Changes
Լիոնում ես իմացա, որ Սկոտը Փարիզից մեկնել է Լիոն, բայց չի զգուշացրել, թե որտեղ է իջեւանելու։ Ես կրկնեցի իմ Լիոնյան հասցեն եւ սպասուհին ասաց, որ նրան կհաղորդի, եթե նա զանգի։ Տիկինը վատ է զգում եւ դեռեւս քնած է։ Ես զանգահարեցի բոլոր մեծ հյուրանոցները եւ հայտնեցի իմ հասցեն, բայց Սկոտին չփնտրեցի եւ գնացի սրճարան ապերիտիվ խմելու ու թերթ կարդալու։ Սրճարանում ես ծանոթացա մի մարդու հետ, որն իր ապրուստը հայթայթում էր նրանով, որ կրակ էր կուլ տալիս, ինչպես եւ ցուցամատով ու մեծ մատով ծռում էր մետաղյա դրամներ, դրանք սեղմելով անատամ լնդերի արանքում։ Նա ինձ ցույց տվեց իր լնդերը, որոնք բորբոքված էին, բայց ամուր էին թվում, եւ նա ասաց, թե դա վատ metier<ref>Արհեստ (ֆրանս․)։</ref> չէ։ Ես նրան հրավիրեցի ինձ հետ խմելու, եւ նա սիրով կրակ ։ Նա նուրբ, թուխ դեմք ուներ, որ լուսավորվում ու փայլում էր, երբ նա կրակ էր կուլ տալիս։ Նա ասաց, որ կրակ կուլ տալու եւ մատների ու լնդերի օգնությամբ ուժի հրաշքներ ցուցադրելու կարողությունը Լիոնում մեծ եկամուտ չի տալիս։ Կեղծ կրակ կուլ տվողները կործանել են նրա metier֊ը եւ այսուհետեւ էլ կշարունակեն կործանել ամենուրեք, որտեղ նրանց թույլատրվի հանդես գալ։ Նա ամբողջ երեկոյի ընթացքում կրակ է կուլ տվել, ասաց նա, եւ այսուամենայնիվ փող չունի նույնիսկ մի կաթիլ որեւէ էական բան խմելու։ Ես նրան առաջարկեցի մի բաժակ եւս խմել, կրակ կուլ տալուց կոկորդում մնացած բենզինի հոտը մաքրելու համար, եւ ասացի, թե մենք կարող ենք միասին ընթրել, եթե նա որեւէ լավ ու բավականին էժան տեղ գիտե։ Նա ասաց, որ գիտե մի հիանալի տեղ։
Մենք շատ էժան ընթրեցինք ալժիրյան ռեստորանում եւ ինձ դուր եկան ուտելիքն ու ալժիրյան գինին։ Կրակ կուլ տվողը համակրելի մարդ էր եւ հետաքրքիր էր հետեւել, թե նա ինչպես է ուտում, որովհետեւ նա լնդերով ավելի վատ չէր ծամում, քան ատամ ունեցող մարդկանց մեծամասնությունը։ Նա հարցրեց, թե ինչո՞վ եմ հոգում ապրուստս, ես ես պատասխանեցի, որ փորձում եմ գրող դառնալ։ Նա ինձ հարցրեց, թե ինչ եմ գրում, եւ ես պատասխանեցի, որ գրում եմ պատմվածքներ։ Նա ասաց, թե բազմաթիվ պատմություններ գիտե, որոնք ավելի սարսափելի են ու անհավատալի, քան այն ամենը, ինչ գրվել է մինչեւ այժմ։ Նա կարող է դրանք ինձ պատմել, որպեսզի ես գրեմ, իսկ հետո, եթե դրանց համար վճարեն, ես ազնվաբար նրա բաժինը տամ իրեն։ Իսկ ավելի լավ կլինի միասին գնալ Հյուսիսային Աֆրիկա, նա ինձ կօգնի հասնել Կապույտ Սուլթանի երկիրը, որտեղ ես այնպիսի պատմություններ կլսեմ, ինչպիսիք դեռեւս չի լսել ոչ մի մարդ։
Ես նրան հարցրի, թե ի՞նչ պատմություններ են դրանք, եւ նա ասաց՝ ճակատամարտեր, մահապատիժներ, տանջահարություններ, բռնություններ, անտանելի սովորություններ, անհավատալի ծիսակատարություններ, օրգիաներ, մի խոսքով այնպիսի բաներ, որոնք ինձ կարող են պետք գալ։ Ժամանակն էր հյուրանոց վերադառնալու, կրկին փորձելու Սկոտին գտնել, եւ ես վճարեցի ընթրիքի համար ու ասացի, թե մենք հավանաբար նորից կհանդիպենք։ Նա ասաց, թե մտադիր է Մարսել հասնել, իսկ ես ասացի, որ վաղ թե ուշ մենք որեւէ տեղ կհանդիպենք եւ որ ինձ համար շատ հաճելի էր նրա հետ ընթրեքը։ Նա սկսեց շտկել ծռած դրամները, դրանք սյունաձեւ դասավորել սեղանին, իսկ ես գնացի հյուրանոց։
Լիոնը երեկոյան առանձնապես ուրախ քաղաք չէ։ Դա մեծ, դանդաղաշարժ, դրամային քաղաք է, գուցե հիանալի քաղաք, եթե փող ունեք եւ եթե ձեզ դուր են գալիս նման քաղաքները։ Ես վաղուց ի վեր լսել էի լիոնյան ռեստորաններում մատուցվող ճտերի մասին, բայց մենք ոչ թե ճուտ կերանք, այլ ոչխարի միս։ Ոչխարի միսը հիանալի էր։
Սկոտը ցույց չէր տալիս կենդանության նշաններ, եւ ես հյուրանոցային անսովոր ճոխության մեջ անկողին մտա ու սկսեցի կարդալ Տուրգենեւի «Որսորդի հիշատակարանի» առաջին հատորը, որ վերցրել էի Սիլվիա Բիչի գրադարանից։ Երեք տարվա ընթացքում առաջին անգամ ես ընկել էի մեծ հյուրանոցի ճոխության մեջ, պատուհանները լայն բացել էի, ուսերիս ու գլխիս տակ բարձեր դրել եւ մինչեւ գիրքը ձեռքիս կքնեի, երջանիկ էի Տուրգենեւի հետ Ռուսաստանում թափառելու համար։ Առավոտյան, երբ հայելու առջեւ սափրվում էի, զանգահարեց դռնապանը եւ ասաց, որ ներքեւում ինձ սպասում է ինչ֊որ պարոն։
— Խնդրում եմ, հրավիրեք նրան բարձրանալ իմ համարը,— ասացի ես եւ շարունակեցի սափրվել, ունկնդրելով քաղաքի աղմուկին, որն արդեն վաղուց դանդաղ արթնացել էր։
Սկոտը չբարձրացավ իմ համարը, եւ ես իջա ճեմասրահը, նրա մոտ։
— Ես շատ ցավում եմ, որ այսպիսի թյուրիմացություն է պատահել,— ասաց նա,— եթե ես իմանայի դուք ո՞ր հյուրանոցում եք մտադիր իջեւանելու, ամեն ինչ պարզ կլիներ։
— Սարսափելի ոչինչ չի պատահել,— ասացի ես։ Մեզ սպասում էր համատեղ երկարատեւ ուղեւորություն, եւ ես գերադասում էի խաղաղ հարաբերությունները։— Ո՞ր գնացքով եք ժամանել։
— Ձեր գնացքից մի քիչ հետո։ Դա շատ հարմար գնացք է, եւ մենք կարող էինք նրանով միասին հիանալի ճանապարհորդել։
— Դուք նախաճաշե՞լ եք։
— Դեռեւս ոչ։ Ես ամբողջ քաղաքը ոտնատակ եմ տվել ձեզ փնտրելով։
— Շատ ցավալի է,— ասացի,— մի՞թե տանը ձեզ չէին ասել, որ ես այստեղ եմ։
— Ոչ։ Զելդան վատ է զգում, եւ ես, հավանաբար, չպիտի մեկնեի։ Այս ճանապարհորդությունը առայժմ ծայր աստիճան անհաջող է ստացվում։
— Եկեք նախաճաշենք, մեքենան գտնենք եւ ճանապարհ ընկնենք,— ասացի ես։
— Շատ լավ։ Այստե՞ղ ենք նախաճաշելու։
— Սրճարանում ավելի շուտ կլինի։
— Բայց այստեղ, անշուշտ, լավ են կերակրում։
— Դե, լավ։
Դա ամերիկյան ոճով՝ ձվածեղով ու ապուխտով, առատ ու շատ լավ նախաճաշ էր։ Մինչեւ մենք այն պատվիրեցինք, սպասեցինք, կերանք եւ կրկին սպասեցինք, որպեսզի վճարենք, անցավ մոտ մի ժամ։ Իսկ երբ մատուցողը հաշիվը բերեց, Սկոտը որոշեց ճանապարհի համար մի զամբյուղ ուտելիք պատվիրել։ Ես փորձեցի համոզել, որ նա չպատվիրի, քանի որ հավատացած էի, որ Մակոնում մենք կկարողանանք մի շիշ «մակոն» գնել, իսկ բուտերբրոդների համար որեւէ բան կգտնենք charcuterie֊յում<ref>Մսի խանութ (ֆրանս․)։</ref>։ Իսկ եթե մինչ այդ ամեն տեղ փակ լինի, ճանապարհին որքան ասես ռեստորաններ կան, որտեղ կարելի է ճաշել։ Բայց նա ասաց, որ ըստ իմ իսկ պատմածի, Լիոնում հիանալի ճտեր են պատրաստում, եւ մենք անպայման պետք է մեզ հետ ճուտ վերցնենք։ Վերջ ի վերջո հյուրանոցթ մեզ ճանապարհի համար ուտելիք մատակարարեց, որը չորս֊հինգ անգամ ավելի թանկ նստեց, քան եթե մենք ինքներս գնեինք։
Սկոտը նախքան ինձ մոտ գնալը անշուշտ խմել էր, եւ դատելով ըստ նրա տեսքի, պետք է էլի խմեր, այնպես որ ես հարցրի, թե մինչեւ ճանապարհ ընկնելը չի՞ ուզում արդյոք մտնել բար։ Նա ասաց, որ առավոտյան չի խմում եւ հարցրեց, թե ես խմո՞ւմ եմ, արդյոք։ Ես պատասխանեցի, որ դա կախված է սոսկ նրանից, թե տրամադրությունս ինչպես է եւ թե ինչ անելիքներ ունեմ։ Իսկ նա ասաց, որ եթե ես տրամադրություն ունեմ, ապա նա ինձ կընկերակցի, որպեսզի ես մենակ չխմեմ։ Այնպես որ, սպասելով, մինչեւ ուտելիքի զամբյուղը պատրաստեն, մենք վիսկի խմեցինք հանքային ջրով, եւ մեր երկուսի տրամադրությունն էլ նկատելիորեն բարձրացավ։
Ես վճարեցի սենյակի ու վիսկիի համար, թեեւ Սկոտը ցանկանում էր բոլորն ինքը վճարել։ Ուղեւորության հենց սկզբից ես ինձ մի տեսակ վատ էի զգում, եւ համոզվեցի, որ անհամեմատ լավ եմ զգում, երբ ինքս եմ վճարում ամեն ինչի համար։ Ես ծախսում էի այն փողերը, որ մենք կուտակել էինք Իսպանիա մեկնելու համար, բայց ես գիտեի, որ Սիլվիա Բիչը ինձ միշտ պարտք կտա, եւ ես կկարողանամ լրացնել այն, ինչ հիմա ծախսում եմ։
Գարաժում, որտեղ Սկոտը թողել էր իր մեքենան, ես զարմանքով նկատեցի, որ նրա փոքրիկ «ռենո»֊ն ծածկ չունի։ Այն բեռնելու ժամանակ ճխրտել են Մարսելում, թե ինչ֊որ այլ տեղ, եւ Զելդան կարգադրել է դեն նետել ու թույլ չի տվել նոր ծածկ դնել։ Սկոտը բացատրեց, որ կինը ընդհանրապես տանել չի կարողանում ծածկած մեքենաներ, որ իրենք այդ վիճակում հասել են մինչեւ Լիոն, եւ այստեղ նրանց ետ է պահել անձրեւը։ Մնացած բոլոր տեսակետներից մեքենան լավ վիճակում էր, եւ Սկոտը վճարեց ըստ հաշվի, կանխապես փորձելով վիճարկել լվանալու, յուղելու եւ երկու լիտր քսուքի արժեքը։ Գարաժում մեքենագետը ինձ բացատրեց, որ անհրաժեշտ է փոխել մխոցային օղակները, քանի որ մեքենայի մեջ, ակներեւ է, լավ չեն լցրել բենզինն ու ջուրը։ Նա ինձ ցույց տվեց, որ մոտորը չափազանց շատ է տաքացել եւ վրայի ներկը վառվել է։ Մեքենագետը ավելացրեց, որ եթե ես կարողանամ պարոնին համոզել՝ Փարիզում օղակները փոխի, ապա ավտոն, այդ փոքրիկ հիանալի մեքենան, կծառայի ինչպես որ պետք է։
— Մսյոն ինձ թույլ չտվեց, որ նոր ծածկ դնեմ,— ասաց մեքենագետը։
— Այո՞։
— Մեքենան պետք է հարգել։
— Իհարկե։
— Դուք թիկնոցներ չե՞ք վերցրել։
— Ոչ,— ասացի,— ես ծածկի մասին չգիտեի։
— Աշխատեցեք պարոնին ստիպել, որ նա լուրջ լինի,— թախանձագին ասաց մեքենագետը,— գոնե մեքենայի նկատմամբ։
— Հմ՜մ,— ասացի ես։
Անձրեւը մեզ բռնեց մոտ մի ժամ հետո, Լիոնից հյուսիս։
Այդ օրը մենք մի տասը անգամ կանգ առանք անձրեւների պատճառով։ Դրանք անակնկալ տեղատարափ անձրեւներ էին, հաճախ բավականին տեւական։ Եթե մենք թիկնոցներ ունենայինք, ապա գարնանային անձրեւի տակ նույնիսկ հաճելի կլիներ։ Բայց հիմա մենք հարկադրված էինք թաքնվել ծառերի տակ կամ կանգ առնել ճանապարհին հանդիպող սրճարաններում։ Մենք Լիոնի հյուրանոցից վերցրած հիանալի ուտելիք ունեինք, տապակած ճուտ ու գետնասունկ, փառավոր հաց եւ մակոնյան սպիտակ գինի։ Եվ Սկոտը յուրաքանչյուր կանգառում մեծ հաճույքով էր այն խմում։ Մակոնում ես այդ հիանալի գինուց եւս չորս շիշ գնեցի ու բացում էի, երբ պետք էր։
Սկոտը թերեւս առաջին անգամն էր գինի խմում ուղղակի շշի բերանից, ուստի բերկրալից հուզմունք էր զգում հասարակաց տների կյանքին ծանոթացող մարդու նման կամ այն աղջկա նման, որն առաջին անգամ որոշել է լողանալ առանց լողազգեստի։ Բայց շուտով, կեսօրից հետո, նա սկսեց անհանգստանալ իր առողջության համար։ Նա ինձ պատմեց երկու հոգու մասին, որոնք վերջերս մահացել էին թոքերի բորբոքումից։ Նրանք երկուսն էլ մեռել էին Իտալիայում, եւ նա խորապես ցնցված էր դրանից։
Ես նրան ասացի, որ թոքերի բորբոքումը դա ուղղակի պնեւմոնիայի հին անունն է, իսկ նա պատասխանեց, թե ես դրանից ոչինչ չեմ հասկանում եւ միանգամայն սխալ եմ։ Թոքերի բորբոքումը՝ դա միայն եւ միայն եվրոպական հիվանդություն է, եւ ես դրա մասին ոչինչ չեմ կարող իմանալ, եթե նույնիսկ կարդացել եմ հորս բժշկական գրքերը, քանի որ դրանցում քննարկված են միայն զուտ ամերիկյան հիվանդությունները։ Ես ասացի, որ իմ հայրը սովորել է նաեւ Եվրոպայում։ Բայց Սկոտն հայտարարեց, որ թոքերի բորբոքումը Եվրոպայում միայն վերջերս է հայտնվել եւ իմ հայրը չէր կարող նրա մասին որեւէ բան իմացած լինել։ Նա, դրանից բացի, հայտարարեց, որ Ամերիկայի տարբեր մասերում տարբեր հիվանդություններ են լինում, եւ եթե իմ հայրը աշխատած լիներ Նյու֊Յորքում, այլ ոչ Միջին Արեւմուտքում, ապա նա ճանաչած կլիներ հիվանդությունների միանգամայն այլ գամմա։ Նա այդպես էլ ասաց՝ «գամմա»։
Ես ասացի, որ մի բանում նա ճիշտ է․ Միացյալ Նահանգների մի մասում հանդիպում են հիվանդություններ, որոնք բացակայում են մյուսում, եւ օրինակ բերեցի բորոտության համեմատաբար բարձր տոկոսը Նոր Օռլեանում ու ցածր տոկոսը՝ Չիկագոյում։ Բայց ես ասացի, որ բժիշկները սովորություն ունեն գիտելիքներ ու տեղեկություններ փոխանակելու, եւ հիմա, երբ նա խոսք բացեց այդ մասին, ես հիշում եմ, որ «Ամերիկյան բժշկական ասոցիացիայի հանդես»֊ում կարդացել եմ մի հեղինակավոր հոդված թոքերի բորբոքման վերաբերյալ Եվրոպայում, որտեղ այդ հիվանդության պատմությունը հասնում է մինչեւ Հիպոկրատի ժամանակները։ Դա նրան ստիպեց միառժամանակ լռել, եւ ես նրան համոզեցի էլի «մակոն» խմել, պնդելով, որ քիչ ալկոհոլ պարունակող սպիտակ լավ գինին փորձված միջոց է այդ հիվանդության դեմ։
Դրանից հետո Սկոտը մի քիչ ուրախացավ, բայց շուտով կրկին վհատվեց եւ հարցրեց, թե մեզ կհաջողվի՞ արդյոք որեւէ մեծ քաղաքի հասնել, նախքան նրա ջերմությունը բարձրանա ու սկսի զառանցել, որոնք, ինչպես ես նրան ասացի, իսկական, եվրոպական թոքերի բորբոքումի նշաններ են։ Այն ժամանակ ես նրան պատմեցի նույն հիվանդության մասին ֆրանսիական հանդեսում տպագրված մի այլ հոդվածի բովանդակությունը, որ ես կարդացել էի Նեյիի ամերիկյան հոսպիտալում, երբ սպասում էի ինհալյացիայի իմ հերծին։ «Ինհալյացիա» բառը մի քիչ հանգստացրեց Սկոտին։ Բայց նա կրկին հարցրեց, թե ե՞րբ կհասնենք քաղաք։ Ես ասացի, որ եթե գնանք առանց կանգառի, այնտեղ կլինենք մի քսանհինգ րոպեից կամ մի ժամվա սահմաններում։
Հետո Սկոտն ինձ հարցրեց, թե ես վախենո՞ւմ եմ մահից, եւ ես ասացի, որ հաճախ վախենում եմ, հաճախ էլ՝ առանձնապես ոչ։
Ուժեղ անձրեւ էր սկսել, եւ մենք պատսպարվեցինք մոտակա գյուղի սրճարանում։ Ես չեմ հիշում այդ երեկոյի բոլոր մանրամասնությունները, բայց երբ մենք ի վերջո հյուրանոց ընկանք,— կարծեմ Սոնի Շալոնումն էր,— այնքան ուշ էր, որ բոլոր դեղատները արդեն փակ էին։ Հենց որ հասանք հյուրանոց, Սկոտը հանվեց, անկողին մտավ։ Ինքը դեմ չէ թոքերի բորբոքումից մեռնելուն,— ասաց նա։ Միակ բանը, որ նրան անհանգստացնում է, դա նա է, թե ով կհոգա Զելդայի եւ փոքրիկ Սկոտտիի մասին։ Ես առանձնապես լավ չէի պատկերացնում, թե ինչպես կարող եմ հոգալ նրանց նկատմամբ, քանի որ ես արդեն հոգում էի իմ կնոջ՝ Հեդլիի ու փոքրիկ Բամբիի մասին, եւ դա ինձ համար միանգամայն բավական էր, եւ այսուամենայնիվ ասացի, որ ամեն ինչ կանեմ իմ ուժերի չափով, եւ Սկոտը շնորհակալություն հայտնեց։ Ես պետք է հետեւեի, որ Զելդան չխմի եւ որպեսզի Սկոտտին անգլիացի դաստիարակչուհի ունենա։
Մենք մեր հագուստը տվինք չորացնելու եւ մնացել էինք պիժամաներով։ Անձրեւը չէր դադարել, բայց սենյակը հարմարավետ էր եւ էլեկտրական լույսով ողողված։ Սկոտը պառկել էր անկողնում, որպեսզի ուժ հավաքի հիվանդության դեմ մաքառելու։ Ես բռնեցի նրա զարկերակը՝ րոպեում յոթանասուներկու, եւ շոշափեցի ճակատը՝ սառն էր։ Ես քննեցի նրան, կարգադրեցի խոր շնչել, բայց արտասովոր ոչինչ չլսեցի։
— Լսեցեք, Սկոտ,— ասացի ես,— ձեզ մոտ ամեն ինչ կարգին է։ Բայց որպեսզի չմրսեք, մի քիչ էլ պառկեցեք, ես լիմոնի հյութ ու վիսկի կպատվիրեմ եւ դուք ասպիրին էլ կխմեք, ձեզ շատ լավ կզգաք եւ նույնիսկ հարբուխ էլ չեք ստանա։
