Changes

Նրանք ինչ-որ բան դրեցինգրեցին, և պահակներն ինձ դուրս տարան: Միջանցքում Թոմը և Խուանը երկու պահակի արանքում կանգնած սպասում էին: Սկսեցինք քայլել: Թոմը պահակներից մեկին հարցրեց.

Բանտախուց կոչվածը իրականում հիվանդանոցի նկուղներից մեկն էր: Միջանցիկ քամիների պատճառով այստեղ սոսկալի ցուրտ էր: Ամբողջ գիշեր սառել էինք ու ցերեկը նույնպես: Նախորդ հինգ օրը անցկացրել էի արքեպիսկոպոսարանի՝, հավանաբար, միջին դարերում կառուցված զրնգանի մենախցում: Քանի որ բանտարկյալները շատ էին, տեղը քիչ, մեզ նետում էին, ուր պատահեր: Ես չէի ափսոսում զնդանը: Թեև ցրտից չէի տառապում, բայց մենակ էի: Վերջ ի վերջո մարդու ջղերը տեղի են տալիս: Նկուղում ընկերներ ունեի: Խուանը մեծ մասամբ լռում էր՝ վախենում էր և հետո շատ էր ջահել, ու նրան խոսք չէր հասնում: Փոխարենը Թոմը ճարտար լեզու ուներ և իսպաներեն շատ լավ էր խոսում:

— Չէ, սրա ինչն եմ ասել... Միայն շունչս կտրվեց:

— Ախ, երևի կուզեիք ծխել, հը՞,— ավելացրեց նա փութաջանորեն: — Ես ծխախոտ ունեմ և նույնիսկ սիգար:  Անգլիական ծխախոտ ու ընտիր սիգար հրամցրեց, բայց հրաժարվեցինք: Նայեցի աչքերի մեջ, ու նա կարծես շփոթվեց: Ես ասացի.

Վեր կացա և քայլեցի մինչև ածխակույտը: Թոմը տեղից ցատկեց ու ինձ նետեց ատելությամբ լի մի հայացք. ես զայրացնում էի նրան, որովհետև կոշիկներս ճռճռում էին: Մտածեցի, թե իմ դե՞մքն էլ է նրա դեմքի պես դարձել հողագույն, տեսա, որ նա էլ է քրտնքի մեջ կորել: Երկինքը հիասքանչ էր, այս մութ անկյունը լույսի ոչ մի առկայծ չէր հասնում, և հերիք էր, գլուխս բարձրացնեի, որ տեսնեի Մեծ Արջի համաստեղությունը: Բայց տպավորությունն այն չէր, ինչ-որ առաջ, երկու օր առաք արքեպիսկոպոսարանի իմ մենախցից երկնքի մի մեծ հատված էր երևում, և օրվա յուրաքանչյուր ժամի իմ մեջ արթնանում էին տարբեր հուշեր: Առավոտյան, երբ երկնքի կապույտը ջինջ էր ու թեթև, մտաբերում էի Ատլանտյանի լողափերը, կեսօրին տեսնում էի արևը ու հիշում Սևիլիայի բարը, որտեղ անձրուկ ու ձիթապտուղ ուտելով՝ մանձանիլյա էի խմում, կեսօրից հետո ստվերի մեջ էի մնում ու վերհիշում, թե մարզադաշտի կեսը ինչպես էր ծածկվում լայն ստվերով, մինչդեռ մյուս կեսը փայլում էր արևի տակ. իրոք որ ծանր բան էր ողջ երկիրը այսպես արտացոլված տեսնել երկնքի մեջ: Մինչդեռ հիմա կարող էի վեր նայեի ինչքան սիրտս ուզեր, երկինքն իմ մեջ այլևս ոչ մի հուշ չէր արթնացնում: Այդպես ավելի լավ էր: Վերադարձա ու նստեցի Թոմի կողքին: Որոշ ժամանակ անցավ:

— Երևի ցավից վնգստամ: Գիտես, նրանք նշան են բռնում աչքերին ու բերանին, որ չայլանդակեն,— չարությամբ ավելացրեց նա,— արդեն զգում եմ վերքերս: Մի ժամ է, ինչ գլխիս ու վզիս մեջ ցավեր եմ զգում: Ոչ իսկական ցավեր: Ավելի վատ՝ ցավեր, որ զգալու եմ վաղն առավոտ չանառավոտյան: Բայց հետո:

Ես շատ լավ էի հասկանում, թե ինչ է ուզում ասել, բայց չէի ուզում ցույց տալ: Ինչ վերաբերում է ցավերին, ես էլ էի մարմնիս մեջ զգում դրանք, ասես, հազար տեղից խմցված խոցված լինեի: Ոչինչ չէի կարող անել, բայց ինչպես նրանք այնպես էլ ինձ համար կարևորը դա չէր:

— Կարծես մղձավանջ լինի,— ասում էր Թոմը,— ուզում ես միտքդ տեղը բերել, ամբողջ ժամանակ թվում է, թե վերջապես հաջողվեց, ուր որ է ըմբռնելու ես, բայց հետո մտքերդ խռնվում են, ցրիվ գալիս ու անհետ կորչում: Մտքումս ասում եմ՝ հետո ոչինչ չի լինելու: Բայց չեմ հասկանում, թե ինչ ասել է այդ: Կան պահեր, երբ համարյա հասնում եմ, բայց նորից ամեն ինչ խորտակվում է, նորից սկսում եմ մտածել ցավի, գնդակների, համազարկերի մասին: Ես մատե՞րիալիստ մատերիալիստ եմ, արևս վկա: Խելքս չեմ թռցրել: Բայց ինչ-որ բան տեղը չի ընկնում: Ես տեսնում եմ իմ դիակը: Դժվար բան չէ, բայց տեսնողը ես եմ, իմ աչքերն են: «Ինձ պետք է հաջողվի մտածել». մտածեցի, որ ես այլևս ոչինչ չեմ լսելու, և որ աշխարհը շարունակելու է գոյություն ունենալ ուրիշների համար: Մարդը չի ստեղծված այդպես մտածելու համար, Պաբլո: Հավատա, պատահել է, ինչ-որ բանի սպասելիս ողջ գիշեր աչք չեմ փակել: Բայց այս մեկն ուրիշ է՝ հարվածը թիկունքից է գալու, Պաբլո, և մենք չենք հասցնելու պատրաստվել դրան:

Երեքս էլ նրան էինք նայում, որովհետև նա ողջ էր: Ողջի շարժումներ ուներ, ողջի տագնապներ: Այս նկուղում նա սարսռում էր, ինչպես պիտի սարսռային ողջերը: Նա ուներ հնազանդ ու լավ սնված մարմին: Իսկ մենք, մենք այլևս չէինք զգում մեր մարմինները, համենայն դեպս, ոչ այնպես, ինչպես նա:Ուզում էի շոշափել շալվարս, ոտքերիս արանքը, բայց չէի համարձակվում: Նայում էի ոտքերին ամուր հենված, իր մկանների տերտիրական բելգիացուն, որը կարող էր մտածել վաղվա մասին: Իսկ մենք երեք ուրվական էին, երեք անարյուն ստվեր: Մենք նրան էինք նայում ու արնախումի պես ծծում նրա կյանքը:

Վերջապես նա մոտեցավ փոքրիկ Խուանին: Մասնագիտական նկատառումո՞վ նկատառումով շոյեց տղայի ծոծրակը, թե գութը շարժվեց նրա կրծքում: Եթե պատճառը գութն էր, ապա դա եղավ առաջին ու վերջին անգամը ողջ գիշերվա ընթացքում: Նա փաղաքշեց փոքրիկ Խուանի գլուխն ու ձեռքը: Փոքրիկը ձայն չէր հանում, անքթիթ նայում էր բելգիացուն, բայց հանկարծ ճանկեց ձեռքն ու խելահեղ հայացք նետեց նրան: Այդպես պահեց նրա ձեռքը իր երկար ձեռքերի մեջ, որոնց նայելը զզվելի էր. երկու գունաթափ չանչ, որ սեղմում էին մսոտ ու կարմրավուն մի թաթ: Ես գլխի էի ընկնում, թե ինչ է կատարվելու, Թոմը, երևի նույնպես, բայց բելգիացին կույրի պես ոչինչ չէր տեսնում, հայրաբար ժպտում էր: Սույն պահին փոքրիկը բերանը տարավ կարմիր ու հաստ թաթը և ուզեց կծել: Բելգիացին իսկույն ևեթ հետ քաշեց ձեռքը և երերալով մինչև պատը գնաց: Մի պահ սարսափահար մեզ նայեց, երևի հանկարծ գլխի էր ընկել, որ մենք իր նման մարդիկ չէինք: Ես սկսեցի ծիծաղել, և պահակներից մեկը վեր ցատկեց: Մյուսը աչքերը բաց քնած էր ճեփ-ճերմակ սպիտակուցները պսպղում էին:

Ինձ հոգնած էի զգում, բայց և գրգռված: Այլևս չէի ուզում մտածել, թե ինչ է լինելու արշալույսին, չէի ուզում մտածել մահվան մասին: Մտածելն անգամ իմաստ չուներ, դեմ էի առնում բառերի կամ դատարկության: Բայց հենց որ ուզում էի ուրիշ բանի մասին մտածել, ինձ ուղղված հրացաններ էի տեսնում: Երևի թե քսան անգամ անընդմեջ ես վերապրեցի իմ մահապատիժը: Մի անգամ նույնիսկ կարծեցի, թե այդ բանն իրոք կատարվել է, հավանաբար մի պահ քունս տարել էր: Նրանք ինձ քարշ էին տալիս դեպի պատը, իսկ ես դիմադրում էի, գթություն հայցում: Քնիցս վեր թռա ու նայեցի բելգիացուն: Վախեցել էի, թե քնիս մեջ գոռացել եմ: Բայց նա բեղերն էր սղալում, ոչինչ չէր նկատել: Եթե ուզենայի , գուցեև կարողանայի մի քիչ քնել երկու օր է, աչք չէի փակել, ուժասպառ էի եղել: Բայց չէի ուզում կյանքիցս թեկուզ երկու ժամ կորցնեի լուսաբացին կգային արթնացնելու, ես քնաթաթախ կհետևեի նրանց ու շունչս կփչեի առանց մի «ախ» ասելու: Այդպես չէի ուզում, չէի ուզում անասունի պես մորթվել, ուզում էի հասկանալ: Եվ հետո մղձավանջներից էի վախենում : Վեր կացա, այս ու այն կողմ արեցի և մտքերս ցրելու համար մտաբերեցի անցյալս: Հուշերի մի ամբողջ շարան խառնիխուռն հառնեց իմ առաջ: Կային լավ ու վատ հուշեր, համենայն դեպս, առաջ այդպես էի հավատացած: Հառնեցին դեմքեր ու դեպքեր: Դիմացս եկավ մի փոքրիկ նովիյերոյի դեմքը, որը պոզահարվել էր Վալենսիայում ֆերիայի ժամանակ, քեռուս դեմքը, Ռամոն Գրիսի դեմքը: Դեպքեր հիշեցի, թե ինչպես 1926-ին երեք ամիս գործազուրկ էի, ինչպես քիչ էր մնացել, որ սովից սատկեի: Հիշեցի, թե ինչպես Գրենադայում մի գիշեր նստարանին էի քնել , երեք օր էր, հաց չէի կերել, գազազել էի, չէի ուզում սատկել: Այդ հուշի վրա ժպտացի: Ինչպիսի ագահությամբ էի վազում երջանկության, կանանց, ազատության հետևից: Ինչի՞ համար: Ես կամեցել էի ազատագրել Իսպանիան, հիացել էի Պի ի Մարգալով, հարել անարխիստների շարժմանը, ելույթ ունեցել ժողովներում. ամեն ինչ լուրջ էի ընդունել, կարծես թե անմահ լինեի:

Այդ պահին ինձ այնպես թվաց, թե ողջ կյանքս առջևս է եկել, ու մտածեցի. «Այդ ամենը սուտ էր»: Կյանքս ոչինչ չարժեր, որովհետև վերջացել էր: Հարց էի տալիս, թե ինչպես կարող էի զբոսնել, աղջիկների հետ սիլի բիլի անել: Ճկույթս անգամ չէի շարժի, եթե մտքովս անցներ, որ այսպես եմ մեռնելու: Կյանքս աչքիս առաջ էր՝ ամփոփ, սեղմ, պարկի մեջ փակված, և սակայն այդ պարկում ինչ-որ կար, անավարտ էր: Մի վայրկյան փորձեցի գնահատել ապրածս օրերը: Շատ կուզենայի ասել, գեղեցիկ կյանք էր: Բայց մի՞թե հնարավոր է դատողություն անել ուրվանկարի մասին: Ժամանակս վատնել էի հավերժության հետ սակարկելով, ոչինչ չէի հասկացել: Ոչինչ չէի ափսոսում, թեև այնքան բան կար, որ կարող էի ափսոսալ. մանձանիլիայի համը, կամ էլ ամառվա լոգանքները Կադիքսի ծովածոցում: Բայց մահը ամեն ինչ զրկել էր թովչանքից:

Թոմը նույնպես մենակ էր, բայց այլ կերպ: Նա հեծել էր նստարանը, ու դեմքին զարմացած, տարակուսած ժպիտ էր խաղում: Ձեռքն առաջ տարավ ու զգուշությամբ կարծես վախենալով ինչ-որ բան կոտրել, շոշափեց նստարանի փայտը, հետո մի անգամից ձեռքը հետ քաշեց ու սարսռաց: Եթե ես Թոմը լինեի, մտքովս անգամ չէր անցնի նստարանը շոշափել: Եվս մի իռլանդական խեղկատակություն, թեև ինձ էլ էր թվում, որ իրերը արտառոց տեսք ունեին սովորականից ավելի աղոտ էին, տձև: Բավական էր նայեի նստարանին, լապտերին, ածխակույտին, որ ինձ համակեր շուտափույթ մեռնելուս միտքը: Բնականաբար, չէի կարողանում պարզորոշ պատկերացնել իմ մահը, բայց այն տեսնում էի ամենուր, իրերի մեջ, այն ձևի մեջ, որով իրերը նահանջել ու հեռու էին մնում՝ գաղտնապահ, ինչպես մահամերձի սնարի մոտ շշուկով խոսող մարդիկ: Նստարանը շոշափելիս Թոմը դիպել էր իր մահվանը: Իր վիճակում, եթե հայտնեի, որ կարող եմ հեշտ ու հանգիստ տուն վերադառնալ, որ կյանքս ինձ են բաշխում անտարբեր կմնայի, սպասում էի մի քանի ժամ, թե մի քանի տարի ի՞նչ տարբերություն, երբ մարդ կորցրել է հավերժական լինելու պատրանքը: Ինձ այլևս ոչինչ չէր հուզում, այդ իմաստով հանդարտվել էի: Բայց այդ հանդարտությունը սոսկալի էր՝ մարմնիս պատճառով: Ես տեսնում էի մարմնիս աչքերով, լսում մարմնիս ականջներով, բայց այն այլևս իմը չէր: Քրտնում ու սրթսրթում էր ինքն իրեն, ու ես չէի ճանաչում այն: Ստիպված էի շոշափել ու զննել ինքս ինձ, որպեսզի իմանայի, թե ինչ է կատարվում մարմնիս հետ, կարծես թե ուրիշինը լիներ, ոչ թե իմը: Որոշ պահերի դեռևս զգում էի այն, զգում էի, թե ինչպես է ներսս տակնուվրա լինում, երբ ասես ինքնաթիռը սրընթաց ներքև խոյանա, կամ էլ զգում էի, թե ինչպես է սիրտս բաբախում: Բայց դա ինձ չէր անհանգստացնում, այն ամենն ինչ մարմնիս էր առնչվում, նողկալի, արտառոց մի բան էր հիշեցնում: Մարմինս մեծ մասամբ լուռ էր, հանգիստ էր պահում իրեն, ու այլևս ոչինչ չէի զգում՝զգում, բացի մի անորոշ ծանրությունից, խորթ մի ներկայությունից, որ անտանելի էր: Ինձ այնպես էր թվում, թե մի հսկայական ճիճուից եմ կապված: Մի պահ շոշափեցի շալվարս ու զգացի, որ թաց է: Չգիտեի, քրտինքից է թրջվել, թե մեզից, բայց զգուշության համար գնացի դեպի ածխակույտը՝ միզելու:

Նա լալիս էր: Ինձ համար ակներև էր, որ ինքն իրեն է խղճում: Նա չէր մտածում մահվան մասին: Մի վայրկյան, մեն մի վայրկյան ինքս էլ ուզեցա լացել, ինքս ինձ խղճալ ու լացել: Բայց պատահեց հակառակը՝ հայացք նետեցի փոքրիկին, տեսա հեծկլտոցից ցնցվող նիհար ուսերը ու զգացի, որ դարձել եմ անգութ: Ես ընդունակ չէի խղճալ ոչ ուրիշներին, ոչ ինձ: Մտքումս ասացասացի. «Ուզում եմ տղամարդու պես մեռնել»:

— Առաջինը չէ, որ վատ է զգում,— ասաց լեյտենանտը:—Դուք — Դուք երկուսդ, ձեռքերի վրա տարեք, այնտեղ մի բան կանենք:

Նրանք չարաչար սխալվում էին: Լվացքատանը աթոռակի վրա նստեցի, քանի որ շատ թույլ էի ու սկսեցի մտածել: Բայց ոչ թե նրանց առաջարկի շուրջը: Ինչ խոսք, որ ես գիտեի Գրիսի տեղը: Նա թաքնվել էր իր զարմիկների տանը՝ քաղաքից չորս կիլոմետրի վրա: Գիտեի նաև, որ չեմ հայտնի թաքստոցի տեղը, եթե միայն չխոշտանգեին (բայց կարծես, միտք չունեին): Այս ամենը եղած հաշիվ էր, վերջացած հաշիվ ու այլևս չէր հետաքրքրում ինձ: Միակ բանը, որ կուզենայի հասկանալ, իմ վարքագծի պատճառն էր: Գերադասում էի սատկել, քան թե մատնել Գրիսին: Ինչո՞ւ: Ես այլևս չէի համակրում Ռամոն Գրիսին: Մտերմությունը, որ զգում էի նրա հանդեպ, մեռել էր արշալույսից քիչ առաջ, ինչպես որ մեռել էր սերս Կոնչայի հանդեպ, ինչպես որ մեռել էր ապրելու իղձս: Իհարկե, դեռևս հարգում էի նրան, տոկուն մարդ էր: Բայց այդ պատճառով չէ, որ հոժարակամ մեռնելու էի նրա փոխարեն: Նրա կյանքը ավելի մեծ արժեք չուներ, քան իմը: Ոչ մի կյանք արժեք չուներ: Մարդուն դեմ էին տալու պատին ու կրակելու էին, մինչև որ շանսատակ անեն: Ես էի լինելու այդ մարդը, թե Գրիսը, թե ուրիշ մեկը՝ ի՞նչ տարբերությունդ տարբերություն: Ես գիտակցում էի, որ Իսպանիայի համար նա ավելի օգտակար էր, քան ես, բայց թքած Իսպանիայի վրա էլ անարխիայի էլ, ոչինչ այլևս կարևորություն չուներ: Եվ սակայն ես այստեղ էի, ես կարող էի Գրիսին մատնելով կաշիս փրկել: Հրաժարվում էի այդ անել: Զավեշտական իրավիճակ. մեղավորը իմ համառությունն էր: Ես մտածեցի. «Ո՞ւմ է պետք քո համառությունը»: Եվ ինձ համակեց տարօրինակ մի հրճվանք:

— Դե շուտ, Մոլես, լեյտենանտ Լոպեսից տասնհինգ հոգի ուզեք: Իսկ դու,— ինձ դիմեց կարճլիկ գիրուկը,— եթե չես ստել, խոսք չունեմ ասելու: Իսկ եթե ձեռ ես առել, թանկ կվճարես:

Չպատասխանեց, միայն ուսերը թոթվեց, ու զինվորներն ինձ տարան: Մեծ բակում հարյուրի չափ բանտարկյալ կար. կանայք, երեխաներ, մի քանի ծերունի: Սկսեցի պտտվել կենտրոնում գտնվող մարգագետնի շուրջը, դեռ ուշքի չէի եկել: Կեսօրին ճաշարանում մեզ հաց տվեցին: Երկու-երեք հոգի կանչեցին ինձ: Կարծես թե ծանոթ էին, բայց ձայն չհանեցի. Արդեն չէի էլ իմանում, թե որտեղ եմ գտնվում:

— Նրանք ինձ մահվան էին դատապարտել, .— ասացի ես,— հետո մտքները փոխեցին: Չգիտեմ ինչու: