Changes

Երբ մենք տեղ հասանք, թագավորը որոշեց մնալ իր մի պալատում, Ֆլենֆլասնիկի մոտ՝ մի քաղաքի, որ գտնվում էր ծովափից տասնութ անգլիական մղոն հեռավորության վրա։ Գլյումդալկլիչն ու ես սաստիկ հոգնել էինք։ Ես մի փոքր մրսել էի, իսկ խեղճ աղջիկն այնպես հիվանդ էր, որ չէր կարողանում դուրս գալ սենյակից։ Ես շտապում էի տեսնել օվկիանոսը, որ կարող էր ինձ համար փախուստի ճանապարհ բաց անել, եթե երբևիցե հաջողվեր։ Ես ինձ ձևացրի ավելի հիվանդ, քան էի և խնդրեցի, որ ինձ թույլ տան մաքուր օդ ծծելու համար ծովի ափը գնամ մի մանկլավիկի հետ, որին ես շատ էի սիրում և որին ինձ հաճախ վստահում էին։ Երբեք չեմ մոռանա, թե ի՜նչ դժկամությամբ Գլյումդալկլիչը համաձայնեց ինձ բաց թողնել և քանի՜ անգամ հանձնարարեց մանկլավիկին, որ լավ խնամի ինձ․ նա միևնույն ժամանակ աղի արտասուքներ էր թափում՝ կարծես նախազգալով այն, ինչ պատահեց։ Տղան ինձ արկղով մանգալու տարավ դեպի ծովափի ապառաժները, պալատից մոտ կես ժամ հեռավորությամբ։ Ես նրան հրամայեցի, որ ինձ վայր դնի, ապա պատուհաններից մեկը բանալով, իմ մելամաղձոտ հայացքը հառեցի դեպի ծովը։ Ես ինձ վատ էի զգում, ուստի մանկլավիկին ասացի, որ ուզում եմ ճոճքի մեջ մի քիչ քնել, հուսալով, որ քնից հետո մի փոքր կհանգստանամ։ Ես պառկեցի քնելու, իսկ մանկլավիկը փակեց իմ պատուհանները, որ չմրսեմ։ Քնելուց հետո, ինչպես ես կարողացա ենթադրել, կարծելով, որ ոչ մի վտանգ չի սպառնում ինձ, գնաց ժայռերի արանքներում թռչունի բներ փնտրելու, ինչպես առաջները նկատել էի իմ պատուհանից։ Թող լինի այնպես, ինչպես ուզում է, իսկ ես մեկ էլ այն տեսնեմ, որ արթնացա մի սոսկալի չանգռտոցից․ կարծես մեկը բռնում է իմ արկղի տանիքի վրա ամրացրած օղակից, որպեսզի ավելի հարմար կերպով վերցնի արկղը։ Ես զգացի, որ իմ արկղը բարձրացավ օդի մեջ և ապա սարսափելի արագությամբ սկսեց թռչել։ Առաջին ցնցումից քիչ մնաց, որ վայր ընկնեմ ճոճքից, բայց հետո շարժումն ավելի աննկատելի դարձավ։ Ես մի քանի անգամ բարձր ձայնով գոռացի, բայց իզուր։ Ես փորձեցի պատուհանից դուրս նայել, սակայն ամպերից ու երկնքից բացի ուրիշ ոչ մի բան չէր երևում։ Իմ գլխավերևը ես լսեցի մի աղմուկ, որ նման էր թռչունի թևերի բախումների, ու կամաց֊կամաց սկսեցի հասկանալ, թե ես ինչ աղետալի վիճակի մեջ էի ընկել։ Երևի մի որևէ արծիվ<ref>Արծիվ․ ― Գրիֆի կամ մարդիկ և կենդանիներ որսացող ու տանող հսկայական թռչունի առասպելն արաբական ծագում ունի։ Նույն ձևով է Սիրանոն հեռանում լուսնից։ Վիթխարի արծվի գաղափարը երևի Սվիֆտին ներշնչել է կամ Սիրանոն և կամ մեկն այն բազմաթիվ ճանապարհորդներից, որոնց գրվածքները ժրաջան կերպով նա կարդում էր։</ref> իր կտուցով բռնել էր իմ արկղի օղակից և ուզում էր ինձ, ինչպես մի խեցապատ կրիայի, զարկել ապառաժներին, որպեսզի հետո կտցահարի իմ մարմինն ու լափի։ Այդ թռչուններին հատուկ իմաստուցյունն իմաստությունն ու հոտառությունը հնարավորություն են տալիս նրանց նկատելու իրենց որսը շատ մեծ տարածության վրա, թեկուզ այդ որսն ավելի լավ թաքնված լինի, քան ես՝ իմ երկու մատնաչափ տախտակի տակ։

Մի ժամ կամ ավելի անց արկղիս այն կողմը, ուր պատուհան չկար կպավ մի կոշտ բանի։ Ես վախեցա․ կարծեցի, թե դա մի ժայռ էր ու միևնույն ժամանակ զգացի, որ արկղն առաջվանից ավելի արագ է շարժվում։ Իմ սենյակի կտրին ես պարզ կերպով աղմուկ լսեցի, կարծես մի պարան ձգեցին և անցկացրին կտրի վրայի օղակի միջից։ Ապա ես զգացի, որ ինձ վեր բարձրացրին առնվազն երեք ոտնաչափ ավելի վեր, քան առաջ էի։ Ես կրկին դուրս հանեցի իմ ձեռնափայտն ու թաշկինակը և սկսեցի օգնություն կանչել, մինչև որ ձայնս կտրվեց։ Իբրև պատասխան ես լսեցի գոչումներ, որ կրկնվեցին երեք անգամ ու իմ սիրտը լցրին այնպիսի ուրախությամբ, որ կարող է հասկանալ նա, ով զգացել է այդ ուրախությունը։ Ես հիմա սկսեցի իմ գլախավերևը լսել ոտնաձայներ, ու մեկը բարձրաձայն, ճեղքի միջից անգլերեն լեզվով կանչեց․ «Եթե ներսը մարդ կա, թող խոսի, ես լսում եմ»։ Ես պատասխանեցի, որ անգլիացի եմ, որ բախտը նետել է ինձ մի այնպիսի մեծ թշվառության մեջ, որ նմանը ոչ մի արարած չի տեսել և աղաչեցի այնպես, որ նա գթաշարժվի և ազատի ինձ այդ զնդանից։ Ձայնը պատասխանեց, որ ես այժմ կարող եմ ապահով լինել, որովհետև իմ արկղը կապված է իրենց նավից, որ ատղձագործը ատաղձագործը շուտով կգա և կսղոցի տախտակները, որպեսզի ես կարողանամ դուրս գալ։ Ես պատասխանեցի, թե դա ապարդյուն է և շատ ժամանակ կանցնի, որ ավելի լավ է, եթե նավաստիներից մեկը մատն անցակցնի օղակը, արկղը դնի նավի վրա և այնտեղից կապիտանի կաբինը։ Լսելով իմ անհեթեթ խոսքերը, մի քանի նավաստիներ կարծեցին, թե խելագարվել եմ, մյուսները ծիծաղեցին և իսկապես, ամենևին մտքովս չանցավ, որ այժմ գտնվում եմ այնպիսի մարդկանց շրջանում, որոնք իմ հասակը և ուժն ունեն։ Ատաղձագործը եկավ, մի քանի րոպեում սղոցով չորս քառակուսի ոտնաչափի անցք բաց արավ, ապա մի փոքրիկ սանդուխք իջեցրեց, որով ես վեր բարձրացա, որտեղից ինձ հետո տարան նավը՝ չափից դուրս տկար վիճակում։

Ես քնեցի մի քանի ժամ, սակայն իմ թողած վայրերի և խույս տված վտանգների առթիվ տեսած երազները հաճախ խանգարում էին իմ քունը։ Չնայած դրան, արթնանալուց հետո զգացի, որ բավականին կազդուրվել եմ։ Արդեն երեկոյան ժամի ութն էր, և կապիտանն իմանալով, որ երկար ժամանակ ոչինչ չեմ կերել, անմիջապես պատվիրեց ընթրիք տալ։ Նա շատ սիրալիր կերպով ինձ հյուրասիրեց և միևնույն ժամանակ նկատեց, որ հայացքս խելացնոր է, իսկ խոսքերս անկապ։ Երբ մենք մնացինք մենակ, նա ցանկացավ, որ ես պատմեմ ճանապարհորդությանս մասին և ասեմ, թե ինչպե՞ս եղավ, որ ես այդ հրեշային սնդուկի մեջ ընկա ալեկոծ ջրերը։ Նա ասաց, թե երբ ցերեկվա ժամի տասներկուսի մոտերը հեռադիտակով նայում էր, ենթադրեց մի առժամանակ, որ դա մի առագաստանավ է․ որովհետև ճանապարհի վրա էր, նա որոշեց հասնել նրան, հույս ունենալով մի փոքր պաքսիմատ գնել, քանի որ իր պաշարն սկսել էր պակասել։ Մոտենալով, նա զգաց իր սխալն ու մի մակույկ ուղարկեց՝ իմանալու համար, թե դա ի՞նչ բան է։ Նրա նավաստիները վախեցած ետ եկան և երդվեցին, թե ջրի վրա մի շարժական տուն են տեսել։ Կապիտանը ծիծաղեց նրանց հիմարության վրա և ինքն անձամբ մակույկ նստելով՝ հրամայեց, որ հետները երկու հատ հաստ պարան վերցնեն։ Քանի որ եղանակը հանդարտ էր, նա մի քանի անգամ պտույտ գործեց իմ շուրջը և նկատեց երկաթե ցանցով պատած պատուհաններ։ Այնուհետև նա երկու օղակ տեսավ այն կողմը, որ ամբողջովին տախտակամած էր և լուսանցք չուներ։ Նա հրամայեց իր մարդկանց մոտենալ այդ կողմից և պարանն օղակներից մեկին հագցնելով քարշ տալ իմ սնդուկը նավի հետևից։ Երբ տեղ հասան, նա կարգադրեց մի ուրիշ պարան կապեն կտուրի օղակին ու ճախարակներով վեր բարձրացնեն իմ սնդուկը․ սակայն բոլոր նավաստիները միասին ինձ չկարողացան երկու թե երեք ոտնաչափից ավելի բարձրացնել։ Կապիտանն ասաց, որ նրանք տեսան ճեղքից դուրս ցցված ձեռնափայտն ու թաշկինակը և եզրակացրին, որ այդ արկղի մեջ մի որևէ դժբախտ մարդ է փակված։ Ես կապիտանին հարցրի, թե նա կամ իր նավաստիները նախքան ինձ գտնելը, օդի մեջ վիթխարի թռչուններ չտեսա՞ն։ Դրան նա պատասխանեց, թե երբ իմ քնած ժամանակ խոսում էր պատահած դեպքի մասին իր նավաստիների հետ, վերջիններից մեկն ասաց, որ նա նկատեց դեպի հյուսիս թռչող երեք արծիվ, որոնք, սակայն, սովորական արծիվներից ավելի մեծ չթվացին նրան։ Այդ հանգամանքը, իմ կարծիքով, բացատրվում է թռչունների բարձր թռիչքով․ իսկ կապիտանը չկարողացավ գուշակել, թե ի՞նչ նպատակով եմ տալիս այդ հարցը։ Այնուհետև կապիտանին հարցրի, թե ցամաքից ի՞նչ հեռավորության վրա ենք գտնվում։ Նա ասաց, թե ամենաճիշտ հաշվով մենք ցամաքից հարյուր լիգի վրա ենք գտնվում։ Ես նրան հավատացրի, որ նա առնվազն կիսով չափ սխալվում է, որովհետև նախքան իմ ծովն ընկնելը, այն երկիրը որտեղից գալիս եմ ես, թողի մոտ երկու ժամ առաջ։ Դրա վրա նա նորից սկսեց մտածել, որ իմ ուղեղը խանգարված է․ ակնարկելով այդ հանգամանքը, նա ինձ խորհուրդ տվեց, որ կաբինը գնամ ու քնեմ ինձ համար պատրաստած անկողնում։ Ես նրան հավատացրի, որ իր սիրալիր հյուրնկալության ու շրջապատի շնորհիվ ես միանգամայն կազդուրվել եմ ու ինձ ավելի լավ եմ զգում, քան երբևիցե իմ կյանքում։ Այն ժամանակ նա լրջացավ ու ցանկություն հայտնեց ինձ հետ խոսելու անկեղծ՝ թե արդյոք չի՞ խանգարված իմ ուղեղը խղճի խայթից, մի որևէ սոսկալի ոճրագործությունից, որի համար պատժել է ինձ մի որևէ թագավոր, հրամայելով նետել ինձ այդ սնդուկի մեջ, ինչպես դա անում են մի քանի երկրներում ոճրագործին դնելով, առանց պաշարի, ծակերով լի նավի մեջ և ծովին հանձնում։ Թեև նա շատ է ափսոսում, որ մի այդպիսի չարագործ մարդու ընդունել է իր նավը, սակայն նա խոստանում է ինձ ապահով տանել մինչև առաջին պատահած նավահանգիստը և ափ իջեցնել։ Նա ավելացրեց, որ նրա կասկածներն ավելի ամրացան, երբ ես առաջին անգամ իմ անիմաստ ճառով դիմեցի նավաստիներին և ապա իրեն՝ իմ սենյակի թե սնդուկի մասին, և երբ ընթրիքի ժամանակ նկատեց իմ ամհանգիստ հայացքն ու վարմունքը։ Ես խնդրեցի կապիտանին համբերությամբ լսել իմ արկածների մասին, որ բարեխճորեն պատմեցի՝ սկսած այն օրից, երբ ես հեռացա Անգլիայից, մինչև այն րոպեն, երբ նա գտավ ինձ։ Եվ որովհետև ճշմարտությունը միշտ մուտք ունի բանական ուղեղի մեջ, ուստի այդ պատվելի և արժանավոր ջենտլմենը, որ որոշ գիտության ու բարձր հասկացողության տեր մարդ էր, անմիջապես համոզվեց իմ անկեղծ և ճշմարտախոս լինելուն։ Բայց իմ ասածներն ավելի հաստատելու համար ես առաջարկեցի նրան, որ նա բերել տա իմ պահարանը, որի բանալին գրպանումս էր (նա արդեն ինձ հայտնել էր, թե նավաստիներն ինչպես են տնօրինել իմ սենյակը)։ Նրա ներկայությամբ ես բաց արի պահարանն ու ցույց տվի հազվագյուտ իրերի մի հավաքածու, որ ժողովել էի այն երկրում, որտեղից ես այնպես տարօրինակ կերպով հեռացա։ Այդտեղ էր թագավորի մորուքի մազերից շինած սանրը և մի ուրիշ սանր, որը թեև նույն մազերից էր շինած, բայց նրա կողի համար բանեցրել էի նորին մեծության բութ մատից կտրած եղունգը։ Ապա ցույց տվի ասեղների և գնդասեղների մի հավաքածու, որոնցից ամեն մեկը մեկ ոտնաչափից մինչև կես յարդ երկարություն ուներ․ չորս հատ փոքր ասեղ, որ ատաղձագործի խոշոր մեխերի էին նման․ մի քանի մազ թագուհու գլխի մազերից․ մեկ ոսկե մատանի, որ սիրալիր կերպով նվիրել էր ինձ թագուհին, ճկույթ մատից հանելով և անց կացնելով իմ վիզը, ինչպես մի մանյակ։ Ես խնդրեցի կապիտանին, որ բարեհաճի այդ մատանին ընդունել ինձնից ի հատուցումն իր ցույց տված սիրալիր վերաբերմունքի, սակայն նա կտրականապես հրաժարվեց։ Ես ցույց տվի նաև մի կոշտ, որ իմ սեփական ձեռքով կտրել էի պալատական տիկնոջ ոտի մատից․ նրա մեծությունը Կենտի խնձորի չափ էր և այնքան կարծր, որ Անգլիա վերադառնալուց հետո նրանից մի գավաթ տաշեցի և արծաթով պատեցի։ Վերջապես ես խնդրեցի, որ նա տեսնի իմ ամդրավարտիքըանդրավարտիքը, որ կարած էր մկան մորթուց։

Կապիտանը շատ գոհ մնաց իմ անպաճույճ պատմությունից և ասաց, թե կարծում է, որ Անգլիա վերադառնալուց հետո աշխարհին մեծ ծառայություն մատուցած կլինեմ՝ եթե գրի առնեմ այդ ամենը և հրատարակության տամ։ ՊատասխաներիՊատասխանեցի, թե իմ կարծիքով Անգլիան շատ է կուշտ ճանապարհորդական գրքերից, որ այժմ չկա մի պատահար, որ ընթերցողին արտասովոր թվա, ուստի ես կարծում եմ, որ շատ հեղինակներ մտահոգված են իրենց սնափառության ու սեփական շահերի համար, քան թե ճշմարտության, և աշխատում են միայն հաճույք պատճառել տգետ ընթերցողին։ Իմ պատմությունը պարունակում է միայն սովորական դեպքեր, ուր չկան բուսականություն, թռչունների և այլ կենդանիների, ինչպես և բարբարոսների սովորությունների ու վայրենիների կռապաշտության մասին զարդարուն նկարագրություններ, որոնցով լիքն են ճանապարհորդական գրքերը։ Համենայն դեպս ես շնորհակալություն հայտնեցի նրա լավ կարծիքի համար և խոստացա այդ մասին մտածել։

Տասն օր չկար, որ տանն էի, երբ մոտս եկավ կոռնիշեցի կապիտան Վիլյամ Ռոբինզոնը, «Հուսատու»֊ի հրամանատարը, մի նավի, որ երեք հարյուր տոննա տարողություն ուներ։ Մի ժամանակ, Լեվանտ ճանապարհորդելիս, ես վիրաբույժ էի մի ուրիշ նավի վրա, որի պետն ու չորրորդ մասի տերն էր նա։ Ինձ հետ նա վարվում էր ավելի շուտ իբրև եղբոր, քան ստորադաս ծառայողի, ուստի լսելով իմ գալուստը՝ ինձ այցելության եկավ, ինչպես թվաց, լոկ բարեկամական զգացմունքից դրդված, որ երկար բացակայությունից հետո միանգամայն հասկանալի էր։ Սակայն իր այցելությունները մի քանի անգամ կրկնելուց և ինձ ողջ և առողջ գտնելու համար իր խնդակցությունը հայտնելուց հետո նա հարցրեց, թե արդյոք ես այժմ նստակյա՞ց կյանք պիտի վարեմ, թե՞ ոչ, ու ավելացրեց, որ երկու ամսից հետո մտադիր է մի ճանապարհորդություն կատարել դեպի Արևելայն Արևելյան Հնդկաստան․ ի վերջո մի շարք ջատագովություններից հետո ուղղակի հրավիրեց ինձ՝ նրա նավում վիրաբույժ լինելու․ նա հայտնեց, որ ես, բացի երկու բուժակից, մի օգնական վիրաբույժ էլ պիտի ունենամ, որ իմ ռոճիկը սովորականից երկու անագամ ավելի պետք է լինի և որ փորձից գիտե, թե ես համարյա նրա չափ ծանոթ եմ ծովային գործերին․ ուստի նա պարտավորվում է հետևել իմ խորհուրդներին, ինչպես եթե ես նրա օգնականը լինեի։

Այդ կղզին ավելի հեռու էր, քան ես կարծում էի, ուստի առնվազն հինգ ժամից հասա նրա ափերին։ Ես համարյա թե պտտեցի նրա չորս կողմը, մինչև որ կարողացա հարմար տեղ գտնել իջնելու համար․ դա մի փոքրիկ ծովախորշ էր, մոտ երեք անգամ իմ մակույկից լայն։ Կղզին ամբողջովին ժայռոտ էր, տեղ֊տեղ միայն կար դալար խոտ և անուշահոտ ծաղիկներ։ Ես հանեցի իմ աղքատիկ պաշարը, մի փոքր կազդուրվեցի ու պաշարիս մնացորդը թաքցրի քարանձավներից մեկի մեջ, որոնց թիվն այնտեղ շատ֊շատ էր։ Ապառաժների վրա ես շատ ձվեր հավաքեցի, ապա մեծ քանակությամբ մամուռ ու խանձված խոտ կիտեցի, որոնցով ես հետևյալ օրը մտադիր էի կրակ անել ու խաշել ձվերը (որովհետև մոտս կար կայծքար, պողպատ, աբեթ և հրատու ապակի): Գիշերը ես պառկեցի քարանձավում, որտեղ իմ պաշարն էր։ Անկողինս նույն չոր խոտն էր ու մամուռը, որ ես պատրաստել էի վառելիքի համար։ Քնեցի ես շատ քիչ, որովհետև խռովված հոգիս հաղթահարում էր իմ հոգնությունը և ինձ արթուն պահում։ Ես խորհում էի, թե ինչպե՛ս պիտի պահպանեմ իմ կյանքս այս ամայի վայրերում և ինչա՛ն ինչքա՛ն խճալի պիտի լինի իմ վախճանը։ Ես ինձ այնքան թույլ և վատ էի զգում, որ սիրտ չէի անում տեղից վեր կենալու, և մինչև ուժերս հավաքեցի ու դուրս եկա քարանձավից, օրն արդեն բավականին բացվել էր։ Ես մի փոքր քայլեցի ապառաժների արանքներում․ երկինքը միանգամայն պարզ էր և արևն այնքա՜ն տաք, որ ես ստիպված էի արևից շրջել իմ երեսը․ այդ միջոցին հանկարծ օդը խավարեց, բայց ոչ այնպես, երբ արևը ծածկվում է ամպերի հետևը։ Ես ետ դարձա ու նկատեցի՝ արևի դեմ բռնել էր մի ահագին անթափանց մարմին, որ շարժվում էր կղզու ուղղությամբ․ այդ մարմինը, ինչպես թվում էր ինձ, մոտ երկու մղոն բարձրության վրա էր, և վեց թե յոթ րոպե ծածկում էր արևը։ Սակայն նկատելի չէր, որ դրանից օրն ավելի ցրտեր ու մթներ, քան այն ժամանակ, երբ կանգնում ես լեռան ստվերում։ Քանի այդ մարմինը մոտենում էր իմ կանգնած տեղին, այնքան թվում էր ինձ, որ դա մի կարծր նյութ է, հարթ, ողորկ և ծովի արտացոլումից լուսաշող հատակով։ Ես կանգնած էի ափից մոտ երկու հարյուր յարդ բարձր և տեսնում էի, թե ինչպես այդ լայնարձակ մարմինը գրեթե ինձ զուգահեռ ուղղությամբ իջնում է ցած, մոտ մեկ անգլիական մղոն հեռավորության վրա։ Հանեցի իմ գրպանի հեռադիտակն ու պարզ նկատեցի զառիվայրերով վեր ու վար անող մարդկանց, բայց թե ի՞նչ էին անում նրանք, չկարողացա որոշել։