Changes
/* Գլուխ քսանյոթերորդ */
― Ամենահարմար տեղն է նրա համար, ― կասեր Չիպոլինոն, եթե տեսներ, թե ի՛նչ պատահեց իշխանի հետ։
==Գլուխ քսանութերորդ==
Սինյոր Պոմիդորը եղանակի հարկ է նշանակում
Այն ժամանակ, երբ քաղաքում տեղի էին ունենում այս դեպքերը, կոմսուհի Բալերի Պոմիդորը հավաքել էր գյուղի բոլոր բնակիչներին, որպեսզի նրանց մի շատ կարևոր որոշում հայտնի։
Դատարանի նախագահը, իհա՛րկե, էլի նույն ասպետ Պոմիդորն էր, փաստաբանը՝ Սիսեռիկը, իսկ քարտուղարը՝ սինյոր Մաղդանոսը։ Ձախ ձեռքով նա արձանագրում էր կողմերի ճառերը և դատարանի վճիռը, իսկ աջ ձեռքում բռնել էր իր վանդակավոր թաշկինակը, որը նա գործածում էր գրեթե ամեն րոպե։ Ժողովուրդը լրջորեն անհանգստացած էր, որովհետև ամեն մի դատական նիստի միայն տհաճություններ էին հաջորդում։
Անցյալ նիստին տրիբունալը որոշել էր, որ գյուղում ոչ միայն հողը, այլև օդը պատկանում է կոմսուհի Բալերին, դրա համար էլ բոլոր նրանք, ովքեր շնչում էին, պետք է օդի վարձակալության համար փող վճարեին։ Ամիսը մեկ անգամ ասպետ Պոմիդորը շրջում էր գյուղի տներն ու գյուղացիներին ստիպում, որ իր ներկայությամբ խոր շնչեին։ Շնչելիս և արտաշնչելիս նա հերթով չափում էր նրանց կրծքի ծավալը, հետո հաշվում էր և որոշում, թե ամեն մի սպառող ինչքան պիտի վճարի։ Քավոր Դդումը, ինչպես հայտնի է, շատ էր հառաչում, դրա համար էլ բոլորից շատ էր վճարում։
Իսկ հիմա տեսնես ամրոցի տերերը ի՞նչ են պահանջելու գյուղացիներից։
Ասպետ Պոմիդորն առաջինը խոսք վերցրեց և խոր լռության մեջ արտասանեց․
― Վերջին ժամանակներս ամրոցի եկամուտները նկատելիորեն պակասել են։ Իսկ դուք գիտեք, որ մեր խեղճ կոմսուհիները, որ այրի են և լրիվ որբեր, ապրում էին միայն իրենց պատկանող հողերի եկամուտով ու, բացի իրենցից, ստիպված են պահել նաև իրենց ազգականներին՝ հերցոգ Մանդարինին և Բարոն Նարնջին, որպեսզի նրանք սովից չմեռնեն․․․
Վարպետ Խաղողը թաքուն նայեց բարոնին, որն անկյունում նստած, աչքերը համեստորեն խոնարհած՝ իր քաղցը հագեցնում էր տապակած նապաստակով ու ճնճղուկների խավարտով։
― Այս ու այն կողմ նայելու կարիք չկա, ― խստությամբ գոռաց ասպետ Պոմիդորը։ ― Եթե դուք պիտի գլուխներդ շարժեք, ես կհրամայեմ շենքն ազատել։
Վարպետ Խաղողն շտապեց հայացքն ուղղել սեփական կոշիկների քթերին։
― Մեր ազնիվ կոմսուհիները, մեր մեծապատիվ տիրուհիները, դատարանին մի խնդրանք են ներկայացրել, գրված, ինչպես օրենքն է պահանջում, դրոշմաթղթի վրա, որպեսզի պահանջեն ճանաչել իրենց անկապտելի իրավունքներից մեկը․․․ Փաստաբան, փաստաթուղթը կարդացեք։
Սինյոր Սիսեռիկը ոտքի ելավ, հազաց, թոքերը լցրեց օդով և դանդաղ ու ազդեցիկ տոնով սկսեց կարդալ․
― «Ներքո ստորագրյալ կոմսուհի Ավագը և կոմսուհի Կրտսերը, որոնք սերում են Բալերի հարգելի տոհմից, հաստատում են, որ լինելով իրենց դաստակերտի օդի տերերը, նրանք պետք է ճանաչվեն նաև տարվա ընթացքում տեղացող մթնոլորտային տեղումների տերերը։ Այս պատճառով էլ նրանք դատարանից պահանջում են հաստատել, որ գյուղի ամեն մի բնակիչ պարտավոր է վճարել հասարակ անձրևի համար՝ հարյուր լիր, ամպրոպախառն ու կայծակնախառն տեղատարափ անձրևի համար՝ երկու հարյուր լիր, երեք հարյուր լիր՝ ձյան և չորս հարյուր լիր կարկուտի համար»։ Ստորագրություններ՝ «կոմսուհի Բալ Ավագ, կոմսուհի Բալ կրտսեր»։
Սինյոր Սիսեռիկը նստեց․
Նախագահը հարցրեց․
― Դուք ասում եք, որ խնդրագիրը գրված է դրոշմաթղթի վրա՞։
― Այո, սինյոր նախագահ, ― նորից ոտքի թռչելով պատասխանեց սինյոր Սիսեռիկը, ― դրոշմաթղթի։
― Երկու կոմսուհիների ստորագրությունների իսկությունը հաստատվա՞ծ է։
― Հաստատված է։
― Հրաշալի է, ― հայտարարեց սինյոր Պոմիդորը, ― եթե խնդրագիրը գրված է դրոշմանիշի վրա և ստորագրություններն իսկական են, ապա ամեն ինչ պարզ է։
Դատարանը գնում է խորհրդակցելու։
Ասպետը ոտքի ելավ, փաթաթվեց սև թիկնոցի մեջ, որն անընդհատ ընկնում էր նրա ուսերից, և գնաց հարևան սենյակը վճիռ կայացնելու։
Ջութակահար Տանձը հրեց իր հարևան Սոխ Պրասին և շշուկով հարցրեց․
― Քո կարծիքով արդարացի՞ է, որ մենք կարկտի համար էլ պետք է վճարենք։ Դե անձրևի, ձյան համար հասկանում եմ, դրանք ցանքերին օգուտ են բերում։ Բայց կարկուտն առանց այն էլ մեծ դժբախտություն է, իսկ դրա համար ամենից շատ են պահանջում։
Սոխ Պրասը չպատասխանեց, նա մտախոհ հարդարում էր իր երկար բեղերը։
Վարպետ Խաղողը շփոթված՝ գրպաններն էր քրքրում։ Նա բիզն էր փնտրում, որպեսզի ծոծրակը քորի, բայց հանկարծ հիշեց, որ նախքան դահլիճ մտնելը գյուղի բնակիչները պետք է հրազենը և սառը զենքը հանձնեին։ Հրազեն նրանց մոտ չկար, բայց բիզը սառը զենք համարեցին։
Սպասելով դատավճռին, սինյոր Մաղդանոսը աչքը չէր կտրում ներկա եղողներից և մատյանում գրում էր․
«Տանձը փսփսում էր։ Սոխ Պրասը բեղերն էր հարդարում։ Սանամեր Դդումը անընդհատ շարժվում էր։ Քավոր Դդումը երկու անգամ խոր հառաչեց»։
Այդպես իր ընկերների անուններն է գրում այն դպրոցականը, որին ուսուցչուհին հանձնարարել է մինչև իր գալը հսկել դասարանին։
«Կարգապահները» սյունակում սինյոր Մաղդանոսը գրեց․
«Հերցոգ Մ․ իրեն հիանալի է պահում։ Բարոն Ն․ շատ լավ։ Նա տեղից չի շարժվում, ձայն չի հանում և երեսունչորսերորդ ճնճղուկն է ուտում»։
«Է՜խ, ― բիզ չունենալու պատճառով եղունգներով ծոծրակը քորում ու մտածում էր վարպետ Խաղողը, ― եթե մեր Չիպոլինոն այստեղ լիներ, այս ամբողջ այլանդակությունը չէր լինի։ Այն օրվանից, ինչ Չիպոլինոն բանտում է, մեզ հետ վարվում են ինչպես ստրուկների։ Մենք չենք կարող շարժվել առանց սինյոր Մաղդանոսի մատյանն ընկնելու»։
Բանն այն է, որ բոլորը, ովքեր ընկնում էին սինյոր Մաղդանոսի «մեղանչածները» սյունակը, պիտի տուգանք վճարեին։ Վարպետ Խաղողը գրեթե ամեն օր տուգանք էր վճարում, իսկ երբեմն էլ օրական երկու տուգանք։
Վերջապես դատարանը, այսինքն՝ ասպետ Պոմիդորը, վերադարձավ նիստերի դահլիճ։
― Ոտքի՛, ― հրամայեց սինյոր Մաղդանոսը, բայց ինքը մնաց նստած։
― Ուշադրություն, հիմա կհայտնեմ դատավճիռը, ― ասաց ասպետը, ― լսելով կոմսուհի Բալերի խնդրանքը, դատարանը որոշեց հաստատել, որ վերոհիշյալ կոմսուհիները անձրևի, ձյան և կարկուտի, ինչպես նաև երկնքի կողմից ուղարկված ամեն տեսակ լավ ու վատ եղանակների համար հարկ հավաքելու իրավունք ունեն։ Այդ պատճառով էլ դատարանը հաստատում է հետևյալը․ Բալերին պատկանող գյուղի ամեն մի բնակիչ պարտավոր է եղանակի համար վճարել կոմսուհիների պահանջած գումարից երկու անգամ ավելի․․․։
Դահլիճում տրտունջներ լսցեցին։
― Լռե՛լ, ― ճչաց ասպետ Պոմիդորը, ― եթե չէ անմիջապես կհրամայեմ շենքը ազատել։ Ես դեռ չեմ ավարտել․ «Դատարանը վճռեց, որ վերոհիշյալ քաղաքացիները պարտավոր են նաև հարկ վճարել ցողի, եղյամի, մառախուղի և խոնավության մյուս տեսակների համար։ Վճիռը ուժի մեջ է մտնում այսօրվանից»։
Բոլորը վախեցած նայեցին պատուհաններին, հույս ունենալով, թե պարզ երկինք կտեսնեն։ Սակայն պարզվեց, որ երկինքը սև, ամպրոպային ամպերով է պատած։ Պատուհանների ապակիներին մի քանի կարկուտ կպավ։
«Աստված իմ», ― ծոծրակը քորելով մտածեց վարպետ Խաղողը, ― արի և ութ հարյուր լիր վճարիր։ Անիծվա՛ծ ամպեր»։
Սինյոր Պոմիդորն էլ պատուհանից դուրս նայեց, և նրա կարմիր ու լայն դեմքը ուրախությունից փայլատակեց։
― Ձերդ ողորմածություն, ― ասաց սինյոր Սիսեռիկը, ― շնորհավորում եմ ձեզ։ Ձեր բախտը բերեց, բարոմետրը իջնում է, ուժեղ անձրև է լինելու։
Բոլորը ատելությամբ նայեցին փաստաբանին։ Սինյոր Մաղդանոսը արագ նայեց ներկաներին և մատյանում գրանցեց նրանց, ում աչքերում կարելի էր հանդիմանություն կարդալ։
Երբ իրոք կայծակով, ամպրոպով և կարկուտով անձրևն սկսվեց, սինյոր Սիսեռիկը սինյոր Մաղդանոսին ուրախացած աչքով արեց, իսկ վարպետ Խաղողը կատաղությունից հազիվ էր շնչում և ստիպված էր ավելի սևեռուն նայել իր կոշիկներին, որպեսզի տուգանքի չենթարկվի։
Գյուղի բնակիչները նայում էին տեղատարափին, ինչպես մի կատարյալ դժբախտության։ Նրանց թվում էր, թե որոտն ավելի սարսափելի է, քան թնդանոթաձգությունը, իսկ կայծակները կարծես խփում էին ուղիղ նրանց սրտին։
Սինյոր Մաղդանոսը քիմիական մատիտը թքոտելով, սկսեց արագ հաշվել, թե այդ աստվածային ողորմությունից ամրոցի տերերն ինչքա՛ն կշահեն։ Բավական ազդեցիկ թիվ ստացվեց, իսկ տուգանքների հետ հաշված՝ ավելի ազդեցիկ։
Սանամեր Դդումը լաց եղավ։ Սոխ Պրասի կինը ընկնելով ամուսնու ուսին և նրա բեղերով արցունքները սրբելով, հետևեց սանամեր Դդումի օրինակին։
Ասպետ Պոմիդորը սարսափելի կատաղեց և ոտները հատակին խփելով, բոլորին դահլիճից դուրս արեց։
Գյուղացիները դուրս եկան կարկտախառն անձրևի տակ և դանդաղ գնացին գյուղ։ Չէին էլ շտապում։ Կարկուտը զարնվում էր դեմքերին, անձրևի շիթերը հոսում էին շորերի տակ, բայց նրանք կարծես դա չէին էլ զգում։ Երբ մարդ մեծ վիշտ է ունենում, մանր բաներն արդեն չի տեսնում։
Գյուղ հասնելու համար հարկավոր էր կտրել անցնել երկաթուղին։ Գյուղացիները ուղեփակոցի մոտ կանգ առան, քանի որ մի րոպեից հետո գնացք պիտի անցներ։ Ուղեփակոցի մոտ գնացքին նայելը միշտ էլ հետաքրքիր է։ Տեսնում ես, թե ինչպես է փնչալով ու ծուխ արձակելով անցնում շոգեքարշը, որի պատուհանից նայում են ուղևորները՝ թիկնոցավոր գյուղացիներ, կանայք, երեխաներ, որոնք տոնավաճառից են վերադառնում․․․
Ահա և սև շալով մի գյուղացի կին, իսկ վերջին վագոնում․․․
― Օ՜, երկինք, ― բացականչեց սանամեր Դդումը, ― հլա նայեք վերջին վագոնին։
― Կարծես թե, ― երկչոտ ասաց քավոր Դդումը, ― կարծես թե արջեր են այնտեղ․․․
Եվ իրոք, վագոնի պատուհանի մոտ երեք արջ էին կանգնած և հետաքրքրությամբ նայում էին դուրս։
― Չտեսնված բան, ― ծոր տվեց Սոխ Պրասը։ Զարմանքից նրա բեղերը ցցվել էին։
Հանկարծ երեք արջերից մեկը գլխով ու թաթով արեց, կարծես ողջունում էր ուղեփակոցի մոտ կանգնած անձրևի տակ թրջվող մարդկանց։
― Ի՞նչ է ատմաները ցցում, ― փնթփնթաց վարպետ Խաղողը, ― մի սրան տես, արջ է, բայց էլի ձեռ է առնում մեզ։
Բայց արջը շարունակում էր գլխով անել, և երբ գնացքն անցավ, նա գլուխը դուրս հանեց և թաթն այնպես թափահարեց, որ քիչ էր մնում ցած ընկնի։ Լավ էր, որ մյուս արջերը ժամանակին բռնեցին ու ետ քաշեցին նրան։
Մեր բարեկամները կայարան հասան հենց այն ժամանակ, երբ գնացքը կանգ առավ։ Արջերն առանց շտապելու վագոնից դուրս եկան, և երեքից ամենամեծը տոմսերը ցույց տվեց հսկիչին։
― Սրանք երևի կրկեսի ակրոբատ արջեր են, ― ասաց վարպետ Խաղողը, ― երևի ներկայացում պիտի տան։ Հիմա փայտե սուլիչը ձեռքին՝ կերևա նրանց սանձահարող ծերուկը։
Սանձահարողն իսկապես հայտնվեց, բայց ոչ թե ծերուկ, այլ կանաչ գլխարկով, ծունկը կարկատած կապույտ շալվարով մի տղա։ Նրա դեմքը աշխույժ էր, ուրախ և կարծես գյուղի բնակիչներին բոլորին էլ շատ ծանոթ։
― Չիպոլի՜նո, ― նրա կողմը նետվելով, բացականչեց Խաղողը։
Այո՛, դա իրոք Չիպոլինոն էր։ Գյուղ վերադառնալուց առաջ նա կենդանաբանական այգի գնաց և արջերին ազատեց։ Այս անգամ պահակն այնքան խորն էր քնել, որ կարելի էր ոչ միայն արջերին, այլև Փղին տանել, եթե նա համաձայներ կենդաբանական այգուց փախչել։
Բակց ծեր Փիղը չէր հավատում, թե հասել է ազատության ժամը, և մնաց փղանոցում՝ իր հուշերը գրելու․․․
Ինչքա՜ն գրկախառնություն, համբույրներ, հարցուփորձ ու պատմություններ եղան։ Եվ այս բոլորը տեղատարափ անձրևի տակ։ Չէ՞ որ երբ ուրախանում ես, մանր բաները չես նկատում, նույնիսկ մրսելուց չես վախենում։
Ջութակահար Տանձը անընդհատ սեղմում էր ջահել արջի թաթը։
― Հիշո՞ւմ եք, ինչպես էիք պարում իմ նվագի տակ, ― ուրախ աչքով անելով հարցնում էր նա։
Արջը շատ լավ էր հիշում և անմիջապես, չսպասելով երաժշտության, նորից սկսեց պարել․ երեխաները ուրախացած ծափ տվին։
Պարզ է, Չիպոլինոյի վերադարձի մասին անմիջապես հայտնեցին Բալուկին։ Պատկերացրեք, թե հանդիպելիս ինչպիսի ջերմությամբ նրանք գրկախառնվեցին։
― Դե՛, իսկ հիմա գործից խոսենք, ― ասաց Չիպոլինոն, ― ես պետք է ձեզ հայտնեմ, թե ի՛նչ եմ մտադիր անել։
Քանի դեռ Չիպոլինոն բարեկամներին պատմում է, թե ինչ է մտադիր անել, գնանք տեսնենք, ի՛նչ է անում իշխան Լիմոնը։
