լցրո՛ւ։
Այստեղ նախաձեռնությունը վերցրեց ԲեԱա Կոնստանտինովնան․
— Տղանե՛ր, վերկացնենք, Հետո… Հիմա մեքենա կկանչեմ։ Ու գնաց զանգելու։
Ես գլուխս խոթեցի ծորակի տակ։ էվին Հանեց դիմափոշու տուփն ու ասում է․
72
․֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Նայել ոչ կարելի…
Քսան րոպեից մեր տաքսին մոտեցավ շրջկոմի շենքին։ ժրան կովն ամ– բռղջ ճանապաբՀին երգում էր․
Ջեմ ուզում լսեմ խոսքդ անՀեթեթ, Ցնդած բաներ ես, Մանյա, ասում… Ավելի լավ է՝ տզերքի Հետ, Ա՜խ, կիսեմ նրանց մտքերը Հասուն…
Ըստ երեւույթին, Հանելուկային Մանյան մարմնավորում էր շրջկոմն ու կուսակցական ոլորտները…
էվին շոյում էր ձեռքս եւ առոգանությամբ Հուզիչ լկտիություններ շշնջում։ ԲեԱա Կոնստանտինովնան խիստ տեսք ուներ։
Մեզ տարավ շրջկոմական լայն սանդուղքներով։ Աջ ու ձախից բարեւում էին նրան։
Առաջին Հարկում վեր էր խոյանում բրոնզե Լենինը։ Երկրորդում՝ նույնպես բրոնզե Լենինը, բայց՝ ավեԱկ փոքր։ Երրորդում՝ Կարլ Մարքսը՝ մորու– քի սգո պսակով։
— Հետաքրքիր է՝ չորրորդո՞ւմ ով է ՀերթապաՀում,– քմծիծաղ տվեց ժբանկովը :
Այնտեղ նորից Լենինն էր, բայց արդեն գիպսից…
— Մի րոպե սպասեք,– ասաց ԲեԱա Կոնստանտինովնան։
Մենք նստեցինք։ ժբանկովը թաղվեց խոր բազկաթոռի մեջ։ Մաշված էժանագին կոշիկներով ոտքերը ձգվել էին մինչեւ ընդունարանի կենտրոնը։ էվին մի փոքր չափավորել էր խանդավառությունը։ Նրա կոչերն արդեն չափազանց կհակասեին ցուցադրական ագիտացիայի նյութերին։
ԲեԱան կիսաբաց արեց դուռը․
— Մտե՛ք։
ԼէէյՀ՚՚՚ՂԸ․ է""""–մ էր Հեռախոսով։ Ազատ ձեռքով Հրավերի ու Հավանության շարժումներ էր անում։
Վերջապես կախեց խոսափողը։
— Հանգստացա՞ք։
— Անձամբ ես՝ այո,– ծանրումեծ ասաց ժբանկովը։– Երկրորդ շնչառությունս է բացվել…
— Ուրեմն ՀրաչաԱկ է։ Կգնաք ֆերմա։
՜ Է՞Գ է՚նչի,– գոչեց Ժբանկովը։– Հա՜, Հա՜…
— ԱՀա Լինգա Պեյպսի տվյալները… Աշխատանքային ցուցանիշները… Համառոտ ինքնակենսագրություն… Տեղեկանք խրախուսանքների մասին… Ո՞ւր են ձեր գործուղման թերթիկները։ Կնքել ներքեւում… Հիմա, եթե երեկոն
73
Սերգեյ Դովչաթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
ազատ է, կարող եք որեւէ տեղ գնալ… Զնայած դրամթատրոնը էստոներեն է… Հանգստի այգի… «Ինտուրիստոլմ» բարը մինչեւ մեկը բաց է…․ ԲեԱա Կոնս– տանտինովնա, ընկերների Համար մի փոքրիկ էքսկուրսիա կազմակերպեք…
— Կարելի" է՝ անկեղծ,– ժբանկովը բարձրացրեց ձեռքը։
— Խնդրեմ,– գլխով արեց Լիիյվակը։
— էստեղ լրիվ մերոնք են։
— իՀարկե, բնականաբար։
— Ուրեմն ՝ սրտանց, տղավարի՛։
— Լսում եմ։
Ժբանկովը առաք եկավ ու անցավ գաղտնապաՀ շշուկի․
— Որ խմելիքով ստանայի՜նք…
— Այսի՞նքն,– չՀասկացավ Լիիյվակը։
— Ծախսելունը, ասում եմ, խմիչքով տայիք:
Լիիյվակը շփոթված նայեց ինձ։ Ես ձգեցի ժբանկովի թեւից։ Նա մի կողմ քաշվեց ու շարունակեց․
— էն իմաստով, որ նույն քանակի արաղ ՝ ղրամթատբոնի փոխարեն։ ԻՀարկե, շա՜տ ներողություն…
Ապշահար Լիիյվակը դարձավ ԲեԱային։ ԲեԱա Կոնստանտինովնան կարով զեկուցեց․
— Ընկեր ժբանկովն ու ընկեր Դովլաթովը ասլաՀովված են անՀրաժեշտ ամեն ինչով։
— Շա՜տ֊շա՜տ գինի,– միամտորեն ավելացրեց էվին։
— Ի՞նչ է նշանակում՝ շատ,– առարկեց ժբանկովը։– շատը Հարաբերական Հասկացություն է։
— Բե՛Աա Կոնստանտինովնա, տնօրինե՚ք,– Հանձնարարեց քարտուղարը։
— Այ էս տղավարի է,– ուրախացավ ժբանկովը,– ա՜յ էս գործ է։ Ես որոշեցի միիսմտել։
— Ամեն ինչ պարզ է,– ասում եմ,– տվյալներն ինձ մոտ են։ Ընկեր ժբանկովը կլուսանկարի։ Առավոտվա տասին նյութը պատրաստ կլինի։
— Նկատի ունեցեք, նամակը պետք է անձնական լինի… Ես գլխով արեցի։
— Բայց, դրա Հետ միասին, ամբողք երկիրն է կարդալու։ Նորից զյիով արեցի։
— Գա պետք է զեկույց Ակնի… Երրորդ անգամ գլխով արեցի։
— Բայց զեկույց ՝ ամենաՀարազատ մարդուն…
Գլխի եւս մեկ թափաՀարում։ Լիիյվակբ ԿոՂՔէս ԷՐ կանգնած, վախենում էի խմիչքի Հոտն առնի։ Թվում է՝ Հա մեն այն դեպս առավ…
74
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Եվ մի՛ Հրապուրվեք, ընկերնե՛ր,– խնդրեց նա,– մի՛ Հրապուրվեք։ Շատ լուրք գործ է։ Այնպես որ, չափավոր…
— Ուզո՞ւմ եք ձեզ անմաՀացնեմ Գովլաթովի Հետ,֊ Հանկարծ առաքարկեց Ժբանկովը։ ֊ էրկուսդ էլ տեսքով տղերք եք…
— Եթե կարեԱւ է՝ Հա քորդ անգամ,– անհամբեր արձագանքեց Լիիյվակը,– վաղը Հանդիպելու ենք, չէ"։
— Լա՛վ,֊ Համաձայնեց ժբանկովը,– ուրեմն ավեԱկ պատշաճ պայմաններում կանմաՀացնեմ…
Լիիյվակը լուռ էր…
…Ներքեւում մեզ սպասում էր մեքենան ՝ առավոտվա վարորդով։
— Կմտնենք ֆերմա ու ՝ վերք,– ասաց ԲեԱան ․*
— Հեռո՞ւ է,– Հարցնում եմ։
— Տասը րոպեի ճամփա,– պատասխանեց վարորդը,– էստեղ ամեն ինչ մոտիկ է։
— Լավ կլիներ ճամփին ավելացնեինք․– շշնքաց ժբանկովը,– վառելիքը պրծնելու վրա է։
Հետո ՝ դառնալով վարորդին․
— Շե՛ֆ, Հենց մթերային տեսնես, պաՀի։ Համ էլ նայի՝ չծախես։
— Ի՞նձ ինչ,– նեղացավ վարորդը,– էրեկ ես էլ էդ գործով էի…
— Կարող է՞ միանաս…
— Աէ, գործի վրա եմ… Տանը կազմուպատրաստ սպասում է…
— Լա՛վ։ Գո՛լ գիտես։ Շշից֊բանի՜ց…
— Բա ո՛նց, ունեմ։
Մեքենան կանգնեց գյուղի խանութի առաք։ Վաճառասեղանի մոտ աՀա– գին ժողովուրդ էր Հավաքվել։ ժբանկովը վեց ռուբզի սեղմած բռունցքով եռանդուն ճամփա էր Հարթում։
— Ինքնաթիռից ուշանում եմ, տղե՛րք… Տաքսին, իմացա՛ր, սպասում է… Երեխան՝ Հիվանդ… Կինս, լիրբը, ծննդաբերում է…
Մի րոպեից դուրս լողաց ՝ երկու շիշ կագոր ձեռքին։ Վարորդը նրան պարզեց անլվա բաժակը։
— Գե, որ ամեն ինչ օ ՚քեյ լինի։
— Ինձ էլ լցրու,– ասում եմ։– Ինչ որ է…
— Բա ո՞վ պիտի նկարի,– Հարցրեց Էվին։
՜ Պ՚ւԿաս ամեն ինչ կանի։ Լավ աշխատող է։
Եվ իսկապես, ժբանկովը փառաՀեզ էր աշխատում։ Ինչքան էլ խմած Ակներ։ Զնայած նրա սարքավորումն ամենապարզունակն էր։ Ֆոտոթղթակիցներին ճապոնական խցիկներ էին բաժանել, Համարյա Հինգ Հազարանոց։ ժբանկովին ճապոնական խցիկ չՀասավ։ «Մեկ է, խմելու կտա» ՝ Հայտարա–
75
Սեբգեյ Դռվւաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
րեց խմբագիրը։ ժրանկովը նկարում էր ինը ռուբլանոց «Սմենա» ապարատով, որը պաՀում էր գրպանում, պատյանը կորել էր։ Նույն երեւակիչը շաբաթներով օգտագործում էր։ Նրա մեչ* ծխախոտի քնթուկներ էին լոզում։ Իսկ լուսանկարները ստացվում էին Հստակ, անկաշկանգ, թերթի ներածին չափ ցայտուն: Երեւում էր, որ առանձնաՀատուկ շնորՀ ունի…
Վերջապես մոտեցանք տնօրինության շենքին, որի պատերին ցուցավա– Հանակներ էին կախկխված: Գռան գլխին կարմրին էր տալիս պաստառը․ «Ոսկորն արժեքավոր արդյունաբերական Հումք է»։ Սանգզամուտին մարդիկ էին Հավաքվել։ Վարորդն էստոներեն ինչ֊որ բան Հարցրեց։ Նրանք ցույց տվին ճանապարՀը…
կովանոցը բավական խղճուկ շինություն էր։ Մուտքի գլխին վառվող փոշոտ լամպը լուսավորում էր թրիքոտ աստիճանները։
Բելլա Կոնստանտինովնան, ժրան կովն ու ես դուրս եկանք մեքենայից։ Վարորդը ծխում էր։ էվին ննջում էր Հետեւի նստիքին:
Հանկարծ մի կաղլիկ մարդ Հայտնվեց ՝ սպայական կաշվե պայուսակը ուսին։
— Գլխավոր գյուղատնտես Սավկին,– ներկայացավ նա,– ներս անցեք։
Մտանք ներս։ Տախտակապատ միքնորմից այն կողմ դոփդոփում էին կովերը։ Բոժոժի1լները զնգում էին, ծանր թառանչ ու խոտի տնավարի խշշոց էր լսվում։ Ծույլ կենդանիները թախծագորով նայում էին մեզ։
…Ինչ֊որ խղճուկ բան կա կռվի մե9, նվաստ ու վանող։ Նրա Հլու անխափանության, շատակերության ու անւոարբերության մե9։ Չնայած թվում է՝ չափսերն էլ են տեղը, պոզերն էլ… Շարքային Հավը նրանից անկախ է։ Իսկ սա պարզապես ճամպրուկ է՝ մեթր միս ու աղիք… Ասենք, ես նրանց բոլորովին չեմ ճանաչում…
— Անցե՛ք, անցեք…
Հայտնվեցինք մի նեղլիկ սենյակում։ Թթված կաթի ու գոմաղբի Հոտ էր գալիս։ Սեղանը ծածկված էր կապույտ մոմլաթով։ Ոլորված լարից կախ էր ընկել լամպը։ Պատերի երկայնքով Հագուստի դեզին, նրբատախտակե պա– Հարաններն էին։ Անկյունում պսպղում էր կթի սարքը։
Տեղից վեր կացավ ու մեզ րնդառա՚Լ եկավ միչդն տարիքի, կանաչ կոֆտայով մի կին։ Թեքոտ կրծքին առկայծում էին շքանշաններն ու կրծքանշաններր։
— Լին դա Պեյպս,– ներկայացրեց Սավկինը։ Մենք բարեւեցինք։
— Ես գնում եմ,– ասաց գլխավոր գյուղատնտեսը,– եթե բան պետք լինի ՝ ներքինով զանգեք երկու, երկու, վեց…
Մի կերպ տեղավորվեցինք։ ժրանկովը գրպանից Հանեց ֆոտոխցիկը։ Լինդա Պեյպսը փոքր֊ինչ չփոթված էր երեւում։
76
, Կոմպրոմիս
— Նա միայն էստոներեն է խոսում,– ասաց ԲեԱան։
— Կարեւոր չի։
— Կթարգմանեմ։
— Ձեւի Համար մի բան Հարցրու,– ինձ շշնջաց Ժրանկովը։
— Հենց դու էլ Հարցրու,– ասում եմ։
ժրանկովը կռացավ Լինդա Պեյպսի կողմն ու խոժոռված Հարցրեց․
— ժամը քանի՞սն է։
— Թարգմանեք,– նրան Հետ մղեցի ես,– ինչպե՞ս է Լինդան Հասել նման բարձր արդյունքների:
ԲեԱան թարգմանեց։
ԿթվորոլՀին վախվխելով ինչ՜ որ բան մրմնջաց։
— Գրե՛ք,– ասաց ԲեԱան։– Կոմունիստական կուսակցությունը եւ նրա Կենտրոնական կոմիտեն…
— Ամեն ինչ պարզ է,– ասում եմ,– Հարցրեք ՝ կուսակցության անդա՞մ է։
— Անդամ է,– պատասխանեց ԲեԱան։
— Վաղո՞ւց։
— Երեկվանից։
— Մի վայրկյան,– ասաց ժրանկովը ՝ ֆոտոխցիկով նշան բռնելով։ Լինդան, աչքերը տարածությանը Հառելով, քարացավ։
— Եղա՛վ,– ասաց ժրանկովը,– վեցնոցը գրպանս է։
— Բա կո՞վը,– զարմացավ ԲեԱան։ –Կովը ի՞նչ։
— Կարծում եմ ՝ կողքին նրանց էլ է պետք նկարել:
՜ ^"ՎւՀ տեղ չի անի,– բացատրեց ժրանկովը,– Համ էլ լուսավորությունն է զզվելի։
— Բա ո՞նց անենք։
ժրանկովը ֆոտոխցիկը խոթեց գրպանը։
— Խմբագրությունում լիքը կով կա,– ասաց նա։
— ԶՀասկացա՞,– զարմացավ ԲեԱան։
— Ասում եմ՝ արխիվում լիքը կով ունենք։ Կկտրեմ քո Լինղային, կկպցնեմ Հետները։
Ես դիպա ԲեԱայի թեւքին․
— Հարցրեք ՝ ընտանիքը մե՞ծ է։
Նա խոսեց էստոներեն։ Մի րոպեից թարգմանեց․
— Մեծ ընտանիք է, երեք երեխա։ Մեծ աղջիկը դպրոցն է ավարտում։ Փոքր տղան չորս տարեկան է։
— Իսկ ամուսի՞նը,– Հարցնում եմ։ ԲեԱան անցավ շշուկի․
77
Սեբգեյ Դռվյաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Սի՛ գրեք…Ամուսինը չքել է նրանց;
— Մերոնքական է,– չգիտես ինչու ուրախացավ ժբանկովը:
— Լա՜վ,– ասում եմ,– գնացինք:
Հրաժեշտ տվինք։ Լինղան մեզ ուղեկցում էր փոքր֊ինչ Հիասթափված Հայացքով։ Խնամքով Հարդարված մազերը լաքից փայլում էին։
Գուրս եկանք։ Վարորդը Հասցրել էր շրջել մեքենայի քիթը։ էվին, զամշե բաճկոնը Հագին, կանգնել էր Հովացուցչի մոտ։
Հանկարծ ժբանկովն իրար անցավ։
— Կը՜յիկ,՜ էստոներեն գռռաց նա,– վե՛րջ՛․ Առա՛ջ, ընկերնե՛ր։ Դեպի նոր եզերքնե՛ր։ Գեսլի նոր սխրանքնե՛ր։
Կես ժամից գետափին էինք։ Վարորդը զուսպ Հրաժեշտ տվեց ու մեկնեց։ ԲեԱա Կոնստանտինովնան ստորագրել էր նրա ուղեգիրը։
Տաք ու պայծառ, երեկո էր։ Իջանք նավամատույց: Առժամանակ լուռ էինք։ Հետո էվին ինձ Հարցրեց․
— Ինչի՞ եկել էստոնիա։
Ի՞նչ պատասխանեմ։ Բացատրեմ, որ տո՞ւն չունեմ, Հայրենիք, կացարան, բնակատեղ… Որ միշտ փնտրել եմ այս խաղաղ կայա՞նը… Որ կյանքից միայն մի՞ բան եմ խնդրում՝ նստել աՀա այսպես, լռել, չմտածել…
— Մատակարարումն,– ասում եմ,– ձեզ մոտ լավ է… Գիշերային բարեր…
— Իսկ դո՞ւք,– ժբանկովին Հարցրեց ԲեԱան…
— Ես էստեղ կռվել եմ,– ասաց ժբանկովը,– ու մնացի… Մի խոսքով՝ օկուպանտ եմ…
— Իսկ քանի՞ տարեկան եք:
— էնքան էլ մեծ չեմ, քառասունՀինգ։ Պատերազմի ամենավեր^ին Հասա, երեխա էի։ Գնդապետ Ագերի սպասյակն էի։ Վիրավորվեցի…
— Պատմեք,– խնդրեց ԲեԱան,– այնքան լավ եք պատմում։
— Ի՞նչ պատմեմ։ Բեկորը կպավ, պրծավ֊գնաց… Հը, գնացի՞նք։ Տանը զնգաց Հեռախոսը։
— Մի րոպե,– ասաց Բեոան, Հանեց բանալիներն ու վազեց։ Շուտով վերադարձավ։
— Յուխան Օսկարովիչը խնդրում է մոտենաք Հեռախոսին։
— Ո՞վ,– Հարցնում եմ։
— կիյվակը…
Մտանք տուն։ Շխկաց անջատիչը։ ՊատուՀանները մթնեցին։ Ես վերցրի լսափողը։
— Պատասխանը ստացանք,– ասաց ԼիԽվակը։
— Ումի՞ց,– չՀասկացա ես։
— Ընկեր Բրեժնեւից։
78
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊—;—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊—֊— Կոմպրոմիս
— Ո՞նց թե։ Ախր նամակը դեռ չի ուղարկվել։
— Հետո՞ ինչ։ Ուրեմն Բրեժնեւի ռեֆերենտները մի քիչ օպերատիվ են ձեզնից–– մեզնից,– նրբանկատորեն ուղղեց Լիիյվակր։
— Եվ ինչ է գրում ընկեր Բրեժնեւը։
— ՇնորՀավորում է… ՇնորՀակալությոլն Հայտնում ձեռք բերված Հաջողությունների Համար… Անձնական երջանկություն մաղթում…
— Հիմա ո՞նց անենք,– Հարցնում եմ։– Զեկույցր պիտի գրվի՞, թե՝ ոչ։
— Անպայման։ Ախր գա փաստաթուղթ է։ Հուսամ՝ ընկեր Բրեժնեւի գրասենյակն այն Հետին թվով կձեւակերպի։
— Առավոտյան ամեն ինչ պատրաստ կլինի։
— Սպասում եմ…
…Աղջիկները սկսեցին վերակենդանացնել սեղանը։ ժբանկովն ու ես առանձնացանք ննջարանում։
— Մի՚շկա,– ասում եմ,֊ էնպիսի զգացում չունե՞ս, որ էս ամենը ուրիշի Հետ է կատարվում… Որ ղու գոլ չես… Ու ես չեմ… Որ ինչ֊որ ապուշ ներկայացում է… Ու պարզապես Հանդիսատես ես…
— Գիտե՞ս քեզ ինչ կասեմ,– արձագանքեց ժբանկովը,– մի՛ մտածի։ Մի մտածի ու՝ վերջ։ Ես արդեն տասնՀինգ տարի է՝ չեմ մտածում։ Մտածեցիր՝ ապրելդ չի գա։ Բոլոր մտածողները դժբախտ են…
— Իսկ դու երջանի՞կ ես։
— Ե՜՞ս։ Հենց էս րոպեիս կկախվեի։ Մենակ թե վերջին րոպեից եմ վախենում։ Այ որ մարդ քներ ու չզարթնե՜ի…
— Բա ի՞նչ անենք:
— Հանկարծ ու ՝ էնպիսի ցավ է, որ անհնար է դիմանալ…
— Ի՞նչ անենք։
— Չմտածենք։ Օղի խմենք։ ժբանկովը Հանեց շիշը։
— Կարծես թե Հարբելու եմ,– ասում եմ։
— Բա ո՜նց,– աչքով արեց ժբանկովը։– Ուզում ե՞ս՝ շշից։
— Բայց բաժակ կա։
— Կայֆը էն չի։
Հերթով խմեցինք; Ծամելու բան չկար։ Հաճույքով զգում էի՝ ինչպես է մոտենում Հարբած թմբիրը։ Կյանքի եզրագծերն արդեն այնքան Հստակ ու ցայտուն չէին…
Հետագա իրադարձությունները վերարտադրելու Համար որոշակի լարում է պաՀանջվում։
Հիշում եմ՝ շրջկոմական չճարվող ուտեստը վերականգնվեց։ Ասենք, նաեւ
19
Սեբգեյ Դովոսթավ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
դդմիկի խավիար էր Հայտնվել՝ անկման ակնհայտ նչան։ Խմիչքն էլ մի կարգ ցածր էր՝ Սիչկայի նվիրական չիչր, Հարավսլավական «Սւիվովիցա», կագոր…
Տասներորդ րոպեին ժբանկովր, սպառնալից վեր կենալով, գոոյսց․
— Ես արվեստագետ եմ, Հասկացա՞ր։ Արվեստագե՛տ։ Ես Խրոլչչովի կնոթյ եմ նկարել։ Անձամբ ժիսկար, դրա մե՜րը, գ՚էստենին։ Հաչմանգամների տա– նր ցուցաՀանղես բացեցի։ Իսկ ղու կով ես դեմ անում…
— Խելա՛ռս, խելա՜ռս,– նրանով զմայլվում էր Բելլան,– գնանք, փիսո՛, քեզ պառկացնեմ քնելու…
— Շատ տխուր ես,– ասաց էվին,– որեւէ վատ բա՞ն կա։
— Ամեն ինչ,– ասում եմ,– Հրաչալի է։ Սովորական չան կյանք։
— Պիտի քիչ մտածել։ Ուրախանալ լավը, որ կա։
— Այ Սի չկան էլ է ասում՝ խմի՛։
— Խմելյչ Հերիք։ Մենք Հիմա գնանք։ Ես քեզ դուր գամ… ՜ Ւնչր դժվար չէ,– ասում եմ։
— Գոլ չատ գեղեցիկ։
— Հին երգ է, բայց լավ է Հնչում։
Ինձ մի լիքր գավաթ լցրի։ Պետք է, չէ՞, ինչ֊որ կերպ ավարտել էս ապուչ օրր։ Դեռ էղպիսի քանի՜սր կա առչՊւում…
էվին նստեց Հատակին, իմ բազկաթոռի մոտ։
— Գու նման չես ոնց մյուսները,– ասաց նա։– Լավ կարիերա ունես։ Գեղեցիկ ես։ Բայց չուտ֊չուտ ես տխրում։ Ինչի՞։
— ՈրովՀետեւ կյանքը մեկն է, ուրիչը չի լինի։
— Սի՛ մտածի։ Մեկ–մեկ լավ է լինել Հիմար։
— Ուչ է,– ասում եմ։– Ավելի լավ է խմեմ։
— Մենակ՝ մի լինի տխուր։
— Գրան վերԸ է տրված։ Վերելք եմ ապրում։ Պատասխանատու առաջադրանք եմ ստացել։ Մտնում եմ մեծ ժուռնալիստիկայի ոլորտ…
— Մեքենա ունե՞ս։
— Հարցրու՝ անծակ գուլպա ունե՞մ։ »• ՜ էնքան եմ ուզում մեքենա։
— Կլինի։ Հարստանամ՝ կառնենք։
Խմեցի ու նորից լցրի։ ԲեԱան ժբանկովին քաչ տվեց ննջարան։ Նրա ոտքերը ոլորվում էին թոչնած գլաղիոլուսն երի պես։
— Մենք էլ գնանք,֊ ասաց էվին,– արդեն քնում ես։
— Գալիս եմ։
Խմեցի ու նորից լցրի։
— Գնանք։
80
^֊ ~֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Այ կգնամ վաղը, ուրիշին կգտնես ՝ մեքենայով։ էվին, Գլուխը ծնկիս, մտքի մե^ ընկավ։
— Երբ որ էլի պսակվեմ՝ մենակ Հրեայի Հետ,– Հայտարարեց նա։
— ինչի՞։ Կարծում ես՝ բոլոր Հրեաները Հարո՞ւստ են։
— ՛Բեղ բացատրեմ։ Հրեաները թլպատվում են։
— Հետո՞։
— Մյուսները չեն անում։
— Ա՜յ քեզ սրիկաներ։
— Ջեռ մի առ։ Կարեւոր Հարց է։ Թլպատում չկա ՝ ստացվոսՏ է սմեգմա…
— Ի՞նչ։
— Սմեգմա։ Վատ նյութեր… կանցեռոգեններ: Այ էնտեղ։ Ուզո՞ւմ ես ցույց տամ։
— Զէ, ավելի լավ է՝ Հեռակա…
— Երբ կա թլպատում, սմեգմա չլինի։ Ու արգանդի վզիկի Քաղցկեղ չլինի։ Գիտե՞ս արգանդի վզիկը–՛
— Ենթադրենք… Մոտավորապես…
— Վիճակագրությունը ցույց տա՝ երբ թլպատում չկա, արգանդի վզիկի քաղցկեղը Հաճախ է։ Իսկ Իսրայելում ընդՀւսնրապես չկա…
— Ի՞նչ չկա…
— Արգանդի վզիկ… Արգանդի վզիկի քաղցկեղ… Կա կոկորդի քաղցկեղ, ստամոքսի քաղցկեղ…
— էդ էլ մի բան չի,– ասում եմ։
— ճիչտ է,– Համաձայնեց էվին։ Լռեցինք։
— Գնանք,– ասում է նա,– արդեն քնում ես։
— Սպասի՛։ Պետք է թլպատում անել… Խմեցի ւիքը գավաթն ու նորից լցրի–՛
— Գու չատ խմած, գնանք…
— Պիտի թլպատեմ։ Իսկ ավելի լավ է՝ կտրել էդ վզիկը, Գրողի ծոցը։
— Գու չատ Հարբած ես ու չար իմ վրա։
— Զար չեմ։ Մենք տարրեր սերունդների մարդիկ ենք։ Իմ սերունդն աղբ է։ Իսկ քոնը՝ ֆանտաստիկ բան…
— Ինչո՞ւ չարանաս։
— ՈրովՀետեւ կյանքը մեկն է։ Ակնթարթն անցավ ու ՝ վերի Ուրիչը չի լինի…
— Արդեն գիչերվա մեկն է,– ասաց էվին։
Ես խմեցի ու նորից լցրի։ Եվ անմիջապես գլորվեցի ինչ֊որ տեղ։ Այնպիսի զգացում էր, ասես ակվարիումի Հատակին լինեի։ Ամեն ինչ ճոճվում էր, լողում, ինչ֊որ լուսավոր բծեր էին առկայծում… Հետո ամբողջը չքացավ…
81
Սնբգեյ Դովըսթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
… Արթնացա թխկոցից։ Մտավ ժբանկովր։ Հագին մարզական խալաթ էր։ Լայնքով ընկած էի մաՀ&ակալին։ ժբանկովր նստեց կողքիս․
— Հր, ո՞նց ես,– Հարցրեց նա։
— Մի՛ Հարցրու։
— Երբ որ պառավեմ,– Հայտարարեց ժբանկովր,– թոռներիս ու ծոռներիս կտակ եմ թողելու։ Ավելի ճիչտ ՝ Հրահանգ։ Մի՛, ընդամենը մի՛ նախադասություն: Գիտե՞ս ինչ նախադասություն:
— Ասա՛։
— Ընդամենը մի նախադասություն կլինի․ «ԽոլմՀարի մեչ՝ սեր չանեք»։ Ու երեք բացականչական նշան։
— Վա՛տ եմ։ Շա՜տ վատ եմ։
— Բուժվելու բան էլ չկա։ Ախր (բէվ մուտք ես արել։
— Բա մեր տիկնա՞յք ուր են։
— Նախաճաշ են պատրաստում։ Վեր կաց, Լիէյվքկր սպասում է… Ժբանկովր գնաց Հագնվի: Ես գլուխս խոթեցի ծորակի տակ: Հետո նստեցի գրամեքենայի առաֆ։ Հինգ րոպեից տեքստր պատրաստ էր․
«Թանկագին եւ մեծարգո Լեոնիգ Ւլ/իչ։ Ցանկանում եմ Ձեզ Հետ կիսել ուրախությունս՝ իրադարձության առթիվ։ Ընթացիկ տարում ինձ վիճակվել է Հասնել աննախադեպ աշխատանքային ցուցանիշների։ Ես մեկ կովից կթել եմ…» (միտումնավոր էի գրել «…մեկ կովից»։ Այգ դարձվածքում կենսական Հավաստիություն եւ Հուզիչ գեղջկական սրտաբացություն էր Հնչում)։
Վեբչկլ այսպես էր․
«…Եվ էլի մի ուրախալի իրադարձություն կատարվեց իմ կյանքում։ Մեր ֆերմայի կոմունիստները ինձ միաՀամուռ իրենց անդամ ընտրեցին»։
Այստեղ արդեն ոճն ակնհայտորեն կաղում էր։ Բայց փոխելու ուժ չկար…
— Նախաճաշելո՜ւ,– կանչեց ԲեԱան։
էվին Հաց էր կտրատում։ Մեղավոր֊մեղավոր բարեւեցի։ Ի պատասխան՝ շողշողուն ժպիտ ու սրտանց «Ո՞նց ես»։
— Ավելի վատ չի լինում,– ասում եմ։
ժբանկովր բարեխղճորեն ուսումնասիրում էր դատարկ շշերը։
— Գափ֊ղատարկ է,– արձանագրեց նա։
— Աուրճ խմեք,– Համոզում էր ԲեԱան,– մի րոպեից տաքսի ենք նստում։ Աոլրճն էլ չթեթեւացրեց։ Ուտելիքի մասին մտածելն իսկ անտանելի էր։
— ՛հեռ քիչումիչ փող կա,– ասաց ժբանկովր ՝ գրպանից մանրադրամ Հանելով։
Հետո նայեց Բեսա Կոնստանտինովնային․
— Մերի՚կ, մեղուՀիսուն կավե լացն ե՞ս։ ԲեԱան Հանեց դրամապանակը։
82
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Տա/լինից կուղարկեմ,– Հավաստիացրեց ժբանկովր։
— Լա՜վ, վաստակել ես,– ցինիկ խնդյՈւդաց ԲեԱան։ Լսվեց մեքենայի ազդանշանի ձայնը։
Վերցրինք պորտֆելներն ու մեքենա նստեցինք։ Շուտով Լէէ՚յվակը մեր ձեռքերն Էր սեղմում։ ԱնվերապաՀոբեն Հավանություն տվեց իմ կազմած տեքստին։ ԱվեԱ^ն, կարճ Տառ արտասանեց․
— ԳոՀ եմ, ընկերնե՛ր։ Վատ չաշխատեցիք, կանոնավոր Հանգստացաք։ Ուրախ եմ ծանոթանալու Համար։ Հուսամ՝ մեր բարեկամությունն ավանդական կդառնա։ ԶԷ՞ որ կուսակցական աշխատողն ու /րագրոդր ինչ֊որ տեղ, ես կասեի, գործընկերներ են։ Հաջողություն ձեզ աշխատանքային գաղավւարա– կան ճակատում։ Գուցե Հարցե՞ր կան։
— Ձեր բուֆետը որտե՞ղ է, ֊ Հարցրեց ժբանկովր։– Մի քիչ բուժվեինք… Լէէ․1՚1աՂ1Լ խոժոռվեց։
— Կներեք ռուսերեն կոպիտ արտահայտությանս Համար… Նա կշտամբալից գագար տվեց․
— …Բայց ձեզ երեխայի պես եք պաՀում։
— Ի՞նչ է, գարեջուր է՞լ չի կարեփ,– Հարցրեց ժբանկովը։
— Ձեզ կարող են տեսնել,– ձայնն իջեցրեց քարտուղարը,– Ւնչ մարդ ասես՝ կա… Գիտե՞ք ինչ վիճակ է շրջկոմում…
— Բայց գո՜րծ ես գտել, Հա՜,– ցավակցեց ժբանկովը։
— Ես մասնագիտությամբ ինժեներ եմ,– անսպասելի ասաց Լիիյվտկը։ Մենք լուռ էինք։ Հետո սկսեցինք Հրաժեշտ տալ։ քարտուղարն արդեն
ինչ֊որ թղթեր էր Հավաքում։
— Մեքենան սպասում է,– ասաց նա։– Կայարան՝ կզանգեմ։ Գիմեք չորրորդ տոմսարկղ։ Կասեք ՝ ես եմ ուղարկել…
— Զա՚ո,– ձեռքով արեց ժբանկովը։
Րքանք ներքեւ։ Նստեցինք մեքենա։ Բրոնզե Լենինը նայում էր մեր Հետեւից։ ԱղշԴկները եկան Հետներս։
Կառամատույցում ժբանկովն ու ԲեԱան առանձնացան։
— էլի կգա՞ս,– Հարցրեց էվին։ ֊ ԻՀարկե։
— Ես էլ գամ Տալչին։ Կզանգեմ խմբագրություն։ Որ քո կինը չջղայնանա։
— Կին չունեմ,– ասում եմ։– Մնաս բարով, է՚վի։ Մի՛ բարկանա, խնդրում եմ…
— էդքան շատ մի խմի։ Ես գԱԿւով արեցի։
— Թե չէ չկարողանաս սեքս անես։
Ես գրկեցի ու Համբուրեցի նրան։ Մոտեցան ԲեԱան ու ժբանկովր: Նրա շարժումներից երեւում էր, որ լկտիաբար ստում է։
Մենք բարձրացանք կուպե։ Աղջիկները տաք֊տաք խոսելով՝ գնում էին դեպի մեքենան։ Այդպես էլ Հետ չնայեցին։
83
Սեբգեյ Դռվըսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Տալլինում խումՀարաթող կլինենք,– ասաց ժբանկովը,– Համարյա վեց ռյյւբլի ունենք: Ուզո՞ւմ ես մի լավ բան ասեմ։
ժբանկովն աէքով արեց։ Ուրախ, Հաղթական ժսլիտր փոխակերպեց նրա դեմքը․
— Ասե՞մ։ ժորան էլ դեռ յոթանասուն կոպեկ պարտք է…
ԿՈՄՊՐՈՄԻՍ ԻՆՆԵՐՈՐԴ․
(«Սովետական էստոնիա»։ Հուլիս։ 1976 թ․)
ԱՄԵՆԱԾԱՆՐ ՄՐՑԱՏԱՐԱԾՔԸ։ Տիիյնա Կարան ծնվել է համերաշխ ընտանիքում, ոսկե մեդալով ավարտել է դպրոցը, եղել է ՀամԼԿԵՄ կոմիտեի քարտուղար, հրապուրվել սպորտով։ Այստեղ պետք է ընդգծել մի բնութագրական մանրամասն։ Թեթեւ ատլետիկայի բազմաթիվ տեսակներից նախընտրեց 400 մետր վազքը, իսկ այդ մբցատարածքը պահանջում է արագության ա դիմացկունության, պայթուցիկ ուժի եւ հաղթանակի լարված կամքի համադրում։ Համառություն, հետեւողականություն, խիստ ռեժիմ, ահա այն գործոնները, որոնք կանխպտշեցին Տիիյնայի կենսագրությունը, նրա ճանապարհը դեպի նախանշված նպատակը։ Դպրոցն ավարտելով՝ Տիիյնան ընդունվում է ՏՊՀ֊ի քիմիայի բաժինը, մասնակցում ՈՒԳԸ֊ի աշխատանքներին, հաճույքով կատարում կոմերիտական հանձնարարությունները։ Վերջին կուրսում նա դառնում է ՍՄԿԿ անդամ։ Հետո ԷՍՍՀ ԳԱ քիմիայի ինստիտուտի ասպիրանտ։ Որպես մասնագետ֊քիմիկոսի Տիիյնային հետաքրքրում է քաղցկեղածին նյութերի ազդեցությունը մարդու, օրգանիզմի վրա։ Գիտական թեզը համարյա պատրաստ է։
Տիիյնա Կալաւն վեհ ու իրատեսական նպատակներ է դնում իր առաջ։ Հավատում ես, որ նա հաջողության կհասնի իր ծանր մրցատարածքամ։
Տիիյնա Կարուի Հետ ինձ ծանոթացրին ընգՀանուր ընկերները։ Հետաքրքիր կին էր, ոչ էլ անխելք, երիտասարդ գիտնական։ Նրա մասին դիմանկար պատրաստեցի: Երբեմն Տիիյնային Հանդիպում էի տարբեր գիտական ընկերախմբերում։ Սի անգամ զանգում է․
84
․—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կամսլբոմիս
— Ազ ա՞տ ես։ Խոսելու բան կա։
Հանդիպեցինք «Ռաիյա» սրճարանում Տէին պատվիրեցի։ Ասում է․
— Ձորս տարի է՝ ամուսնացած եմ։ Մինչեւ վերքերս ամեն ինչ լավ էր։ Ամռանը Ռոլգին գնաց Մոսկվա։ Հետո վերադարձավ։ Հենց այդ ժամանակ էլ
ամեն ինչ սկսվեց…
ռ․
— Տարօրինակ բան է կատարվում։ Նա ուզում է… Ո՞նց ասեմ… Մի տեսակ օտարացել ենք…
Ես լարվեցի ու շիտակ Հարցրի․
— Սեռակա՞ն առումով։
— Հենց այղ։
— Իսկ ինչո՞վ կարող եմ օգնել։
— Այսինքն ՝ ինչու եմ քե՞զ գիմում։ Գոլ միակ անբարոյական մարդն ես իմ ծանոթների մեֆ։ Ահա եւ․ ուզում եմ խորհուրդ հարցնել։
— Ջեմ Հասկանում։
— Քննարկենք իրավիճակը։
— Գիտե՞ս ինչ, ես նույնիսկ տղամարդկանց Հետ չեմ այղւզիսի բաներ քննարկում։ Բայց րնկերս մի գիրք ունի՝ «Սեքսի տեխնոլոգիան»: Կբերեմ, եթե ուզում ես։ Մենակ թե՝ կարճ ժամանակով։ Նրա սեղանի գիրքն է։ Ազատ կարդո՞ւմ ես ռուսերեն։
— ԻՀարկե։
Բերեցի «Տեխնոլոգիան»։ Հրաշալի գիրք է։ Առաքքւն էքյը բացում ես, գրված է՝ «Ներածություն»: Արդեն ծիծաղելի է։ Բաժիններից մեկը այսպես է սկսվում․ «Չափազանց մեծ փորերով սիրեկաններին կարող ենք առաքարկել 7֊րդ դիրքը»։ Մարդասեր Հեղինակը ուշադրության է արժանացրել նույնիսկ այնպիսի ողորմելի արարածների, ինչպիսին մեծ փորով սիրեկաններն են…
Նրան տվեցի գիրքը–՛ Մի շաբաթից վերադարձնում է։
— Ամեն ի՞նչ Հասկացար։
— Բացի մի բանից՝ ի՞նչը «կամաց֊կամաց»: Բացատրեցի, թե ինչը կամաց֊կամաց:
— Հիմա ուզում եմ գործնական հմտություններին տիրապետել։
— Օրհնված լինես, դո՛ւստր իմ։
— Միայն թե՝ ոչ ամուսնուս Հետ։ Նախ պիտի պարապեմ։
Ընդգծում եմ՝ այս ամենն ասվում էր առանց սեթեւեթանքի նշույլի։ էստոնական ոճով՝ Հիմնավոր ու գործնական։
— Գու անբարոյակա՞ն մարգ ես,– Հարցրեց նա։
— Ոչ այնքան։
— Ուրեմն Հրաժարվո՞ւմ ես։
85
Սեբգեյ Դռվլաթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
՜ Տի՜իյնա,– մրմնջացի։– Գա էդպես չի արվում։ Մենք լավ, ընկերական Հարաբերություններ ունենք։ ժամանակ է պետք, որ դրանք գուցե վերաճեն այլ զգացմունքի…
— Ինչքա՞ն։
— Ի՞նչը ինչքան։
— Ինչքան ժամանակ է պետք։
— Տե՜ր Աստված, չգիտեմ։ Մի ամիս, երկու…
— Բան դուրս չի գա։ Ապրիլին թեկնածուական մինիմում եմ Հանձնում… Ծանոթացրու որեւէ մեկի Հետ։ Ցանկալի է՝ թխաՀերի։ Արիկա ընկերներ ունես, չէ՞։
— Գերակշիռ մասը,– ասացի ես։
Նստել ՝ մտածում եմ։ Շաբլինսկին վարպետ է, իՀարկե, բայց կոպիտ է։ Ռոզենչտեյնը ամառանոց է կառուցում, Ա>իվ ուժից ընկել է։ Գուլյաեւը շիկա֊ Հեր է։ Միտյա Կլենսկին տրիպեր ունի։ Օսկա Զեռնո՞վը։ Կարծես Հարմար է։ Ամոթխած կրակոտ թխաՀեբ։ ճիչտ է, մի քիչ ժլատ է, բայց էդ ոչինչ։ Մի անգամվա Համար վատ չի։
Հարցնում եմ Զեռնովին․
— ՛Քո կյանքում չա՞տ կանայք են եղել։
— Երեսունվեց, չորսն էլ՝ Հարցական։
— Ի՞նչ է նշանակում՝ Հարցական։ Օսկան գլուխը կախեց․
— Տարբեր շեղումներ։
Հարմար է՝ մտածում եմ։ Բացատրեցի գործի էությունը։ Օսկան շփոթվեց․
— Մի անգամ տեսել եմ նրան։ Նույնիսկ դուր է գալիս։ Բայց, արի Համաձայնվի, էսպես միանգամից…
— Ի՛նչ ես ծանրացնում։
— Ես Համենայնգեպս տղամարդ եմ։
— Ուրեմն աջակցիր մարդուն։
Մի շիշ ռոմ առա, Հրավիրեցի Օսյային ու Տիիյնային։ Տիիյնան ականչդս շշնշաց․
— ԸնկերուՀուս Հետ պայմանավորվել եմ։ Բնակարանը երեք ժամով իմ տրամադրության տակ է։
Խմեցինք, ծխեցինք, Բի֊Բի֊Սի լսեցինք։ Օսկան էն է սկսում էր դատողություններ անել․
— Այո՛, կենսունակ կարող է լինել միայն Հալածվող կազմակերպությունը… Տիիյնան ընդՀատեց․
— Պետք է գնալ։ Թե չէ ընկերուՀիս կվերադառնա։ Գնացին։ Առավոտյան Տիիյնան զանգում է։
86
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Հը՞,՜ Հարցնում եմ,– ո՞նց էր։
— Ուղեկցեց մինչեւ, տուն ու գնաց։ Զանգում եմ Ջեռնովին․
— Գու խիղճ ունե՞ս։
— ԿՀավատա՞ս, ծերո՛ւկ, չեմ կարող։ Մի տեսակ չի ստացվում։
— էլ ի՜նչ տղամարդ ես։ Օսկան Ջղայնացավ․
— Ես կերածս կոտլետներից չատ կին եմ ունեցել։ Իսկ սրա նմանը՝ երբեք։ Ամենազարմանալին էն է, որ նա ինձ դուր է դալիս։
Նրանց նորից Հրավիրեցի։ Հանեցի ռոմի կիստա շիշը։ Գնացին։ Տիիյնան զանգում է․
— Գրողը տանի քո ընկերոջը։
— Ի՞նչ է,– ասում եմ,– նորի՞ց ղասալքեց։
— Հասկանո՞ւմ ես, նստեցինք մեքենա։ Օսյան մթան մե9 վճարեց։ Ռուբլա– նոցի տեղը տասանոց տվեց վարորդին։ Հետո ղրանից աՀավոր նեղվեց։ Ոտով գնաց տուն… Տեսա, որ տասանոց է տալիս։ Մտածեցի՝ Կովկասոլմ էդպես է ընդունված։ Ուզում է ինձ վրա տպավորություն գործել։ Օսյան վրացի է, չէ՞։
— Օսյան Հրեա է։ Եվ ընգՀանրապես, իսկական ազգանունը Մալկիէլ է։ Նորից եմ զանգում․
— Օ՛սկա, մա՜րդ ես։
— Հասկանո՞ւմ ես, տասնոց էր, ռուբլանոց ու կոպեկներ… Երրորդ անգամ Հրավիրեցի նրանց։
՜ Լսե՜ք,– ասում եմ,– էս գիշեր խմբագրությունում եմ։ Իսկ դուք մնացեք։ Շնապսը սառնարանում է։ Զանգեն ՝ մի պատասխանեք: Գուռը կողպե՞մ, որ Օսկան չփախնի։
— Ջեմ փախնի, չէ՜։
Գնացի խմբագրություն ՝ ՀերթապաՀելու։ Տիիյնան զանգում է․
— ԻլԴ մի րոպեով։
Իչ՝ա նախասրաՀ։ Պորտֆելից շոկոլադ է Հանում ու «Լոնգ Ջոն» վիսկի։
— Արի,֊ ասում է,– Համբուրեմ քեզ։ Մի՛ վախենա, ընկերական… Համբուրեց :
— Թե իմանա՜ս ինչքան չնոբՀակալ եմ։
— 0սկային շնորհակալ եղիր։
— Տասը ռուբլին վերադարձրի։ էն, որ վարորդին էր տվել։
— Ի՜նչ խայտառակություն։
— Լա՜վ, ազնվորեն վաստակել էր։
Շք՚չԸ ԳՐԿԻ գրպանս ու գնացի ավարտելու բարոյականության թեմայով Հոդվածը։
87
Սեբգեյ Դռվրսթռվ
—֊֊֊֊֊֊֊֊ԿՈՄՊՐՈՄԻՍ ՏԱՍՆԵՐՈՐԴ ֊֊
(«Երեկոյան Տալլին»։ Հուլիս։ 1976 թ․)
«ՆՐԱՆՔ ՄԵԶ ԽԱՆԳԱՐՈՒՄ ԵՆ ԱՊՐԵԼ։ Այսօր առավոտյան Ւք 4 բուժսթափարան է տեղափոխվել քաղաքացի է․ Լ․ Բաշը, ով փորձում էր ներկայանալ որպես հանրապետական մամուլի աշխատակից։ է․ Լ․ Բուշը դիմադրություն է ցույց տվել օուժսթափարանի աշխատակիցներին, ինչն արտահայտվել է կծելով, եւ դրա մասին որոշված է հայտնել նրա աշխատավայր, ււրը, թեկուզեւ մոտավոր, դեռեւս պարզելչի հաջողվել»։
Խմիչքն ինչպես միչտ քչություն արեց, եւ ինչպես միշտ ՝ դա կանխատեսհլ էի։ Իսկ այ ուտելիքի Հարցում խնդիր չկար։ Եվ ինչպե՞ս կարող էր լինել։ Ի՞նչ խնդիրներ կարող են լինեի եթե Սեւաստյանովին Հաջողվում էր սովորական խնձորը բաժանել վաթսունչորս մասի…
Հիշում եմ՝ երկու անգամ գնացինք «Ստրելեցկի՝» բերելու։ Հետո ինչ֊որ աղջիկներ Հայտնվեցին ՝ սառցարալետից: Շաբլինսկին մի գլուխ նայում էր աղջիկներին ու կրկնում․
— Մենք կՀալեցնե՚նք էգ սառույցը… Մենք կՀալեցնե՜նք էդ սառույցը… Վերջապես օղու գնալու իմ Հերթը Հասավ։ Շաբլինսկին միացավ ինձ։
Երբ վերադարձանք, աղջիկներն արդեն չկային։ Շաբլինսկին ասաց․
— Կնանիք իմ կարծածից խելոք են։ Կերան, խմեցին, թռան…
— Ավելի լավ,– ասաց Սեւաստյանովը,– էկեք կարտոլ խաշեմ ձեր Համար։
— Գուցե շիլա է՞լ առաիսրկես,– ասաց Շաբլինսկին։
Խմեցինք ու ծխեցինք։ ԱլկոՀոլն արդյունավետ չէր աղդում։ Կարգին խմելն էլ արվեստ է։
Նման վիճակներում աղջիկներին զանգելն անիմաստ է։ Եթե Հարբեցողությունը չի կայացել, ուրեմն ՝ վերի Նշանակում է քեզ Համատարած նվաստացումներ են սպասում։ Պետք է փոխել իրադրությունը։ Գլխավորը իրաղրու– թյոլնն է։
Հիշում եմ՝ Թոֆիկ Ալիեւը պատմում էր․
— Տանը ռոյալ ունեմ, մաՀճախոբշ, արծաթե գդալներ… Համարյա վե– րածննդի դարաշրջանի նկարներ… Ու՝ ոչ մի սեքս։ Իսկ գարաժում ամեն կարգի Հնոտի է, մաշված անիվներ, բրեզենտե ծածկոց … Հենց էդ ծածկոցի
88
․․֊ ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
վրա էլ պարի ուսումնարանի ուղիղ կեսին դրել եմ։ Շատերը Համոզում էին ՝ գնանք գարաժ։ էնտեղ, ասում է, իրադրությունը ՀամաՀունչ է… Շաբլինսկին վեր կացավ, թե․
— Գնանք Տարին։
— Գնացինք,– ասում եմ։
Ինձ Համար մեկ էր, մանավանդ, որ աղջիկներն անՀետացել էին։
Շաբլինսկին աշխատում էր «Սովետական էստոնիա» թերթում։ Մի շաբաթ Հյուրընկալվել էր Լենինգրադում։ Ու Հիմա Համընթաց մեքենայով տուն էր վերադառնում։
Սեւաստյանովը ծույլ֊ծույլ առաքարկեց չցրվել։ Մենք Հրաժեշտ տվինք ու դուրս եկանք։ Մտանք խանութ։ Շշերից մեր գրպաններն ուռել էին։ Ես ամառային շապիկով ու մարզակոշիկներով էի։ Նույնիսկ անձնագիր չէի վերցրել։
Տասը րոպեից մի «Վոլգա» մոտեցավ։ ՚Լեկին մի մռայլ մարգ էր, ում Շաբլինսկին Գրիշանյա էր ասում։
Գրիշանյան ամբողջ ճանապարՀին լուռ էր։ Օղի չխմեց։ Ինձ նույնիսկ թվաց ՝ Շաբլինսկին նրան առաջին անգամն էր տեսնում։
Արագ անցանք Լենինգրաղի Հյուսիս֊արեւմտյան խղճուկ արվարձանները։ Հետեւեցին միանման ավանները, աղքատիկ բուսականությունն ու դան– ղաղաՀոս գետակները։ Ուղանցի մոտ Գրիշանյան արգելակեց, բացեց դուռն ու գնաց թփերի կողմը։ Ընթացքում շալվարի կոճակներն էր արձակում՝ պայմանականություններն անտեսող մարդու վճռականությամբ։
— Ինչի՞ է էդպես մռայլ,– Հարցնում եմ։ Շաբլինսկին պատասխանեց․
— Մռայլ չի։ Քննության տակ է։ Եթե չեմ սխալվում՝ կաշառքի գործով։
— Ինչ֊որ մեկին կաշա՞ռք է տվել։
— Մի սրբացրու Գրիշային: Զի տվել, վերցրել է։ Ընդ որում, անսաՀմանա– փակ քանակությամբ։ Ու Հիմա քննության տակ է։ Արդեն չբացակայելու մասին ստորագրություն են վերցրել։
— Բա ո՞նց է դուրս եկել։
— Որտեղի՞ց։
— Լենինգրաղից։
— Ստորագրությունը Տալլինում է տվել:
— Բա ՏաԱինի՞ց ոնց է Հեռացել։
— Շատ պարզ։ Նստել է մեքենան ու քշել։ Գրիշան արդեն կորցնելու բան չունի։ Շուտով կալանքի կառնեն։
— Ե՞րբ,– Հարցս ավելորդ էր։
— Հենց որ Հայտնվի Տալլինում։
Այստեղ Գրիչանյան դուրս եկավ թփուտից: Ընթացքում կենտրոնացած
89
Սեբգեյ Դռվլաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
կոճկում էր չալվարր։ Ուժեղ դաստակներին ինչ֊որ բան պսպղաց։
«Ձեռնաշղթանե՞ր են»,– մտածեցի ես։
Հետո մի զույգ ժամացույց տեսա ՝ մետաղյա ապարանջաններով։
Շարժվեցինք աո֊աֆ։
Նարվայից այն կողմ բնապատկերը փոխվեց։ Բնությունն այնքան անկանոն չէր թվում։ Տներր ավելի կ"կրկ "՚– խստաշունչ էին:
Շաբլինսկին խմել ու ննջում էր։ Իսկ ես անընգՀատ մտածում էի ՝ ինչո՞ւ։ Ուր եւ ինչու եմ գնում։ Ի՛նչ է ինձ սպասում։ Եվ ինչ Հիմար դասավորվեց կյանքը…
Վերջապես Հասանք Տալլին։ Անցանք անդեմ աղյուսաշեն արվարձանները։ Հետո ինչ֊որ տեղ առկայծեց֊անցավ գոթիկան։ Եվ ահա Ռատուշայի Հրապարակում ենք:
Նստիքի տակ շիշ զնգաց։ Գրիշանյան արգելակեց։ Շաբլինսկին արթնացավ։
— ԱՀա եւ․ տանն ենք,– ասաց նա։
Ես դուրս եկա մեքենայից։ ՍալաՀատակն անդրադարձնում էր տարտամ նեոնային տառերը։ Հարթ ճակտոնները խստադեմ դուրս էին լողում խավարից։ Բնապատկերը Անգեբսենի նկարազարդումներն էր Հիշեցնում։
Շաբլինսկին ինձ պարզեց ձեռքը․
— Կզանգե՜ս։ ՋՀասկացա։
նա ասաց․
— Նելկան ան Հանգստանում է։
Այստեղ իսկապես չփոթվեցի։ ՀուսաՀատությունից նույնիսկ Հարցրի․
— Ի՞նչ Ներկա։
— Կինս,– ասում է Շաբլինսկին։– Մոռացա՞ր։ Առաջինը դու չանպատվեցի՞ր Հարսանիքին․․
Շաբլինսկին վաղուց էր աշխատում կուսակցական թերթում։ Պաշտոնական գիրքը նրան այնքան էլ չէր նեղում։ Մե^ը նույնիսկ ինչ֊որ Հմայք էր մնացել։
ԸնգՀանրապես նկատել եմ, որ մարդկային Հմայքը սպանելը բավական դժվար է։ Շատ ավելի դժվար, քան՝ բանականությունը, սկզբունքները կամ Համոզմունքները։ Երբեմն անզոր են կուսակցական աշխատանքի տասնամյակներն անգամ։ ՊատաՀում է՝ պատիվը լիովին կորսված է, բայց Հմայքը պաՀպանվել է։ Նույնիսկ, պատկերացրեք, մի Հմայիչ բանտապետի գիտեի Մորդովիայում…
Կարճ ասած, Շաբլինսկին նորմալ մարդ էր։ Եթե ստորություններ անում էլ էր՝ առանց ավելորդ ոգեւորության։ Համարյա ընկերներ էինք։ Եվ աՀա․
— Զանգի՜,– կրկնեց նա։
Եվ
90
․․ ․֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Տալլինում առաչ՝ էլ էի եղել։ Բայց ծառայողական գործուղումներ էին։ Այսինքն ՝ անՀրաժեշտ թղթերով, փողով ու Հյուրանոցով։ Եվ գլխավորը ՝ ճղճիմ, բայց բանական նպատակի զգացողությամբ։
Իսկ Հիմա"ինչի եմ եկել։ Խմբագրությունից ինձ Հեռացրին։ Գրպանումս՝ տասնվեց ռուբլի։ Միակ ծանոթս շտապում է կնոչ* մոտ։ Նույնիսկ Գրիշանյան կալանավորվելու շեմին է։
Այստեղ Շաբլինսկին մտքի մեչ՝ ընկավ ու ասում է․
— Սր գաղափար ունեմ։ Գնա Բուշի մոտ։ Կասես՝ ես եմ ուղարկել։ Բուշը քեզ Հաճույքով օթեւան կտա։
–Ո՞վ է էդ Բուշը։
— Բուշը ֆանտաստիկ երեւույթ է։ Ինքդ կտեսնես։ Կարծում եմ՝ քեզ դուր կգա։ Հեռախոսը՝ չորս, երկու զրո, տասնմեկ։
Հրաժեշտ տվինք իրար։ Գրիշանյան նստած էր մեքենայի մեի Շաբլինսկին ձեռքով արեց ու արագ չքացավ ան/Աունագարձին : Հենց այդպես էլ լքեց ինձ անծանոթ քաղաքում։ Զարմանալի է, բայց մի շաբաթից մենք կաշխատենք նույն թերթում ու Համարյա ընկերություն կանենք։
Այստեղ դանդաղ ի՚էավ մեքենայի պատուՀանի ապակին, ու Գրիշանյան դուրս նայեց։
— Գուցե քեզ փո՞ղ է պետք,– Հարցրեց։
Փող պետք էր։ Ավելին ՝ անՀրաժեշտ էր։ Բայցեւայնպես պատասխանեցի․
— ՇնորՀակալ եմ։ Փող կա։
Առածին անգամ տեսա Գրիշանյայի դեմքը։ Ջրասուզակի էր նման։ Նույնքան միայնակ ու անթափանց:
Ուզում էի որեւէ Հաճելի բան ասել։ Ինձ ապշեցրեց նրա վեՀանձնությու– նը։ Փող առա^արկել կալանքից առաէ․ ի՛նչը կարող է գեղեցիկ լինել ճակատագրի նման կտրական ժխտումից…
— Հաջողությո՛ւն,– ասացի ես։
— Զա՛ռ,– կարճ պատասխանեց Գրիշանյան։
Աշխատանքից ինձ ազատեցին Հոկտեմբերի սկզբին։ Կոնկրետ պատճառ չկար։ Ազատեցին, ինչպես ասում են, «միագումարով»։ Ըստ երեւույթին, չափից դուրս շատ ավելորդություններ էի արել։
ժուռնալիստիկայում ամեն մեկին միայն մի բան է թույլատրվում։ Միայն մի կետում կարելի է խախտել սոցիալիստական բարոյականության սկզբունքները։ Այսինքն ՝ մեկին թույլատրվում է խմել։ Մյուսին ՝ խուլիգանություն անել։ Երրորդին՝ քաղաքական անեկդոտներ պատմել։ Զորրորդին՝ Հրեա լինել։ Հինգերորդին՝ անկուսակցական։ Վեցերորդին՝ ան բարոյական 1/յանք վարել։ Եվ այսպես շարունակ։ Սակայն յուրաքանչյուրին, կրկնում եմ,
91
ՍԵբգեյ Դռվըսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
միայն մի բան է թույլատրվում։ Զի կարելի միաժամանակ Հրեա ու Հարբեցող լինել։ Խուլիգան ու անկուսակցական…
Իսկ ես աղետալիորեն բազմակողմանի էի։ Այսինքն ինձ թույլ էի տալիս ամեն ինչից մի քիչ։
Խմում էի, տուրուդմփոց սարքում, քաղաքական կարճատեսություն դրսեւորում։ Բացի այդ, կուսակցության անգամ չէի ու նույնիսկ մասամբ Հրեա էի։ Վերջապես, ընտանեկան կյանքս ավելի ու ավելի էր խճճվում։
Եվ ինձ ազատեցին։ Կանչեցին կուսկոմիտեի նիստի ու ասացին․
— Բավակա՛ն է։ Մի մոռացեք, որ ժուռնալիստիկան գաղափարական ճակատի առածին գիծն է։ Իսկ ռազմաճակատում գլխավորր կարգապաՀու– թյունն է։ Հենց գա էլ չունեք։ Պա՞րզ է։
— Փոքրիշատե։
— Ձեզ ուղղվելու Հնարավորություն ենք տալիս։ Գնացեք գործարան։ Ձեզ դրսեւորեք ծանր ֆիզիկական աշխատանքում։ Բանթղթակից դարձեք։ Ձեր թղթակցություններում արտացոլեք իսկական կյանքր…
Այստեղ չդիմացա․
— Իսկական կյանքի Համար,– ասում եմ,– առանց դատուդատաստանի կգն– դակաՀարեք:
Նիստի մասնակիցները սրտմտությամբ իրար նայեցին։ Ես ազատվեցի «սեփական դիմումի Համաձայն»:
՛Նրանից Հետո այլեւս չծառայեցի։ Ինչ֊որ գեներալական Հուչեր էի խմբագրում։ Փող էի սարքում ռադիոյում։ Գրքույկ գրեցի՝ «Կոմունիստները նվաճեցին տայգան»։ Բայց նույնիսկ այստեղ քաղաքական կոպիտ սխալ թույլ տվի։ Գրքույկում խոսքր Մոնչեգորսկի շինարարության մասին էր։ Իրադարձությունները տեղի էին ունենում երեսունական թվականների սկզ– բին։ Պատասխանատու աշխատողների մեչ* բազմաթիվ Հրեաներ կային։ Հիշում եմ ոմն Շիմկուսի, Ֆելղմանի, Ռապոպորտի… "Քաղկոմում ծանոթացան ու ասացին․
— էս ի՞նչ սիոնիստական թռուցիկ է։ էս ի՜նչ առասպելական Հրեաներ են տունդրայում։ ԱնՀապաղ ոչնչացնել ամբհղԼ տպաքանակը…
Բայց Հոնորարն արդեն ստացել էի։ Հետո ներքին գրախոսություններ էի գրում ամսագրերի Համար։ Անանուն աշխատակցում էի Հեռուստատեսությանը։ Կարճ ասած, վերածվեցի ազատ արվեստագետի: Եվ վերջապես քամին քշեց Տալյին…
Հուշանվերների խանութի մոտ Հեռախոսի խցիկ կար։ Հիշեցի թվերը, չորս, երկու զրո, տասնմեկ։
Զանգում եմ։ Պատասխանում է մի կանացի ձայն․
— Լսում եմ։– Հնչում էր «վսում եմ»։– Վսում եմ, սիվելի՚ս։
92
^,֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կռմպբռմիս
Խնդրեցի Հեռախոսի մոտ կանչել էրիկ Բուշին։ Ի պատասխան․
— Տանր չի։ Արդեն անՀանվստանում եմ։ Խովք էր տվել, որ չի ուշանա։ էնպես որ, եկեք։ Հվաչալի կզվուցենք։
Կինը բավական Հստակ թելաղրեց Հասցեն: Բացատրեց ՝ ինչպես տեղ Հասնեմ։
Պստլիկ էստոնական տրամվայն օրորվում էր շրջադարձերին։ Քսան րոպեից Կադրիորգում էի։ Հեշտությամբ գտա կիսավեր գերանակապ տունը։
Գուռը բացեց Հիսունին մոտ, նիՀար, բաց երկնագույն մազերով մի կին։ Շառագույն գիշերազգեստի ժանյակները Հասնում էին ոսկեգույն արաբական կիսակոշիկներին։ Գեմքը՝ դիմափոշու թանձր շերտի տակ։ Այտերին վառվում էր քիմիական վարդագույնը։ Կինն ասես գավառական օպերետի ՀերոսոլՀի լիներ։
— էրիկը տանն է,– ասաց։– Ներս անցեք։
Մենք կողք֊կողքի դժվարությամբ անցանք նեղլիկ միզանցքը։ Մտա սենյակ ու քար կտրեցի: Այդպիսի Հրեշավոր անկարգություն տեսած չկայի:
Կեղտոտ ամանեղենը թափված էր ճաշասեղանին։ Կանաչավուն պաստառների ծվենները կախկխվել՝ Հատակին էին Հասել։ Քրքրված գորգի վրա թերթերի Հաստ շերտ էր։ Սիամական կատուն թռչում էր անկյունից անկյուն։ Գռան մոտ չարք էին կանգնել դատարկ շշերը։
Փոս րնկած բազմոցից վեր կացավ երեսնամյա մի տղամարդ։ Ամերիկյան կինոդերասանի թուխ, առնական դեմք ուներ։ Լավորակ արտասաՀմանյան պիզակի դարձածալը զարդարված էր մեխակով։ Կիսակոշիկները փայլում էին։ Հնոտիքով լցված կացարանի ֆոնին էրիկ Բոլշն ասես տիեզերական եկվոր լիներ։
Իրար ձեռք սեղմեցինք։ Անճարակ ու կցկտուր բացատրեցի ՝ ինչն ինչոց է։
Բոլշը ժպտաց եւ անսպասելիորեն խոսեց սաՀուն ու երգեցիկ չափածոյով․
— Ներս մտիր, Հյո՛ւր իմ կեսգիշերային: Խորդանոցը քեզ՝ տուն ու կացարան։ Եվ օքախին է սրճեփը աՀա։ ՊաՀարանում՝ պանիրը Հոլանդական։ Եղ– րտյր կդառնաս ինձ: Գալինային ՝ ազնիվ բարեկամ։ Ինչպես որ մորդ ՝ ոիրիր դու նրան։ Աիրիր որդու պես։ Ու թող որ շուրթը բարդակ է տիրում…
— Քավցր բուվկիներ ունենք,– միջամտեց Գալինան։ Բոլշը մեղմ, բայց տիրական շարժումով ընդՀատեց նրան․
— Ու թոզ որ շուրչկլ բարդակ է տիրում, ավելի ծանր փորձություններ կան։ Թող որ փչում է մեր պա տա Հանից։ Թող որ կեղտոտ է զուգարանը մեր… Գրա փոխարեն,– ինչը եւ փաստ է,– իշխանությունը չի՛ք սովետական: Ազատությունն է նշանաբանն իմ, պաշտամունքը իմ ու կուռքը միակ––
Ես ինձ այնպես էի պաՀում, ասես ամեն ինչ կարգին է։ Ուրիչ ի՞նչ էր մնում։ Գիշերվա մեկին գնա՞լ տնից։ Գիմել «շտապ օգնությո՞ւն»։
93
Սեըգեյ Դռվլաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Բացի այղ, խելազարությոլնը դեռ ամենասաբսափելին չի։ Տարիների ընթացքում այն ինձ Համար ավելի ու ավելի էր դառնում չափ ու կարգ։ Իսկ կարգը՝ Հակաբնական մի քան։
Կարգին մարդն ինձ մեն֊մենակ թողեց։ Իսկ խելագարը սուրճ, բարեկամություն ու խորդանոց է առաջարկում…
Ես Հանք արեցի եւ արտասանեցի․
— Ձեզ Հյուր լինելը խիստ Հաճո է ինձ։ Երախտապարտ եմ տանիքի Համար։ Մանավանդ, եւ դա թող Հայտնի լինի, բոլորը վաղուց թքել են վրաս…
Հետո սուրճ խմեցինք, ջեմով բուլկի կերանք։ Սիամական կատուն թռավ գլխիս։ Գալինան պտտեց Օֆենբախի ձայնասկավառակը։ Բաժանվեցինք մոտ ժամը երկուսին։
Բուշի ու Գալինայի մոտ ապրեցի երեք շաբաթ։ Եվ ամեն օր նրանք ինձ ավելի ու ավելի էին դուր գալիս։ Չնայած– երկուսն էլ անՀույս շիզոֆրենիկ– ներ էին։
էրիկ Բոլշը պատկառելի ընտանիքից էր։ Հայրը գիտությունների դոկտոր ու մաթեմատիկայի պրոֆեսոր էր Ռիգայում։ Սայրը՝ գործվածքեղենի Հանրապետական ինստիտուտի բաժնի վարիչ։ Յոթ տարեկանում Բուշն ատեց երկուսին էլ։ Ինչ֊որ Հրաչքով նա Համարյա ծննդյան օրվանից Հակասովետական ու նոնկոնֆորմիստ էր։ Ծնողներին «․առաչկւաշվածներ» էր կոչում։
Դպրոցն ավարտելով՝ Բուշը լքեց Ռիգան։ Տարուց ավելի աշխատեց ձկնորսանավի վրա։ Հետո ինչ֊որ ժամանակ լուսանկարիչ էր լողափին։ Ընդունվեց Լենինգրադի մշակույթի ինստիտուտի Հեռակա բաժին։ Ավարտելով ՝ լրագրող դարձավ։
Թվում էր ՝ նրա աշխարհընկալումն ունեցող մարդուն այդպիսի գործունեությունը Հակացուցված է։ Բուշը ոչ թե պարզապես քննադատում էր գոյություն ունեցող կարգերը։ Բուշը բուն պատմական իրականությունն էր ժխտում։ Մասնավորապես՝ Հաղթանակը ֆաշիստական Գերմանիայի նկատմամբ։
Նա պնդում էր, որ անվճար առողիսպաՀություն գոյություն չունի։ Կասկած էր Հայտնում տիեզերքում մեր առաջնության վերաբերյալ։ Երրորդ բաժակից գոռում էր․
— Գագարինը տիեզերք չի թռել։ Տիտովն էլ չի թռել… Ու բոլոր սովետական Հրթիռները կավով լեցուն պաՀածոյի Հսկա տուփեր են…
Թվում էր ՝ այդպիսի մարդը տեղ չպիտի ունենար սովետական ժուռնալիստիկայում։ Բայցեւայնպես՝ Բուշը Հենց այդ զբաղմունքն ընտրեց։ Սկզբունքային նոնկոնֆոբմիզմը նրա մեջ գոյակցում էր բացարձակ անսկզբունքայնության Հետ։ Նման բաներ պատահում են։
94
,, ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Բուշի ստեղծագործական ոճի վրա ազդեցություն էին ունեցել գերմանական էքսպրեսիոնիզմի ղասերը։ Նրա թղթակցություններից մեկը սկսվում էր այսպես․
«Եկավ խոշոր եղջերավոր անասունների աստեղային ժամը։ Անասնաբույժների Համագումարի մասնակիցները ձեռնամուխ եզան աշխատանքի։ կաթ ու գոմաղբ բուրող Հռետորները Հաջորդում են իրար»։
Բուշը սկզբում մի Հետ ընկած թերթում էր աշխատում։ Բայց գավառն արագ ձանձրացրեց։ Փոքրիկ Հյուսիսային քաղաքի Համար նա չափազանց խոշոր անՀատականություն էր։
Երկու տաբի առաջ Բուշը տեղափոխվեց Տալլին։ Տեղավորվեց ինչ֊որ ծերացող կնոջ մոտ։
Բուշի մեջ մի բան կար, որ ճակատագրական ազդեցություն էր ունենում ծերացող կանանց վրա։ Այն է՝ աղքատությունը, գեղեցկությունը, խայթող Հումորը, բայց ամենագլխավորը ՝ բնավորության կատարյալ բացակայությունը։
Երկու տարում Բուշը գայթակղեց չորս ծերացող կանանց։ Գալինա Ար– կաղեւնան Հինգերորդն ու ամենասիրելին էր։ Մյուսները Բուշի Հանդեպ պաՀպանեցին երախտագիտության ու Հիացմունքի զգացումը։
Զար լեզուները Բուշին ալֆոնս էին կոչում։ Գա անարդար էր։ Ծերացող կանանց Հանդեպ սիրո մեջ նա առաջնորդվում էր այլասիրական շարժառիթներով։ Բուշը նրանց բարեՀաճորեն թույլ էր տալիս իր վրա Հեզել ուշացած դառը Հույզերի ջրվեժները։
Բուշի մասին կամաց֊կամաց սկսեցին լեգենդներ Հյուսվել։ Նա շարունակ պատմությունների մեջ էր ընկնում։
Մի անգամ Բուշն ուշ երեկոյան անցնում էր Կադրիորգով։ Մոտեցան երեք Հոգի։ Նրանցից մեկը մռայլ ասաց
— Ծխելի՛ք տու։
Ի՞նչ է անում նման վիճակներում նորմալ մարդը։ Համեմատաբար խելամիտ պաՀվածքի երեք տարբերակ կա։
Անխռով ու առանց վախի ՝ խուլիգանին պարզել ծխախոտը։ Արագ անցնել կամ ավելի լավ է ՝ գլխապատառ փախչել: Եվ վերջինը ՝ նոկաուտ անել ամենամոտ կանգնածին ու շտապ Հեռանալ: Բուշն ընտրեց ամենամաՀացու, ամենից անսովոր տարբերակը։ Բռի պա– Հանջին ի պատասխան քաղաքավարի Հարցրեց։
— Ի՞նչ է նշանակում՝ տո՛ւ։ Մի՞թե մենք բրոլդերշաֆտ ենք խմել։
Ավելի լավ կլիներ՝ չափածո արտաՀայտվեր: Նրան կարող էին վտանգավոր խելագարի տեղ դնել։ Իսկ այսպես՝ ծեծեցին, կիսամեռ արին։ Հավանաբար խուլիգաններին կատաղացրել էր խորՀրղավոր «բբուդերչաֆտ» բառը։
Գիտակցությունը կորցնելով ՝ Բուշը շշնջում էր․
95
Սեբգնյ Դռվըսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Ցնծացե՜ք, ռամիկներ։ Հայում եմ դեմքերին ձեր կոպիտ Հաղթությու– նր նյութի…
Սի շաբաթ պառկեց Հիվանդանոցում։ Զարդվել էին կողոսկրերն ու մատը դուրս էր ընկել։ ճակատին ռոմանտիկ սպի Հայտնվեց…
Բույր աշխատում էր «Սովետական էստոնիայում»: Մեկոլկես տարի ար– տաՀաստիքային թղթակից էր։ Խոսում էին մշտական տեղ տալու մասին։ Գլխավոր խմբագիրը ժպտալով նայում էր նրա կողմը։ Աշխատակիցները լավ էին վերաբերվում։ Մանավանդ ՝ ծերացող կանայք: Բուշին տեսնելով ՝ նրանք սկսում էին ինչ֊որ բան շշնքալ ու կարմրում էին։
Հաստիքային աշխատանքը շատ բան էր նշանակո՛ւմ։ Հատկապես ՝ Հանրապետական թերթում։ Նախ՝ կայուն եկամուտ։ Բացի այդ* բազմաթիվ ու տարատեսակ սոցիալական արտոնություններ։ Վերջապես՝ որոշակի անձնական անպատժելիություն։ Այսինքն գլխավորը, որ ռեժիմը պարգեւում է իր նոմենկլատուրային :
Բուշը անՀամբեր սպասում էր Հաստիքի նշանակվելուն։ Նա, կրկնում եմ, երկակի անձնավորություն էր։ Խռովարարությունը Հեշտությամբ գոյակցում էր սկզբունքների բացակայության Հետ։ Բուշն ասում էր․
— Ռեժիմը տապալելու Համար ես պետք է դառնամ նրա Հիմնասյուներից մեկը։ Եվ այդ ժամանակ ամբողջ կառույցն արագ կխարխլվի…
Մոտենում էր Նոյեմբերի 7֊ը։ Խմբագիրը կանչեց Բուշին ու ասաց․
— Որոշել ենք, Էռնեստ Լեոպոլդովի՚չ, ձեզ պատասխանատու Հանձնարարություն տալ : Քարտուղարությունում անցաթուղթ եք վերցնում։ Գնում եք քաղաքային առեւտրական նավաՀանդիստ։ Զրուցում եք մի քանի օտարերկրյա նավապետների Հետ։ Ընտրում եք մեկին, ով աոյսվել չեզոք է սոցիալիզմի գաղափարների Հանդեպ։ Հարցեր եք տալիս։ Հասնում եք փոքրիշատե ընդունելի պատասխանների։ Կարճ ասած, Հարցազրույց եք վերցնում։ Ցանկալի է, որ ծովայինը շնորՀավորի մեզ Հոկտեմբերյան Հեղափոխության վաթսուներեքերորդ տարեդարձի առթիվ։ Գա չի նշանակում, որ պիտի քաղաքական կարգախոսներ Հռչակի։ Բոլորովի՛ն։ Բավական է զուսպ ու Հար– գալից շնորՀավորանքը։ Այսքա՚նը։ Պա՞րզ է։
— Պարզ է,– պատասխանեց Բուշը։
— Ընդ որում, Հենց արեւմտյան ծովային է Հարկավոր։ Շվեդ, անգլիացի, նորվեգացի, կապիտալիստական Համակարգի տիպիկ ներկայացուցիչ։ Բայցեւայնպես, սովետական իշխանության Հանդեպ՝ չեզոք։
— Կգտնեմ,– Հավաստիացրեց Բուշը,– նման մարդիկ պատաՀում են։ Հիշում եմ մի անգամ Խաբարովսկում խոսքի բռնվեցի շվեյցարական թագավորական նավատորմի մի նավաստու Հետ։ Մեր մարգն էր, մի գլուխ Լենինից մեջբերումներ էր անում…
96
^, ■֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Խմբագիրը վեր քաշեց Հոնքերը, մտքի մեջ ընկավ ու կշտամբանքով ասաց․
— Շվեյցարիում, ընկե՛ր Բուչ, ծով չկա, թագավոր չկա, Հետեւաբար եւ Շվեյ– ոարիայի թագավորական նավատորմ չկա: Ինչ֊որ բան շփոթում եք :
— Ո՞նց թե ծով չկա,– զարմացավ Բուշը։– Իսկ ի՞նչ կա ձեր կարծիքով։
— Ցամաք,– պատասխանեց խմբագիրը։
— ԱՀա՜ թե ինչ,– չէր Հանձնվում Բուշը։– Հետաքրքիր է։ Շա՜տ Հետաքրքիր է… Գուցե լճեր է՞լ չկան այնտեղ։ Նշանավոր շվեյցարական լճերը…
— Լճերը կան,– տխուր Համաձայնեց խմբագիրը,– իսկ շվեյցարական թագավորական նավատորմ՝ ոչ… Կարող եք գործել,– եզրափակեց նա,– բայց լուրջ վերաբերվեք, խնդրում եմ։ Ինչպես գիտեք ՝ մենք մտածում ենք ձեզ Հաստիքային աշխատանք տալու մասին։ Այս առաջադրանքը չավւազանց վճռորոշ է։ Հաջողություն եմ մաղթում…
Տալլինի նավաՀանգիստը քաղաքի կենտրոնից քսան րոպեի վրա է։
Բուշը Հանձնարարությունը կատարելու մեկնեց տաքսիով։ Մտավ նավա– Հանգստային բազմատիրաժի խմբագրություն։ Լուսանկարիչ Լյովա Բարա– նովի քառասունամյակն էին նշում։ Լիկորով բաժակը տվեցին Բուշին։ Հաճույքով խմեց ու ասաց․
— Ինձ չի կարելի։ Հանձնարարություն եմ կատարում։
էլի մի քիչ խմեց ու զանգեց կարգավարին: Կարգավարը խորՀուբղ տվեց Հանդիպել արեւմտագերմանական «էդելվեյս» առեւտրանավի Հրամանատա–
բի«–
Բուշը մի բաժակ էլ խմեց ու դիմեց դեպի չորրորդ կառանատեղ: Նավապետը Բուշին դիմավորեց նավասանդուղքի վրա։ Իսկական ծովային գայլ էր՝ նիՀար, թխամաշկ, արծվենի կիսադեմով։ Անունը՝ Պաուլ Ռու– ղի։ Կարգավարը նավապետին զգուշացրել էր սովետական լրագրողի այցի մասին։ Սա Բուշին Հրավիրեց իր խցիկը–
Զրույցի բռնվեցին։ Նավապետը բավական տանելի ռուսերեն էր խոսում։ Նախընտրում էր ֆրանսիական կոնյակը։
— «Կորդոն֊բլո» է,– ասաց։– Ձեզ դուր կգա։ Շիշը երկու Հարյուր մարկ։ Գիտակցելով, որ Հարբում է, Բուշը Հասցրեց Հարցնել․
— Ե՞րբ ես մեկնում։
— Վաղր, տասնմեկ երեսունին։
Հիմա արդեն գործին կարելի էր եւ չանդրադառնալ։ Մեկնելու նախօրեին նավապետն ինչից ասել կարող էր խոսել։ Ո՞վ էր ստուգելու։ Զրույցը անթաքույց ու բաց էր։
— Կանանց սիրո՞ւմ ես,– Հարցնում էր նավապետը։
97
Սկւգեյ Դովըսթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Սիրում եմ,– ասում էր Բուշր,– իսկ դո՞ւ։
՜ է" էլ "՚սց՛ ք*այց իմ Լուիզան զվիի չի րնկնում։ Սիրում եմ կանանց, խմիչք ու փող։ Դու փող սիրո՛՛ւմ ես։
— Արդեն մոռացել եմ, թե ինչ տեսք ունի։ էսպիսի գույնզգույն թղթիկներ են․ Հա՞։
— Կամ մետաղյա կլորակներ։
— Ես դրանք ֆուտ/ալից շատ եմ սիրում։ Ու նույնիսկ կանանցից ավելի։ Բայց ՝ զուտ պլատոնական սիրով։
Բուչր խմում էր, ու նավապետր Հետ չէր մնում։ Նավախցում լողում էր ամերիկյան սիգարետների ծոլխր։ Անտեսանելի ռադիոկետից Հավայական երաժշտություն էր լսվում։ Խոսակցությունն ավելի ու ավելի բաց էր դառնում։
— Եթե իմանայիր,– ասում էր ժուռնալիստր,– ոնց եմ ամեն ինչից զզվե՜լ։ Պետք է փախչել էս անիծված երկրից։
— Հասկանում եմ,– Համաձայնում էր ծովայինր։
— ՛հու ինձ չես կարող Հասկանալ։ ՝Բեզ Համար, Պա՚ուլ, ազատությունն օղի պես է։ Չես նկատում։ Ուղղակի շնչում ես։ Ինձ Հասկանալ կարող է միայն ափ նետված ձուկյլ։
— Հասկանում եմ,– ասում էր նավապետի– ելք կա։ Ղու գերմանացի ես, չէ՞։ Կարող ես վտարանդվել ազատ Գերմանիա։
— Տեսականորեն Հնարավոր է։ Գործնականում՝ բացառված։ Հա՛, Հայրիկս ռուսացած կոլռլյանգական գերմանացի է։ Մայրս՝ ԼեՀաստանից։ Երկուսն էլ կուսակցության մեշ՝ են երեսունվեց թվից։ Երկուսն էլ առա^քաշվածներ են, ռեժիմի սպասավորներ: Համապատասխան թղթերր չեն ստորագրի։
— Հասկանում եմ,– կրկնում էր նավապետր,– ուրիչ ելք կա։ Ընդունվի առեւտրային նավատորմ, դառ նավաստի։ Հասի նրան, որ վիզա ստանաս։ Ու արեւմտյան նավաՀանգստում Հայտնվելով փախի։ Ապաստան խնդրի։
— էդ էլ է պատրանք։ Ես, ախր, սեւ ցուցակում եմ։ Վիզա չեն տա։ Արդեն փորձել եմ, չի ստացվել… Ավա՜ղ, ես դատապարտված եմ դանդաղ մաՀվան…
— Հասկանում եմ… Կարող եմ «էգելվեյսում» թաքցնել։ Բայց վտանգավոր է։ Որ բռնեցին, քեզ կդատեն որպես դավաճանի…
Նավապետր սթափ էր դատում։ Չափազանց սթափ։ Ընդհանրապես, որպես օտարերկրացի ՝ արտակարգ իրազեկված էր։ Սթափ մարդուն դա կարող էր կասկածելի թվալ։ Բայց Բուչր արդեն լրիվ Հարբել էր։ Բուչր ճառում էր,
— Նա չի ազատ, ով պայքարում է ռեժիմի դեմ։ Եվ ոչ նա, ով ՀաղթաՀա֊ րում է վախր։ Այլ նա, ով չգիտի՝ վախն ինչ է։ Ազատությոլնր, Պա՚ոլլ, օրգանիզմի գործառույթ է։ Դու չես Հասկանա։ Զէ՞ որ ազատ ես ծնվել, ինչպես թռչուն ր։
98
,^․ ;֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Հասկանում եմ,– պատասխանում էր նավապետր…
Կեսգիչերին մոտ Բուչր իննում էր նավասանդուղքով։ ժամանակ առ ժամանակ քայլշ դանդաղեցնելով ՝ նա վեր էր պարզում բյւունցքր ՝ «ռոտ ֆրոնտ»։ Հետո ցցում էր մատներր, ինչր նչանակում էր՝ «վիկտորիա»։ Հաղթանա՛կ…
Նավապետն րմբոնումով նայում էր Հետեւից։
Հալորդ օրշ Բուչր Հայտնվեց խմբագրությունում։ Գրգռված էր, բայց ՝ սթափ։ Նրա սիգարետներն անոլչ բուրում էին։ Ծոցագրպանից դուրս էր նա– ւում «Պարկեր» ինքնաՀոս գրիչր:
Բուչր Հոդվածր Հանձնեց մեքենագրուՀուն: Երկար ու գեղեցիկ վերնագիր ուներ․ «Ես կվերադառնամ, որ նորից ճաչակեմ տարեկանի Հացր»։
Հոդվածր սկսվում էր այսպես․
«Նավապետ Պաուլ Ռուդիին գտա մեքենայական բաժանմունքում։ «էդելվեյս» առեւտրական նավր պատրաստվում է նավարկության։ Մաչված մեխանիզմներր լրացուցիչ ստուգում են պաՀանքում։
— Տիրոչկլ միայն եկամուտն է Հետաքրքրում,– տրտնգում է նավապետր։– Քսան անգան առաիսրկել եմ փոխել մխոցներր։ Մեկ էլ տեսար բաց ծովում պայթեցին։ Տերն ինքր ճամփորդում է առագաստանավով։ Իսկ մենք էստեղ խաչվում ենք, ոնց որ սատանան դժոխքում…»:
Վեր9ն այսպես էր․
«Նավապետր խծուծով սրբեց կոչտուկապատ ձեռքերր։ Մորոլքր մազութից պսպղում էր։ Կավե ծխափուլր ցած էր քաչում քառանկյուն ծնոտր։ Նա աչքով արեց ու ասաց․
— Հիչիի՛ երիտասա՛րդ։ Ազատությունն օդի պես է։ Դու ազատություն ես շնչում ու չես նկատում… Սովետական մարդիկ դա չեն Հասկանա։ Զէ" որ նրանք ազատ են ծնվել, ինչպես թռչուններր։ Իսկ ինձ միայն ափ նետված ձու/լր կՀասկանա… Դրա Համար էլ ես կվերադառնամ։ Կվերադառնամ, որ նորից ճաչակեմ տարեկանի Հացր։ Ազատության, Հավասարության ու եղբայրության բուրավետ Հացր»։
— Վատ չէ,– ասաց խմբագիրր։– Կենդանի խոսք է, Համոզիչ։ Միակ բանր, որ մտաՀոգում է… Իսկապե՞ս նման բան է ասել…
Բուչր զարմացավ․
— Ուրիչ ի՞նչ կարող էր ասել
— Ասենք, Հա, իՀարկե,– նաՀանքեց խմբագիրր։
Հոդվածր Հրապարակվեց։ ՀաչՀորդ օրր Բուչին կանչեցին խմբագրի մոտ։ ատ աս ենյ ակում Հիսունին մոտ մի անծանոթ տղամարդ կար։ Դեմքր կատարյալ անտարբերություն ու միաժամանակ ՝ ծայրահեղ սեւեռում էր արտահայտում։
Աչի
99
Սեբգեյ Դովըսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Խմբագիրը մի տեսակ ստվերում էր Հայտնվել։ Իսկ տղամարդը, անշուքությամբ Հանդերձ, փռվել էր ազատ ու Հիմնավոր։ Իրենով լցրել էր նոմենկլատուրային առանձնասենյակի ամբողչ^ տարած՜ությունը։ Նույնիսկ Լենինի գիպսե կիսանդրին էր փոքրացել կարմիր կտորով սլաաոառած պատվանդանի վրա։
Տղամարդը նայեց Բուչին ու Հազիվ լսելի ասաց․
— Պատմեք։
Բուչը գրգռված Հարցրեց․
— Ի՛նչ։ Ո՞ւմ։ ԸնդՀանրապես, ներեցեք, ո՞ւմ Հետ գործ ունեմ։ Պատասխանը կարճ էր, ասես կետագծված․
— Հանդիպման մասին… Ինձ… Սորոկին… Գնդապետ Սորոկին…
Իր կոչումը Հրապարակելով՝ գնդապետը, ասես վերջնականապես ուժասպառ, լռեց։
Ինչ֊որ բան Բուչին ստիպեց ենթարկվել։ Սկսեց պատմել նավապետ Ռու– դիի մասին Հոդվածը։
Գնդապետն անուշադիր էր լսում։ Ավելի ճիչտ, Համարյա քնած էր։ Հիշեցնում էր ծույլ ուսանողին Հարց տված պրոֆեսորի։ Հարց, որի պատասխանը կանխավ Հայտնի է։
Բուշը պատմում էր՝ Հետեւելով Հոդվածում շարադրված փաստերին։ Խոսքը Հանդիսավոր ավարտեց․
— Որտե՞ղ ես, Պա՚ուլ։ Ո՞ւր է քշում քեզ Հեռավոր ղեգերումների քամին։ Որտե՞ղ ես Հիմա, իմ օտարերկրյա բարեկա՛մ…
— Բանտում,– անսպասելի պատասխանեց գնդապետը։
Նա թերթով խփեց սեղանին, ասես ճանճ էր սպանում, ու Հատ֊Հատ ասաց․
— Պաուլ Ռուդին բանտում է։ Ձերբակալել ենք որպես Հայրենիքի դավաճանի։ Իսկական ազգանունը Ռյուտտի է։ Փախստակ էստոնացի է։ Յոթանասուն թվին բայդարկայով փախել է Շվեդիա։ Հետո Հիմնավորվել է Համրուրգում։ Ամուսնացել է Լուիզա Ոեյչվիցի Հետ։ Չորրորդ տարին է՝ լողում է արեւմտա– գերմանական առեւտրական նավատորմի նավերով։ Վերջապես առաքեն ուղերթը կատարեց էստոնիա։ Մենք նրան վաղուց էինք սպասում…
Գնդապետը դարձավ խմբագրին․
— Մեզ մենակ թողեք։
Խմբագրի Համար տՀաճ էր, որ դուրս են անում սեփական առանձնասենյակից։ Քրթմնչաց․
— Ես Հենց պատրաստվում էի ձեւավորումները նայել։ Ու դուրս եկավ։
Գնդապետը դիմեց Բուշին
— Ի՞նչ կասեք։
100
․․֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊1֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊— Կոմպրոմիս
— Ցնցված եմ։ Ի՞նչ ասեմ։
— ինչպես ասում են ՝ սխալմունք եղավ։ Սակայն Բուշը Հետեւում էր նախկին վարկածին․
— Ես նկարագրեցի ամբտդքր ՝ ինչպես եղել է։ Նավապետ Ռուդիի անցյալի մասիս չեմ իմացել։ Ընկալել եմ որպես առաջադիմական– մտածողությամբ օտարերկրացու։
— Լա՛վ,– ասաց գնդապետը,– ենթադրենք։ Եվ, Համենայնղեպս, տՀաճ դեպք է ձեզ Համար։ Ջափազա՚նց տՀաճ։ Բիծ է ձեր լբագրոզական Հեղինակության վրա: Նույնիսկ կասեի ՝ գաղափարախոսական վրիպում։ Զգոնության կորուստ։ Պետք է ինչ֊որ բան անել…
— Հատկապես ի՛նչ։
— Մի գաղափար կա։ Ուզո՞ւմ եք մեզ օգնել։ Ւսկ ՛մենք Համապատասխանաբար ձեզ կերաշխավորենք Հաստիքային պաշտոնի։
— ՊԱԿ֊ո՞ւմ,– Հարցրեց Բուշը։
— Ինչո՞ւ ՊԱկ֊ում։ «․Սովետական էստոնիա» թերթում։ Հաստիքային աշխատանքի մասին վաղուց եք երազում, չէ՞։ Մենք կարող ենք արագացնել։ ժամկետը ձեզնից է կախված։ ՝
Բուշը լարվեց։ Գնդապետ Սորոկինը շարունակեց․
— Գուք կարող էիք մեզ Հետաքբքրող ցուցմունքներ տալ։
— Այսի՞նքն։
— Նավապետ Ռուդիի վերաբերյալ… Օրինակ, որ ցանկացել է ձեզ… Մի խոսքով… Օգտագործել… Սեռական այլասերման իմաստով…
— Ի՜՞նչ,– Բուշը վեր թռավ։
— Հանգի՛ստ։
— Ինձ ինչի՞ տեղ եք դրել։ Մտքովս չէր անցնի, որ ՊԱԿ֊ում այդպիսի մեթոդներ են…
Գնդապետի աչքերը շողացին ածելու չեզրի պես։ Նա չառագունեց ու ձգվեց․
— ԽորՀուրդ կտայի ՝ առանց բարձր բառերի։ ԽորՀուրդ կտայի մտածել։ Ձեր ապագան է վճռվում։
Բայց այստեղ Բուշը բացեց թեւերը։ Նա դանդաղ Հանեց ամերիկյան սիգարետների աուփը։ Ծխախոտ կպցրեց «Ռոնսոն» այրիչով։ Հետո Հանգիստ ասաց․
— Ձեր առաջարկն անբաբոյական է։ Հակասում է իմ բարոյական սկզբունքներին։ Մենակ է՛դ էր ինձ պակաս՝ դուր գալ Համասեռամոլիս՛– Մի խոսքով, Հրաժարվո՛ւմ եմ։ Սեռական այլասերվածությունն ինձ Համար չի… Ուզո՞ւմ եք գրեմ, որ ինձ խմացնում էր… Ասենք, էդ էլ էնքան ազնիվ չի․․
— Գե ինչ,– ասաց գնդապետը,– ամեն ինչ պարզ է։ Վախենամ տանուլ տաք։
101
Ահբգեյ Դռվչաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Մի՛՛թե Հնարավոր է Հաղթել ՊԱԿ֊ին,– քրքից Բուշը։
Սրանով զրույցն ավարտվեց։ Գնղապետր մեկնեց։ Արդեն դռան մոտ նա մի անսպասելի արտաՀայտոլթյուն արեց․
— Գուք ավելի լավն եք, քան կարծում էի։
— Գնդապե՛տ, մի՛ դավաճանեք ոճին,– պատասխանեց Բուչյլ։
Նրան ղրկեցին արտաՀաստիքային աշխատանքից։ Հնարավոր է՝ Սորո– կինն էր Հասել դրան։ Բայց ավելի շուտ՝ խմբագիրն էր ջանադրություն ցուցաբերել։ Բույր նորից անցավ ծերացող կանանց խնամառոլթյանր։ Չնայած առաջ էլ ամեն ինչ Տիչտ այդպես էր։
Հենց այգ օրերին Բուշր ծանոթացավ Գալինայի Հետ։ Մինչ այգ նրան սիրում էր Մարիաննա Վիկենտեւնան: Առեւտրի բնագավառի խոչոր գործիչ էր։ Բուչի Համար վերնաշապիկներ ու փողկապներ էր գնում։ ՀաշիվՀւ էր փակում ռեստորաններում: Կերակրում էր առողջ ու Համեղ սնունգով։ Գրպանի վաղ Բուշին չէր տրվում, անմիջապես սկսում էր սիրաՀետել ուրիշ կանանց։
Հերթական խմբագրական Հոնորարբ ստանալով՝ Բուչն անՀետանում էր։ Տուն էր գալիս ուշ գիշերով՝ սոխ ու դիմափոշի բուրելով։ Մի անգամ Մարի– աննան չդիմացավ ու ճչաց․
— Որտե՞ղ էիր թրեւ գալիս, սրիկա՛։ Ւնչի" ես գիշերվա կեսին Հայտնվում։ Բոլշր մեղավոր֊մեղավոր պատասխանեց․
— Առավոտր կգայի, ուղոակի փողս պրծավ…
Վերիսպես Մարիաննան ապստամբեց։ Գլխադասի մի տաբեց աշխատողի Հետ մեկնեց ծովափ։ Նրա կողքին ջաՀել ու թեթ1ւամիտ էր երեւում։ Բուշին դատարկ բնակարանում թողնել Մարիաննան, բնականաբար, չցանկացավ։
Եվ այստեղ Հայտնվեց Գա լինա Արկադեւնան։ Գործնականում՝ ոչնչից։ Գուցե՝ նյութի պաՀպանման օրենքով։
Բանն այն է, որ նա քաղաքացիական կարգավիճակ չուներ։ Գալինան նշանավոր էստոնացի Հեղափոխականի, վայ թե Հենց Կինգիսեպի այրին էր։ Գրա Համար նրան թոշակի պես մի բան էին Հատկացրել։
Բուչր նրա Հետ ծանոթացավ ռոմանտիկ իրավիճակում։ Այն է՝ արՀես– տական լճի ափին։
Կադրիորգի Հենց կենտրոնում մի ոչ մեծ, թաքնված լճակ կա ՝ շրջապատված լորենու ծառուղիներով։ Ձեռնասուն սկյուռիկներր ցատկոտում են խոտերի
մեջ․–
Ափին մոտ լողում են կարապներր։ Թե ինչպես են այնտեղ Հայտնվել՝ Հայտնի չէ։ Փոխարենր ՝ բոլորը գիտեն, որ էստոնացիներս սիրում են կենդանիներին։ Ինչ֊որ մեկբ կարապների Համար փոքրիկ նրրատախտակե խցիկ է պատրաստել։ Կադրիորգի Հյոլրերր նրանց Հացի փշրանք են նետում։
102
,֊․֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Մայիսյան մի երեկո Բուչր նստել էր լճափի խոտերին: Ծխախոտը վերտառել էր • Արդեն երկրորդ օրն էր ՝ փող չկար: Նախորդ գիշերն անցկացրել էր «Սոյուզպեչատի» լքված կրպակում։ Բարեբախտաբար Հատակին Հին թերթեր էին թափված…
Բուշր ծամում էր խոտի դւսռր ցողունր։ Մտքերր Հեռագրի պես կցկտուր ու անՀանգիստ էին․
«…Ուտելիք… Ծխախոտ… Կացարան… Մարիաննան առողջարանում է… Աշխատանք չկա… Ծնողներիս դիմելն ամոթ է, իսկ գլխավորը՝ անիմաստ… »:
Երբ ու որտե՞ղ էր կերել վերջին անգամ։ Հիշվում էր երկու պատառ Հաց ՝ ինքնասպասարկման ճաշարանում։ Հետո ՝ թթու խնձոր ՝ ինչ֊որ մեկի այգու ցանկապատի վրա։ ճանապարՀի եզրին գտած վանիլային չորաՀացը։ «Սոյուզպեչատի՝» կրպակում Հայտնաբերված կանաչ լոլիկը…
Կարապներր երկու Հսկա ծաղկեփնջի պես սաՀում էին ջրի երեսին։ Առանց նկատելի ջանքի Հայթայթում էին իրենց կերր։ Փոքրիկ, քանդակեն գլուխներբ ՝ ճկված պարանոցների վրա, ամեն վայրկյան կտրուկ իջնում էին ցած…
Բուշր մտածում էր ուտելիքի մասին: Մտքերն ավելի ու ավելի կարճառոտ էին դաոնում․
«…Կարապ… Թռչուն… Օրս…՝»։
Եվ այստեղ նախնիների կանչը Բուշի մեջ արձագանքեց թեթեւ նյարդային դողով։ Աչքերում շողաց նախնադարյան խարույկների արտացոլքը։ Նա քարացավ, ինչպես քաղաքային գերությունից ազատված որսաշունը ճաՀճում…
ժամը տասին լրիվ կմթնի։ ինքնաՀավան թռչունին որսալը րոպեական գործ է։ Փետրած կարապը միանգամայն կարող է սագի տեղ անցնել: Իսկ մի ամբողջ սագ ունեցող Բուշր չի կորչի։ Ցանկալի Հյուր՝ ուզածդ ընկերախմբում…
Բուշր կերպարանափոխվեց։ Հոգու խորքում Հնչում էր որսորդական եղջերափողը։ Զգում էր չսափրած կզակի կարծրությունը։ Նախապատմական ուժ էր արթնացել Բուշի մեջ…
Եվ այստեղ Հրաշք կատարվեց։ Ափին ծերացող կին Հայտնվեց։ Այսինքն՝ որսը, որ Բուշն զգում էր Հսկայական տարածության վրա։
Սեւ կարապներր երբեք չեն իմանա, թե ով փրկեց իրենց կյանքը։
Կինը բարեկազմ էր ու սքանչելի։ Գլխավերեւը պտտվում էին թիթեռնիկները։ Երկնագույն օդեղեն զգեստը քսվում էր խոտերին։ Ձեռքին գիրք կար։ Աղոթողի պես սեղմել էր կրծքին։
Հեռատես Բուշր Հեշտությամբ կարդաց վերնագիրր․ «Ախմատովա: Բանաստեղծություններ» :
Նա դուրս թքեց խոտի ցողունը եւ ուժեղ ու խուլ բարիտոնով արտասանեց․
103
Սերգեյ Դովյաթով
Նրանք թռիչում են, ճամփին են դեռ․ ՝
Բառերը սիրո եւ․ ազատության,
Ես ՝ աստվածային տագնապի մեֆ,
Եվ Համր են Լուրթերն իմ սառցասառն…
Կինը դանդաղեցրեց քայլը։ Ավ՛երը սեղմեց քունքերին։ *՝իրքըէ էքեըը խէ՜ շացնելով, ընկավ Խոտին։ Բուշը շարունակում Էր․
Րսկ Հետո ՝ լույսը շռայլ ու շքեղ, հրրե շոգ, անուչ, թանձրս/Հոս գինի… Գիտակցությունս խանձել Է արդեն Շիկացած >սԷով բուրավետ քամին․*․․
Կինը լռում Էր։ Գեմքը շփոթմունք ու սարսափ Էր արաաՀայաում: (Եթե, իՀարկե, սարսափը կարող Է կրքոտ ու ցնծուն լինել)։
Հետո, Հայացքը խոնարՀելով, կինը կամացուկ ասաց․
ր՚այց շուտով այնտեղ, ուր կեծիներն են Շրշում՝ քսվելով պատուՀանսերին, Վարդերը կարմիր պսակ կկազմեն, Ու կշչն9ան ձայները վերին…
(Նրա արտասանությամբ, ստացվեց «ձայնեվը»)։ Բուշր վեր կացավ։
— րուք սիրո՞ւմ եք Աիմատովային։
— Բոլոր բանաստեղծություններն անգիր դիտեմ,՜ պատասխանեց կինը։
՜ ^՜"է զուգադիպություն։ Ես Էլ… Իսկ ծաղիկնե՞ր։ Ծաղիկներ սիրո՞ւմ եք։
— Ծավիկներն իմ թուվությունն են… Իսկ թվԼէէւննե՞րը։ Ի՞նչ կասեք թվ– Հունների մասին։
Բուշը նայեց սեւ կարապներին, մի պաՀ դադար տվեց ե֊ ասաց․
ՇիկաՀավե՞րն են մեր յուրքր թռչում, Թե՞ ճայն Է ճախրում՝ քսվելով ամպին… ԱնծանոթուՀի՛։ Երանի թռչուն Լինեմ ու Հատիկ կտցեմ քո ափից…
— րուք բանաստե՞ղծ եք,– Հարցրեց կինը։
— Տողատակերին մեկ՜մեկ գրում եմ,– ամոթխած պատասխանեց Բուշը… Օրը պաղում Էր։ Լորենիների ստվերները երկարում Էին։ Ջուրը կորցնում
Էր փայլը։ Թփուտներում ստվերներ Էին շրխւմ։ 104
֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Սուրճ կխմե՞ք,֊ առաքարկեց կինը։– Տունս չատ մոտ Է։
— Ներեցեք,– հետաքրքրվեց Բուշը,– իսկ երշիկ չունե՞ք։ Ի պատասխան Հնչեց․
— Ես ամեն ինչ ունեմ միայնակ սրտի Համար…
Երեք շաբաթ ապրեցի Բուշի ու Գալինայի մոտ։ Տարօրինակ, խելագար օրեր Էին։
Առավոտր սկսվում Էր մեղմ, Հուզախռով երգեցողությամբ։ Գալինան տղեկային տենորով գեղգեղում Էր․
Ա՜խ, Հոգնեցի, Հոգնեցի… Գիշեր֊ցերեկ… Միայն դու…
Սի1՚եցյաւս արձագանքում Էր խուլ, մրսած բարիտոնով․
Կխեղդվեմ ես Գվինայում Հյուսիսային, Թե վախճանս ինձ կգտնի ուրիշ անգամ… Երկիրն արցունք չի Հեղի իմ գերեզմանին, Ընկերներս պիտի միայն մաՀս սգան…
Լինում Էր, որ առավոտները պարում Էին խոՀանոցում։ Ընդ որում, ամեն մեկն իրենն Էր երգում։
Թեյելիս Գալինան Հայտարարում Էր․
— Ինձ այսօր Վերոչկա ասեք։ Իսկ վաղվանից՝ Հազարան Հավք… Ցերեկր Հաճախ զանգում Էր Հեռախոսով։ Պատահական թվեր Էր Հավաքում։ Երբ պատասխանում Էին, քնքշաձայն ասում Էր․
— Այսօր Հաճելի անակնկալ ակնկալեք: Կամ․
— Զգուշացեք բալեՀատիկ գլխարկով տիկնոջից։
Բացի այգ, Գալինան ժամերով վարժեցնում Էր թափանցիկ, արագաշարժ թրաձկանր։ Ակվարիումի վրա կռացած՝ շշնիւմ Էր․
— ՔմաՀաճություն մի՛ անի, Ջի՚մ։ Ձեռքով արա մայրիկին…
Եվ վերջապես, Գալինան ապագան Էր գուշակում։ Ինձ, օրինակ, ինչ֊որ գույնզգույն ուլունքներ զննելով, ասաց․
— Կյանքդ կավարտես Բրազիլիայի մի անկյունում։
(Այն ժամանակ, յոթանասունՀինգ թվին, ծիծաղեցի։ Բայց Հիմա Համարյա վստաՀ եմ, որ Հենց այդպես Էլ կլինի)։
Բոլշր օրեր շարունակ շրիւմ Էր կանաչ խալաթով, որը Գալինան կաբել Էր պատոլՀանի վարագույրից։ Պատրաստում Էր բանախոսությունը, որ կարդալու Էր Նոբել/ան մրցանակ ստանալիս։ ճառը սկսվում Էր Հետեւյալ խոսքերով․
105
Սերգեյ Դռվւաթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
«․Տիկնա՛յք եւ պարոնա՛յք։ ՇնորՀակալ եմ նման պատվի Համար։ Ինչպես ասում են, լավ է ուչ, քան երբեք…»։
Այսպես էլ ապրում էինք։ Իմ տասնվեց ռուրլին արագ սպառվեց։ Ութ օրվա Հերիքեց Գալինայի թոչակր։ Պետք էր աշխատանք փնտրել։
Ու Հանկարծ աչքիս մի Հայտարարություն ընկավ․ «Շտապ Հնոցապաններ են պաՀան^վում» :
Դրա մասին ասացի Բուշին։ Ջէի կասկածում, որ կՀրաժարվի։ Բայց Հանկարծ Համաձայնեց ու նույնիսկ ոգեւորվեց․
— Հանճարեղ է,~ ասաց նա,– այն է, ինչ պետք է։ Վաղուց արդեն ժողովրդական կյանքի ընդերքը սուզվելու ժամանակն է։ Ակունքներին Հպվելու ժամանակը․՛ Ավելի մոտ բնությանը, ծերո՛ւկ։ Ավելի մոտ պարզ, մարդկային ուրախություններին։ Բնական, ամբողջական խառնվածքներին: Անկցի մետաֆիզիկան եւ ամենայն տրանսցենղենտությունո։ Կեցցեն կռանն ու սա Ալ…
Գալինան կամացուկ առաբկում էր․
— է՚վինկա, դու թոլյվ ես։
Բույր խեթ նայեց կնոքր, ու նա լռեց…
Կաթսայատունս մոյսյլ, գետնանիստ շինություն էր ՝ Հսկա խողովակի ստորոտին։ ՚հոյսն կողքին Հաոնել էր քարածխի կույտը։ Հենց այդտեղ էլ թափված էին թիակները, երկու շրջված ձեռնասայլակ։
Ներսում խաղաղ գվվում էր երեք բաժանարար կաթսա։ Սնկի մոտ մի թիկնեղ պատանի էր կանգնած։ Ձեռքին՝ ծանր կրակխառնիչ։ Հրակա/ների վրա վետվետում էր վարդագույն կրակը։ Պատանին կնճռոտվում ու շրշում էր դեմքը։
— Ողջո՛ւյն,– ասաց Բուչը։
— Բարեւ՛,– պատասխանեց Հնոցապանը։– Նորեկնե՞ր եք։
— Հայտարարությունով ենք եկել։
— Ուրախ եմ ծանոթանալու Համար։ Անունս Օլեգ է։ Ասացինք մեր անունները։
— Ստեք կարգավար ական,– ասաց Օլեգը։– Ներկայացեք Ցուրիկովին։ Մետաղադուռ փոքրիկ խցում կաթսաների աղմուկը խլացած էր։
•Բերծմրծած սեղանին տեղեկագրեր ու գրաֆիկներ էին թափված։ Սեղանի գլխին՝ էժանանոց բարձրախոսը։ Նեղլիկ թախտին, երեսը թերթով ծածկած, քնած էր զինվորական Հագուստով մի մարդ։ Թերթը Հազիվ նկատելի թրթռում էր։ Սեղանի մոտ աշխատում էր ձիարշավորդի գլխարկով մեկը։ Մեզ տեսնելով ՝ գլուխը բարձրացրեց․
— Նորեկնե՞ր եք։
Հետո վեր կացավ ու պարպեց ձեռքը․
— Տուրիկով, ավագ կարգավար։ Նստե՛ք։
106
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Նկատեցի, որ նախ/լին զինվորն արթնացավ։ Խշշոցով երեսից քաշեց թերթը։
— Խուղ,– կարճ ներկայացավ նա։
— Մարդիկ պետք են,– ասաց կարգավարը։– Դ՛ժվար գործ չի։ Իսկ Հիմա եկեք ինձ Հետ։
Իջանք խախուտ սանդուղքով։ Խոլղը գալիս էր մեր Հետեւից։ Օլեգը ձեռքով արեց ինչպես Հին ծանոթների։
Կանգ առանք ձախ կողմի կաթսայի մոտ, ընդ որում՝ այնքան մոտիկ, որ շոգը խփռց երեսիս։
— Բացառիկ պարզունակ սարք է,– ասաց Ցուրիկովր■•֊ Հնոց, Հրակալներ, օդանցք… Ելքի վրա ջերմությունը յոթանասուն աստիճան պիտի լինի։ Հետադարձը՝ քառասունՀինգ։ Հերթափոխի ընթացքում պաստրաստում եք֊ քարածուխը։ ԽոբՀուրղ չեմ տա սայլակը բերնեբերան էցնել․ շուռ կգա… Բանթռղին պետք է մաքրել Հրակալները, քերել խարամը… էսքան բան… Օրակարգը պարզ է․ մի օր աշխատում, երեքը Հանգստանում ենք։ Վճարումը՝ գործավարձային։ Ամսական Հեչի պես Հարյուր Հիսուն կստանաք…
Ցուրիկովր մեղ ուղեկցեց տղաների մոտ ու ասաց․
— Հուսով եմ՝ լեզու կգտնեք։ Չնայած բավական յոռրօբինակ Հասարակություն է։ Օլեժկան, օրինակ, բուդդիստ է։ «Ձեն» դպրոցի Հետեւորդ։ Խաղաղության է փնտրում սեփական ոգու տաճարում։ Խուդը գեղանկարիչ է, Հա– մաշխարՀային ավանգարդի ձախ թեւը։ Աշխատում է բնազանցական սինթետիզմի ավանդույթներով։ Գերազանցապես իրեր է նկարում՝ արկղեր, տու– փեբ, ծածկոցներ…
— Շարքր կոչվում է «Մեռյալ ճշմարտություններ»,– շփոթմունքից շիկ՜ նած՝ շշուկով պարզաբանեց Խուդը։
Ցուրիկովր շարունակեց․
— Իսկ ես պարզ մարդ եմ։ Ազատ օրերին զբաղվում եմ երաժշտության տեսությամբ։ Ի դեպ, ի՞նչ կարծիքի եք Բրիտտենի բազ մա տոնային Հավելումների մասին։
Մինչ այդ Բուշը լուռ էր։ Բայց Հանկարծ դեմքը ծամածռվեց։ Նա կարճ ու Հատու ասաց․
— Գնացինք էստեղիռ։
Ցուրիկովն ու գործընկերները տարակուսած նայում էին մեր Հետեւից։ րոլրս եկանք։ Բուշը մի զայրալից մենախոսություն արտասանեց․
— Սա կաթսայատուն չի։ Սա, կներես, ինչ֊որ Սորբոն է… Ես երազում էի սուզվել ժողովրդական կյանքի ընդերքը։ Ուժ առնել ակունքներից… Իսկ էստե՞ղ։ Ինչ֊որ ձենբուդղիստներ ու մետաֆիզիկներ : Ինչ֊որ բոզական բազմա– տոնային Հավելումներ: Սի խոսքով, գնացինք տուն…
Ուրիշ ի՞նչ անեինք :
107
Սեբգեյ Դռվյաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Գարնան մեզ դիմավորեց ցնծության ճիչերով։
— Ո՜նց էի վացում,– ասաց նա,– ո՜նց էի վացում։ Ոնց էիք մեղքս գավի՜ս… էլի երեք օր անցավ։ Գալինան մի քանի գիրք վաճառեց բուկինիստական
խանութում։ Ես չբդեցի Տալլինի խմրագրոլթյուններր։ Պայմանավորվեցի արտաՀաստիքային աշխատանքի Համար։ Ինչ֊որ փականագործից Հարցազրույց վերցրի։ Ռեպորտաժ արեցի արդյունաբերական ցուցաՀանգեսից։ Ի Հաշիվ գալիք Հոնորարների՝ Շաբլինսկոլց քսան ռուբլի խնդրեցի։ Սովամա– Հությունր Հետաձգվեց։
Ավելին, նույնիսկ առաջադիմում էի։ Եթե Լենին զբաղում ինձ շարքային լրագրող էին Համարում, ապա այստեղ Համարյա ականավոր գործիչ էի։ Ավելի ու ավելի պատասխանատու առաջադրանքներ էին վստահում։ Գրում էի գրական ու թատերական նորույթների մասին, ամենօրյա խորագիր էի վարում՝ «Այլ կարծիք», ֆելիետոններ էի Հորինում։ Իսկ ֆելիետոնն, ինչպես Հայտնի է, ամենափնտրված ժանրն է թերթում։ Կարճ ասած, գործերս բավական արագ սկսեցին բարգավաճել։
Ինձ սկսեցին Հրավիրել խմբագրության թռուցկաժողովներին : կլի մի ամսից՝ Հիմնարկային երեկույթների։ Հրապարակումներիս մասին արդեն խոսում էին էստոնական Կենտկոմում։
Այդ ժամանակ վաղուց արդեն Հեռացել էի Բուշից ու Գալինայից։ Խմբագրությունը սենյակ էր տվել Տոմպի փողոցում, արտահաստիքային աշխատակցի Համար աննախադեպ արտոնություն։ Գա նշանակում էր ՝ որոշել են շուտով Հաստիքային աշխատանք տալ։ Եվ իսկապես, մեկ ամսից Հաստի– քացուցակում էի։
Խմբագիրն ասում էր․
— Ապշելու Հումորի զգացում ունեք։ Ձեր բազմաթիվ աֆորիզմներ անգիր եմ Հիշում։ Օրինակ սա․ «Երբ խիզախր լուռ է, վախկոտը սսկվում է…»։ Ձեր որոշ ֆելիետոններ պատմում եմ տնային տնտեսուՀուս: Ի դեպ, գերմանական գիմնազիա է ավարտել։
— Հա՜, ֊ ասում էի,– Հիմա ամեն ինչ պարզ է։ Հիմա Հասկանում եմ որտեղից է ձեր անթերի պաՀվածքր։ >
Խմբագիրը չէր նեղանում։ Լիբերալ մտածողությամբ մտավորական էր։ Ընդհանրապես իրավիճակն այն ժամանակ լիբերալ էր։ Մերձբալթիկայում՝ առանձնապես։
Բացի այղ, մտածված ու ճարպիկ էի կոպտում։ Ծանոթներիցս մեկն այղ ոճը կոչում էր «Հարգալից լկտիություն՝»:
Արդեն ամենաքիչը երկու հարյուր Հիսուն ռուբլի էի վաստակում։ Նույնիսկ քիչումիչ կարողանում էի ալիմենտ վճարել։
Համապատասխան ընկերներ էլ Հայտնվեցին։ Երիտասարդ գրողներ էին,
108
․֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊:֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊․֊֊֊֊֊֊֊֊֊—֊ Կոմպրոմիս
նկարիչներ, գիտնականներ, բժիշկներ։ Լիարժեք, լավ վաստակող մարդիկ։ Մենք թատրոն ու ռեստորան էինք այցելում, մեկնում կղզիները։ Սի խոսքով, ստեղծագործական մտավորականությանը բնորոշ կյանք էինք վարում։
Այգ բոլոր ամիսներին Հիշում էի Բուշին։ Չէ՞ որ Տալլինը փոքրիկ, մտերմիկ քաղաք է։ Ծանոթիդ գոնե շաբաթը մեկ Հաստատ կհանդիպես։
Բոլշը իմ հաջողություններին չէր նախանձում։ Ընդհակառակը, ուրախ կրկնում էր․ «Գործի՛ր, ծերո՛ւկ։ Մերոնք Հանգուցային դիրքեր պիտի գրավեն պետության մեջ»։
Բուշին պարտք տվեցի։ Մի քսան անգամ նրա փոխարեն վճարեցի Մյուն– ղի֊բարում։ Այսինքն ինձ պաՀում էի ինչպես Հարկն է։ Ուրիշ ի՞նչ անեի։ Հո պաշտոնս չէի՞ տալու։
Ազնիվ խոսք, խույս չէի տալիս Բոլչից։ Պարզապես տարբեր սոցիալական խմբերում էինք։
Ավելին, նույնիսկ պնդեցի, որ Բուշին նորից որպես արտաՀաստիքային Հեղինակ օգտագործեն։ Անկեղծ ասած, ստիպված էի զգալի գիմադրություն ՀաղթաՀարել։ Նավապետ Ռուդիի պատմությունը դեռ չէր մոռացվել։
Հասկանալի է, Բուշին արդեն քաղաքական նյութեր չէին վստաՀում։ Կենցաղային, մարզական, մշակութային լուրեր էր գրում։ Աշխատում էի նրա յուրաքանչյուր Հրապարակում գովաբանել թռուցկաժողովում։ Բուշը սկսեց ավելի ու ավելի Հաճախ Հայտնվել խմբագրության միջանցքներում։
Այղ ընթացքում փոքր֊ինչ խամրել էր։ Շալվարի մաշված ծնկները պսպղում էին։ Պիջակն ակնհայտորեն մաքրման կարիք ուներ։ Բայց ծերացող կանայք (իսկ նրանց թիվը մեծ է ուզածդ խմբագրությունում) Բուշին տեսնելիս շարունակում էին տառապագին կարմրել: Նշանակում է՝ նրա առավելությունները ղրսից չէին, ներս ում էին։
Խմբագրությունում Բուչն իրեն Համեստ ու քաղաքավարի էր պաՀում։ Ղեկավարությանը բարեւում էր գլխի անխոս շարժումով։ Շարքային լրագրողների Հետ նորություններ էր փոխանակում։ Հաճոյախոսում էր կանանց։
Հիշում եմ՝ խմբագրությունում նշվում էր մեքենագրական բյուրոյի վարիչ Լորեյդա Ֆիլիպովնա Կոժիչի վաթսունամյակը։ Բուշը նրան մի քնքուշ փոքրիկ բանաստեղծություն նվիրեց․
Հառաչում եմ Լորեյդային Հանդիպելիս… Ի՞նչ է Հուշում սրա մասին Ֆրեյդը ինձ…
Գրանից Հետո Լորեյդա Ֆիլիպովնան մի շաբաթ շարունակ պայծառացած ու գունատ էր միաժամանակ…
Նոմենկլատուրային աշխատողները մի Հրապուրիչ Հատկություն ունեն։ Հիշաչար չեն, թեկուզեւ Հենց այն պատճառով, որ ծույլ են։ Նրանց ուժը չի
109
Սնբգեյ Դռվրսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
բավականացնում վրեժխնգիր մղումներին։ Իսկական չարության Համար իսկական ոգեշնչում է պետք: Բարեկեցության բազում տարիների ընթացքում զգացմունքները բթանում են զիջողամտության աստիճանի։ Նրանց մտքերն այնքան անկենդան են, որ ժամանակ աո․ ժամանակ բարություն են Հիշեցնում։
«Սովետական էստոնիայի» խմբագիրը բարեՀոգի մարդ էր։ Հասկանալի է՝ մինչեւ այն սլաՀր, երբ չար ու դաժան էր դառնում։ Քանի դեռ․ ղրան չեն մղել Համապատասխան ՀրաՀանղներր։ Հայտնի է, որ օրինավոր մարդր նա է, ով ստորություն անելուց Հաճույք չի ստանում…
Մի խոսքով, Բուշին թույլատրեցին տպագրվել։ Սկզբում թղթակցությունները խիստ մանրակրկիտ էին խմբագրում։ Հետո պարզ դարձավ, որ Բուշր փոխվել, Հասունացել է։ Նրա թղթակցություններ՛// սւվհլի ու ավելի ծավալուն ու նշանակալի էին դառնում։ Բուշի երեք թե չորս ակնարկները վաքրիկ սենսացիա առաջացրին։ Նա զգալիորեն առանձնանում էր տեղի ժուռնալիստական կադրերի ֆոնին։
Դեկտեմբերին խմբագիրը նորից խոսեց Բուշին Հաստիքային տեղ տալու մասին։ Բացի այղ, Բուշի Համար պայքարում էին տեղկոմի բոլոր ծերացող կանայք։ Ասենք, ես ու Շաբյինսկին էլ եռանդուն աիսկցում էինք։ Մի թռուցկա– ժողովում ասացի․ «Պետք է ավելի լիարժեք օգտագործել Բուշին։ Հակառակ դեպքում նրան կմղենք դեպի սայթաքուն դիսիգենտական ուղին…»:
Բուշին աշխատանքի տեղավորելը գաղափարախոսա1լան միջոցառման բնույթ էր ստանում։ Խմբագիրը ժպտալով նայոսՏ էր նրա կողմը։ Բուշի բախտը կարող էր վճռվել տեսանելի ապագայում։
Մոտենում էր Նոր տարին։ ՆերՀիմնարկային ավանդական երեկույթ էր նախատեսվում։ Ինչպես նման դեպքերում ընդունված է ՝ զգալիորեն ակտիվացան անբանները։ Երկու Հարբեցող էջկապ թռան օղու Հետեւից։ Նամակների բաժնի Հաստաբեստ օրիորդները բուտերբրոդներ էին պատրաստում։ Արտագնա թղթակիցներ Ռուշկիսն ու Բոգդանովը սեղան էին գցում։
Աշխատանքն այղ օրը սովորականից շուտ ավարտեցինք։ Ար տա Հաստիքային Հեղինակներին խնդրեցին մնալ։ Խմբագիրը կանչեց Բուշին եւ ասաց․
— Հուսամ՝ երեկոյան կՀանղիպենք։ Ուզում եմ ձեզ Հաճելի նորություն Հայտնել։
Աշխատակիցներր թրեւ էին գալիս միզանցքներում։ Առանձնապես ան– Համբերները կենցաղի բաժնում Հավաքվեցին: Սենյակից լսվում էր բաժակների զնգոցը։
Ոմանք գնացին տուն ՝ Հագուստը փոխելու։ ժաւՏը վեցի կողմերը վերադարձան։ Բուշը պճնվել էր արտասաՀմանյան ծխախոտագույն կոստյումով։ 110
․֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Լաք"10՜ կոշիկները պսպղում էին։ Վերնաշապիկը գրասենյակային շրշոց էր ւսրձակոււէ։
— Հրաշալի տեսք ունես,– ասացի նրան։ Բուշը ամաչկոտ ժպտաց․
— Գալինան երեկ ատամները ծա խեց։ Երկու պլատինե շապիկ տարավ ոսկերիչին։ Ու էս լծասարքն առավ։ ՛Նրանից Հետ ոնց թողես նրան…
Տեղավորվեցինք քարտուղարության ընդարձակ սենյակում։ Ավարտական պատրաստություններն էին։ Բոլորը բարձր էին խոսում, ծխում, ծիծաղում։
ԸնդՀանրապես՝ խմբագրական Հարբեցողությունները դեմոկրատիայի Հաղթանակն են։ Կարելի է գլխավոր խմբագրի Հոգու Հետ խաղալ։ ճշտել, թե ով է դարաշրջանի ամենաՀանճարեղ ժուռնալիստը։ ԳժգոՀել որեւէ մեկից։ Աներեւակայելի Հաճոյախոսություններ անել։ Կարելի է, օրինակ, այսպիսի ելույթներ լսել․
— Լսի՛, ծերո՚ւ/լ, դու Հսկա ես։ Դու ֆոտոռեպորտաժի Պագանինին ես։
— Իսկ ղու,– լսվում էր ի պատասխան,– տնտեսական առաջնորդողի Շեքս– պիրն ես…
Այստեղ լուծվում են ընթացիկ սիրային կոնֆլիկտները։ Գավեր են նյութվում։ Թաքուն առաջադրվում են Պատվո տախտակի թեկնածուներ։
Այլ կերպ ասած՝ ամենօրյա խմբագրական բաբղակն այստեղ չափ ու կարգ է դառնում։ Վերջնականապես տիրում է խմբագրությանը բնորոշ մթնոլորտ ՝ իր լարված, տենդագին ստերջությամբ։
Բուշր զարմանալիորեն խիստ ու զուսպ էր։ Նստեց բազկաթոռին: Գարա– հէ° ԳէՐՔ Վ°1՚ՅՐ°9։ Սուզվեց ընթերցանության մեջ։ Դիրքը վերնագրված էր «Ուղղղագրության եւ կետադրության բարդ դեպքերը» :
Վերջապես բոլորին Հրավիրեցին սեղանի մոտ։ Խմբաղիրը սպասեց կատարյալ լռություն տիրի եւ ասաց․
— Բարեկամնե՛ր։ ԱՀա եւ անցավ աշխատանքով Հագեցած եւս մեկ տարի։ Մենք Հիշելու շատ բան ունենք։ Ունեցանք եւ՛ դառնություններ, եւ՛ ուրախություններ։ Եղան նվաճումներ ու անՀաջողություններ: Սակայն ցանկանում եմ ասել, որ ընղՀանուր առմամբ թերթը Հասել է զգալի Հաջողությունների։ Մենք ավելի ու ավելի Հաճախ ենք լուրջ, արտաՀայտիչ ու խորաթափանց նյութեր Հրապարակում։ Ավելի ու ավելի քիչ ենք վրիպումներ ու սխալներ թույլ տալիս։ Համոզված եմ, որ գալիք տաբում ավելի Համերաշխ ու Համախմբված կաշխատենք… Այսօր ինձ զանգեցին Կենտրոնական կոմիտեից։ Ւվան Գուստավովիչ Կէբինն իր ողջույններն էր Հղում ձեզ։ Թույլ տվեք ի սր– տե միանալ նրան։ ՇնորՀավոր Նոր տարի, բարեկամնե՛րս…
1․11
Սեբգեյ Դռվըսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Դրանից հետո բազմաթիվ բաժակաճառեր եզան։ Խմեցին գլխավոր խմբագրի եւ պատասխանատու քարտուղարի կենացր։ Համեստ աշխատավորների՝ սրբագրիչների 1լ մեքենագրուհիների համար։ Արտահաստիքային թղթակիցների եւ․ ակտիվ բանթէլթակիցների։ Ինչ֊որ մեկը խոսում Էր քաղաքական զգոնության մասին։ Ինչ֊որ մեկն առաջարկում Էր ֆուտբոլի թիմ ստեղծել։ Խմբագրության մատնիչ Իգոր Գասսլլր միմյանց թիկունք կանգնելու կոչ Էր անում։ Միչկա Շաբ– լինսկին բաժակ բարձրացրեց ՝ մեր հմայիչ կանանց համար…
Սենյակը լցվել Էր ծխով։ Բոլորը, բաժակներն աոյսծ, ցրվել Էին այսուայնկողմ։ Ուտելիքն արագ հալվում Էր։
Տորչինան, կենցաղի բաժնից, համոզում Էր խմբովի երգել։ Բըկովերը պարտքերն Էր վերադարձնում։ Տնտեսվար Մելեչկոն վշտացած Էր․
— Ըստ երեւույթին Էգպես էլ չեմ իմանա ՝ ով թռցրեց հանրային ջեռուցիչը…
Շուտով հայտնվեց հավաքարար Հիլգան։ Սենյակն ազատելու ժամանակն
էր–
— Սի տասը րոպե էլ,– ասաց խմբագիրն ու անձամբ Հիլգային մեկնեց շամպայնի գավաթը։
Հետո շեմին հայտնվեց գլխավոր խմբագրի կինը ՝ Զոյա Սեմյոնովնան: Ձեռքին մելքիորե հսկա սկուտեղ էր։ Վրան նրբաձայն զնգում էին սուր&ի գավաթները:
Սինչ այգ Բուշն անշարժ նստած էր։ Բաժակը գրել էր ռադիոլայի կափարիչին։ Ծնկներին բաց տեղեկատուն էր։
Հետո Բուշը վեր կացավ։ Լայն ժպտալով՝ մոտեցավ Զոյա Սեմյոնովնա– յին։ Անսպասելիորեն ինչ֊որ սրընթաց ֆուտբոլային շարժում արեց։ Ու լաքած կոշիկի զորեղ հարվածով դեն շպրտեց սկուտեղը ապշահար կնոջ ձեոքե–
րՒտ։
Սենյակը լցվեց զրնգոցով։ Սուրճով խաշված աշխատակիցները սուր ճիչեր էին արձակում։ կուբա Տորշինան ծզրտաց եւ․ ուշաթափվեց…
Զորս արտահաստիքային բռնեցին Բուշի ձեռքերը։ Բուշը չէր դիմադրում։ Դեմքին քարացել էր երջանիկ ժպիտը։
Ինչ֊որ մեկն արդեն զանգել էր միլիցիա։ Ինչ֊որ մեկը՝ «շտապօգնու– թյուն»…
Երեք օր անց Բուշին զննեց հոգեբուժական հանձնաժողովր։ Նրան միանգամայն մեղսունակ ճանաչեցին։ Արդյունքում՝ դատեցին խուլիգանության համար։ Բուշը երկու տարի ստացավ, պայմանական:
Դեռ լավ է , որ խմբագիրր ավելի խիստ պատիժ չէր պահանջել : Այսինքն ՝ Բուշը էժան պրծավ։ Բայց ժուռնալիստիկայի մասին մտածելն արդեն ծիծաղելի կլիներ… 112
–~ ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊~֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊՚֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Այստեղ մի ամսից Բուշին կորցրի տեսադաշտից։ Մեկնել էի Լենինգրադ՝ ընտանեկան գործերս կարգավորելու։ Վերադառնալով ՝ զանգեցի նրան, հեռախոսը չէր աշխատում։
Բուշին չէի մոռացել։ Հույս ունեի, որ քաղաքի կենտրոնում կհանդիպեմ։ Այդպես էլ եղավ։
Բուշը կա նդնել էր լուսանկարչատան ցուցափեղկի առսվ ու ինչ֊որ ժպտուն հրեշների էր զննում։ Ձեռքին կիսսա, ֆրանսիական բուլկի կար։ Ամեն ինչ խոսում էր կատարյալ պարապության մասին։
Առաիդւկեցի մտնել «Կունգլա» բար։ Հենց կողքներիս էր։ Բուշը ասաց․
— էնտեղ պարտք ունեմ։
— Շա՞տ։
՜ Վեց ռուբլի։
— Ավելի լավ,– ասում եմ,– համ էլ պարտքը կփակենք։
Հանվեցինք, բարձրացանք երկրորդ հարկ, նստեցինք պատուհանի տակ։ Ուզում էի հասկանալ ՝ ինչ էր կատարվել։ Ինչի՞ համար էր այդ վայրենի արարքը։ Ի՞նչ էր ՝ նյարդային պոռթկո՞ւմ։ Գիտակցության մթագնո՞ւմ։ Բուշն ինքը խոսեց թեմայից․
— Հասկացիր, ծերո՛ւկ։ Խմբագրությունում միայն բորենիներ են։ Հետո ուղղեց․
— Բացի քեզանից, Շաբլինսկոլց ու չորս թշվառ պառավներից… Մի խոսքով, խոզերը գերակշռում են։ Եվ ահա էդ ապուշ երեկույթն է։ Ու սկսվում են էդ բոլոր անպատկառ խոսակցությունները։ Իսկ ես նստել ու սպասում եմ, թե հաստաքամակ խմբագիրը երբ է ինձ երշանկացնեչու։ Ու ծլում է էդ ծռոտ Զոյկան ՝ մատուցարանով։ Ու բոլորը մի՜ բան են ուզում՝ քացով տալ էգ բո– զական մատուցարանին։ Եվ էստեղ հասկացա ՝ վրա է հասել պատասխանատու պահը։ Հիմա կվճռվի ՝ ով եմ ես։ Ասպե՞տ, ինչպես ասում է Գալկան, թե՞ աղբ, ինչպես պնդում են մնացած բոլորը։ Եվ էդ ժամանակ վեր կացա ու…
Մոտ մի ժամ նստեցինք բարում։ Պիտի խմբագրություն գնայի։ Հարցազ– Ր՚՚ԿՑ ԷԻ վերցնելու ինչ֊որ առաջադիմական ֆրանսիացուց։ Հարցրի․
— Ո՞նց է Գալին աս։
— Ոչինչ– ասաց Բուշը,– վիրահատություն տարավ… Ինչ֊որ կանացի բան էր…
Իջանք սպասասրահ։ Հաշմանդամ հանդերձապահը փայտե աբգելապատի հետեւը թերմոսից թեյ էր խմում։ Բուշը նրան պարզեց ալյումինե համարը։ Հանդերձապահը հանկարծ զայրացավ․ ֊ Համարը թվով ներքեւ հանձնելն իսկական բռիություն է։
113
Սերգեյ Դովլաթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Բույր լսեց ու ասաց․ ֊ Ամեն մարդ իր խնդիրներն ունի…
Գրանից հետո հազվադեպ էինք տեսնվում։ Շատ զբաղված էի խմբագրությունում։ Նաեւ պատմվածքներիս ժողովածուն էի պատրաստում տպագրության։
Մի անգամ Բուշին ձիարշավարանում հանդիպեցի։ Ընկած մարդու տեսք ուներ։ Հարկ եղավ մի քիչ փող տալ։ Բուշը շնորհակալություն հայտնեց ու անմիջապես վազեց խմիչքի հետեւից։ Չսպասեցի նրան։ Հեռացա։
Հետո երկու անգամ հանդիպեցինք փողոցում ու տրամվայում։ Բուշը վերջնականապես կործանվել էր։ Մենք խոսելու բան չունեինք։
Ամռանն ինձ ուղարկեցին բուլղարական կինոփառատոնին: Առածին արտասահմանյան գործուղումս էր։ Այսինքն՝ իմ հանդեպ քաղաքական վստահության նշան եւ իմ օրինավորության ակնհայտ վկայություն։ Վերադառնալով ապշեցուցիչ պատմություն լսեցի։
Տալյինում տոնում էին Նոյեմբերի 7֊ր։ Շքերթավորների շարասյուներր շարժվում էին դեպի քաղաքի կենտրոն։ Կառավարական տրիբունան Կենտրոնական կոմիտեի շենքի դիմաց էր։ Երաժշտություն էր հնչում։ Հրապարակում թռչում էին փուչիկները։ Հաղորդավարը ողջույններ ու շնորհավորանքներ էր բղավում։
Մարդիկ ցոլցապաստառներ ու առաջնորդների նկարներն էին տանում։ Միլիցիոներները կարգ էին պահպանում։ Բոլորի տրամադրությունը բարձր էր։ Ինչ էլ ասես, համենայնդեպս տոն է։
Շքերթավորների մե9 էր նաեւ Բուշը ՝ ձեռքին փայտե կոթով նրբատախտակի մի կտոր։ Ձյուն մաքրելու թիակի նման։ Վրան կանաչ դուաշով մեծ– մեծ դրած էր․
«Արժանի հակահարված տանք համաշխարհային իմպերիալիզմի թշնամիներին֊»։
Այղ պաստառը ձեռքին ՝ Բուշը Կաղրիորգից հասավ դաշնամուրի գործարան։ Եվ միայն այնտեղ միլիցիոներները վերջապես գլխի ընկան։ Ովքե՛՛ր են էդ «կապիտալիզմի թշնամիները»: Ո՞ւմ ենք «արժանի հակահարված» տալու…
Բուշը չէր դիմադրում։ Խցկեցին փակ սեւ մեքենան ու հասցրին Պագարի փողոց։ Երեք րոպեից նրան հարցաքննում էր անձամբ գեներալ Պորկը։
Բուշը հարցերին հանգիստ ու անշփոթ էր պատասխանում։ Իր մեղավորությունը կտրականապես ժխտում էր։ Ասում էր, որ տեղի ունեցածը թյուրիմացություն է, սխալ ցրվածության պատճառով։
Գեներալը ժամուկես զրուցեց Բուշի հետ։ Առժամանակ քաղաքավարի էր, հետո անսպասելի բարձրացրեց ձայնը։ Բուշին մեկ Էռնեստ Լեոպոլղովիչ էր մեծարում, մեկ գոռում էր «Կգնդակահարեմ, շո՛ւն»։
114
,֊ Կոմպրոմիս
Ի վերջո, արդարանալը ձանձրացրեց Բուչին։ Նա թուղթ ու մատիտ խնդրես։ Գեներալը թեթեւացած շունչ քաշեց ու նրան պարզեց ինքնահոս գրիչը․
— Անկեղծ խոստովանությունը կարող է թեթեւացնել ձեր պատիժը…
Մի րոպեի չափ Բուշը նայում էր պատուհանին: Հետո ժպտաց ու գեղեցիկ, թեք ձեռագրով գրեց․
«Հայտարարություն »:
Ապա․
«1․ Խորին մտահոգությունս եմ հայտնում Մերձրալթէկայի եւ Անդրկովկասի քրիստոնյա–բապտիստների ճակատագրի վերաբերյալ։
2․ Ամերիկյան մտավորականությանը կոէ եմ անում միանշանակ արձագանքել Կըեմլի չարաշահումներին քաղաքացիական ազատությունների բնագավառում։
3․ Իմ պատմական հայրենիքը՝ Գերմանիայի Գաշնային Հանրապետություն անարգել վտարանդվելու իրավունք եմ պահանջում։
Ստորագրությունը՝ էռնստ Բուչ, խղճի կալանավոր՛»։
Գեներալը կարդաց հայտարարությունն ու գցեց աղբարկղը։ Նա որոշեց հին ու փորձված մեթոդը կիրառել։ Պարզապես վեր կացավ ու անխոս դուրս եկավ սենյակից։
Գա, որպես կանոն, անվրեպ էր ազդում։ Առանձնասենյակում մնացած հարցաքննվողն ահավոր նյարդայնանում էր։ Անորոշությունը ցանկացած սպառնալիքից շատ ավելի էր վախեցնում։ Մարդիկ սկսում էին վերլուծել իրենց պահվածքը։ Տենդագին փրկության ելքեր էին որոնում։ Խճճվում անիմաստ խորամանկությունների ոստայնում։ Տառապագին սպասումը նրանց վերածում էր գողացող անասունի։ Գեներալը հենց ղրան էլ ձգտում էր։
Նա վերադարձավ քառասուն րոպեից։ Եվ այն, ինչ տեսավ, ապշեցրեց։ Բուշը անխռով քնել էր ՝ գլուխը արձանագրությունների տրցակին:
Հետագայում գեներա/ր պատմում էր․
— Ի՜նչ ասես չի պատահել իմ առանձնասենյակում։ Մարդիկ երակներն էին կտրում։ Մոխրամանում վառում նոթատետրերը։ Փորձում էին դուրս թռչել պատուհանից: Բայց որ քնե՜ն, առաջին անգամն էր…
Բուշին տարան հոգեբուժարան։ Տեղի ունեցածը գեներալին հոգեկան խանգարման ակնհայտ նշան էր թվում։ Հնարավոր է ՝ դա հեռու չէր իրականությունից։
Բուշին բաց թողեցին միայն կես տարի անց։ Այդ ընթացքում իմ կյանքում էլ փոփոխություններ եզան։
Գժվար է հիշել, թե այդ ամենն ինչից սկսվեց։ Երկու անգամ ինչ֊որ ավելորդ բան ասացի։ Վիճեցի Գասպլի հետ, որը համապատասխան մարմինների
115
Սեբգեյ Դաէըսթւվ ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
մարդն Էր։ Մի անգամ Հարբած ներկայացա Կենտկոմ։ Է ստոնիայի գրողների կոնֆերանսում առարկեցի անձամբ, ընկեր Լիպպոյին…
Թերթում կարիերա անելու Համար մշտական խւնադրություն Է պաՀանի վում։ Կանգ աոնե/ր անձնատուր լինել կնշանակի։ Ըստ երեւույթին, ես դրա Համար չէի ծնվել։ Ինչ֊որ պա Հի տեղապտույտ անելով՝ արգելակեցի ու՝
վեԲշ…
Հիշեցին, որ առանց աաԱինյան գրանցման եմ աշխատում։ Տեղեկացան մասամբ Հրեական ծագմանս մասին։ Ասենք, Բուշի Հետ կապերն էլ չէին ամրապնդում իմ Հեղինակությունը։
Ի լրումն՝ էստոնիայումքաղաքական անկարգություններ սկսվեցին։ Մի խումբ այլախոՀներ Հանրագրով դիմեցին ՎալդՀայմին։ ժողովրդավարա– ցում ու ինքնորոշում էին պաՀանքում։ Երեք օրից նրանց Հուշագիրը Հրա– պարտկեց արեւմտյան ռադիոն: Մեկ շաբաթ անց Մոսկվայից ցուցում ստաց– վեց, ուժեղացնել դաստիարակչական աշխատանքը։ Գա նշանակում էր ՝ մեկնումեկին պաշտոնանկ անել, վռնդել, աստիճանն իջեցնել։ Այս ամենը, Հասկանալի է, ի լրումն Հուշագրի Հեղինակների գործի քննության… Տնտեսվար Մելեշկոն խմբագրությունում ասում էր․
— Կարող էին դիմել իրենց ղեկավարությանը։ էգ ի՜նչ Հայմ են մոգոնել… Ես Հարմար էի գալիս բռնաճնշումներին: Եվ ինձ ազատեցին։ Միաժամանակ ՝ տպարանում ոչնչացվեց պատմվածքներիս Համարյա պատրաստի ժողովածուն։ Եվ այդ ամենը ՝ որ Կրեմ լի պետերին զեկուցեն, թե միջոցները ձեռք են առնված։
Ես, իՀարկե, միակ զոՀը չէի– Այդ նույն օրերին փակվեց ձիարշավարանը՝ բուրժուական տրամադրությունների բուծարանը։ ժուռնալիստների միության բուֆետում դադարեցվեց ոգելից խմիչքների վաճառքը: Խանութներից անՀետացավ ապուխտը։ Չնայած գա արդեն ուրիշ պատմություն է…
Մի խոսքով, էստոնական լիբերալիզմի վերքր եկավ։ ժողովրդի լավագույն մասը՝ երկու երիտաարղ գիտնական, անցավ ընդՀատակ…
Ինձ ղրկեցին Հաստիքային պաշտոնից։ Առաֆարկեցին Հեռանալ «․սեփական ցանկությամբ»։ Նորից խոբՀուրգ տվեցին բանթղթակից դաոնալ։ Մերժեցի։
Լենինգրաղ վերադառնալու ժամանակն էր։ Մանավանդ որ ընտանեկան կյանքն էլ կարող էր կարգի ընկնել։ Տարածությամբ բաժանված՝ մարդիկ խելամիտ են դառնում։
Տոմպի փողոցում իրերս էի Հավաքում։ Հանկարծ Հեռախոսը զնգաց։
ճանաչեցի Բուշի ձայնը․
— Ծերո՛ւկ, սպասի ինձ։ Թռչո՜ւմ եմ։ Ավելի ճիշտ, ոտով եմ գալիս։ Մի կոպեկ փող չունեմ։ Բայց արժեքավոր նվեր եմ բերում։
116
֊ Կոմպրոմիս
Իքա գինի առնելու։ –Քառասուն րոպեից Հայտնվեց։ Տեսքը ավելի լավ էր, քան կես տարի առաի Հարցրի․
— Գործերը ո՞նց են։ ֊ Ոչինչ։
Բույր պատմեց, որ Հաշվառված է Հոգեբուժարանում։ Ու նաեւ պարբերաբար քարչ են տալիս պետ անվտանգություն։
Հետո Բուշը մի քիչ աշխուժացավ ու ձայնն իջեցրեց․
— ԱՀա, քեզ Համար եմ բհրել, ի Հիշատակ։
Նա արձակեց պիզակը։ Ծոցից մի քառածալ թուղթ Հանեց։ ԳոՀունակ տեսքով պարզեց ինձ։
— էս ի՞նչ է,– Հարցրի ես։
— Պատի թերթ։
— Ի՞նչ պատի թերթ։
— ՊԱԿ֊ի տեղական բաժանմունքի։ Վերնադիրը տեսնո՞ւմ ես՝ «ՎաՀան եւ սուր»։ Լիքը Հետաքրքիր բան կա։ Ինչ֊որ ավագի քննադատում են Հարբեցողության Համար։ Ֆաըցովշչիկների մասին Հողված կա։ էս էլ՝ խուլիգանների վերաբերյալ բանաստեղծություն․
Ու պճնամոլը շշով Հարվածեց Շքանշաններ վաստակած ծերին։ Նրա ալեՀեր ծոծրակը բացվեց, Արյունն է Հորդում՝ ինչպես աղբյուրից…
— Ինչ կա որ,– ասաց Բուշը,– վատ չի։
Հետո սկսեց պատմել, թե ինչպես է Հաջողացրել պատի թերթը։
— Կանչում է էդ խփնված Մորոկինը։ էլի իր ապուշ խոսակցություններն է սկսում։ Ես բոլոր փաստարկները Հերքում եմ Մարքսի մեջբերումներով։ Սո– րոկինը գնում է։ Ինձ մենակ է թողնում իր պիդառածային առանձնասենյակում։ Մտածում եմ՝ ի՞նչ վերցնեմ, Մերյոգային ի Հիշատակ։ Տեսնեմ՝ պատի թերթը պաՀարանի գլխին։ Վերցրի, խոթեցի վերնաշապիկիս տակ։ Ընծայում եմ որպես Հուշանվեր։
— Արի՛,– ասում եմ,– վառենք, կորչի գրողի ծոցը։ Փորձանքից Հեռու։
— Արի՛,– Համաձտյնեց Բուշը։
Մենք կտոր֊կտոր արեցինք պատի թերթն ու վառեցինք զուգարանակոն֊ քում։
Արդեն ուշանում էի։ Տաքսի կանչեցի։ Բուշը Հետս եկավ կայարան։
Կառամատույցում նա բռնեց ձեռքս․
՜ Ինչ կարող եմ անել քեզ Համար։ Ինչո՞վ օգնեմ։
— Ամեն ինչ կարգին է, ֊ ասում եմ։
117
Սեբգեյ Դռվըսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Բուչր մի պահ մտքի մեֆ րնկավ․ տառապանքով ինչ֊որ որոշում էր կայացնում։
— Կուզե՞ս,– ասաց նա,– ամուսնացիր Գալինայի Հետ։ Զիջում եմ, րն– կերարա՚ր։ Կարողանում է ծաղիկներ նկարել, կծաիեք։ Մի ամսից սիամա֊ կան փիսիկներն են ծնվելու։ Ամուսանացիր, չես զղէա։
— Ես,– ասում եմ,– ճիշտն ասած, ամուսնացած եմ։
— Դո՛ւ գիտես,– ասաց Բուչր։
Ես ղրկեցի նրան։ Հետո նստեցի գնացք։
Բուշր միայնակ կանղնել էր կառամատույցին: Կարծեմ չեմ ասել, որ Փոքրամարմին էր։
Ձեռքով արեցի։ Ի պատասխան Բուշր բարձրացրեց բյլունցքր՝ «ռոտ ֆրո՛նտ»։ Հետո մատներր չռեց՝ «վի՚կտորի»։
Գնացքր շարժվեց։
Արդեն վեցերորդ տարին է՝ ապրում եմ Ամերիկայում։ Կինս ու աղչփկս՝ Կատյան, ինձ Հետ են։ Հերթական չփնսր առնելով՝ Կատյան քառասուն րոպե տրորում է ոտքերով։ Հետո ծնկներն է ծակծկում…
Վերջերս մեկր ձայն տվեց Բրոլքլփնում։ Հետ նայեցի ու ճանաչեցի Գրիշ՜ անյային։ Նրան, որ ինձ ՏաԱին էր հասցրել։
Մտանք ռեստորան։ Գրիշանյան պատմեց, որ րնդամենր կես տարի է նստել։ Հետո Հաիզվել էր ինչ֊որ մեկին կաշառք տալ, ու բաց էին թողել։
— Որ առել ես, կարոզացի տալ,– փիլիսոփայորեն նկատեց Գրիչանյան։ Հարցրի՝ ո՞նց է Բույր: Նա ասաց․
— Գաղափար չունեմ։ Շաափնսկուն պատասխանատու քարտուղար են նշանակել…
Պայմանավորվեցինք, որ կզանգենք։ Ես այդպես էլ չզանգեցի։ Ինքն էլ…
Մի ամիս առաչ՝ թերթերում կարդացի նավապետ Ռուդիի մասին։ Զորս տարի նստել էր Մորդովիայում։ Հետո ինչ֊որ կազմակերպություններ էին միջամտել։ Նավապետին ժամկետից շուտ ազատել էին։ Հիմա ապրում է Համ– րուրգում։
Բուշի մասին ո՜ւմ ասես հարցուփորձ չեմ արել։ Ըստ որոշ տեղեկությունների ՝ Բուշր բանտում է։ Այլ տեղեկություններով ՝ ամուսնացել է ձկնարդյունաբերության մինիստրի այրու Հետ։ Երկու վարկածն էլ ճշմարտանման են։ Ու երկուսն էլ դառնություն են պատճառում։
Որտե՞ղ է Հիմա նա ՝ այլախոՀ ու սրտակեր, շիզոֆրենիկ, պոետ ու հերոս, խաղաղության խռովարար էռնստ Լեոպոլղովիչ Բուշր։
118
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
ԿՈՄՊՐՈՄԻՍ ՏԱՍՆՄԵԿԵՐՈՐԴ –
(«Մովետական էստոնիա»։ Օգոստոս։ 1976 թ․)
«ՏԱԼԼԻՆԸ ՀՐԱԺԵՇՏ է ՏԱԼԻՍ ՀՈՒԲԵՐՏ ԻԼՎԵ– ՍԻՆ։ Երեկ Լիննամետսա գերեզմանատանը հուղարկավորվեց էստոնական ժողովրդի հավատարիմ զավակ, հեռուստատեսության ստուդիայի անփոփոխ տնօրեն, Սոցիալիստական աշխատանքի հերոս Հուբերտ Վոլդեմարի Իլ– վեսր։
Հուբերտ Իլվեսի ողջ կյանքր կոմունիզմի գործին անմնացորդ ծառայության օրինակ է եղել։
Նա աչքի էր րնկնում պատասխանատվության զգացումով, մարդկանց հանդեպ ուշադրությամբ եւ ապշեցուցիչ անձնական համեստությամբ։
Սգո քայլերգի հնչյունների ներքո հասարակության նշանավոր ներկայացուցիչները տանում են հանգուցյալի՝ բազմաթիվ ծաղկեպսակներով զարդարված դագաղը։
Թարմ շիրմի մոտ հնչում են հրաժեշտի հանդիսավոր խոսքեր…
Սգո միտինգին մասնակցում էին ականավոր կուսակցական եւ սովետական աշխատողներ, հանգուցյալի գործընկերները, ռադիոյի, հեռուստատեսության եւ խոշորա– գույն էստոնական թերթերի աշխատակիցները։
Հուբերտ Իլվեսի հիշատակը հավերժ կապրի մեր սրտերում»։
— Ընկե՛ր Գովլաթով, դուք սեւ կոստյում ունե՞ք:
Խմբագիրր դժգոհ խոժոռում է հոնքերը։ Նրա համար տհաճ է, որ այդպիսի անհեթեթ հարց է տալիս հանրապետական կուսակցական թերթի աշխատակցին։ Խմբագիրր կաթնագույն, նորածն ի դեմք դեմք ունի, լայն կոնքեր ու մանկական ազգանուն ՝ Տուրոնոկ:
— Ջէ՛,– ասում եմ։– Ջեմպր է։
— Հիմա չէ, աա՚նր։
— ԸնդՀանրապես կոստյում չունեմ։
Կարող էի բացատրել, որ տուն, բնակարան, կացարան էլ չունեմ։ Որ վարձով եմ ապրում Աստված գիտի որտեղ…
— Իսկ ինչպե՞ս եք գնում թատրոն։
Կարող էի ասել, որ թատրոն չեմ գնում։ Բայց թերթում Հենց նոր էր Հայտնվեք «Անօժիտր» ներկայացման իմ թատերախոսականը։ ՛հիմա Ծերի պատմածով էի գրել։ Նյութը գովել էին րանավի&ային սրության Համար…
— Ինչե֊Է։ Եկեք րստ էության խոսենք,– Հոգնեց խմբագիրը,– Իլվեսն է մա– Հացել։
Ստելու նողկալի սովորույթի Համաձայն ՜ տրտմություն ձեւացրի։
— Ծանո՞թ էիք,–Հարցրեց խմրագիրր։
— Ջէ՛,– ասում եմ։
— Իլվեսր Հեռուստատեսային ստուդիայի տնօրենն էր։ Նրա Հուղարկավո– րությունր լուր9 միջոցառում է։ Հուսամ՝ պա՞րզ է։ ■
— Այո։
— Մեր խմբագրության ներկայացուցիչն էլ է մասնակցելու։ Ուղում էինք Շաբլինսկուն ուղարկել։
— ճիչտ է,– ասում եմ։– Սիչկան մի գլուխ փող է չինում էնտեղ։ Խմբագիրը կնճռոտվեց։
— Միխայիլ Բորիսովիչը զբաղված է։ Գործուղման է մեկնում Սաարեմաա կղզի։ Կլենսկին Հաչիվ չի։ Ներկայացուցչական արտաքինով մարդ է Հարկավոր։ Բոլշր Հարբեցողությամբ է զբաղված։ Եվ այսպես շարունակ։ կանդ առանք ձեր թեկնածության վրա։ Խնդրում եմ չձախողեք։ Պետք է Հակիրճ ու քերմ խոսք ասել։ ԱնՀրաժեչտ է, որ… Սի խոսքով, ձեզ պահեք այնպես, ասես լավ գիտեիք Հանգուցյալին…
— Մի՞թե իմ արտաքինը ներկայացուցչական է։
— Ղ՝ուք բարձրահասակ եք,– բարեՀաճեց Տուրոնոկը,– կլյուխինայի Հետ խոր Հրդակցեցինք…
Հա՜, մտածում եմ, Գալոչկան… Լա՜վ, անցանք…
— Հենրիխ Ֆրանցեւիչ,– ասացի,– սա ինձ դուր չի գալիս։ Միստիֆիկացիայի Հոտ է փչում։ Ւլվեսի Հետ ծանոթ չեմ եղել։ Սուտ սգալ չեմ ուզում։ Շաբլինսկուն ուղարկեք։ Իսկ ես, ինչ որ է, կգնամ Սաարեմաա։
— Բացառված է։ րուք Հիմնախնդիրներով չեք զբաղվում։
— Ինչ Հանձնարարում են, ղրանով էլ զբաղվում եմ։
— Գերմանացիների մասին Հրապարակում էին Հանձնարարել, Հրաժարվեն՛ իք–
— կարծում եմ, որ նրանց պետք է դուրս թողնել։
— Միամիտ մարդ եք։ Մեղմ ասած։
— Ինչո՞ւ։ Միությունում գերմանացիներն ավելի չատ են, քան Հայերը։ Բայց նույնիսկ ինքնավարություն չունեն։
— Ախր ի՜"է գերմանացիներ են դրանք։ Գաղութաբնակների երրորդ սերունդը։ Վաղուց էստոնացի են դարձել։ Լեզուն, մչակույթը, մտածողությունը… Զտարյուն էստոնացիներ են։ Հայրերն ու պապերը ապրել են էստոնիայոլմ…
— Բորյա Ռոյբլատի պապն էլ է էստոնիայում ապրել։ Հայրն էլ է էստոնիա– ւում ապրել։ Բայց Բոր յան էդպես էլ Հրեա է մնացել։ ու անգործ ման է գալիս․՛․
— Գիտե՞ք ինչ, Գովլա՚թով, ձեզ Հետ անՀնար է խոսել։ Շարունակ ինչ֊որ երեսպաշտական Հնարքներ… Մենք ձեզ աշխատանք տվինք, ընդառա^ գնացինք։ Մտածում էինք ՝ կհասունանաք : Ձեզ մի քիչ լուրէ* կպաՀեք…
— Բայց ես աշխատում եմ, դրում…
— Եվ կասեի ՝ վատ չեք գրում։ Անձամբ Յոլրնան վերջերս ձեր մի արտա– Հայտությունը մեքյբերեց․ «…Կառուցողական գաղափարն ի չիք էր դարձել անպատասխանատու փորձարարության քաոսում…»։ Խոսքն ուրիշ բանի մասին է։ Ձեր ապաքաղաքականությունը, ձեր մանկամտությունը… Միշտ պատրաստ եք որեէ անկանխատեսելի բանի… Գոլք երկու Հարւուր Հիսուն ռուբլի եք վաստակում։ Ձեզ լավ են վերաբերվում, գնաՀատում են ձեր Հումորը, ձեր ոճը։ Հարց է ծագում՝ ո՞ւր է Հատուցումը։ Ես ինչո՞ւ պիտի ժամանակ վատնեմ այս անպտուղ խոսակցությունների վրա։ Թախանձագին խնդրում եմ՝ փոխարինեք Շաբլինսկուն։ Նա ժամանակավորապես ձեզ է տալիս իր պիչ^ակր։ Փորձեք։ Այնտեղ, կախիչի վրա է…
Փորձեցի։
— Բայց դարձածալեր են, Հա՜,– ասում եմ,– այ էստեղ կարմիր դրոշի շքանշանը կսազեր…
— Վե՛րի– կտրեց խմբագիրը,– գնացեք:
Ատում եմ գերեզմանոցային ծիսակատարությունները։ Ոչ թե նրա Համար, որ ինչ֊որ մեկը մահացել է․ Բարեբախտաբար՝ Հարազատներիս թաղել չի վիճակվել։ Իսկ օտարների Հանդեպ անտարբեր եմ։ Բայցռայնպես, ատում եմ թաղումները։ Ինչ֊որ մեկի մահվան ֆոնին ցանկացած շարժում անբարռյական է թվում։ Ատում եմ թաղումները վշտի գեղեցիկ Համոզչականության Համար։ Օտար, կողմնակի մարդկանց արցունքների Համար։ Ուրախության զսպվող զգացումի Համար․ «Մեռնողը ես չեմ, ուրիշն է»։ Նախատեսվող խմության կապակցությամբ թաքուն անՀանգստության Համար։ Հանգուցյալի Հասցեին Հաճոյախոսություններ շռայլելու Համար։ (Միշտ ուզում եմ գոռալ․ «Նա թքա՜ծ ունի։ Զիջողամիտ եղեք ոզշՊւրի Հանդեպ։ Այսինքն, իմ Հանդեպ, օրինակ»):
Եվ աՀա, Շաբլինսկուն փոխարինելով պիտի մասնակցեմ Հուղարկավորման արարողություններին, սգամ ու կեղծավորություն անեմ։ Զանգում եմ Հեռուստաստուդիա․
— Ո՞վ է զբաղվում Հուղարկավորությամբ։
— Անձամբ Իլվեսը։
Րէ Հռ մնոԼ–մ աթոռից ընկնեի։
— Ռանդո Իլվեսը՝ հանգուցյալի որդին։ Եվ կազմակերպչական հանձնաժողովը։
— Ո՞նց զանգեմ նրանց։ Գրում եմ… Շնորհակալությո՛ւն։ Զանգում եմ։ Պատասխանում են մերձբալթյան առոգանությամբ․
— Գոլք հանգուցյալի ազգակա՞նն եք։
— Գործընկերը։
— Համագործակցում եք հեռուստատեսության հե՞տ: –Այո։
— Ձեր ազգանունը Շաբլինսկի՞ է։ Քիչ էր մնում ասեի «Այո»։
— Շաբլինսկին գործուղման է։ Ինձ հանձնարարել են փոխարինել նրան։
— Սպասում ենք։ Երրորդ հարկ, տասներկու սենյակ։
— Գալիս եմ։
Տասներկուերորդ սենյակումթեւկապներով մարդիկ էին հավաքվել։ Ոչ մի ծանոթ դեմք։ Շաբլինսկու՝ տիրոչ՝ մարմնաձեւերը պահպանած պիզակը նեղում ու կաշկանդում էր։ Անհարմարավետ էր, ասես սատկած կետ լինեի՝ լողավազանում։ Ձի ՝ չան բնում։
Սի պահ կանգնեցի, որ գրի առնեմ այս փոխաբերությունները։
Սեղանի մոտ նստած կինը ձայն տվեց․
— Գոլք Շաբլինսկի՞ն եք։
—Ո՛չ․֊
— «Սովետական էստոնիայից» Շաբլինսկին էր գալու։
— Գործուղման է։ Ինձ հանձնարարել են փոխարինել։
— Պարզ է։ Ելույթի տեքստը պատրա՞ստ է։
— Տե՞քստը։ Կարծում էի… Զգացմունքային իմպրովիզացիա է լինելու…
— Կարգ կա… Տեքստը պետք է համաձայնեցնել։
— Կարո՞ղ եմ վաղը բերել։
— Նեղություն մի կրեք։ Ահա տեքստը, Շաբլինսկու պատրաստածը։
— Հրաշալի է,– ասում եմ,– շնորհակալություն: Ծխախոտի թղթի երկու թերթ տվեցին։ Կարդում եմ․
«Ընկերնե՛ր։ Ինչպե՜ս եմ նախանձում Իլվեսին։ Այո՛, այո՛, մի՛ զարմացեք։ Բարի նախանձի զգացումն է պատում ինձ։ Ինչպիսի՜ բովանդակալից կյանք։ Ի՛նչ ազդեցիկ արդյունքներ։ Երազողի եւ մարտիկի ինչպիսի՜ նախանձելի փառք…»։
Հետո դալիս էր ծառայությունների թվարկումը եւ ի վերի ՝ եզրափակումը․
«Քնի՛ր, Հո՚ւբերտ Իլվես։ Դու սակավ էիր քունդ առնում։ Քնի՛ր…»։
Այդ ամենը արտաբերելու մասին խոսք անգամ չէր կարող լինել։ Թղթին ինչ ասես գրում եմ։ Բայց՝ բարձրաձա՜յն, մարդկանց առա՜ջ…
Դիմեցի սեղանի մոտ նստած կնոջը․
— Կուզեի որոշ բաներ ավելացնել, իմը… Սի քիչ փոփոխել… Ես այսքան զգացմունքային չեմ…
— Հարկավոր է պահպանել հիմքը։ Արդեն հաստատված է…
— Հասկանալի է։
— Տվյալներն արտագրեք։ Արտագրեցի :
— Ինքնահնար բաներ չպիտի լինեն։
— Գիտե՞ք ինչ,– ասում եմ,– ավելի լավ է ինքնահնար, քան՝ նրահնար։
— Ի՞նչ,– հարցրեց կինը։
— Լա՛վ,– ասում եմ,֊ ամեն ինչ կարգին կլինի։
Հիմա մի քանի խոսք Շաբլինսկու մասին։ Հայրը բռնադատվել էր։ Պրոֆեսոր հորեղբայրը հիշատակվում է նշանավոր հուշերում։ Վայ թե միակն է, ում մասին համակրանքով է գրված։
Միշան մեծացել է գորշ ճամբարային ավանում։ Հանրահաշիվն ու ռուսերենը դասավանդում էին սովետական գիտության երեւելիները… բուշլատներով։ Կայուն ու խելացի տղա էր մեծանում։ Բառերին չէր հավատում, վճռական էր գործում։ Շատ էր կարդում։ Նրա մեջ զուգորդվում էին պոեզիայի հանդեպ հետաքրքրությունն ու տեխնիկայի սերը։ Գիպլոմ չունենալով՝ կոնստրուկտոր էր աշխատում։ Ընդունվեց համալսարան: Դարձավ արդյունաբերության ոլորտի լրագրող։ Պոեզիայի ու տեխնիկայի հիբրիդն այղուհետ նրա բնագավառն էր։
Նպատակին հասնելու համար նա պատրաստ էր ամեն ինչի։ Օգտագործում էր բոլոր միջոցները։ Նպատակն ավելի ու ավելի մշուշոտ էր դառնում։ Կյանքը վերածվել էր միջոցների ձեռքբերման։ Բարու եւ չարի այլընտրանքը վերասերվել էր հաջողության եւ․ անհաջողության այլընտրանքի։ Ակտիվ կենսագործունեությունն արգելակել էր բարոյական աճը։ Երբ մեզ ծանոթացրին, արդեն տիպիկ ժուռնալիստ էր ՝ իր երկվությամբ ու ցինիզմով։ ժուռնալիստների մասին հրաշալի է ասել Ֆորդը․ «Ազնիվ ժուռնալիստը մի անգամ է ծախվում»։ Բայցեւայնպես այդ արտահայտությունը իդեալիստական եմ համարում։ ժուռնալիստիկայում կան գնման կետեր, կոմիսիոն խանութներ եւ նույնիսկ հնոտի֊ քի շուկա։ Այսինքն վերավաճառքը չի դադարում։
կյանքը ՝ սքանչելի, տառապալից, ողբերգական։ Եվ կա աշխատանք, որ լավ է վարձատրվում։ Աշխատանք ՝ ուղղված մի ուրիշ, առավել հստակ, ողբերգականությունից զերծ, ներդաշնակ աշխարհի ստեղծմանը։ Թղթի՛ վրա։
Նստած է ժուռնաչիստն ու գրում է․ «Փոթորկածին տասնինը թիվն էր…»։
123
Սեբգեյ Դովըսթով ֊—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊—
Մի րոպե կտրվեց ու գոռում է զաՀլա տանող կնոՀյլ․ «Գարիկ Լերներշ երեք տուփ լուծվող սուրճ է խոստացել…»։
Կինը՝ խոՀանոցից․ «Ո՞նց, Լերներին դեռ չեն նստեցրե՞լ»։
Բայց գրչածայրն արդեն առաչՀ է սա Հում։ Ասենք, «էլի մի գաղտնիք կորզվեց բնությունից…»։ Կամ, ասենք․ «Նյոլ Յորքում չաՀպրակր չի բուրում…»։
ժուռնալիստի կյանքում կա ամեն ինչ, որ գեղեցկացնում է արժանավոր տղամարդու կյանքր։
Անկեղծությո՞ւն։ ժուռնալիստն անկեղծորեն լռում է այն, ինչ մտածում է։
Ատեղծագոբծությո՞ւն: ժուռնալիստն անվերի ստեղծագործում է՝ ցանկալին իրականություն ներկայացնելով։
Սե՞ր։ ժուռնալիստը քնքչորեն սիրում է այն, ինչ արժանի չէ սիրո։
Բայց ւԿՎեցԻնՔ։
Հեռուստատեսությունից գնացի Մարինայի մոտ։ Մի ամբողէ տարի մեր միչՊւ ինտելեկուալ մտերմության պես ինչ֊որ բան էր կատարվում։ Թշնամու– թյան ու անառակության երանգով։
Մարինան աչխատում էր մեր թերթի քարտուղարությունում։ Աշխատանքից առաք ու Հետո նրան տիրում էին երեսնամյա չամուսնացած կնոֆ Հոռետեսությունն ու կոպտավուն շիտակությունը։
Մի ժամանակ Շաբլինսկու ընկերուՀին էր եղել։ Ինչպես եւ մեր խմբագրության մյուս աչխատակցուՀիները։ Բոլորն առանց բացառության վաղ թե ուչ զիիւմ են նրա սիրաՀետումներին: Հաջողության գաղտնիքը երկար ժամանակ ինձ անՀասկանալի էր մնում։ Հետո Հասկացա ՝ բանն ինչ է։ Շաբլինս– կին խոցում էր դարպասումների միանչանակությամբ։ Հայտարարում էր, օրինակ, Լիտվայից եկած պրակտիկանտուՀուն, ում Հետ նոր֊նոր էր ծանոթացել․
— Ես ձեզ սիրում եմ։ Եվ նույնիսկ Հնարավոր տրիպերն ինձ չի կանգնեցնի։ Մի անգամ նրան ասում եմ․
— Մի՚չկա, ես սուրբ չեմ։ Բայց դու չորս տիրուՀի ունես։ Շուտով Նոր տարի է։ Հո չորսին էլ չե՞ս Հրավիրելու։ *
— Ինչի՞,– Հարցրեց Շաբլինսկին։
— Սկանդալ կլինի։
— Բացառված չէ,– մտքի մեչՀ ընկավ նա։ ֊Եվ ի՞նչ։
Շաբլինսկին մտածեց, Հառաէեց ու ասաց․
— Թե իմանայի՜ր՝ ինչ բարդ խնդիր է…
Մարինայից բաժանվել էր, որովՀետեւ ոբոչել էր ամուսնանալ։ Մարինան կնոՀ գերում պիտանի չէր։ Կրկնում եմ՝ երեսուն տարեկան էր, ծխող, չատ
124
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
բան գիտեր։ Մի չային Հետարքրում էր ավանդական Հրեական ամուսնության տարբերակր։ Մաքուր աղչԴկ ՝ տնական Հակումներով։ Ինչ֊որ մեկը ծանոթացրեց։ Իսկապես, անուշիկ Ռոզոչկան, բեղիկներով։ Ընթերցասեր է, խելքը տեղը։ Հայրիկն առեւտրի մեչ* է…
Ռոզան աչքերը ճպճպացնելով կրկնում էր․
— Վա՜յ, ոնց ամուսնանամ։ Ախր փորձ չունեմ…
— Ինչ չունե՞ս,– քրքչում էր Շաբլինսկին…
Իսկ Մարինային լքեց։ Եվ այստեղ Հայտնվեցի ես։ ԽոՀուն, բարեկիրթ, ազնիվ։ Եվ նա ինձ կարծես առաչդն անգամ տեսավ։ Առածին անգամ գնա– Հատեց։
Իմ առաքինությունները մի ուշագրավ Հատկություն ունեն։ Ծաղկում ու տեսանելի են դաոնում միայն որեւէ այլանդակության ֆոնին։ ԱՀա եւ ինձ սիրում են լքված տիկնայք:
Սկզբում մի գլուխ Շաբլինսկու մասին էր խոսում․
— Գիտե՞ս, նա ախր ինձ յուրովի էր սիրում։ Մի անգամ Հանղիմանեցի․ «Ջե՚ս սիրում»։ Ի՞նչ ես կարծում՝ ի՞նչ արեց։ Վերցրեց շորս, պայուսակս ու կախեց…
— Ինչի՞ց,– Հարցնում եմ։
— Բայց ի՜նչն ես… Գիշեր էր։ Բացարձակ ինտիմ։ Ես ասում եմ «Ջես սիրում»։ Իսկ նա վերցրեց շորս, պայուսակս ու կախեց։ էն բանից։ Որ ապացուցի՝ ինչքան ուժեղ է։ Ու ինձ ինչքան է սիրում…
Եվ այսպես, Հեռուստատեսությունից գնում եմ Մարինայի մոտ։ Նրանց շենքը նորակառույցների շրջանում է, բնակեցված գործընկեր ժուռնալիստներով։ Իննում ես տրոլեյբուսից ՝ պարապուտ է, Հսկա շենքը ու ամեն պա– տուՀանում ՝ ծառայակից :
Բարձրացա չորրորդ Հարկ, զանգը տալիս եմ։ Եվ այստեղ Հիշում եմ, որ Հագիս Շաբլինսկու պիզակն է։ Գուռը բացվեց։ Մարինան զարմացած ինձ է նայում։ Կարող է մտածում է՝ մորթել եմ Շաբլինսկուն (խանդից) ու գողացել նրա ապրանքը…
(Կանայք Հագուստի Հարցում գերբնական Հիշողություն ունեն։ Կինս մի անգամ ինչ֊որ մեկի մասին ասաց․ «Գոլ, ախր, նրան ճանաչում ես։ Լա՜վ ես ճանաչում։ Անախորժ մարդ է, դարչնագույն քուղերով սեւ կոշիկներ է Հագնում»)։
Լավ մարդը միշտ դժվար է շփվում կանանց Հետ։ Իսկ ես լավ մարդ եմ։ Հայտարարում եմ առանց անՀարմար զգալու, որովՀետեւ ի՜նչ մի Հպարտանալու բան է։ Լավ մարդուց Համապատասխան վարք են ակնկալում։ Բարձր պաՀանշ֊ ներ են ներկայացնում։ Նա քարշ է տալիս վեհանձնության, խելքի, բանասիրության, խղճի, Հումորի ամենօրյա տառապալից բեռը։ Իսկ Հետո լքում են Հանուն
125
Սեբգեյ Դռվլաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊․
ինչ֊որ վերկացած տականքի։ Եվ այդ տականքին ծիծաղելով պատմում լավ մարդու առաքինությունների մասին։
Կանայք սրիկաներին են սիրում։ Բոլո՛րը գիտեն։ Բայց բոլորր չեն կարող սրիկա լինել։ Մի ծանոթ վալյոււոչիկ ունեի՝ Ակուլան։ Բահի կոթով էր կնո– քր ծեծում։ Նրա չամպոլնր նվիրեց սիրուհուն։ Կատվին սպանեց։ Կյանքում մի անգամ կնոչ^ համար բուտերբրոդ էր պատրաստել։ Կինն ամբողք գիշեր լաց էր լինում քնքշությունից ու խանդաղատանքից ․՚ Ինը տարի պահածո էր ուղարկում Մորդովիա։ Սպասում էր․––
Իսկ լավ մա՞րգր, ո՞ւմ է պետք՝ հարց է ծագում…
— Ի՞նչ է պատահել,– ասում է Մարինան ՝ սեռական անարգանք տեսնելով այդ զգեստափոխման մեի Զգացումների ինչ֊որ վիրավորական փոխարինելիություն…
՜ ^Ր1հայե աիիսկն է,– ասում եմ,– ժամանակավոր, որ պատկառելի երեւամ։
— Ուզում ես ինձ առաջարկությո՞ւն անել։ (Մաղձոտ հումոր)։
— Լուրչ* մարգ լինեի՝ հաստա՛տ։
— Մի՛ վախեցի։
— Թաղման ժամանակ պիտի ելույթ ունենամ։ Իլվեսն է մահացել։
՜ դվե՞սը։ Հեռուստատեսությունի՞ց։ Սարսափելի՛ է… Հաց կերե՞լ ես։
— Ջեմ հիշում։ Իլվեսին տեսած չկամ։
— Արգանակ ՝ կարկանդակով, ու բադ։
— Տո՛ւր։ Գնա՞մ խանութ։
— Ունեմ։ Տակր մնացել է…
Գիտե՛մ էս բարեկիրթ տները։ Սրբապատկերներ, ինքնաեռներ, Նեֆեր– տիտի… Ինչ֊որ բազմանշանակ խեցիներ… Լիքը գիրք ու բոլորն էլ՝ նոփնոր… Իսկ օղի՝ տակը մնացե՜լ է։ Միշտ տա՜կը։ Ու որտեղից էլ հայտնվո՞ւմ է։ Ո՞վ է բերել։ Լրիվ չի՞ խմել։ Ավելի կարեւոր գործո՞վ է զբաղվել։
Խանդելու իրավունք չունեմ։ Կի՜ն, ալփմենտնե՚ր… Երկար պատմություն է։ Կոմպոզիցիան կխախտվի…
— Օղին որտեղի՞ց,– հարցնում եմ։– Ո՞Վ է եղել էստեղ։
Ջեմ խանդում, ինձ համար մեկ է։ Ուղղակի էդպիսի խաղ ենք հորինել։
՜ էդէԿ" ԷՐ եկել։ Դեպրեսիայի մեչ* է։
Նկատի ունի պոետ Բոգատիրյովին։ Երկար֊բարակ ազգանուն, ակնոց, խելագար քրքիչ՝։ Տեսել եմ նրա բանաստեղծությունների գիրքը։ «Բարու ներքնաձի՞գ» էր, թե՞ «Սրտի կիսորդ»։ էգ կարգի մի բան։ Սպիտակ ոտանավոր : Գուցե եւ սխալվում եմ։ Օրինակ, այսպիսի․
Մենք քայլում էինք կողք կողքի ՝ երկու արցունք, Ու չէինք կարողանում միանալ…
126
Կոմպրոմիս
իսկ հետո նչվում էր․ «Գիշեր, 21֊22 դեկտեմբերի։ Լենինգրագ֊Տալլին ճեպընթաց»։
— Նա միշտ դեպրեսիայի մեֆ է։ Աշխատանքային վիճակ։ Իսկ Բուշի աշխատանքային վիճակը խոլմհարն է…
— Զար մի՛ լինի։
— Լա՛վ…
— Ուզո՞ւմ ես նայես օրագրիս մեէ՝ ինչ եմ գրել։ ՛Քո մասին։
Մարինան բերեց բալագույն նոթատետրը։ Կազմին ոսկետառ գրված էր․ «Տալչինի կուսակցական կոնֆերանսի պատվիրակին»:
— էս մի կարդա։ էս էլ մի կարդա։ Ա՛յ էս։
«Նա մարմնիս տոնն էր ու հոգուս հյուրը։ Գիշեր, 19֊20 օգոստոսի, 1975 թիվ»։
Կարդացի ու սարսռացի։ Սենյակը լցվեց անտանելի տապով։ Երկնագույն պատերը թեք սողացին վեր։ Աչքիս առա^ պատկերներ լողացին։ ՀեղձոԱլի նոպան դռնից դուրս շպրտեց։ Շրշոցով քսվելով պաստառներին ՝ սուրացի լոգարան։ Ձեռքերով հենվելով սառը հախճապակու եզրերին։ Կռացա լվացարանի վրա։ Հետ տվի։ Գլուխս խոթեցի ծորակի տակ։ Սառցասառը ^՚՚ւրը ծորաց մեղքիս։
Մարինան նրբանկատորեն սպասում էր միզանցքում։ Հետո հարցրեց․
— Երեկ խմե՞լ ես։
— Վա՛խ, մի՛ խոսա…
— Նայում ես ՝ լացդ գալիս է, կործանվում է մարդը։
— Գիտե՞ս ինչ,– ասում եմ,– պարտվելը մեր պայմաններում գուցե ավելի արժանապատիվ է, քան հաղթելը։
— Գուրըգ գալիս է քեզ պակասավոր զգալը։ Հիանում ես քո անհաչ^ոզու– թուններով, ցուցամոլություն ես անում…
— Լիմոն ունե՞ս։
— Հիմա կբերեմ։
Նստել ՝ լիմոն եմ ծամում։ Գեմքիս արտահայտությունը ՝ համապատասխան։ Իսկ Մարինան իրենն է պնդում․
— ճշմարիտ տաղանդը երբեւէ ճանապարհ կհարթի իր համար: Վազ թե ուշ կկայանա։ Գրի՛, աշխատի՛ր, Ձգտի՛ր…
— Ձգտում եմ։ Ու կարծես արդեն հասել եմ։ Կենտկոմի մշակույթի գծով հրահանգիչը շշպռեց։ Լսի՛, բա ո՞ւր է էդ–– Ասում էիր՝ տակը կա…
Մարինան ինչ֊որ անհեթեթություն բերեց, արտասահմանյան շշով, երկու գավաթ։ Միացրեց նվագարկիչը։ Բնական է՝ Վիվալղի՛– Վաղուց արդեն զուգորդվում է խմելուն…
127
Սեբգեյ Դռվըսթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Գիտե՞ս,– ասում եմ,– նորմալ պայմաններ էի երազում։
— Ես քեզ ուզում եմ ուժեղ, պայծառ, նպատակասլաց տեսնել։
— Շաբլինսկու նմա՛ն։
— Բոլորովին։ Բնական եղիր։
Ըստ երեւույթին բնականը անբնական չինելն է։
— Ամեն ինչ բարդացնում ես։ Օրինավոր մարդ լինելն էնքան էլ մեծ նվաճում չի։
— Գուցե փորձե՞ս։
— Կոպտե/ր պարտագիր չի։
Իսկապես, մտածում եմ, էս ինչ եմ անում… Գեղեցիկ կին։ Հերիք է ձեռգ պարզես։ Պարղեցի։ Անջատեցի երաժշտությունը։ Շուռ տվի գավաթը…
Լսում եմ․ «Մի՚շկա, մեռա՛՛»։ Ու Հազիվ լսելի կերկերուն զնգոց․ Մարինան Հեռավոր, ազատ, անտեսանելի, ավելորդ ձեռքով տեղը դրեց գավաթը…
— Միչկան,– ասում եմ,– գործուղման է։
— Աստվա՜ծ իմ…
Ամեն ինչ զզվեցրել էր, ու ես Հեռացա։ Ավելի ճիչտ՝ մնացի…
Առավոտյան ելույթիս տեքստը պատրաստ էր․
«Ընկերնե՛ր։ Տխուր Հանգամանքն է մեզ բերել այստեղ։ Վախճանվել է Հոլբերտ Իլվեսը, ականավոր կառավարիչ, կուսակցական, պատվո մարդ…»։ Հետո գալիս էր ծառայությունների թվարկումը։ Աշխատանքային գրքույկի փոքր–ինչ գեղարվեստականացված տարբերակ։ Եվ վերջապես՝ եզրափակումը․ «․Նրա Հիշատակը կապրի մեր սրտերում…»։
Թուղթը ձեռքիս գնացի Հեռուստատեսություն։ Այնտեղ կարդացին ու ասում են․
— Մի քիչ վերացական է։ Ասենք, դա նույնիսկ ավելի լավ է։ Ի Հակադրություն ավելի պաշտոնական ելույթների։
Զանգեցի խմբագրություն: Ասացին․
— Հուղարկավորման Հանձնաժողովի տրամադրության տակ ես։ Մինչեւ վաղր։ Զա՛ռ՛ »
Հուղարկավորման Հանձնաժողովում իրարանցում էր, որը Հիշեցնում էր խմբագրության ծանոթ մթնոլորտը ՝ կեղծ մտաՀոգությամբ ու բարձրագոչ, տենդագին ստերջությամբ։ Ծխում էի սանդղաՀարթակում, Հրշեջ վաՀանա– կի մոտ։ Այստեղ ինձ ձայն տվեց Բըկովերը։ Ցանկացած խմբագրությունում այդպիսի տարօրինակ կերպար կա ՝ Հրեա, խելառ, խելացի։ Ինչպես ուզածդ բնակավայրում՝ թաղի գիժը։ Բըկովերի ճակատագիրը բավական ուշագրավ է։ Ռեւելցի ֆաբրիկատիրոջ կրտսեր որդին էր։ Քեմբրիջն էր ավարտել։ Հետո բուրժուական էստոնիան տապալվեց։ Որպես առաջադեմ մտածողությամբ
128
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Հրեա՝ Ֆիման Հեղափոխության կողմն էր։ Ընդունվեց Հանրապետական թերթի միջազգային բաժին։ (Լեզուների իմացությունը պետք եկավ)։ Եվ աՀա նրան պատասխանատու Հանձնարարություն են տալիս։ Զանգել Գմիտ– րովին, Բուլղարիա։ ՇնորՀավորանք պատվիրել էստոնական Սովետական Հանրապետության ՀորեԱանի առթիվ։ Բըկովերը զանգեց Սոֆիա։ խոսափողը վերցրեց Գիմիտրովի քարտուղարը։
— Տալչինն է խոսում,– Հայտարարեց Բըկովերը ՝ իր զարգացածությամբ Հանդերձ Հրեա մնալով։ ֊ Տալլինն է խոսում,– ասաց նա։
Ի պատասխան Հնչեց․
— «Թանկագին ընկեր Ստալին։ Բուլղարիայի ազատատենչ ժողովուրդը ողջունում է ձեզ։ Թույլ տվեք աշխատավորության անունից զեկուցել…»։
— Ես Ստալինը չեմ,– բարեհոգի ուղղեց Բըկովերը,– ես Բըկովերն եմ։ Իսկ զանգաՀարում եմ այն առումով, որ լավ կլիներ մի կարճլիկ շնորհավորանք կազմակերպեիք Հոբելյանի առթիվ… Տառացիորեն մի քանի բառ…
•Քառասուն րոպեից Բըկովերին ձերբակալեցին։ Սրբապիղծ Համադրության Համար։ Սրբությունն անարգելու Համար։ Ապուշության Համար։
Գրանից Հետո շատ ջրեր Հոսեցին։ Հետաքննություն, կարճատեւ ճամբար, ռազմաճակատ, որտեղ Բըկովերը ավազով ու մոխրաջրով կովի մսեղիք էր լվանում։ («Ասում էիք ՝ մարամաս լվա, ես էլ մարամաս եմ լվացել»)։ Վերջապես նա վերադարձավ։ Աշխատանքի ընդունվեց ինչ֊որ գրադարանում։ Դիպլոմ չուներ (Քեմբրիջը Հաշիվ չի)։ Վճարում էին ութսուն ռուբլի։ Իսկ այգ ընթացքում Բըկովերն ամուսնացել էր։ Կինը շարունակ Հիվանդ էր, բայց կանոնավոր ծննդաբերում էր։ Աղքատ, վախեցած, կիսախելագար՝ Բըկովերն օրերով ցցվում էր խմբագրությունների միջանցքներում։ Բացառիկ փուչ բովանդակությամբ գրոշանոց լուրեր էր գրում։ ««Կալեւ» ֆաբրիկայի մոտ որմզդեղն են տեսել», «Պաշտոնաթող մայորի տանը ծաղկեց Հսկա կակտուսը», «Տպագրվել է Գրիգորովիչի Հերթական Հատորը»։ Եվ այսպես շարունակ։ Բըկովերն ամեն օր զանգում էր ծննդատուն՝ եռորյակներ չե՞ն ծնվել։ Ամեն ամիս լայն սպառման ապրանքանու նորույթների տեսություն էր գրում։ Ամեն տարի տեղեկատվություն էր պատրաստում որսի սեզոնի բացման վերաբերյալ։ Բո լորս նրան սիրում էինք։
— Ողջո՛ւյն, Ֆի՚մա,– ասացի ես սրբապղծորեն զվարթ ձայնով։
— Ի՛նչ դժբախտություն, ի՛նչ դժբախտություն,– պատասխանեց Բըկովերը։
— Ասում են ՝ Հանգուցյալը սրիկայի մե՞կն էր։
— էն խոսքը չի, էն խոսքը չի։
— Լսի՛, Ֆի՚մա,– ասում եմ,– գոնե մի անգամ փորձե՞լ ես մեջքդ շտկել։ Խոսել ամբողջ ձայնով։
Բըկովերն այնպես նայեց, որ կարմրեցի։
129
Սեբգեյ Դռվրսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Գիտե՞ս ինչ կուզեի,– ասաց նա։– Կուզեի անտեսանելի դառնալ։ Որ րնղ– Հանրապես գոյություն չունենամ։ Հաճույքով տեղս կփոխեի Իլվեսի Հետ, բայց երեխաներ ունեմ։ Երե՛քը։ Ու ամեն մեկն իր կարիքն ունի։
— Ինչո՞ւ ես եկել։
— Չէի ուզում։ էսպես էի մտածում, ենթադրենք Բրկովերն է մաՀացել։ Մի՞թե Իլվեսլլ կգար թաղելու։ Երբե՛ք։ Ուրեմն ես էլ չեմ գնա։ Բայց կինս ասում է․ «Ֆի՚մա, գնա։ Բոլորը գալու են։ էնտեղ պետքական մարդիկ կլինեն…»։
— Իսկ ես պետքակա՞ն մարդ եմ։
— էնքան էլ չէ։ Բայց լավ մարդ ես։
Դուրս նայեց մի օրիորդ ՝ սգո ժապավենը թեւին:
— Ո՞վ է էստեղ Շալզինսկին:
— Ես,– ասում եմ։
— Գիտե՞ք ինչ, Ւլվեսը դիարանում է։ Կոկիկ Հագցրել են, մուգ կապույտ կոստյում։ Իսկ փողկապ չի եղել։ Փողկապը Հենց նոր զարմի/Ալ բերեց։ Բացի այղ, դարձածալիս պետք է ամրացնել ժուռնալիստների միության կրծքանշանը…
Ես փողկապով էի։ Մի տարի առաք ֆարցովշչիկ Ակուչան էր տվել։ Հենց ինքն էլ կապել էր ինչ֊որ տարօրինակ եղանակով։ Ա֊Աա Ֆրենկ Սինատրա։ Այղ օրվանից Հանգույցը չեմ քանդել։ Այսպես էի գործում․ Հանգույցը թուլացնելով՝ դանդաղ լայնացնում էի օղակը։ Ծայրը դոզա էր մնում։ Հետո զգուչորեն Հանում էի ճմռթված ականթներով գլուխս։ Եվ Հակառակը՝ նույն եղանակով…
— Վախենամ, որ չեմ կարողանա…
— Ես, ընգՀանուր առմամբ, գիտեմ,– աաց Բըկովերը։
— Հրաշալի է,– ուրախացավ օրիորդը,– բեռնատարը ներքեւում է։ Վարորդն է ու Հնչյունային օպերատոր Ալտմյաէն։ ԱՀա փողկապն ու կրծքանշանը։ Հանգուցյալին տեզափոխեք այստեղ։ Այգ ընթացքում արդեն ամեն ինչ պատրաստ կլինի։ Արարողությունը սկսվելու է ուղիղ երեքին։ Հա՜, Ալտմյա– էին էլ ասեք, որ ֆոնը ցայտուն պիտի լինի։ Ինքը գիտի…
Մենք Հագնվեցինք, մտանք վերելակ։ Բըկովերն ասաց․
— ԱՀա եւ պետք եկա։
Ներքեւում կանգնած էր փակ թափքով բեռնատարը։ Հնչյունային օպերատոր Ալտմյաէն ննքում էր խցիկում։
— Բարեւ, Օ՚սկար,– ասում եմ, ֊ նկատի ունեցի ՝ ֆոնը ցայտուն պիտի լինի։
— Ի՞նչ ֆոն,– զարմացավ Ալտմյաէն։
— Գոլ գիտես։
— Ի՞նչ գիտեմ։
— Օրիորդը խնդրեց, որ ասեմ…
— Ի՞նչ օրիորդ։
130
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Լա՛վ,– ասում եմ,– քնի՛։
Բարձրացանք թափք։ Բըկովերն ուրախացել էր․
— Լավ է, որ կարող եմ օգտակար լինել։ Իլվեսը պետքական մարդ է։
— Ով է պետքական մա՞րգ,– ապշեցի ես։
— Կրտսեր Իլվեսը որդին։
— Իսկ ինչո՞վ է զբաղվում։
— Աշխատում է պրոպագանդայի բաժնում։
— Նստի,– ասում եմ,– մոտ նստի, էստեղ էնքան էլ թավւ չի տալիս։
— Ինձ ամեն տեղ նույն կերպ է թափ տալիս։
ժամանակին ճամբարային պաՀնորդ էի։ Կալանավորներին տեղափոխում էի ճիշտ այսպիսի մետաղյա ֆուրգոններով։ Մեքենան կոչվում էր ավ– տոզակ։ Այնտեղ րնդՀանոլր «սալոնից» բացի նաեւ երկու նեղլիկ երկաթե պաՀարան կար։ Դրանց բաժակներ էինք ասում։ Ներսում, արմունկներով ու ծնկներով պատերին սեղմված, մի մարդ էր տեղավորվում։ ՊաՀակախումբը ղրսից էր։ Երկաթե դռան մեք նեղ դիտանցք կար։ Կալանավորներն այդ սարքն անվանում էին «Ես քեզ տեսնում եմ, դու ինձ ՝ չէ»։ Հանկարծ զգացի, թե ինչ անՀարմար է երկաթե բաժակում գնալը: Բայց չէ՞ որ տասնվեց տարի է անցել…
Ֆուրգոնի մետաղյա տանիքին քսվելով՝ խշշացին ճյուղերը։ ճոճվեցինք, բեռնատարն արգելակեց։ Ելանք լույսաշիարՀ։ Ծառերի ետեւում գեզնին էին տալիս դիաՀերձարանի պատերը։ Դռանր, աքից, զանգի կոճակն էր։ Զանգը տվեցի։ Վանդականախշ գոգնոցով մի տղամարդ բացեց։ Ալտմյաէն Հանեց փաստաթղթերն ու ինչ֊որ բան ասաց էստոներեն։ ՀերթապաՀը ձեռքի շարժումով մեզ ներս Հրավիրեց։
— Ես չեմ գա,– ասաց Բըկովերը,– ուշքս կգնա։
— Ես էլ,– ասաց Ալտմյաէն,– Հետո մղձավանջներ եմ տեսնելու։
— Լա՜վ եք տեղավորվել,֊ ասում եմ,– գլխանց պիտի զգուշացնեիք։
— Հույսս դու էիր։ Մի չափսերիդ նայի՜…
— Ես փողկապ կապել էլ չգիտեմ։
— Կսովորեցնեմ,– ասաց Բրկովերը․՛– «Քեմբրիքյան լոտոս» Հնարքը կսովո– րեցնեմ։ էստեղ կպարապես, էնտեղ կիրագործես։
— Ես կգայի,– ասաց Ալտմյաէն,– բայց շատ տպավորվող եմ։ Եվ րնդՀան– րապես, Հանգուցյալներին չեմ սիրում։ Բա գո՞լ։
— Ուշքս գնում է նրանց Համար,– ասում եմ։
— Տես ու սովորի,– ասաց Բըկովերը։– Հայելային պատկեր է։ Նեղը՝ էստեղ, լայնը ՝ էստեղ: Երկու անգամ շրքում ենք: Ծայրը Հանեցինք: Այ էստեղ բռնում ենք ու կամաց ձգում։ Տե՛ս։ Աիրուն է, չէ՞։
— Ոչինչ,– ասում եմ։
131
Սերգեյ Դռվւաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— «Քեմբրիքյան լոտոսի՝» առավելությունն այն է, որ հեչտ է քանդվում։ Հերիք է այս ծայրից ձգենք ու ՝ վերի
՜ ք՚լվեսը շատ կուրախանա,– ասաց Ալպմյաէն:
— Հասկացա՞ր ՝ ոնց է արվում։
— Կարծես թե ՝ Հա,– ասում եմ։
— Փորձի՛։
Բշկովերր պատրաստակամությամր դեմ արեց թորշոմած վիզը, որին չորս տեղ սպեղանի էր կացրած։
— Լա՛վ,– ասում եմ,– չեմ մոռանա։
Դիարանում ցուրտ էր, ու ձայները խուլ արձագւսնքում էին։ Դարչնագույն պատեր, ցեմենտ, Հրշեչ՝ վահանակ, մարտական կարմիր կրակմարիչ։
— Սա է,– ցռւյց տվեց Հերթապահը։
Պատուհանի մոտ, ալ կարմիր կտավով պատած պատվանդանին դագաղն էր։ Ոչ թե սովորական դարչնագույն (չՀրկիզվող պաՀարանի գույնի), այլ՝ սեւ, փայլաթիթեղե եզրակարերով։
Իլվեսը կատարելապես մեռած էր թվում։ Անկենդան, կաղապարվածքի պես։
Փողկապը ցույց տվի ՀերթապաՀին: Պարզվեց, որ նա կարգին ռուսերեն է խոսում։
—Ես բարձրացնեմ, դուք ձգեք։
Ձեռքերը միացրած՝ նա բարձրացրեց մարմինը, ինչպես գերանն են բարձրացնում։ Հետո՝ մեր ձեռքերի թնճուկն ու իրարանցումը․,, «էսպե՛ս… մի քիչ է՛լ…»։ Ցցված օձիք, ճմռթված թղթե ժանյակներ…
— Օ՚քեյ,– Հանգուցյալի մազերը շտկելով՝ ասաց ՀերթապաՀը։
Հանեցի կրծքանշանն ու ամրացրի մուգ շեւյոտե դարձածալին: ՀերթապաՀը բերեց վեց Հեղույսներով կափարիչը։ Հարմարեցրինք, ձգեցինք, պտտեցինք :
— Տղերքին կանչեմ։
Մտան Ալտմյաէն ու ք^ըկովերը։ Ֆիման աչքերը պինդ փակել էր։ Ալտմ– յաէն գունատ ժպտում էր։ Հանեցինք դագաղն ու զզվելի ճոձչոցով Հրեցինք թափքը։
Ալտմյաէն նստեց խցիկում։ Բըկովերն ամբողշ* ճանապարՀին լուռ էր։ Իսկ երբ մոտենում էինք, փիլիսոփայորեն ասաց․
— Ապրեց, ապրեց մարդը ու մեռավ։
— Ուրիշ ի՞նչ էիր ուզում,– ասում եմ։
ժողովուրդը Հավաքվել էր նախասրահում։ Խոսում էին շշուկով։ Պատե–
132
֊ Կոմպրոմիս
րին աչքի էին ընկնում «Մոլորակի պատանեկությունը» լուսանկարչական գուցաՀանդեսի ցուցանմուշները։
Դուրս եկավ թեւկապով անծանոթ մի տղամարդ ու բարձրաձայն Հայտարարեց․
— Կարելի է ծխել։
ԱյԴ ՓոՔՐէՂ մարդասիրական ապօրինությունը գոՀացրեց վշտացյալներին։
Բազմության մեէ անաղմուկ շրշում էին կարգադրիչները։ Ոչ մեկին չէի ճանաչում։ Ըստ երեւույթին թաղման ծիսակատարությունները խախտում են սովորական Հիերարխիկ Համակարգը։ Անանուն մարդիկ են Հայտնվում։ Նրանցից, որ պատրաստ են կամավոր զբաղվել այդ գործով։
Մոտեցա կարգադրիչին․
— Դագաղը բերեցինք :
— Իսկ մալուխը բերե՞լ եք:
— Մալո՞ւխ։ Առածին անգամ եմ լսում։
— Լավ,– ասաց նա, կարծես վրիպումս աննշան լիներ։ Հետո, վշտաՀարու– թյունը պահպանելով՝ բարձրացրեց ձայնը։– Մեքենա նստենք, ընկերնե՛ր։
Երկու կին, ուշացած ու հապճեպ, եղեւնու ճյուղեր էին փռում Հատակին։
— Կարծես թե էլ պետք չենք,– ասաց Ալտմյաէն:
— Ինձ Հանձնարարված է ելույթ ունենալ։
— Վերջում ես խոսելու։ Սկզբում ելույթ կունենան Կենտկոմի ընկերները։ Հետո արդեն՝ ով չալարեց։ Բոլոր ցանկացողները։
— Ի՞նչ է նշանակում՝ բոլոր ցանկացողները։ Ինձ Հանձնարարված է։ Ու տեքստն էլ ՝ մակագրված:
— Բնականաբար։ ՛Քեզ Հանձնարարված է ցանկացող լինել։ Ցուցակը տեսել եմ։ Ութերորդն ես։ Լեմբիտից Հետո։ Նա ուզում է, որ բոլորը երգեն։ էդ– պիսի երգ կա ՝ «Կռունկներ»: «Երբեմն թվում է՝ զինվորները…»: Եվ այլն, եւ այլն։ Եվ աՀա Լեմբիտն առաջարկում է երգել ի պատիվ Իլվեսի։
— Բայց ո՞վ կերգի։ էն էլ էս ցրտին։
— Բոլորը։ Այ կտեսնե՜ս։
— Դու, օրինակ, երգելո՞ւ ես։
— Զէ,– աաց Ալտմյաէն։
— Իսկ դո՞ւ,– Հարցրի Բըկովերին:
— Պետք լինի՝ կերգեմ,– պատասխանեց Ֆիման…
ժողովուրդը ձգվեց դեպի ելքը։ Շատերը ծաղկեպսակներ էին տանում, ծաղկեփնջեր ու թաղարով ծաղիկներ։ Մուտքի մոտ կանգնել էր վեց ավտոբուս ու մեր ֆուրգոնը։ Մոտեցավ կարգադրիչը․
— Ընկեր Հյաբլինսկի՞։
— Նա գործուղման է։
133
Սեբգեյ Դովլաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Բայց դուք «Սովետական էստոնիայից՛» եք, չէ՞։
— Հա։ Ինձ Հանձնարարել են…
— Աճյունը դո՞ւք եք բերել։
— Մենք ՝ երեքով։
— Այստեղից էլ կուղեկցեք։ Կգնաք Հատուկ մեքենայով։ Իսկ սա՝ որ չմր–
սեք։
Նա ինձ մի ղլղլացող ծրար տվեց։ Քողարկված Հոնորար։ Մի կում՝ գրո– Հից առաք։ Շփոթվեցի, բայց՝ անխոս։ Ծրարր խցկեցի գրպանս։ Պատմեցի Բրկովերին ու Ալտմյաէին։ Մտանք բուֆետ, բաժակներ խնդրեցինք: Ալտմ– յաէն երեք բուտերբրոդ առավ։ ՆախասրաՀր դատարկվել էր։ Եղեւնու ճյուղե– րր սեւին էին տալիս փայլուն դեղին Հատակին։ Մոտեցանք ֆուրգո նին։ Վարորդն ասաց․
— Խցիկում տեղ կա։
— Ոչինչ,– ասում է Ալտմյաէն։
— «Պստիկը» տա՞նք իրան,– շշուկով Հարցրի ես։
— Երբեք, կյանքո՛ւմ,– կտրեց Բըկովերը։
՛հագագը նախկին տեղում էր։ Որոշ ժամանակ նստել էինք կիսախավարում։ Շարժիչն աշխատեց։ Ալտմյաէն բուտերբրոդները դրեց դագաղի կափարիչին։ Ես Հանեցի խմիչքը։ Ֆիման ատամներով պոկեց թիթեղյա անՀով– Հար կափարիչը։ Բաժակներն անաղմուկ զնգացին։ Մեքենան չարժվեց։
— Ողորմի՛,– տխուր ասաց Բըկովերը։ Ալտմյաէն մի պաՀ կորցրեց իրեն ու գոչեց․ –Լա՛վ է։
Խմեցինք, շշերը խցկեցինք նստարանի տակ։ Թուղթը շպրտեցինք պա–
տուՀանից։
— Բաժակները պետք է վերադարձնել,– ասում եմ։
— ՛հեռ պետք կգան,– նկատեց Բըկովերը։ … Ֆուրգոնը ցնցվեց ոսլանցում։
— Նշանակետի մոտ ենք,– ասաց Բըկովերը։
Ձայնի մ եք կյանքի ունայնության երանգներ լսվեցին։
Լիննամետսա գերեզմանատունը բլուրների վրա է, սոճիներ են այնտեղ ու մամռապատ տպավորիչ գլաքարեր։ Նայելով այղ դեկորատիվ քարերին՝ լրագրողները կշտապեն ասել․ «Սառցաշրջանի մնացորդներն են»։ Կարծես քարացել ու լավ Հիշում են նախապատմական ժամանակները։
Այստեղ ամեն ինչ Համապատասխանում է անմաՀության եւ անդորրի գաղափարին։ Վաղնջական ամրոցի ավերակների պես Հառնել են բլուրները։ Հեռվում մռնչում է անտեսանելի ծովը։ Սոճիները սաղարթներն են ճոճում։ Նրանց դեղնավուն Համաչար բների կեղեւը թեփուկոտ է։
134
—․—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Ոչ մի Հայտարարություն, ցուցապաստառ, կրպակ ու աղբարկղ։ Ջրի եւ քարի Հանդիսավոր դաշինք։ Լռությո՛ւն։
Մենք դուրս եկանք գերեզմանատան գլխավոր ծառուղին, որ Հատված էր սոճիների ստվերներով։ Վարորդն արգելակեց։ Բացվեց երկաթյա գուռը։ Մեր ետեւից ավտոբուսների շարասյունն էր։ Կարգադրիչը մոտեցավ․
— ՛Բանի՞ Հոգի եք։
— Երեք,– ասում եմ։
— Երեքն էլ է պետք։
Հասկացա, որ դագաղը դեռ մեր քաշելիքն է։
Ավտոբուսի մոտ խմբվել էին մարդիկ ՝ ծաղկեպսակներով ու ծաղկեփնջերով։ Անսպասելի դղրդաց երաժշտությունը։ Առաքին Հզոր ակորդն ուղեկցվեց արձագանքով։ Մեզ միացան երեք ամրակազմ տղաներ: Երիտասարդական թերթի արտաՀաստիքայիննները։ Նրանցից մեկի Հետ Հաճախ պինգ֊պոնգ էի խաղում։ Դագաղը Հանեցին: Հետո չբավեցինք ու տեղ գրավեցինք շարասյան գլխամասում։ Հնչեց Շոպենի թաղման քայլերգը։ Ծանր բեռան տակ դանդաղ քայլելը տառապանք է։ Հոգնել էի։ Ձեռք փոխելն անՀնար էր։
Բըկովերը Հանկարծ խեղդված ձայնով ասաց․
— Ծա՜նր է, սողո՜ւնը…
— Արագ գնանք,– ասում եմ։
Մի քիչ արագացրինք։ Նվագախումբն էլ արագացրեց։ Ավելի՛ արագ։ Գնում ենք։ Բըկովերն ասում է․
— Հիմա կգցեմ։ Եվ ՝ ավելի բարձր․
— Փոխարինեք մեզ, ընկերնե՛ր… Աաո՛։ Նրան փոխարինեց ռադիոմեկնաբան Օյան։
Ծառուղու վերքին սեւին էր տալիս ուղղան1լյուն գերեզմանափոսը։ Կողքին թարմ Հողի բլրակն էր։ Երաժիշտները շարվել էին կիսաշրջանաձեւ։ Սպասելով դադարի ՝ դագաղը իջեցրինք։ Հավաքվածները շրքապատեցին գերեզմանը։ Կարգադրիչն ու օգնականներր Հանեցին դագաղի կափարիչը։ Համոզվեցի, որ փողկապը տեղում է ու քաշվեցի ծառերի տակ։ Հեռուստատեսության տղերքն սկսեցին սարքավորումները տեղագրել։ Լամպերի վառ լույսն ան– Հարկի էր թվում։ Խոտերի մեք սեւին էին տալի" լարերը։ Մոտեցան Բըկովերն ու Ալտմյաէն։ Ըստ երեւույթին օղին միավորել էր մեզ։ Ծխեցինք։ Կարգադրիչը լռություն պաՀանքեց։ Խոսեց առաքին Հռետորը՝ վելվետե նոփ֊նոր գլխարկը ձեռքին։ Զէի լսում։ Հետո էլի խոսողներ եղան։ Լսվում էին Հեռուստատեսության քաՀելների առույգ փոխկանչեբը։
— Ուղիղ Հեռարձակում է,– ասաց Բըկովերը։ Հետո ավելացրեց։– Անձամբ ինձ չան պես կթազեն։
135
Սնբգեյ Դռվչաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— էպիդկայանր թույլ չի տա,– արձագանքեց Աչտմյաէն:֊ Դեպի մահ ճա– նապարհր սալարկված է անբովանդակ տեղեկատվությամբ։
— Լավ էլ բովանդակալից է,– բորբոքվեց Բրկովերր։
Խոսքը տվեցին «Ըխտու լեխտ» թերթի ինչ֊որ պատասխանատու աչխա– տակցի։ Մի արտահայտություն որսացի․ «Նրա պապն ու Հայրը պայքարել են էստոնական ինքնակալության դեմ»։
— է՜ս ինչ էր,– ապչեց Ալտմյաէն։– էստոնիայում ինքնակալսւթյուն չի եղել։
— Ցարիզմի դեմ, էլի՛՜ ասաց Բրկովերր։
— էստոնական ցարիզմ էլ չի եղել։ Եղել է ռուսական ցարիզմ։
— Այ Հրեական ցարիզմ իսկապես չի եղել,– նկատեց Ֆիման,– ինչ որ չի եղել ՝ չի եղել։
Մոտեցավ կարգադրիչը։
— Գուք Շաբլինս կի՞ն եք։
— Նա գործուղման է։
— Ախ, Հա՜… Պատրա՞ստ եք։ էս չէ, մյուսը դուք եք…
Ալտմյաէն ծխախոտ Հանեց։ Վառիչր չէր աշխատում, բենզինը վերկացել էր։ Բրկովերր գնաց լուցկի բերի–՛ Մի րոպեից Հետ եկավ ոտների ծայրերին ու ձեռքերը թավւաՀարելով ՝ ասաց․
— Հիմա ծիծաղից կմեռնեք։ էս Իլվեսր չի։ Ծխախոտն ընկավ Ալտմյաէի բերանից։
— Ո՞նց թե,– Հարցրի ես։
՜ Ւլվեսը չի։ Ուրիչ մարդ է։ Ավելի ճիշտ՝ Հանգուցյալ…
— Ֆի՚մա, Հասկանո՞ւմ ես ինչ ես ասում։
— Ասում եմ քեզ՝ Իլվեսը չի։ Նույնիսկ նման չի։ Ի՞նչ է, Իլվեսին չե՞մ ճանաչում։
— Գուցե սադրա՞նք է,– ասաց Ալտմյաէն։
— Երեւի չփոթել ես։
— ՀերթապաՀն է չփոթել։ Ես Իլվեսին տեսած չկամ։ Մի բան պիտի արվի,– ասում եմ։ *
— է՜լ ինչ կուզեիր,– ասաց Բրկովերր,– բա ուղիղ Հեռարձակո՞ւմը։
— Բայց էս Հեչ բանի նման չի։
— Գնամ նայեմ,– ասաց Ալտմյաէն։ Գնաց, վերադարձավ, ասում է․
— Իսկապես՝ Իլվեսը չի։ Բայց նմանություն կա…
— Բա Հարազատներն ու մերձավորնե՞րր,– Հարցնում եմ։
— Իլվեսը, որ ճիչտը խոսենք, Հարազատներ ու մերձավորներ չունի,– ասաց Ալտմյաէն,– անկեղծ ասած, նրան չէին սիրում։
136
֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Բա ասում էին ՝ տղա՜ն, զարմի՜կը…
— Քեզ դիր նրանց տեղը։ ՀեռուստաՀազորգումը գնում է։ Եվ ընդՀանրա– պես ՝ պատասխանատու միջոցառում…
Գերեզմանի մոտ սկսեցին երգել։ Առանձնանում էր կենցաղի բաժնի կու– րա Տորչինայի սուր գիսկանար։ Այստեղ կարգադրիչը գլխի չարժոլմով կանչեց ինձ։ Մոտեցա գերեզմանին։ Վերջապես երգեցողությունը դադարեց։
— Հրաժեչտի խոսք ունի… Հասկանալի է՝ սխալ ասաց ազգանունս․
— Հրաժեչտի խոսք ունի րնկեր Գոլմատովր։
Ով ասես չեմ եղել կյանքում՝ է՜լ Գոկլաղով, է՛լ Զապլատով…
Գնացի դեպի գերեզմանը։ Փոսում իւր էր Հավաքվել ու ճերմակին էին տալիս կտրտված արմատներր։ Կողքին, Հատուկ իշոտնուկի վրա դրված դա– գաղը ստվեր էր գցել։ ԱնՀայտ Հանգուցյալյլ թաղված էր ծաղիկների մեի Մի կտոր դեմք որբացած նայում էր խոլորձի ու գլաղիոլուսների ճերմակ փրփու– Րւ՚3։ Վրիպած անունով Հանգուցյալն իր էր թվում։ Տեսա ՝ սոճիներն ինչպես են իրենց վրա կրում կապույտ վրանի գմբեթը։ Ասես Հեռուստաէեւրանին թռան–անցան արքնագռավներր։ Եկեղեցու կուրացուցիչ դեղին գմբեթաձողը, Հասնելով Մուստմյաէի տների վրա, րնգգծում էր նրանց տխուր, գորչա– վուն սովորականությունը։ Գերեզմանր չրՀապատել էին մուգ վերարկուներով անծանոթ մարդիկ։ Առա ծաղիկների ու փշատերեւի խեղդուկ Հոտը։ Ան– Հարմարավետ նաշի կողերը սեղմում էին ուսերս։ Թափված թերթիկներր խտղտացնում էին կրծքիս ծալած ձեռքերս։ Գլխավերեւս իրար էր անցել Հե– ռուստաթղթակիցր։ Հեռավոր, ինքնաՀիացման երանգով ձայն էր լսվում․
«…Ես չեմ ճանաչել այս մարդուն։ Նրա Հոգին, մղումներր, տոկունությունը, արիությունը, Հիասթափություններն ու Հույսերը։ Ջեմ Հավատում, "Ր Հպարտությունը նրան տրվում էր առանց որոնման։ Ջեմ կարծում, թե մարող Հայացքը բացաՀայտել է խելաՀեղ կյանքի, տեսանելի խորամանկությունների, անհազթանակ ՀաղթաՀանդեսների եւ անվիչտ պարտության սաՀմանաչափը։ Համոզված չեմ, որ Հասկացել է, թե ուր ենք գնում եւ որն է ուրախալին ու արժեքավորը մեր Ջղաձիգ նաՀանլԴ մեի Բայցեւայնպես, նա այստեղ է… սեփական ընտրությամբ…»։
Ուժգնացող քրթմնջոց էի լսում։ Խուլ ձայնարկումներից բաղադրվում էր․ «էս ի՞նչ է խոսում…»։ Մեկը քաշեց թեւս։ Ուսս թափ տվի։ Շարունակեցի ավելի արագ․
«Ինչի՞ մասին եմ մտածում այս շիրմի առչ^եւ։ Մարդկային Հոգու գաղտնիքների մասին։ ՄաՀվան ու Հոգեկան վշտի ՀաղթաՀարման մասին։ Կեցու–
137
Սեբգեյ Դռվըսթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
թյան օրենքների, որ ծնունդ են առել Հազարամյակների խորքում եւ կապրեն, քանի չի մարել արեգակր…»։
Ինչ֊որ մեկն ինձ հետ քաչեց։
— ՋՀասկացա,– ասաց Ալտմյաէն,– ինչ նկատի ունեիր։
— Ես էլ չհասկացա,– ասում եմ,– չուրիս ինչ֊որ քաոս է։
— Ես ամեն ինչ պարզեցի,– ասաց Բըկովեբը։ Դեմքը ողողվել էր գաղտնիքին թաքուն հաղորդվելու խորամանկ լույսով։– Սա ձկնորսական կոլիոզի հաշվապահ Գասպլն է։ Իլվեսին որպես Գասպլ հիմա թաղում են Մերիվյալ– յայի գերեզմանատանր։ Այնտեղ ահավոր սկանդալ է։ Հենց նոր զանգեցին… Ընտանիքը հիստերիայի մեշ է… Որոշվել է թաղել ինչպես որ կա…
— Երեւի վաղը կամ էս իրիկուն տապանաքարերը կփոխեն,– ասաց Ալտմյաէն։
— Ոչ մի դեպքում,– աոարկեց Բըկովեբը։– Իլվեսշ նոմենկլատուրային աշխատող է։ Պիտի թաղված լինի արտոնյալ գերեզմանոցում։ Անխախտ կարգ կա։ Գիշերը դագաղները կփոխեն…
Ես հանկարծ կորցրի իրականության զգացումը։ Բացվող աշխարհում հեռանկար չկար։ Ապագան լեռնացել էր թիկունքում։ Ապրվածը ծածկել էր հորիզոնը։ Ինձ սկսեց թվալ, որ ներդաշնակությունը բանաստեղծներն են հորինել՝ փորձելով հուզել մարդկային հոգիները…
— Գնանք,– ասաց Բըկովեբը,– պետք է տեղ զբաղեցնել ավտոբուսում։ Թե չէ ստիպված էլի երկաթե արկղն ենք մտնելու…
^^ ԿՈՄՊՐՈՄԻՍ ՏԱՍՆԵՐԿՈՒԵՐՈՐԴ ֊
(«Սովետական էստոնիա»։ Հոկտեմբեր։ 1976 թ․)
«ՀԻՇՈՂՈՒԹՅՈՒՆԸ ՀԶՈՐ ԶԵՆՔ է։ Հունական դիցաբանությունից հայտնի է ԼԵթայի պատկերը, մոռացման գետի, որի ջրերը տանում էին մարդկանց երկրային տառապանքները։ Լեթայի ափին՜ մարդը երջանկության խղճուկ ու ժամանակավոր պատրանք էր ունենում։ Պարզունակ բանականությունը, զրկված փորձից ու հուշերից, մարդուն խաղալիք էր դարձնում ճակատագրի ձեռքին։ Սակայն դարեր ի վեր ընդդեմ Լեթայի հորդում է մարդկային հիշողության ջրառատ ու անսպառելի գետր…
Տարտու քաղաքում բացվեց ֆաշիստական համակենտրոնացման ճամբարների կալանավորների III հանրապետական հավաքը։
138
—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊•֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊Կոմպրոմիս
Նրանց դեմքերը միաժամանակ հանդիսավոր ու խստամբեր են։ Յուրաքանչյուրի կբծքին՝ փոքրիկ համեստ նշան՝ կարմիր եռանկյունի եւ աղավնու ուրվապատկեր՝ անքակտելի խւտհրդանիշերը թափված արյան ու խաղաղության։ Նրանք իտւմբ֊խումբ հավաքվամ են «Վանեմույնե» թատրոնի ընդարձակ սրահներում։ Ողջույնի խոսքեր, ողջագուրանքներ, հուզումնալից խոսակցություններ…
Պատմում է Լւսզար Բորիաւվիչ Սլապակը, ինժեներ– կոնստրուկտոբ․
— Սկզբում ռազմագերիների ճամբարում էի։ Հակաֆաշիստական պաւպագանղայի ու փախուստներ կազմակերպելու համար տեղափոխեցին Շտուտհոֆ… Սեբոնց ճանաչում էինք աչքերից, ձեռքի մեն֊միակ շարժումով, անորսալի ժպիտով… Մարդն իրեն զոհ չի զգում, քանի կողքին ընկերներն են, եղբայրները…
Հավաքր տեւեց երկու օր։ Հուշերի, բարեկամության, ապրվածին հավատարմության երկու օրեր։ Պատվիրակներն ու հյուրերը բաժանվեցին՝ համալրելով մարդկային հիշողության թանկ ու հավերժական պահոցը, իսկ մենք նրանց հետ հնչեցնում ենք հանդիսավոր ու խստապահանջ, որպես նախազգուշացում, աշխարհի երդումն ու պատվիրանը․ «Ոչ ոք չի մոռացվել, ոչինչ չի մոռացվել»»։
Տարտու հասանք վազ առավոտյան։ ժբանկովն ամբողՀ ճանապարհին ֆոտոխցիկն էր նորոգում։ Գործի դրվեցին գրասենյակային ամրակներ, մեկուսիչ ժապավեն, հայելու մի փոքրիկ բեկոր…
Սկզբում ուզում էին Մալկիէլին ուղարկել, բայց ժբանկովն ըմբոստացավ․
— ես, ի դեպ, ճակատային եմ, խի՛ղճ ունեցեք։ Խմբագիր Տուրոնոկը փորձեց պնդել․
— Այնտեղ կալանավորներ են հավաքվում, ոչ թե ճակատայիններ։ ՜ Իբր թե ես կալանավոր չեմ,– ձայնը բարձրացրեց ժբանկովը։
— Սթափարանը հաշիվ չի,– խայթեց խմբագիրը։
Ժբանկովը չէր ռիֆում։ Սի պահեստային գործուն միից ուներ։ Հենց ակնհայտորեն նեղում էին, Միշան ակնարկում էր, որ իրեն խմելու կտա։ Ուղիղ չէր ասում։ Ընդամենը հարցնում էր․
— Ջգիտե՞ք, փոխօգնության դրամարկղը դեռ բա՞ց է։
Գա նշանակում էր, որ Միշան մտադրվել է փող ճարել։ Իսկ եթե չհաջողվի ՝ խմիչքի տալ պետական արտասահմանյան ֆոտոխոչորացուցիչը։
Որպես կանոն՝ տեղի էին տալիս։ Բայցեւայնպես, նա հաճախ էր հարբում։ Խմելու միտքն արդեն դրա նախանշանն էր…
է39
Սեբգեյ Դռփաթռվ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊■֊֊֊֊֊֊֊․֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
— Հենրի՚իյ Ֆրանցեւիչ,֊ միջամտեցի,– ես ու ժբյսնկովն արդեն միասին աշխատել ենք։
— Մենք ստեղծագործական փոխըմբռնում ունենք,–միացավ Միչան։
— Հենց էգ էլ ինձ վախեցնում է,– ասաց Տուրոնոկը։– Լա՛վ, գնացե՛ք։
Իմ կարծիքով՝ խմբագիրը Հիշեց, որ պատասխանատու միջոցառում է։ Իսկ ժբանկովր Հրաշալի էր լուսանկարում…
Կայարանից թատրոն ոտքով գնացինք: Տարտուն բարեՀամրույր, բարեկիրթ քաղաք է։ Բազմության մեջ մերթընդմերթ ուսանողական կանաչ գլխարկներ էին երեւում։ Թափանցիկ անձրեւ էր մաղում։
— Լավ կլիներ ժապավեն առնեինք,– ասաց ժբանկովը։
Մտանք գրենական պիտույքների փոքրիկ) Հարմարավետ խանութը։ Վաճառողը էլեկտրասաւիկի Վք" ոուրճ էր եփում։ Նրա զուտ էստոնական Հյուսկեն ժիլետը զարդարված էր մետաղյա կոճակներով։
՜ Միկրատ֊չորս ունե՞ք,– Հարցրեց ժբանկովը։
էստոնացին օրորեց գլուխը։
— Սկսվե՜ց…
Ես Հետաքրքրվեցի․
— Իսկ որտե՞ղ է մոտակա խանութը, ուր չորրորդ կգտնենք :
— Լելսինկիում,֊ անժպիտ պատասխանեց վաճառողը։
— Լա՛վ,– ասաց ժբանկովը,– «ԷԴԱԶԻ»՜ի տզերքն էնտեղ կլինեն… Անձրեւը Հորդանում էր։ Մենք շտապեցինք թատրոն։ Մուտքի մոտ
անձրեւանոցներով ու ցելոֆանե թիկնոցներով մարդիկ էին խմբվել։
— Վայրենի՞ են, ինչ են, ինչի՞ են անձրեւանոցներով,– ջրափոսի մեջ ընկնելով՝ զարմացավ ժբանկովը։
— Կամա՜ց,– ասում եմ։
«Վանեմույնե» թատրոնը վերջերս էր կառուցվել։ Մարմարե սանդուղքներ, ընդարձակ սպասասրաՀներ, խուլ արձագանք։ Մուտքի վերեւը ՝ կապույտ պաստառ (էստոնիայոլմ կապույտ պաստառներ սիրում են)․
«․Փա՛ռք ֆաշիստական Համակենտրոնացման ճամբարների նախկին կալանավորներին» :
Գտանք կարգադրիչին, ներկայացանք։ Նա ասաց․
— Ծրագիրն էսպիսին է։ Նախ՝ Հուզական մասը։ Հին ընկերների Հանդիպում։ Հետո՝ Հանդիսավոր միտինգ։ Եվ վերջապես՝ բանկետ։ Ի դեպ, դուք էլ եք Հրավիրված։
— Բա չէ՜,՜ ասաց ժբանկովը։
ՍրաՀներում շրշում էին շքանշանակիր ու մեդալակիր մարդիկ։ Հիմնականում՝ մի քանի Հոգանոց խմբերով։ Ծխում էին ու կամացու/լ զրուցում։
140
․֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
— Ոնց որ թե Հույզեր չեմ տեսնում,– ասաց ժբանկովը։ Կարգադրիչը պարզաբանեց․
— Կալանավորներն ամեն տարի Հավաքվում են։ ՛Քսան տարի շարունակ։ Հուզական մասը շուտով կավարտվի։ Հանդիսավոր միտինգը կտեւի մոտ մեկ ժամ։ Նույնիսկ պակաս։ Հետո՝ բանկետը…
— Դրանից բխող Հետեւանքներով,– անսպասելի քրքչաց ժբանկովը։ Կարգադրիչը ցնցվեց։
— Ներեցե՛ք,– ասում եմ,– ես պիտի մարդկանց Հետ խոսեմ։ Որոշ բաներ պետք է գրի առնել։
Կարգադրիչը կանգնեցրեց մի բարձրաՀասակ, ամրակազմ տղամարդու․
— Ծանոթացե՛ք։ Լազար Բորիսովիչ Սլապակ, ինժեներ֊կոնստրուկտոր, ՇտուտՀոֆի նախկին կալանավոր։
Ես նույնպես ներկայացա։
— Ինձ ՇտուտՀոֆ քշեցին Հակաֆաշիստական գործունեության ու փախուստներ կազմակերպելու Համար։ Մինչ այդ ԼեՀաստանում էի…
Սլապակն արագ ու վստաՀ էր խոսում։ Երեւում էր, որ սովոր է լրագրողների Հետ գործ ունենալ։
— Ձեզ երեւի Հետաքրքրաշա՞րժ փաստեր են պետք,՛ Հարցրեց նա։ Գլխով արեցի։
— Եկեք նստենք։
Նստեցինք բազմոցին։ Մեզ միացան եւս երկուսը։ Համեմատաբար երիտասարդ մի մարդ՝ զինվորական բաճկոնով, եւ մի տրտում ու կռնատ ծերունի։ Կարգադրիչը ներկայացրեց նրանց՝ Վալտոն ու Գուրչենկո։
Սլապակը սպասեց, որ լռություն տիրի, ու շարունակեց․
— Փախուստների կազմակերպման Համար միջոցներ էին պետք։ Սկսեցինք մտածել՝ որտեղի՞ց ճարենք։ Ու պատկերացրեք, գտանք ելքը։ Ես վատ չէի շախմատ խազում։ Իսկ ճամբարի պետը մոլի խաղացող էր: Որոշեցինք մրցախաղ կազմակերպել: Մրցանակը ՝ ութսուն մարկ: Ընկերներս կրքոտ ցավում էին ինձ Համար։ Տասից յոթ պարտիայում Հաղթեցի։ ճամբսւրի պետը ասաց՝ «Դոննհրվետեր» ու վճարեց…
— Հետաքրքի՜ր է,– ընդՀատեց կռնատ ծերուհին,– շա՜տ Հետաքրքիր է… Ես գրեցի ազգանունը ՝ Գուրչենկո:
Մինչ այդ ծերունին լուռ էր։
— Ի՞նչ է պատահել, ընկե՛ր,– ասաց Սլապակը։
— Ասում եմ՝ վատ չեք ժամանակ անցկացրել…
— Այսի՞նքն,– լարված ժպտաց ինժեներ–կոնստրուկտորը։
— Սորդո՜վիա քշեին մի երեք տարով,– շարունակեց ծերունին։
141
Սնբգեյ Դովըսթռվ ֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊
Նկատելի էր, որ մի քիչ խմած է։
— Որտե՞ղ եք նստել, ընկե՛ր,– միջամտեց կարգադրիչը։– Դախաո՞ւ, Օսվեն֊ ցի՞մ։
— Մորղովիայում եմ նստել,– պատասխանեց Գուրչենկոն,֊ ՚Լազախստա– նոլմ… Քսան տարի ձգեցի որպես նախկին ռազմագերի…
— Կարծում եք ՝ ե՞ս չեմ նստել,– բորբոքվեց ինժեներ֊կոնստրուկտորը։– Երիկամներս չկա՜ն։ Ւոսսերր գիտե՞ք։ Վեսլ/անա՞ն։ Ռոպչա՞ն…
— Լսել ենք,– խոսակցությանը միջամտեց տարազաբաճկոնով երիտասարդը․՛– Ես Ռոպչայի կալանառաքման բանտում մենինգիտով Հիվանդացա… կւիվ երեխա էի, որ գերի ընկա։ Ուղարկեցին ճամբար։ Չնայած՝ զորակոչի ենթակա չէի։ Ու պրոպագանդայով էլ չէի զբաղվել։ Անարդար էր։ Համակենտրոնացման ճամբարը Հեչ ղուբըս չեկավ։ Ֆաշիստները սոված սպանում էին։ Բացի էդ, ճամբարում կին չկար…
— Իսկ դու,– թունոտ Հարցրեց կռնատը,– ո՞նց Ռոպչա ընկար։
— Շատ պարզ։ Մեզ ֆրանսիացիներն ազատեցին։ Հայտնվեցի Փարիզում։ Ինձ գցեցի սովետական դեսպանատուն: Հավաքեցին մեզ․ մի ութ Հարյուր Հոգի։ Նստեցրին գնացք։ Ու տարան դեպի արեւելք… Գնո՜ւմ ենք, գնո՜ւմ… Մոսկվան անցանք, Ուր ալն անցանք…
— ժպտացեք, ժողովո՛ւրդ,– խնդրեց ժբանկովը։– Ուշադրությո՛ւն: Նկարում եմ։
— Բայց,– ասում եմ,– ախր ժապավեն չունես։
— Կարեւոր չի,– ասաց ժբանկովր,– պետք է լիցքաթափել մթնոլորտը։ Կարգադրիչն էլ անՀանգստացավ։ Վեր կացավ ու ափերն իրար զարկեց․
— Ընկեր կալանավորնե՛ր, անցեք դաՀլիճ–՛
Հանդիսավոր մասը տեւեց ընդամենը քսան րոպե։ Ամենից երկար խոսեց կարգադրիչը։ Վերջում ասաց․
— Մենք միշտ ֆաշիզմի կալանավորներ կմնանք։ Չէ՞ որ այն, ինչ մենք ենք ապրել, չի մոռացվում…
— Նա է՞լ է ռազմագերի,– Հարցրի կռնատ Գուրչենկոյին։
— էգ թսթսանր թատրոնից է,– պատասխանեց ծերունին,– կուսկոմն է նշանակել։ Արդեն չորրորդ տարին է՝ էստեղ ելույթ է ունենում… Մորդո՜վիա քշեին ղրան մի երեք տարով… Ծա՜ռ կտրեր…
Այստեղ բանկետի սրա Հի դռները բացվեցին։ Տեղ զբաղեցրինք պատու– Հանի մոտ։ ժբանկովր երկու աթոռ էլ մոտեցրեց։ Հետո օղի լցրեց։
— Եկեք ՝ առանց բաժակաճառերի,– առա^արկեց Ալապակը,– ամենայն լավի Համար։
142
․—֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊ Կոմպրոմիս
Լուռ խմեցինք։ ժրան կովն անմիջապես երկրորդը լցրեց։ Վալտոնը փորձում էր ավարտել իր պատմությունը։
՜ Փոքրավոր էի առեւտրական նավատորմում։ Գերմանացիները սխալվե– ոին։ Իզուր տեղը նստացրին։ Ես զինվորական նավաստի չէի։ Առեւտրական նավաստի էի։ Բայց լսլնեցին ու նստացրին։ Փաստորեն ոչ մի բանի Համար…
Նկատելի էր, որ Վալտոնն արդարանում է։ Համարյա թե ապացուցում էր իր չեզոքությունը գերմանացիների Հանդեպ։
— Բոլոր չուխոնցիներն էլ էդ են,– ասաց ժբանկովր:֊ Ադոլֆը ղրանց լավագույն բարեկամն է։ Իսկ ռուսներին արՀամարՀում են։
— Իսկ ինչի՞ պիտի մեզ սիրեին,– միջամտեց Գուրչենկոն։– էս բարգակի Համա՞ր, որ սարքել ենք էստոնիայում։
— Բարգակը էլի ոչինչ,– ասաց ժբանկովր,– վատն էն է, որ օղին է թանկանում…
Նրա դեմքը փայլում էր։ Շիշն անընգՀատ շարժվում էր ձեռքերի մե^։
— Ձեզ տապակա տա՞մ,– իմ կողմը դարձավ Ալապակը։ ժբանկովը քաղաքավարի դիպավ նրա թեւքին․
— Վաղուց եմ ուզում Հարցնել… Ինչպես ասում են՝ անհամեստ Հարց… Գոլք, կներեք, ի՞նչ ազգության եք պատկանում…
Ալապակը Հազիվ նկատելի լարվեց։ Հետո պատասխանեց Հստակ ու Հատու։ Ձայնի մեը որեւէ բան թաքցնելու պետք չունեցող մարդու շեշտադրում կար․
— Ես Հրեական ազգությանն եմ պատկանում։ Իսկ դո՞ւք, կներեք, որ ազգությանն եք պատկանում…
ժբանկովր շփոթվեց։ Որսաց փախս տվող թթու գրած սունկը։
— Ռուս եմ… Հրեական ազգության,– խաղաղասիրաբար ձեւակերպեց նա։ Այստեղ Ալապակին դիմեց կռնատ Գուրչենկոն․
— Մի՛ նեղվի, տղա՛,– ասաց նա։֊ Հրեա ես, թող էդպես էլ լինի, սարսափելի բան չկա։ Ես չորս տարի ՚Լազախստանում եմ ապրել։ Ղ․ազախները Հարյուրապատիկ վատն են…
Մենք նորից խմեցինք։ ժբանկովն աշխույժ զրուցում էր Գուրչենկոյի Հետ։ Նա ավելի ու ավելի պերճախոս էր դառնում։
Բանկետի սրաՀն աստիճանաբար լցվում էր բնորոշ գվվոցով։ Բաժակներն ու պատառաքաղները զնգում էին։ Ինչ֊որ մեկը միացրեց ռադիոլան։ Լսվեցին Հզոր Հնչյուններր․
…Պատերազմն է ժողովրդի, Պատերազմ է սրբազան…
143
Սեբգեյ Դռվըօթով֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊֊․
— Հե՜յ, ո՞վ կա էղտեղ։ Ձենր կտրեք,– ասաց ժրանկովր։
— Թող երգի,– ասում եմ,– ՀայՀոյանքգ պիտի խլացվի, չէ՞։
— ճչմարտությունր չե՜ս խլացնի,– Հանկարծ գոոյսց Գուրչենկոն… Ժրանկովր վեր կացավ ու գնաց դեպի ռադիոլան: Այստեղ ես նկատեցի
պիոներների խումրր։ Նրանք ղժվարությամր անցնում էին սեղանների արանքով։ Ըստ երեւույթին Հեղեղի պատճառով ուչացել էին: Պիոներներր մի Հսկա ծաղկեզամբյուղ էին բերում։
Միչան Հայտնվեց նրանց ճանապարՀին։ Իսկր պատկերք։ Աչքերը ոգեւորությունից փայլում էին։ Փողկապր Հայտնվել էր ուսին։
Համակենտրոնացման ճամրարների նախկին կալանավորների մե9 ժրան– կովն աչքի էր ընկնում առանձնակի Հյուծվածությամբ ու կերպարի ողբերգականությամբ։
Պիոներներր կանգ առան։ ժրանկովր չփոթված դոփում էր տեղում։ Ալ փողկապով մի նիՀարիկ տղա բարձրացրեց ձեռքր։ Ինչ֊որ մեկը անջատեց ռադիոլան։
ՎերաՀաս լռության մե^ Հնչեց մանկական դողդողուն ու բարալիկ ձայնր․
— Հավերժ փա/ռք Հերոսներին։ Եվ ապա ՝ երիցս․
— Փա՛ռք, փա՛ռք, փա՛ռք։
Վախեցած ժրանկովր կրծքին էր սեղմել ծաղկեզամբյուղյլ։ Փոքր֊ինչ Հապաղելով՝ նա գոռաց․
— Ուռա՜։
ԳաՀլիճում աներեւակայելի աղմուկ էր։ Ինչ֊որ մեկն արդեն արկղերից Հանում էր բեմական իրերր։ Մեկր լեզգինկա էր պարում՝ կեղծ յաթաղանն ատամներով սեղմած…
Տեղական թերթի տղեբքր լուսանկաբեցին ժբանկովին։ Շառագոլնած գեմքր սուզվել էր կանաչի մե^։ Նա վերադարձավ մեր սեղանի մոտ։ Զամբյուղը գրեց լուսամուտի գոգին:
Գուրչենկոն բարձրացրեց գլուխը։ Հետո գլուխը նորից ընկավ կարտոֆիլով ափսեի մեֆ։
Աթոռը մոտեցրի ժբանկովին։
— Շքեղ ծաղկեփունջ է,– ասում եմ։
— Ծաղկեփունջ չի,– վչտալի պատասխանեց ժրանկովր,– ծաղկեպսակ է… Այս ողբերգական խոսքի վրա Հրաժեչտ եմ տալիս ժուռնալիստիկային։
Բավակա՛ն է։
Եղբայրս, որ երկու դատվածություն ունի (մեկը ՝ ոչ դիտավորյալ սպայության Համար), Հաճախ ասում է․
— Որեւէ օգտակար գործով զբաղվի։ Ո՞նց չես ամաչում։
— Գո՜ւ էիր մնացել, ուսուցչի՜ս տեսեք։
— Ես ընդամենը մարգ եմ սպանել,– ասում է եղբայրս,– ու փորձել եմ վառել դիակը․՛ Ի"կ դո՞՛––
1981թ․
