Changes
Մորելը ևս բարեհոգի, հավատարիմ ընկեր և նույնքան խելացի մարդ էր։ Ըստ էության Սեն-Քվենտին բանտի երեք մեն ախելացի մարդիկ (մի ոտքով գերեզմանում լինելով, ես իրավունք ունեմ հայտարարել այս, չվախենալով, թե ինձ կմեղադրեն անհամեստության մեջ) մեկուսարաններում փտում էին կողք-կողքի։ Այժմ, կյանքիս ճանապարհի ավարտին, նայելով ետ և հիշելով այն ամենը, ինչ սովորեցրել է ինձ բանտը, գալիս եմ այն եզրակացության, որ խելքի ուժն ու խորությունը անհամատեղելի են հնազանդության հետ։ Հիմար մարդիկ, վախկոտ մարդիկ, խիզախությամբ չօժտված մարդիկ, մարդիկ, որոնք չունեն ընկերասիրության անխորտակ զգացողություն և ճշմարտության ու արդարամտության նկատմամբ կրքոտ ձգտում — ահավասիկ սրանք են, որոնցից ստեղծվում են օրինակելի բանտարկյալներ։ Ես երախտապարտ եմ աստվածներին, որ Ջեկ Օպենհեյմերը, Էդ Մորելը և ես երբեք չենք եղել օրինակելի բանտարկյալներ։
== Գլուխ VI ==
Այն երեխան, որ հիշողությունը բնութագրել է որպես «մի բան, որի օգնությամբ մոռանում են», այնքան էլ սխալ չի եղել։ Մոռանալու ընդունակությունը առողջ ուղեղի յուրահատկություն է։ Չմոռացվող հիշողությունները մտագարություն և խելագարություն են նշանակում։ Եվ մեկուսացված խցում, որտեղ ինձ պաշարել էին չմոռացվող հիշողությունները, ես մոռանալու միջոցներ էի որոնում։ Բայց ճանճերի հետ զվարճանալով, ինքս ինձ հետ շախմատ խաղալով, ընկերներիս հետ թրխկոցներ փոխանակելով, ես միայն գտնում էի մասնակի մոռացում, բայց չէ՞ որ լրիվ մոռացում էի որոնում։
Մնացել էին այլ ժամանակների ու այլ աշխարհների մասին հիշողություններ— «շողի փոքր-ինչ զրնգացող ցոլքեր», ինչպես գրել է Ուորդսվորթը։ Մի՞թե երեխան մեծանալով, անվերադարձ կորցնում է այդ հիշողությունները։ Մի՞թե այդ հիշողությունները մեկընդմիշտ ջնջվում են։ Թե՞ այլ ժամանակների ու այլ աշխարհների մասին հուշերը շարունակում են ննջել, թաղված լինելով ուղեղի բջիջների խորքերում, ինչպես Սեն-Քվենտին բանտի մեկուսարանում ես եմ թաղված։
Հայտնի են դեպքեր, երբ մեկուսացված ցմահ բանտարկության դատապարտված մարդիկ ներում են ստացել և, ասես հարություն առնելով, նորից հիացել են արևի լույսով։ Հապա էլ ինչո՞ւ չի կարող հարություն առնել ուրիշ կյանքի մասին եղած մանկական հուշը։
Բայց ինչպե՞ս արթնացնել այդ հուշը։ Մոռանալ ներկան և այն ամենը, ինչ ընկած է ներկայի և մանկության միջև, վճռեցի ես։
Իսկ ինչպե՞ս հասնել դրան։ Հիպնոսի օգնությամբ։ Եթե հիպնոսի օգնությամբ ինձ հաջողվի քնեցնել գիտակցությունս և արթնացնել իմ ենթագիտակցությունը, ապա հաղթանակը տարած կլինեմ. այդ դեպքում իմ ուղեղում կրնկի վրա կբացվեն բանտի բոլոր դռները և կալանավորված հուշերը դուրս կգան դեպի ազատություն, դեպի արև։
Ես այսպես էի դատում, իսկ թե ինչպիսին եղավ արդյանքը դուք կիմանաք հետագայում։ Բայց սկզբում ես ուզում եմ պատմել իմ սեփական մանկական հիշողությունները այլ ժամանակների մասին։ Ինձ, ինչպես և բոլոր երեխաներին, տանջել է այն հուշը, թե ով եմ եղել ես վաղընջական ժամանակներում։ Դա տեղի ունեցավ այն օրերին, երբ ես նոր էի միայն դարձել իմ «ես»֊ը, և մյուս կյանքերիս յուրահատուկ բնավորությունները դեռևս չէին քարացել և չէին բյուրեղացել իմ նոր անձի մեջ, որը մի քանի կարճ տարի կոչվում էր Դարրել Սթենդինգ։
Ես միայն մի դեպք կպատմեմ, որը պատահել է Միննեսոթի մեր հին ֆերմայում։ Գիշերելու համար մեր տանը իջևանեց Չինաստանից վերադարձած մի առաքելական, որին Առաքելությունների խորհուրդն ուղարկել էր ֆերմերներից նվիրատվություններ հավաքելու։ Այն, ինչ ուզում եմ պատմել, տեղի ունեցավ ընթրիքից հետո, խոհանոցում, երբ մայրս արդեն պատրաստվում էր քնեցնել ինձ, իսկ առաքելականը նրան ցույց էր տալիս Սուրբ Երկրի լուսանկարները։
Բնականաբար, ես վաղուց արդեն մոռացած կլինեի այն, ինչ պատրաստվում եմ ձեզ պատմել, եթե հետագայում բազմիցս լսած չլինեի, թե ինչպես է հայրս այդ մասին պատմում զարմացած ունկնդիրներին։
Լուսանկարներից մեկը տեսնելով, ես բացականչեցի և սկսեցի ավելի ուշադիր զննել սկզբում ագահաբար, իսկ հետո հիասթափությամբ։ Սկզբում դա ինձ այնքան ծանոթ թվաց, ասես հորս ցախատան լուսանկարը լիներ, իսկ հետո հանկարծ դարձավ օտարոտի։ Սակայն ես շարունակեցի զննել այդ լուսանկարը և պատկերը նորից դարձավ սիրտ ճմլելու աստիճան ծանոթ։
— Գավիթի Աշտարակն է,— բացատրեց առաքելականը դիմելով մորս։
— Ո՛չ,— խորին համոզմունքով գոչեցի ես։
— Քո կարծիքով ուրի՞շ անուն ունի,— հարցրեց առաքելականը։
Ես գլխով արեցի։
― Իսկ ինչպե՞ս է կոչվում, հապա՞, տղաս։
― Կոչվում է...— ես ուզում էի պատասխանել, բայց լեզուս կապ ընկավ։— Մոռացել եմ։
— Աշտարակի տեսքը ոնց որ փոխված լինի,— փոքր-ինչ լռելուց հետո ավելացրի ես։— Ամբողջովին վերակառուցել են։
Այստեղ առաքելականը լուսանկարների կապուկից հանեց մեկ ուրիշը և պարզեց մորս։
— Այս վայրում եղել եմ կես տարի առաջ, միսիս Սթենդինգ,— ասաց նա, և մ ատնացույց անելով, ավելացրեց։— Սա Յոպպեի դարպասն է, որտեղից ես ուղիղ գնացի դեպի Գավիթի Աշտարակը։ Աշտարակը սա է, ետին պլանում, մատիս տակ։ Բոլոր աստվածաբան գիտնականները այս հարցում համակարծիք են։ Էլ Կուլաքը այն անվանում է․․․
Այստեղ ես դարձյալ ընդհատեցի նրան և լուսանկարի ձախ անկյունում ցույց տալով ավերակները, բացականչեցի․
— Պետք է որ այստեղ լինի։ Հրեաներն են անվանում այնպես, ինչպես դուք ասացիք։ Իսկ մենք այլ անուն ենք աալիս։ Մենք անվանում ենք... Մոռացա...
— Լսեք, սրա՜ն լսեք,— ծիծաղեց հայրս։— Քիչ է մնում, որ հավատանք, թե եղել է այնտեղ։
Ես ինքնավստահ գլխով արեցի, քանի որ չէի կասկածում, թե ինձ վիճակվել է լինել այդ վայրերում, չնաչած տարօրինակ կերպով շատ փոփոխություններ էին եղել։ Հայրս ավելի բարձր քրքջաց, իսկ առաքելականը կարծեց, թե ես իրեն ձեռք եմ առնում։ Նա մի լուսանկար ևս ցույց տվեց․ քարալանջ ձորակով կտրված մի անապատ, որտեղ ոչ ծառի հետք կա և ոչ էլ խոտի։ Քիչ հեռվում երևում էր հարթ տանիքներով խղճուկ հյուղակների մի կույտ։
— Իսկ սա՞ որն է, տղա՛ս,— հարցրեց առաքելականը։
Եվ ես հիշեցի։
— Սամարիան,— առանց մտածելու պատասխանեցի ես։
Հայրս ծափ զարկեց, իսկ մայրս բոլորովին շփոթվեց, չհասկանալով, թե ինչ է կատարվում ինձ հետ․ առաքելականը կարծես բարկացավ։
— Տղան չի սխալվում,— ասաց նա։— Այս գյուղն իրոք գտնվում է Սամարիայում։ Ես անցել եմ այս կողմերով։ Դրա համար էլ գնեցի լուսանկարը։ Իսկ տղան անպայման տեսել է ուրիշ այսպիսի լուսանկարներ։
Բայց հայրս ու մայրս սկսեցին հավատացնել նրան, որ այդպիսի բան չի կարող եղած լինել։
— Միայն թե նկարում իսկականի նման չէ,— քաջալերվեցի ես, և իմ հիշողությունն այդ ընթացքում մանրամասն վերականգնեց տեղանքի արդեն անհետացած բոլոր առանձնահատկությունները։ Ընդհանուր բնույթը մնացել էր նախկինը, ինչպես և պահպանվել էին հեռու բլուրների ուրվագծերը։ Ես մատնացույց անելով, բարձրաձայն սկսեցի թվարկել բոլոր փոփոխությունները։
— Տներն այստեղ էին, աջ կողմում։ Իսկ այստեղ գյուղեր կային, շատ գյուղեր, խոտն էլ շատ էր, այծերն էլ։ Կարծես հիմա աչքերիս առաջ լինի։ Երկու տղա այծ են արածացնում։ Իսկ այստեղ շատ մարդիկ կան և բոլորն էլ քայլում են մեկի հետևից։ Իսկ այնտեղ,— ես մատնացույց արեցի այն վայրը, ուր քիչ առաջ ասել էի, թե գյուղ է եղել,— իսկ այնտեղ բազմաթիվ թափառաշրջիկներ կան։ Ցնցոտիների մեջ են։ Հիվանդ։ Նրանց դեմքը, ձեռքերն ու ոտքերը խոցերով են ծածկված։
— Նա այդ ամենի մասին կամ եկեղեցում է լսել, կամ էլ մի ուրիշ տեղ․․․ Ավետարան ըստ Ղուկասի, բորոտների ապաքինումը,— ինքնագոհ մի ժպիտով ասաց առաքելականը։— Իսկ թափառաշրջիկները քանի՞ հոգի են, տղաս։
Հինգ տարեկան հասակում ես արդեն կարողանում էի համրել մինչև հարյուրը, և մտքումս նրանց հաշվելով, ասացի.
— Տասը հոգի։ Նրանք թափահարում են ձեռքերն ու գոռում մյուսների վրա։
— Բայց չե՞ն մոտենում նրանց,– հարցրեց առաքելականը։
Ես գլուխս օրորեցի։
— Ո՛չ, կանգնած գոռում են, ասես դժբախտություն է պատահել։
— Շարունակիր,— պահանջեց առաքելականը։— Ուրիշ ի՞նչ է տեղի ունենում։ Ի՞նչ է անում այն մարդը, որը, ինչպես ասացիր, առաջնորդում է թափորը։
— Բոլորն էլ կանգ առան, և այդ մարդը ինչ֊որ բան է ասում հիվանդ թափառաշրջիկներին։ Այծարած տղաներն էլ կանգ առան, որպեսզի դիտեն։ Բոլորը նայում են։
― Հետո՞։
— Ոչինչ։ Հիվանդ թափառաշրջիկները գնում են գյուղ։ նրանք այլևս չեն գոռում, և արդեն առողջ տեսք ունեն։ Իսկ ես իմ նժույգին հեծած, նայում եմ։
Այս խոսքիս վրա իմ բոլոր ունկնդիրները ծիծաղեցին։
— Եվ ես մեծ մարդ եմ,— գոչեցի ես բարկանալով։— Մի երկար թուր էլ ունեմ։
— Դրանք այն տասը բորոտներն են, որոնց Քրիստոսը ապաքինեց Երուսաղեմի ճանապարհին, Երիքովի մոտակայքում,— բացատրեց առաքելականը իմ ծնողներին։— Այս տղան երևի մոգական լապտերի ներկայացմանն է եղել և տեսել է նշանավոր կտավների դիապոզիտիվները։
Բայց թե՛ հայրս, թե՛ մայրս միանգամայն վստահ էին, որ ես կյանքումս ոչ մի անգամ մոգական լապտեր չեմ տեսել։
— Մի ուրիշ բան էլ ցույց տվեք,— խնդրեց հայրս։
— Այստեղ շատ բան այնպես չէ, ինչպես պետք է լիներ,— դժգոհեցի ես, դիտելով լուսանկարը, որն ինձ պարզեց առաքելականը։— Միայն այս բլուրն ու մյուս բլուրներն են իրենց տեղերում։ Այստեղ պետք է ճանապարհ լիներ։ Իսկ այստեղ՝ բարձր, քարե պարիսպներով այգիներ ու տներ։ Իսկ մյուս կողմից պետք է լինեին ժայռախոռոչներ, որտեղ նրանք թաղում էին իրենց հանգուցյալներին։ Տեսնո՞ւմ եք այս վայրը։ Այստեղ նրանք քարկոծում էին մարդկանց, մինչև որ բոլորին սպանեցին։ Աչքովս չեմ տեսել։ Այդ մասին ինձ միայն պատմել են։
— Իսկ սա ի՞նչ բլուր է,— հարցրեց առաքելականը, մատնացույց անելով պատկերի կենտրոնում գտնվող բարձունքը, որի համար երևի, լուսանկարել էին այդ բնանկարը։— Գիտե՞ս, թե ինչպես է կոչվում։
Ես գլուխս օրորեցի։
— Անուն չունի։ Այստեղ մարդկանց են սպանել։ Քանի անգամ էլ ինքս եմ ականատես եղել։
— Այն, ինչ նա ասում է, այժմ համապատասխանում է մեծ հեղինակություններից շատերի կարծիքին,— իմ պատասխանից բավարարված, հայտարարեց առաքելականը։— Այս բլուրը Գողգոթան է, «Գանգերի բլուրը», բայց հավանական է, որ այդ անունը տվել են, քանի որ բլուրը գանգի ձև ունի։ Լապա նայեցեք, իսկապես, որ նմանություն կա։ Այստեղ խաչեցին․․․– նա լռեց ու դարձավ դեպի ինձ,— Այստեղ ո՞ւմ են խաչել, պատանի գիտնական։ Ասա, տեսնենք դու ուրիշ ի՞նչ ես տեսնում։
Այո, ես տեսնում էի (հայրս հետո պատմում էր, որ աչքերս թռել էին ճակատիս), բայց համառելով գլուխս օրորեցի ու փնթփնթացի․
— Չեմ ասի, որովհետև ծիծաղում եք վրաս։ Ես տեսել եմ, որ այստեղ շատ մարդկանց են սպանել։ Երկար ժամանակ գամած են թողել նրանց... Ես տեսել եմ, բայց ոչինչ չեմ ասի։ Ես երբեք սուտ չեմ ասում։ Ուզո՞ւմ եք մայրիկիս հարցրեք, սուտ ասո՞ւմ եմ արդյոք։ Կամ էլ հարցրեք հայրիկիս։ Սուտ ասելու համար հայրիկս կաշիս կքերթեր։ Հապա, հարցրեք նրան։
Եվ առաքելականին այլևս չհաջողվեց որևէ բան իմանալ ինձնից, թեև հրապուրում էր այնպիսի լուսանկարներով, որոնցից գլուխս պտտվում էր, այնքան որ շատ էին հուշպատկերները։ Բառերն իրենք իրենց ուզում էին դուրս թռչել իմ բերանց, բայց համառելով, կուլ էի տալիս դրանք ու լռում։
― Ենթադրում եմ, որ այս տղայից Սուրբ Գրքի հրաշալի գիտակ կստացվի,— ծնողներիս ասաց առաքելականը, երբ ես նրանց բարի գիշեր մաղթելով, գնացի քնելու։— Բայց գուցե այդպիսի հարուստ երևակայության շնորհիվ նշանավոր գրո՞ղ կդառնա։
Դա ապացուցում է, թե որքան սխալ են լինում մարգարեությունները։ Ահավասիկ, հիմա նստած եմ Մարդասպանների Միջանցքում և գրում եմ այս տողերը իմ վախճանի, ավելի ճիշտ՝ Դարրել Սթենդինգի վախճանի սպասման մեջ, քանի որ շուտով այստեղից կտանեն նրան, և պարանոցին գցելով օղակը, կփորձեն խորասուզել խավարի մեջ, և ինքս ինձ ժպտում եմ։ Ես ո՛չ Սուրբ Գրքի գիտակ դարձա, ո՛չ էլ մոդայիկ վիպասան։ Ընդհակառակը, նախքան ինձ հինգ տարով մենախցում ողջ-ողջ թաղելը, ես այնպիսի բանով էի զբաղվում, որի մասին առաքելականի մտքով նույնիսկ չէր անցնի․ ես գյուղատնտեսության գիտակ մարդ էի, հողագիտության պրոֆեսոր, աշխատանքի անարտադրողական ծախսերի իջեցման գծով մասնագետ, ինտենսիվ գյուղատնտեսության էքսպերտ, լաբորատորիաներում աշխատող հետազոտող-գիտնական, որտեղ բացարձակ օրենք են ճշգրտություն ու մանրադիտակի ներքո ստուգված փաստերը։
Ահավասիկ, ամառային այս շոգ օրը նստած եմ այստեղ, Մարդասպանների Միջանցքում, և իմ հուշերի գրառումը դադարեցնում եմ միայն նրա համար, որպեսզի ականջ դնեմ քնկոտ օդում լսվող ճանճերի հանգստացնող բզզոցին և որսում այն մեղմ խոսակցության բեկորները, որ իրար հետ սկսում են ձախակողմյան խցիկի մարդասպան նեգր Ջոսեֆ Ջեկսոնն ու աջակողմյան խցիկի մարդասպան իտալացի Բամբեչչոն։ Մի վանդակադռնից դեպի մյուս վանդակադուռը, որոնց արանքում գտնվում է իմ մենախցի վանդակադուռը, նրանք կարծիքներ են փոխանակում բորբոքված վերքերի համար ծխախոտի խյուսի՝ վարակը կանխող և ապաքինող հատկությունների մասին։
Եվ, իմ քարացած ձեռքում սեղմած ինքնահոսին նայելով, ես հիշում եմ իմ մյուս ձեռքերը, որոնք վաղուց անցյալի գիրկը գնացած ժամանակներում սեղմել են վրձին, սագի փետուր ու երկաթե գրիչ, և մտքումս հարց եմ տալիս ինքս ինձ, պատահե՞լ է, որ այդ առաքելականը իր մանկության տարիներին որսած լինի շողի փոքր-ինչ զրնգացող ցոլքեր և գեթ մի ակնթարթ վերապրած լինի անցյալ օրերին միջաստղային տարածություններում թափառելու բերկրանքը։
Բայց դառնանք այն օրերին, որոնք ես անց եմ կացրել մենախցում, երբ արդեն սովորել էի թրխկացնելու ծածկագիրը, սակայն նաև ապրում էի տառապալից դանդաղությամբ անցնող ժամերը, երբ արթուն վիճակում էր իմ գիտակցությունը։ Ինքնահիպնոսի օգնությամբ, որին դիմում էի ոչ առանց հաջող արդյունքի, ես սովորեցի գիտակցությունս քնեցնել և արթնացնել, ազատ արձակել իմ ենթագիտակցությունը։ Բայց պարզվեց, որ ենթագիտակցությունս չգիտե և չի ուզում ճանաչել ոչ մի օրենք։ Նա թափառում էր մղձավանջների աշխարհում, որտեղ երևույթների, ժամանակի և անձնավորությունների միջև ոչ մի կապ չկար։ Ինքս ինձ հիպնոսացնում էի ծայրահեղորեն պարզ միջոցներով։ Ներքնակիս վրա ծալապատիկ նստած, ես սկսում էի լարված դիտել դեղնավուն դարմանի ծպեղը, որը փակչել էր խցիկիս պատին, դռան մոտ, ուր լույսն ավելի առատ էր։ Ես նայում էի այդ պայծառ կետին, աչքերս գրեթե կիպ մոտեցնելով ու վեր հափռելով, որպեսզի լարումն ավելի ուժեղ լինի։ Միաժամանակ ես թուլացնում էի կամքս և տրվում էի գլխապտույտի, որն անպայման տիրում էր ինձ։ Ու երբ զգում էի, թե ուր որ է կկորցնեմ հավասարակշռությունս ու կփռվեմ մեջքիս, փակում էի աչքերս և բութ անզգայացման մեջ, ընկնում էի ներքնակի վրա։ Իսկ հետո կես ժամ, կամ տասը րոպե, երբեմն էլ մի Ժամ շարունակ ես ագահաբար նետվում էի երկրի վրա իմ հավերժական վերադարձների մասին հիշողություններիս պահեստները, սակայն դարաշրջաններն ու երկրները չափազանց արագ էին փոփոխվում։ Արթնանալով, ես գիտակցում էի, որ այդ ամբողջ խայտաբղետ ու անհեթեթ գեղադիտակը միաձույլ էր Դարրել Սթենդինգի անձնավորության հետ։ Եվ լոկ այդքանը։ Ինձ երբեք չհաջողվեց լրիվ վերապրել մի որևէ գոյավիճակ, չհաջողվեց իմ գիտակցության մեջ որսալ ժամանակի և տարածության համընկնելու ընդհանուր որևէ կետ։ Իմ երազները, եթե միայն կարելի է դրանք երազ անվանել, զուրկ էին համակարգումից և տրամաբանությունից։
Ահավասիկ նման թափառումների մի օրինակ։ Ենթագիտակցության տիրապետության տակ տասնհինգ րոպեանոց մի կարճատև ժամանակամիջոցում ես սողում ու ոռնում էի նախնադարյան աշխարհի տիղմերում և Հաասի հետ նստել էի օդանավ, ճեղքելով քսաներորդ դարի մթնոլորտը։ Արթնանալով հիշեցի, որ ես, Դարրել Սթենդինգս, բանտարկությունից մեկ տարի առաջ Հաասի հետ թռել եմ Խաղաղ օվկիանոսի վրայով դեպի Սանտա-Մոնիկա։ Արթնանալով, ես չկարողացա հիշել, թե երբ եմ սողացել ու ոռնացել նախնադարյան տիղմում։ Այսուհանդերձ, ես եկա մի եզրակացության, որ ինչ-որ կերպ իրոք հիշել եմ հինավուրց անցյալը, և այդ անցյալը իրականություն է եղել ինչ-որ նախնական գոյավիճակի համար, երբ ես դեռ Դարրել Սթենդինգը չէի, այլ ուրիշ մի մարդ կամ կենդանի, որը սողացել է ու ոռնացել։ Պարզապես, դեպքերից մեկը ժամանակի մեջ ինձնից շատ ավելի հեռու է եղել։ Սակայն այդ երկու դեպքն էլ իրականում տեղի են ունեցել, այլապես ինչպե՞ս կարող էի դրանց մասին վերհիշել։
Օհ, պայծառ կերպարների ու եռուն կյանքի այդ հերթափոխը․․․ Մի քանի րոպեով ազատ արձակելով իմ ենթագիտակցությունը, ես հասցնում էի լինել արքայական պալատներում, նստել այնտեղ աղից վեր ու աղից վար, հասցնում էի լինել խեղկատակ, զորական, գրագիր և վանական, ես հասցնում էի լինել սեղանի գլխին բազմած տիրակալ, իմ աշխարհիկ իշխանությունը հենվում էր իմ սրի և իմ ամրոցի պատերի հաստության և իմ բազմաթիվ զորականների վրա, բայց հոգևոր իշխանությունը ևս պատկանում էր ինձ, քանի որ քահանաներն ու ճարպակալած աբբաները նստում էին ինձնից վար, գինի էին պարզում ինձ և հյուրասիրվում իմ տապակածով։
Ես կրում էի ցուրտ երկնքի տակ քարշ եկող ստրուկի երկաթե օղակապը և սիրում էի թագավորական տների արքայադստրերին՝ արևադարձային արևաբույր գիշերներին, երբ սևամորթ գերիները սիրամարգի փետուրներից պատրաստած հովհարներով ցրում էին տոթը, իսկ հեռվում, շատրվաններից ու արմավենիներից անդին թնդում էին առյուծների մռնչյունները ու շնագայլերի ողբը։ Ցուրտ անապատում ես ձեռքերս տաքացնում էի ուղտերի գոմաղբից վառած խարույկի վրա, փորիս վրա պառկում էի ցամաքած ջրհորի մոտ, արևից տապակված օշինդրի ժլատ ստվերում, և խռպոտ շշուկով ջուր էի պաղատում, շուրջս, աղակալած հարթավայրում ցրված էին մարդկանց ու կենդանիների ոսկորներ, որոնք ինչ-որ ժամանակ ջուր էին պաղատել ու հետո՝ մեռել։
Ես նավի ղեկապետ եմ եղել ու վարձու մարդասպան, եղել եմ գիտնական ու ճգնավոր, բարձունքի վրա կառուցած վանքի անդորր կիսախավարում ես հակվել եմ վիթխարի, փոշեթաթախ ձեռագրերի էջերին, իսկ բլրալանջին, վանքի ցանկապատերի ներքո գյուղացիները բանում էին խաղողի այգիներում ու ձիթապտղի պուրակներում, թեև արևն արդեն մայր էր մտել, և հովիվներն էլ արոտավայրերից քշում էին մկկացող այծերին ու բառաչող կովերին․ այո, ես առաջնորդել եմ ապստամբների բարձրագոչ ամբոխին՝ հինավուրց, արդեն մոռացության տրված քաղաքների փողոցներով, որոնց սալարկը մաշվել էր կառքերի անիվների ու նժույգների սմբակների տակ. հանդիսավորությամբ ու մռայլադեմ ես օրենք եմ հրապարակել, մատնանշել եմ հանցանքի լրջությունը և մահվան եմ դատապարտել մարդկանց, որոնք Դարրել Սթենդինգի պես Ֆոլսեմում օրինազանցություն են կատարել։ Եվ նավի տախտակամածից գլխապտույտ բարձրության վրա, դողացող կայմահարթակից ես նայել եմ արևածուփ ջրին, որի փիրուզե խորքերում առկայծում էին կորալլները, և նավն ուղղել եմ դեպի հանդարտ, հայելափայլ ծովալճակները, և խարիսխները որոտընդոստ աղմուկով ընկղմվել են արմավենիներով ծածկված կորալլների ավազով հարուստ լողափերին մոտիկ. և ես մարտնչել եմ վաղուց ի վեր մոռացության տրված ճակատամարտերում, երբ կոտորածը չէր դադարում նույնիսկ ամբողջ գիշեր ու շարունակվում էր եղեռնը փայլատակող աստղերի ներքո, իսկ հեռավոր ձյունափայլ բարձունքներից եկող զով քամին անզոր էր պաղեցնելու ճակատամարտի հուրը։ Ու ես դարձյալ դառնում էի փոքրիկ Դարրել Սթենդինգը, որը ոտաբոբիկ քայլում էր միննեսոթյան ֆերմայի ցողաթաթախ գարնանային մարգագետիններով, ցրտից կարմրատակած ձեռքերով կերակրում էր կովերին մսուրքի մոտ, որն առլեցուն էր անասունների քուլա-քուլա շնչով, և կիրակնօրյա քարոզներում սարսափած լսում էր ահեղագույն աստծո մեծության, Նոր Երուսաղեմի և դժոխային տառապանքների մասին։
Ահավասիկ ինչպիսի կցկտուր, ակնթարթային տեսիլքներ էին այցելում ինձ այն ժամանակ Սեն֊Քվենտին բանտի մենախցում, երբ դարմանի փայլուն ծպեղին նայելիս, կորցնում էի գիտակցությունս։ Որտեղի՞ց էին այդ տեսիլքները հայտնվում։ Չէ՞ որ իմ մթին զնդանում ես դրանք չէի կարող ստեղծել ոչնչից, ճիշտ այնպես, ինչպես ոչնչից չէի կարող ստեղծել երեսունհինգ ֆունտ դինամիտ, որի մասին այդպիսի համառությամբ ինձնից տեղեկություն էին կամենում ստանալ կապիտան Ջեմին, բանտապետ Ազերթոնր և բանտային խորհուրդը։
Ես Դարրել Սթենդինգն եմ, ծնված ու մեծացած Միննեսոթում գտնվող ֆերմայում, անցյալում՝ հողագիտության պրոֆեսոր, ապա՝ «անուղղելի» կալանավոր Սեն-Քվենտին բանտում, իսկ այժմ՝ Ֆոլսեմում մահապատժի ենթարկված մարդ։ Եվ այն, ինչի մասին գրում եմ, այն, ինչ ես կորզել եմ իմ ենթագիտակցության ամբարներից, Դարրել Սթենդինգին չեն պատկանում։ Ես, Միննեսոթում ծնված և Կալիֆորնիայում կախաղանի դատապարտված Դարրել Սթենդինգս, երբեք չեմ սիրահարվել արքայադուստրերին, երբեք գոտեմարտի մեջ չեմ մտել նավերի ճոճվող տախտակամածերի վրա, չեմ խեղդվել նավի գինու նկուղում ռոմ խմելիս, հարբած նավաստիների մահվան երգերի ու ճիչերի տակ, երբ նավը մաքառում և ճարճատում էր մթամած խութերի ատամների մեջ և ջուրն էլ քչքչում գլխավերևս, ոտքերիս տակ, իմ շուրջը։
Այս ամենը ոչ մի առնչության չունեն Դարրել Սթենդինգի կքանքի հետ, բայց և այնպես, ես, Դարրել Սթենդինգս, այդ բոլորը գրել եմ իմ հիշողության գաղտնարաններում, հիպնոասցնելով ինձ Սեն-Քվենտինի մենախցում։ Այս բոլոր դեպքերը չեն պատկանում Դարրել Սթենդինգին ճիշտ այնպես, ինչպես և նրան չէր պատկանում լուսանկարի հուշած «Սամարիա» բառը, երբ նրա մանկական շուրթերն արտաբերեցին այն։
Հնարավոր չէ ոչնչից որևէ բան ստեղծել։ Ինչպես մենախցում նստած ես չէի կարող ոչնչից երեսունհինգ ֆունտ դինամիտ ստեղծել, այնպես էլ նույն մենախցում չէի կարող ոչնչից ստեղծել ժամանակի և տարածության մեջ գտնվող տեսիլքները. չէ՞ որ դրանք Դարրել Սթենդինգի կյանքի հետ որևէ առնչություն չունեին։ Այդ ամենը թաքնված էր իմ գիտակցության խորքերում, իսկ ես դեռ նոր էի սկսել գտնել նրանց տանող ուղին։
----
<references/>
