Changes
Հնարավոր չէ ոչնչից որևէ բան ստեղծել։ Ինչպես մենախցում նստած ես չէի կարող ոչնչից երեսունհինգ ֆունտ դինամիտ ստեղծել, այնպես էլ նույն մենախցում չէի կարող ոչնչից ստեղծել ժամանակի և տարածության մեջ գտնվող տեսիլքները. չէ՞ որ դրանք Դարրել Սթենդինգի կյանքի հետ որևէ առնչություն չունեին։ Այդ ամենը թաքնված էր իմ գիտակցության խորքերում, իսկ ես դեռ նոր էի սկսել գտնել նրանց տանող ուղին։
== Գլուխ VII ==
Հենց դրանում էր ամբողջ դժբախտությունը. ես գիտեի, որ իմ ուղեղում թաքցված է այլ կյանքերի մասին հիշողությունների մի գանձարան, սակայն ինձ հաջողվում էր խենթի պես միայն դես ու դեն ընկնել այդ հիշողությունների հետևից։ Ես գանձարան ունեի, սակայն չունեի նրա բանալին։
Հիշեցի Սթեյթոն Մոզեսի<ref>Սթեյթոն Մոզես — հոգեկան հիվանդ, նրա զառանցանքներն օգտագործում էին փորձելով ապացուցել «ոգիների վերաբնակեցման» հնարավորությունը։ Մոզեսը պնդում էր, որ ինքն արդեն գոյություն է ունեցել իր թվարկած պատմական անձանց կերպարանքով։</ref>, այդ քահանայի հիվանդության մասին, որի մեջ հաջորդաբար արթնանում էին սուրբ Հիպոլիթի, Պղուտոսի, Արենոդորեսի և Էրազմ Ռոտտերդամցու Հրոցին անունով ընկերոջ անձնավորությունները։ Իսկ հետո, օգտագործելով գնդապետ Դերոշի<ref>Գնդապետ Դեբոշ — դիլետանտ փորձարար, շատ դեպքերում՝ խաբեբա, գրքերի հեղինակ, որտեղ նա փորձում էր ապացուցել «ոգիների վերաբնակեցման» տեսությունը։</ref> փորձարկումները, որոնց մասին ես կարդացել էի անցած գործունյա օրերիս, լիակատար վստահություն զգացի, որ Սթեյթոն Մոզեսը իր նախորդ կյանքերում իսկապես որ եղել է այն մարդիկ, որոնց անձնավորությանները երբեմն, թվում էր, թե արթնանում են նրա մեջ։ Ճիշտն ասած, նրանք և նա միևնույն մարդն էին։ Նրանք բոլորն էլ եղել են վերադարձի հավերժական շղթայի սոսկական օղակներ։
Սակայն առանձնահատուկ համառությամբ ես ջանում էի հիշել գնդապետ Դերոշի փորձերը։ Հիպնոսացմանը հեշտությամբ ենթարկվող անձինք ընտրելով, նա, ըստ իր պնդումհերի, ժամանակի մեջ վերադառնում էր նրանց նախնիներին. նա նկարագրել է իր փորձերը Իզեր դեպարտամենտի Վուարոնում ապրող տասնութամյա օրիորդ Ժողեֆինայի հետ։ Ժոզեֆինային հիպնոսացնելով, գնդապետ Դեբոշը նրան ուղարկամ էր ետ՝ պատանեկան և մանկության տարիների վրայով մայրական արգանդի խավարից էլ անդին, այն լուռ ու մութ տարիներից էլ առաջ, երբ նա, Ժոգեֆինան, դեռևս չէր ծնվել, ուղարկում էր դեպի նախորդ գոյավիճակների լույսին ու կյանքին, մռայլ, փնթփնթան ու հիվանդ ծերունու կերպարով, որի անունն էր Ժան-Կլոդ Բուրդոն, որը ծառայել էր Բեզանսոնի 7-րդ հրետանային գնդում և իր վերջին տարիներին անկողնին գամված լինելով, վախճանվել էր յոթանասուն տարեկան հասակում։ Գնդապետ Դերոշը դրանից հետո հիպնոսացնում էր Ժան֊Կլոդ Բուրդոնի ստվերը և նրան ուղարկում էր ավելի հեռուն երբ, մանկության, ծննդի և չգոյության խավարից էլ անդին, մինչև որ նա նորից տեսնում էր լույսն ու կյանքը իր նախորդի կերպարով, որը Ֆիլոմեն Քատերոն անունով մի չարամիտ պառավ էր։
Սակայն որքան էլ ջանում էի, զնդան թափանցող լույսի դժգույն ճառագայթի տակ փայլփլող հարդաշյուղը ոչ մի կերպ չօգնեց ինձ ստանալու իմ նախորդ գոյավիճակների համար ամբողջական մի պատկեր։ Վերջ ի վերջո, բազմաթիվ անհաջողություններից հետո վճռեցի, որ մահվան միջով անցնելուց հետո միայն կկարողանամ հարություն տալ իմ նախորդ գոյավիճակների լիակատար ու պարզ հիշողություններին։ Բայց կյանքն իմ մեջ ամուր էր նստած։ Ես, Դարրել Սթենդինգս, չէի կամենում մեռնել և բանտապետ Ազերթոնին ու կապիտան Ջեմիին թույլ չտվեցի սպանել ինձ։ Ապրելու պահանջը իմ ներսում միշտ էլ այնքան վիթխարի է եղել, որ, երևի, միայն դրա շնորհիվ է, ես դեռ այստեղ եմ, ուտում եմ ու քնում, մտածում եմ ու տենչում, գրում եմ իմ տարբեր «ես»-երի մասին այս պատմությունը և սպասում եմ անխուսափելի այն օղակին, որն իմ գոյավիճակների երկարուձիգ շղթայում կավարտի ո՛չ հարատև պարբերություններից ևս մեկը։
Եվ այդ ժամանակ միայն ես ապրելիս զգացի մահը, այդ ժամանակ ես վարժվեցի դրան։ Ինչպես դուք հետագայում կկարդաք, դա ինձ սովորեցրեց Էդ Մորելը։ Իսկ այդ ամենի սկիզբը դրեցին բանտապետ Ազերթոնը և կապիտան Ջեմին։ Մի գեղեցիկ օր նրանց դարձյալ տիրեց կատաղի մի խուճապ այն մտքից, որ բանտում դինամիտ է թաքցված և որի գոյությանը նրանք անվերապահորեն հավատում էին։ Նրանք եկան իմ մենախուցը և ուղղակիորեն հայտնեցին, որ մահվան տառապանքներ կպատճառեն ինձ զսպաշապիկով, եթե չխոստովանեմ, թե որտեղ է թաքցված դինամիտը։ Նրանք վստահեցրին, որ ամեն բան կարվի բոլոր կանոններով ու ոչ մի կերպ չի վնասի իրենց պաշտոնական դիրքին և համբավին։ Բանտի արխիվում կգրվի, որ ես մեռել եմ հիվանդությունից։ Օ՜հ, բամբակում պահված իմ սիրելի քաղքենինե՜ր։ Հավատացեք ինձ, հիմա էլ բանտերում սպանում են մարդկանց, ինչպես նրանց սպանում էին միշտ՝ սկսած այն օրից, երբ կառուցվել է առաջին բանտը։ Ես լավ գիտեի, թե զսպաշապիկը ի՜նչ տառապանքներ ու սարսափներ է սպառնում ինձ։ Տեսել եմ այնպիսի մարդկանց, որոնք մեկընդմիշտ խեղանդամվել են զսպաշապիկով, տեսել եմ, թե ինչպես մարդիկ,— ուժեղ, այնքան ուժեղ մարդիկ, որոնց օրգանիզմը չէր ընդունում բանտային թոքախտը,— մի քանի ժամ զսպաշապիկ կրելուց հետո կորցրել են ոգու արիությունը, փշրվել են ու կես տարի անց մեռել են թոքախտից։ Շիլ Ուիլսոնը, որի սիրտը թույլ էր և այդ մասին ոչ ոք չէր կասկածում, զսպաշապիկի մեջ մեռավ նախքան պատժաժամի ավարտը, իսկ տգետ ու կասկածամիտ բանտային բժիշկը նայում էր նրան ու ժպտում։ Տեսել եմ, որ մարդիկ զսպաշապիկ հագնելուց կես ժամ անց խոստովանել են այն ամենը, ինչ եղել է, և այն ամենը, ինչ չի եղել բնավ, դրանով իսկ զրկվելով բոլոր այն զեղջումներից, որոնք վաստակել էին իրենց անբիծ վարքագծով։
Ես իմ սեփական հուշերն ունեմ զսպաշապիկի մասին։ Մարմինս ծածկված է հազարավոր սպիներով, որոնք ինձ հետ կառափնարան կտանեմ, և եթե հարյուր տարի էլ ապրելիս լինեի, միևնույն է, այդ սպիները ինձ հետ գերեզման կիջնեին։ Թերևս, սիրելի քաղքենի, դու, քո շղթայակապ շներին թույլատրելով օգտագործել զսպաշապիկը ու այդ աշխատանքի դիմաց վճարելով նրանց, թերևս դու ինքդ չգիտես, թե ինչ բան է դա։ Այդ իսկ պատճառով ավելի մանրամասն կպատմեմ զսպաշապիկի մասին, որպեսզի դու հասկանաս, թե ինչպես եմ ես տեսել մահը՝ ապրելիս, ինչպես եմ կարճ ժամանակով դարձել ժամանակի ու տարածության տիրակալ և լքել բանտի պարիսպները՝ աստղերի միջև թափառելու համար։
Դու երբևէ տեսե՞լ ես բրեզենտե ծածկոցներ կամ ռետինե վերմակներ, որոնց եզրերին պղնձե օղակներ են ամրացված։ Հապա, պատկերացրու հաստ բրեզենտի մի կտոր չորս ու կես ֆունտ երկարությամբ և երկու կողմերից բավականին խոշոր օղակներով։ Այդ կտորի լայնությունը միշտ էլ ավելի պակաս է, քան այն, որ անհրաժեշտ է մարդու մարմինը գրկելու համար։ Բացի այդ, կտորը տձև է. ուսատեղերն ու ազդրատեղերը լայն են, իսկ գոտկատեղը՝ նկատելի կերպով նեղ։
Զսպաշապիկը փռում են հատակին։ Այն մարդուն, որին պետք է պատժեն կամ տանջեն՝ նրանից խոստովանություն կորզելու նպատակով, կարգադրում են փորի վրա պառկել բրեզենտին։ Եթե նա հրաժարվում է՝ ծեծում են, որից հետո պառկում է կամովին, այսինքն պառկում է շղթայակապ շների կամքով, այսինքն քո կամքով, թանկագին իմ քաղքենի, որ կերակրում ես շղթայակապ շներին ու պարգևատրում նրանց այն բանի համար, որ նրանք կատարում են քո անձին այնքան տհաճ պարտականությունը։
Մարդը պառկում է փորի վրա։ Նրա ողնաշարի երկայնքով հնարավորին չափ ձգում են զսպաշապիկի եզրերը։ Հետո օղակների միջով պարան են հագցնում, ինչպես կոշիկի կապը, և բրեզենտը մարդու վրա կապում են ճիշտ կոշիկի պես։ Միայն թե այնպես են կապում, որ ոչ ոքի մտքով չի անցնի այդպես կապել իր կոշիկը։ Բանտային ժարգոնով դա կոչվում է «փորկապ ձգել»։ Այն դեպքում, երբ կապելն հանձնարարվում է դաժան ու հիշաչար վերակացուներին և կամ այդպես է կարգագրում շեֆը, վերակացուն, զսպաշապիկն ավելի ամուր ձգելու համար, ոտքով հենվում է պառկած մարդու մեջքին։ Դուք, երևի, պատահել է, որ ձեր կոշիկը շատ ամուր եք կապել, հապա հիշեցեք, քայլելուց կես ժամ անց ինչպիսի անտանելի ցավեր են սկսվում։ Հավանաբար դուք չեք մոռացել, որ այդպիսի ցավերից քիչ անց շտապել եք քանդել կոշիկի կապերը, քանի որ մի քայլ անգամ անելու հնարավորություն չեք ունեցել։ Շատ գեղեցիկ։ Այժմ փորձեք պատկերացնել, որ ճիշտ այդպես էլ, միայն թե շատ ավելի ամուր, կապել են ձեր մարմինը, և որ ճնշումը ոչ միայն ձեր ոտքի վրա է, այլ ձեր ամբողջ մարմնով մեկ, որ ձեր սիրտը, ձեր թոքերը և կենսականորեն կարևոր մնացյալ օրգանները այն աստիճան են սեղմված, որ շուտափույթ մահն անխուսափելի է թվում։
Շատ լավ հիշում եմ, թե ինչպես առաջին անգամ մենախցում մաշկիս վրա զգացի զսպաշապիկի ինչ լինելը։ Դա իմ «անուղղելիության» շրջանի սկզբում էր, այն բանից հետո, երբ հայտնվելով բանտում, օրական հարյուր յարդ կտավ էի գործում ջուլհակային արհեստանոցում․ դա իմ սովորական նորման էր․ և այդ գործն ավարտում էի սահմանվածից երկու ժամ առաջ։ Այո, ես շուտ էի վերջացնում, կտավն էլ ստացվում էր շատ ավելի որակյալ, քան դա պահանջվում էր օրենքով։ Սակայն, եթե հավատալու լինենք բանտային հաշվետվություններին, առաջին անգամ ինձ զսպաշապիկ հագցրրեցին, որովհետև կտավն ստացվում էր «անհարթ» և «քարկապով», այլ կերպ ասած՝ այն պատճառով, որ ես, նոր կալանավորս, աշխատանքի արտադրողականության մասին գիտակ մարդս, շարժումների խնայողության հարցով զբաղվող էքսպերտս, փորձել էի արհեստանոցի հիմար պետին սովորեցնել այն, ինչի մասին նա ամենաչնչին պատկերացումն իսկ չուներ։ Արհեստանոցի պետը կապիտան Ջեմիի ներկայությամբ ինձ կանչեց իր սեղանի մոտ և, ցուցադրելով բոլորովին խոտան ու անպետք մի կտավ, որը հեռավոր նմանություն իսկ չուներ իմ գործածի հետ, պահանջեց, որ ավելի լավ աշխատեմ։ Ես այդպիսի երեք նախազգուշացում ստացա։ Երրորդը, ջուլհականոցի օրենքների համաձայն, նշանակում է պատիժ։ Եվ ինձ պատժեցին․ քսանչորս Ժամով զսպաշապիկ հագցրին։
Ինձ տարան մենախուց և հրամայեցին փորի վրա պառկել հատակին փռած բրեզենտին։ Ես հրաժարվեցի․ բանտապաններից Մորիսոն անունով մեկը բթամատներով սկսեց հարվածել կոկորդիս։ Բանտի ավագ Մոբինսը, որն ինքն էլ կալանավոր էր, բռունցքներով հարձակվեց վրաս։ Ի վերջո, ինչպես հրամայված էր, ես պառկեցի։ Իսկ նրանք իմ համառությունից գազազած, փոկերը չափազանց պիրկ ձգեցին։ Եվ հետո ինձ այնպես շրջեցին մեջքի վրա, ասես գերան լինեի։
Սկզբում դա այնքան էլ սարսափելի չէր։ Երբ մենախցի դուռը չրխկաց, երբ սողնակները ճռնչոցով մտան իրենց բներն ու ես միայնակ մնացի խավարում, առավոտյան ժամը տասնմեկն էր։ Մի քանի րոպե ամբողջ մարմնովս մեկ կաշկանդվածության տհաճ մի զգացողություն էի ապրում, և ուզում էի արդեն մտածել, թե դա կանցնի, հենց որ վարժվեմ իմ այս վիճակին։ Զո՜ւր հույսեր։ Սիրտս սկսեց կատաղորեն խփել, իսկ թոքերս, ինձ թվում էր, ոչ մի կերպ չէին կարողանում կլանել անհրաԺեշտ քանակությամբ օդ։ Խեղդվելու այդ զգացողությունը անասելի կերպով զարհուրելի էր, և սրտիս յուրաքանչյուր զարկը սպառնում էր պատառոտել առանց այն էլ պայթելու պատրաստ թոքերս։
Այդ տառապանքի անսահմանորեն երկար ժամերից հետո (այժմ, հիմնվելով իմ հարուստ կենսափորձին, ենթադրում եմ, որ իրականում երեսուն րոպե էլ չէր անցել) ես սկսեցի բղավել, գոռալ, գոչել ու ոռնալ մահամերձ հուսահատության մեջ։ Ամենից զարհուրելին սրտումս զգացվող ցավն էր։ Դա սուր, մի տեղ կենտրոնացած ցավ էր, մոտավորապես այնպիսին, որպիսին լինում է պլևրիտի ժամանակ, միայն թե այս դեպքում այդ ցավը մղկտացնում էր սիրտս։
Մեռնելը դժվար բան չէ, բայց մեռնել այդքան դանդաղ, այդ աստիճան սոսկալի կերպով, անտանելի էր։ Սարսափից ես խենթանում էի թակարդն ընկած վայրի կենդանու պես, բղավում էի ու ոռնում այնքան ժամանակ, մինչև հանկարծ կռահեցի, որ նմանօրինակ երգեցողական վարժություններից սաստկանում են միայն սրտիս ցավերը, իսկ թոքերումս օդի պաշարն ավելի է նվազում։
Լռեցի, և երկար ժամանակ պառկել էի բոլորովին հանգիստ. դա մի ամբողջ հավիտենականություն էր, գոնե ինձ այդպես թվաց այն ժամանակ, թեև հիմա գիտեմ, որ անցել էր ընդամենը քառորդ ժամ։ Խեղդուկից գլուխս պտտվեց, իսկ սիրտս սկսեց այնպես արագ աշխատել, որ ասես ուր որ է պատառ-պատառ կաներ վրաս քաշած բրեզենտը։ Հետո դարձյալ կորցրեցի ինձ ու մի խենթ ճիչ արձակեցի՝ ներում թախանձելով։
Եվ հանկարծ հարևան մենախցից մի ձայն լսվեց։
— Ձայնդ կտրիր,— բղավեց մեկը, թեև ինձ հասավ միայն մի թույլ շշուկ։— Զայնդ, արդեն ձանձրացնում ես։
— Մեռնում եմ,— շարունակեցի ճչալ ես։
— Թքիր ու մոռացիր այդ մասին,— լսվեց պատասխանը։
— Բայց ես իրոք մեռնում եմ,—համառեցի ես։
— Այգ դեպքում ինչո՞ւ ես աղմկում,— հարցրեց իմ անտեսանելի զրուցակիցը։— Այ, շուտով կմեռնես, և ամեն բան կվերջանա։ Դե, շուտ արա, փչիր շունչդ, միայն թե առանց աղմկելու։ Անուշ քնել էի, իսկ դու արթնացրիր քո այդ ճիչերով։
Այդ անսիրտ վերաբերմունքն ինձ այնքան վրդովմունք պատճառեց, որ կարողացա տիրապետել ինքս ինձ, դադարեցի բղավել, իմ կրծքից պոկվում էին միայն խուլ հառաչանքներ։ Դարձյալ մի հավիտենականություն անցավ՝ ընդամենը տասը րոպե։ Իսկ հետո մարմինս սկսեց ծակծկել և աստիճանաբար թմրել, դա ճիշտ այնպիսի զգացողության էր, որպիսին լինում է, երբ թմրեցնում ես ոտքդ։ Սկզբում ես դիմանում էի, իսկ թմրությունը շարունակում էր սաստկանալ, ու ես դարձյալ վախեցա։
— Թողնելո՞ւ ես, որ քնեմ, թե՞ չէ,— լսվեց հարևանիս գրգռված ձայնը։— Իմ վիճակը քոնից թեթև չէ։ Իմ զսպաշապիկն էլ ձգել են այնքան, որքան քոնը, ու ես ուզում եմ հնարավորին չափ շուտ քնել, մոռանալ ամեն բան։
— Իսկ քեզ վաղո՞ւց են հագցրել,— հարցրեցի ես, չկասկածելով, որ նրան ևս տանջանքի այնպիսի հարյուրամյակներ են սպասվում, ինչպիսիք արդեն կրել եմ։
— Երեկ չէ առաջին օրը,— պատասխանեց նա։
— Ո՜չ, ո՜չ․․․ Ե՞րբ են զսպաշապիկ հագցրել,— ճշտեցի ես։
― Երեկ չէ առաջին օրը, բարեկամ։
— Տե՜ր աստված,— գոչեցի ես։
— Այո, բարեկամ, ես արդեն հիսուն ժամ կլինի, ինչ զսպաշապիկի մեջ եմ, ու, ինչպես տեսնում ես, չեմ թնկթնկում, թեև նրանք իմ փորկապը ձգել են ոտքով մեջքիս հենվելով։ Մի կասկածիր, լավ են ձգել։ Տեսնո՞ւմ ես, միայն դու չես ընկել այդպիսի դժբախտության մեջ։ Եվ դեռ ընդամենը մեկ ժամ էլ չես պառկել։
― Ո՜չ, մի քանի ժամ եմ պառկել,— առարկեցի ես։
— Եթե ուզում ես, այդպես կարծիր, բարեկամ, բայց դրանից ոչինչ չի փոխվի։ Քեզ ասում եմ, որ մի ժամ էլ չես պառկել․ ես ախր լսեցի, թե երբ քեզ կապկպեցին։
Դա ինձ անհավանական թվաց։ Դեռ մի ժամ էլ չի անցել, իսկ ես արդեն մի հազար անգամ մեռա ու կենդանացա։ Իսկ այդքան անվրդով, հանգիստ, ու չնայած սկզբում կոպիտ, բայց այժմ իմ բարեհամբույր հարևանը զսպաշապիկ հագած պառկել է արդեն հիսուն ժամ։
— Իսկ դեռ երկա՞ր են քեզ այդպես պահելու,— հարցրեցի ես։
— Գրողը տանի նրանց, որտեղի՞ց իմանամ։ Կապիտան Ջեմին ատամ ունի վրաս ու այստեղից չի արձակի ինձ, մինչև որ շունչս չփչեմ։ Իսկ հիմա, բարեկամ, ականջ դիր խորհրդիս։ Աչքերդ փակիր ու մոռացիր ամեն ինչ։ Թնկթնկալով գործին չես օգնի։ Իսկ մոռանալու համար անհրաժեշտ է մոռանալ։ Ա՛յ, փորձիր հերթով հիշել բոլոր ծանոթ աղջիկներին, և մի երկու ժամ կկարողանաս այդպես կարճել։ Հավանաբար ուղեղդ կմթագնի։ Հերն էլ անիծած։ Այստեղ ժամանակն ախր բոլորովին աննկատ է անցնում։ Իսկ երբ աղջիկները վերջանան, մտածիր տղաների մասին, որոնց վրա դու ատամ ունես, և մտածիր նաև, թե ինչպես նրանց հետ կմաքրեիր հաշիվներդ, եթե ձեռքդ ընկնեին և թե ինչպես հաշվեհարդար կտեսնես, եթե նրանք հայտնվեն քո դիմաց։
Այդ մարդուն Ֆիլադելֆիացի Շիկահեր էին անվանում։ Նա ռեցիդիվիստ էր և Ալամեդի փողոցներում կատարած կողոպուտի համար հիսուն տարի էր վաստակել։ Երբ մենախցում պառկած նա խոսում էր ինձ հետ, արդեն տասներկու տարի նստել էր. իսկ այդ դեպքը տեղի ունեցավ յոթ տարի առաջ։ Նա մեկն էր այն քառասունից, որոնց համոզել էր Սեսիլ Ուինվուդը։ Ֆիլադելֆիացի Շիկահերը այդ պատմությունից հետո զրկվեց արտոնություններ ունենալու իրավունքից։ Հիմա նա արդեն հասակն առած մարդ է և առաջվա պես գտնվում է Սեն-Քվենտին ում։ Եվ եթե ողջ մնա մինչև ժամկետի վերջը, ապա բանտից դուրս կգա հալից ընկած մի ծերունի դարձած։
Ես դիմացա իմ պատժի քսանչորս Ժամերին, բայց դրանից հետո այլևս երբեք չկարողացա լինել նախկին մարդը։ Օ՜հ, ես նկատի ունեմ ոչ թե ֆիզիկական վիճակս, թեև հաջորդ օրն առավոտյան, երբ ինձ արձակեցին, ես կիսակաթվածահար վիճակումն էի և գրեթե առանց գիտակցության, այնպես որ բանտապաններն ստիպված մի քանի աքացի տվեցին ինձ, որպեսզի ի վերջո ոտքի կանգնեմ։ Բայց ես ուրիշ մարդ դարձա հոգեկան ու բարոյական առումով։ Անմարդկային ֆիզիկական տանջանքները ստորացրին ինձ, վիրավորեցին արդարամտության մասին իմ ունեցած հասկացողությունը։ Այդպիսի պատիժները մարդուն չեն փափկացնում։ Զսպաշապիկի հետ ունեցած իմ առաջին իսկ ծանոթությունը սիրտս հագեցրեց դառնությամբ և այրող ատելությամբ, որոնք տարեցտարի ավելի ու ավելի էին աճում։ Տե՜ր աստված... Բավական է միայն վերհիշեմ, թե ի՜նչ օրը գցեցին ինձ... Քսանչորս ժամ զսպաշապիկ հագա՜ծ։ Երբ այն առավոտ աքացիներով ինձ ստիպեցին ոտքի կանգնել, ես չէի կասկածում, որ կգա մի այնպիսի ժամանակ, երբ զսպաշապիկով անցկացրած քսանչորս ժամը ինձ համար դատարկ բան կթվա, երբ հարյուր ժամ զսպաշապիկով անցկացնելուց հետո կժպտամ նրանց, ովքեր արձակելիս կլինեն իմ կապերը, երբ երկուհարյուր քառասուն ժամ հետո իմ շուրթերին կխաղա միևնույն ժպիտը։
Այո՜, երկու հարյուր քառասո՜ւն ժամ։ Բամբակում պահված սիրելը քաղքենի, դու արդյոք գիտե՞ս, թե դա ինչ է նշանակում։ Նշանակում է զսպաշապիկ հագած անցկացնել տասը օր ու տասը գիշեր։ Օ՜հ, իհարկե, քրիստոնեական երկրներում Քրիստոսի ծննդից տասնինը դար հետո այդպիսի բաներ տեղի չեն ունենում։ Ես չեմ խնդրում, որ դու ինձ հավատաս։ Ինքս էլ դրան չեմ հավատում։ Ես միայն այն դիտեմ, թե Սեն-Քվենտինում ինչպես վարվեցին ինձ հետ, և ես դիմացա, ծիծաղեցի նրանց վրա, ու ինձնից ազատվելու եզակի հնարավորություն թողեցի միայն՝ բանտապանի քիթը ջարդելու համար մահապատժի ենթարկել ինձ։
Այս տողերը գրում եմ Քրիստոսի ծննդից հետո հազար ինը հարյուր տասներեք թվականին, և Քրիստոսի ծննդից հետո հազար ինը հարյուր տասներեք թվականին, հենց այս նույն պահին, Սեն-Քվենտինի մենախցերում զսպաշապիկ հագած մարդիկ են պառկած։
Քանի դեռ կշարունակվի իմ կյանքերի շղթան, ես երբեք չեմ մոռանա, թե այն առավոտ ինչպես բաժանվեցի Ֆիլադելֆիացի Շիկահերից։ Այն ժամանակ նա զսպաշապիկով անց էր կացրել արդեն յոթանասունչորս ժամ։
— Տեսնո՞ւմ ես, բարեկամ, դու ողջ-առողջ ես,— ձայն տվեց նա ինձ, երբ ես ճոճվելով, դուրս եկա մենախցից ու քարշ տալով ոտքերս, քայլեցի միջանցքով։
— Ձա՛յնդ, Շիկահեր,— բղավեց վերակացուն։
— Է՞լ ինչ կուզեիր,— լսվեց պատասխանը։
— Ես դեռ քո հախիցը կգամ, Շիկահեր,— սպառնաց վերակացուն։
— Կարծո՞ւմ ես,— քնքշորեն հարցրեց Ֆիլադելֆիացի Շիկահերը, և ապա չարությամբ նետեց ատամների արանքից.— էլ ոնց պետք է իմ հախից գաս, փտած դդում։ Դու քո այդ գործն էլ չէիր ունենա, եթե եղբորդ ծանոթությունները չլինեին։ Իսկ մենք բոլորս էլ գիտենք, թե ինչպիսի հոտած աղբահորում են ավարտվում եղբորդ ծանոթությունները։
Դա սքանչելի էր. սքանչելի էր արիությունը այդ մարդու, որը կարողացել էր իր ներսում խեղդել գազանային համակարգի նկատմամբ ունեցած վախը։
— Ցտեսություն, բարեկամ,— իմ հետևից բղավեց Ֆիլադելֆիացի Շիկահերը։— Ողջ լինես։ Խելացի եղիր ու սիրիր բանաապետին։ Երբ հանդիպես, նրան ասա, որ ինձ տեսել ես, բայց չես լսել, որ ես մեկին վիրավորած լինեմ։
Վերակացուն կատաղությունից կարմրատակեց, և Շիկահերի կատակի համար ես բազմաթիվ աքացիներ ու հարվածներ վաստակեցի։
----
<references/>
