Changes
/* Կախարդական գիշեր Վոլգայի վրա */
― Իսկ տառեր կարո՞ղ եք։ Նույնպե՞ս չեք կարող։ Բոլորովին վատ է։ Չէ՞ որ մենք նկարիչներ ենք։ Երկու օր կարելի է մի կերպ քարշ տալ, իսկ հետո դուրս կնետեն։ Այդ երկու օրվա ընթացքում մենք պետք է կարողանանք անել այն ամենը, ինչ հարկավոր է մեզ։ Դրությունը փոքր֊ինչ բարդացել է։ Ես իմացա, որ աթոռները գտնվում են ռեժիսյորի նավասենյակում։ Բայց դա էլ վերջիվերջո սարսափելի չէ։ Կարևորն այն է, որ մենք շոգենավի վրա ենք։ Մինչև մեզ դուրս նետելը բոլոր աթոռները զննված պետք է լինեն։ Այսօր արդեն ուշ է։ Ռեժիսյորը քնած է նավասենյակում։
==Անմաքուր զույգ==
Մարդիկ դեռ քնած էին, բայց գետն ապրում էր ցերեկվա պես։ Անցնում էին լաստեր՝ գերանների վիթխարի դաշտեր՝ վրան խրճիթներ։ Փոքրիկ, չար մի բուքսիր, որի անվային պատյանի վրա կամարաձև գրված էր անունը՝ «Մրրիկների հրամայող», ետևից քարշ էր տալիս շարքով իրար կապած երեք նավթի բեռնանավ։ Ներքևից վազելով անցավ արագավազ փոստատար «Կարմիր Լատվիան»։ «Սկրյաբինը» անցավ հողահան քարավանից և, շերտավոր ձողով խորությունը չափելով, սկսեց աղեղ գծել, շուռ գալով հոսանքին հակառակ։
Շոգենավի վրա սկսեցին արթնանալ։ «Բարմինո» նավակայանի վրա թռավ շպագատով կշռաքարը։ Այդ կարթաթելով նավակայանի մարդիկ դեպ իրենց քաշեցին կապելու ճոպանի հաստ ծայրը։ Պտուտակներն սկսեցին պտտվել հակառակ կողմը։ Գետի կեսը լցվեց շարժուն փրփուրով։ «Սկրյաբինը» սկսեց դողալ պտուտակի շեշտակի հարվածներից և ամբողջ կողքով հպվեց նավամատույցին։ Դեռ վաղ էր։ Ուստի որոշեցին խաղարկությունն սկսել ժամը տասին։
«Սկրյաբինի» վրա ծառայությունն սկսվեց ճշտապահորեն ճիշտ ժամը իննին, ասես ցամաքի վրա լինեին։ Ոչ ոք չդավաճանեց իր սովորություններին։ Նա, ով ցամաքում էլ ուշանում էր գործից, ուշանում էր և այստեղ, թեև քնել էր հենց հիմնարկում։ Ֆինժողկոմատի շարժական հաստիքները բավական շուտ ընտելացան նոր ապրելակերպին։ Ցրիչներն ավլում էին նավասեյնակները նույն անտարբերությամբ, որով ավլում էին Մոսկվայի գրասենյակները։ Հավաքարարները թեյ էին բաժանում, վազեվազ թուղթ էին տանում մատենագրություից անձնական սեղան, բնավ չզարմանալով, որ անձնական սեղանը տեղավորված է նավախելում, իսկ մատենագրությունը ցռուկի վրա։ Փոխադարձ հաշիվների նավասենյակից լսվում էր համրիչնեերի կաստանյետային չխկչխկոցը և արիֆմոմետրի կրճտոցը։ Նավապետի խցիկի առջև ինչ֊որ մեկին շշպռում էին։
Մեծ կոմբինատորը վերին տախտակամածի վրա ոտքերն այրելով, քայլում էր կումաչի նեղ ու երկար շերտի շուրջը, նրա վրա ներկոտելով լոզունգ, որի տեքստը ամեն րոպե ստուգում էր թղթի վրա գրածի հետ։
«Բոլորդ դեպի խաղարկություն։ Յուրաքանչյուր աշխատավոր իր գրպանում պետք է ունենա պետփոխառության պարտատոմս»։
Մեծ կոմբինատորը շատ էր ջանում, բայց ընդունակությունների բացակայությունն այնուամենայնիվ զգացնել էր տալիս իրեն։ Գրածի ներկը ներքև հոսեց, և կումաչի մի կտորն ասես անհուսալիորեն փչացավ։ Այդ ժամանակ Օստապը, աշակերտ Կիսայի օգնությամբ, կտորը թարս շուռ տվեց ու նորից սկսեց ներկել։ Այժմ նա զգույշ էր։ Նախքան տառը նկարելը, նա կավճոտած թելով երկու զուգահեռ գծեր դրոշմեց և, կամացուկ հայհոյելով անմեղ Վորոբյանինովին, անցավ բառերի պատկերմանը։
Իպոլիտ Մատվեևիչը բարեխղճորեն կատարում էր աշակերտի պարտականությունները։ Նա վազում էր ներքև տաք ջուր բերելու, սոսինձ էր հալում, փռշտալով ներկեր էր լցնում դույլի մեջ և քծնանքով նայում խստապահանջ նկարչի աչքերին։ Պատրաստի և չորացած լոզունգը կոնցեսիոներները իջեցրին ներքև և կպցրին նավակողին։
Օստապին վարձող հաստլիկը ափ վազեց և այնտեղից նայում էր նոր նկարչի աշխատանքին։ Լոզունգի տառերը զանազան հաստության էին և փոքր֊ինչ մի կողմի թեքված։ Սակայն, ելք չկար, ստիպված էին դրանով էլ բավարարվել։
Ափ իջավ փողային նվագախումբը և սկսեց կրակոտ մարշեր նվագել։ Ձայնի վրա ամբողջ Բարմինից երեխաներ թափվեցին, իսկ նրանց ետևից խնձորի այգիներից շարժվեցին տղամարդիկ և կանայք․․․ Նվագախումբը թնդացրեց օդը այնքան ժամանակ, մինչև որ խաղարկության հանձնաժողովի անդամները ափ իջան։ Սկսվեց միտինգ։ Կորոբկովի թեյարանի պատշգամբից հոսել սկսեցին զեկուցման առաջին հնչյունները՝ միջազգային դրության մասին։
Կոլումբականները, հավաքույթին նայում էին շոգենավից։ Այնտեղից երևում էին երկյուղծությամբ պատշգամբից փոքր֊ինչ հեռու կանգնած կանանց սպիտակ գլխակապերը, հռետորին ունկնդրող մուժիկների անշարժ բազմությունը և ինքը հռետորը, որ ժամանակ առ ժամանակ թափահարում էր ձեռքերը։ Ապա նվագեց երաժշտախումբը։ Նվագախումբը շուռ եկավ և, նվագը չդադարեցնելով, շարժվեց դեպի կամրջակը։ Նրա հետևից շարժվեց ամբոխը։
Խաղարկության ապարատը մեթոդիկորեն դուրս էր նետում թվերի կոմբինացիաներ։ Անիվները պտտվում էին, հրապարակում էին համարներ, բարմինցիները նայում էին ու լսում։
Մի րոպեով ներս վազեց Օստապը, համոզվեց, որ շոգենավի բոլոր բնակիչները նստած են խաղարկության դահլիճում, և նորից վազեց տախտակամած։
― Վորոբյանինո՛վ, ― շշնջաց նա, ― շտապ մի գործ կա գեղարվեստական մասի գծով։ Գնացեք առաջին կարգի միջանցքի ելքի մոտ և կանգնեք։ Մեկն ու մեկը մոտենալիս կլինի՝ բարձրաձայն երգեցեք։
Ծերուկը շշմեց։
― Ի՞նչ երգեմ։
― Համենան դեպս ո՛չ «Աստված, պահիր թագավորին»։ Որևէ կրքոտ երգ․ «Յաբլոչկա» կամ «Գեղեցկուհու սիրտը»։ Բայց զգուշացնում եմ, եթե ժամանակին չսկսեք ձեր արիան․․․ Սա ձեզ համար էքսպերիմենտալ թատրոն չէ։ Գլուխդ կպոկեմ։
Մեծ կոմբինատորը բոբիկ ոտքերը քստքստացնելով, դուրս վազեց բալագույն պանելներով պատած միջանցքը։ Միջանցքի վերջում դրված մեծ հայելին մի պահ անդրադարձրեց նրա կերպարանքը։ Նա կարդաց դռան վրայի տախտակիկը․
::::::::::::::Նիկ․ Սեստրին
::::::::::::«Կոլումբ թատրոնի ռեժիսյոր
Հայելին մաքրվեց։ Հետո նրա վրա կրկին հայտնվեց մեծ կոմբինատորը։ Նա ձեռքին բռնած ուներ ճկած ոտքերով մի աթոռ։ Նա սլացավ միջանցքով, դուրս եկավ տախտակամած և, հայացքներ փոխանակելով Իպոլիտ Մատվեևիչի հետ, աթոռը տարավ վերև, ղեկակալի խցիկը։ Ապակեպատ խցիկում ոչ ոք չկար։ Օստապը նավախել տարավ աթոռը և խրատական տոնով ասաց․
― Աթոռն այստեղ կմնա մինչև գիշեր։ Ես ամեն ինչ մտածել եմ։ Այստեղ գրեթե ոչ ոք չի լինում, մեզանից բացի։ Եկեք աթոռը ծածկենք պլակատներով, մթնելուն պես հանգիստ կծանոթանանք նրա բովանդակության հետ։
Մի րոպե անց ֆաներե թերթերի և կումաչի տակ կորած աթոռն այլևս չէր երևում։
Ոսկու տենդը նորից համակեց Իպոլիտ Մատվեևիչին։
― Իսկ ինչո՞ւ չտանենք մեր նավասենյակը, ― հարցրեց նա անհամբեր։ ― Մենք հենց հիմա էլ կաբցեինք այն։ Եվ եթե ադամանդները գտնեինք, անմիջախես ափ․․․
― Իսկ եթե չգտնեի՞նք։ Այդ դեպքո՞ւմ։ Ինչ անենք աթոռի հետ։ Թե, մի գուցե ետ տանենք քաղաքացի Սեստրինին և քաղաքավարի ասենք՝ «Ներեցեք, մենք գողացել էինք ձեր աթոռը, բայց դժբախտաբար, մեջը բան չգտանք, այնպես որ ետ ստացեք փոքր֊ինչ փչացած վիճակում»։ Այդպե՞ս կվարվեիք։
Մեծ կոմբինատորը իրավացի էր, ինչպես միշտ։ Իպոլիտ Մատվեևիչը շփոթվածությունից սթափվեց միայն այն պահին, երբ տախտակամածից լսվեցին Էսմարխի գավաթների և գարեջրի շշերի վրա կատարվող նախերգանքի հնչյունները։
Այդ օրվա խաղարկության գործարքներն ավարտվեցին։ Հանդիսականները տեղավորվեցին ափի լանջերին և սպասածից ավելի աղմուկով էին արտահայտում իրենց հավանությունը դեղատնա֊նեգրական անսամբլին։ Գալկինը, Պալկինը, Մալկինը, Չալկինը և Զալկինդը հպարտորեն նայում էին, կարծես ասելով․ «Այ տեսնո՞ւմ եք։ Իսկ դուք պնդում էիք, թե լայն մասսաները չեն հասկանա։ Արվե՜ստը, նա միշտ էլ տեղ է հասնում»։
Ապա հանպատրաստից շինած բեմի վրա կոլումբցիները մի թեթև վոդևիլ խաղացին՝ երգերով ու պարերով, որի բովանդակությունն այն էր, թե ինչպես Վավիլան շահեց հիսուն հազար ռուբլի և ինչ դուրս եկավ դրանից։ Նիկսեստրինյան կոնստրուկտիվիզմի կապանքները դեն նետած արտիստները խաղում էին ուրախ, պարում էին եռանդուն և երգում դուրեկան ձայներով։ Ափը միանգամայն բավարարված էր։
Երկրորդ համարով ելույթ ունեցավ վիրտուոզ բալալայկա նվագողը։ Ափը ծածկվեց ժպիտներով։
«Տիրուհի, տիրուհի, ― կտկտացնում էր վիրտուոզը, ― իմ սիրուհի֊ տիրուհի»։
Բալալայկան շարժման մեջ դրվեց։ Նա թռչում էր արտիստի մեջքի հետևը, և մեջքի ետևից լսվում էր՝ «Թե որ աղան շղթա ունի, ասել է՝ ժամացույց չունի»։ Նա օդ էր թռչում և իր կարճատև թռիչքի ընթացքում բավական դժվարին վարիացիներ էր բաց թողնում։
Հասավ Ժորժետտա Տիրասպոլկիխի հերթը։ Նա իր հետ մի երամակ սարաֆան հագած աղջիկներ դուրս բերեց։ Համերգը վերջացավ ռուսական պարերով։
Մինչ «Սկրյաբինը» կպատրաստվեր հետագա նավարկման, մինչ կապիտանը խողովակի միջով կբանակցեր մեքենայական բաժանմունքի հետ և նավի հնոցները կբոցկլտային՝ ջուրը տաքացնելով, փողային նվագախումբը նորից ափ իջավ և ի բավականություն բոլորի սկսեց նվագել պարեղանակներ։ Գոյացան գեղատեսիլ, շարժուն խմբեր։ Մայր մտնող արևը ծիրանագույն մեղմ լույս էր ուղարկում։ Վրա հասավ կինոնկարահանումների իդեալական ժամը։ Եվ իրոք, օպերատոր Պոլկանը, հորանջելով, դուրս եկավ նավասենյակից։ Վորոբյանինովը, որն արդեն ընտելացել էր ընդհանուրի աշակերտ լինելու իր ամպլուային, Պոլկանի ետևից զգուշությամբ տանում էր նկարահանման ապարատը։ Պոլկանը մոտեցավ նավակողին և շրջահայեց ափը։ Այնտեղ կանաչի վրա պարում էին զինվորական պոլկա։ Ջահել աղջիկները բոբիկ ոտքերով այնպես ուժգին էին դոփում, ասես ուզում էին ճեղքել մեր մոլորակը։ Աղջկերքը լողում էին։ Ափի դարավանդներում և վայրէջքների վրա տեղավորվել էին հանդիսականները։ «Ավանգարդ» խմբի ֆրանսիական կինոօպերատորն այստեղ երեք օրվա աշխատանք կգտներ։ Մինչդեռ Պոլկանը, առնետի աչքերը ափով մեկ սահեցնելուց հետո, անմիջապես շուռ եկավ, յորդայով մոտ վազեց «հանձնաժաղովի» նախագահին, դեմ արեց նրան ճերմակ պատին, ձեռքը մի գիրք խոթեց և, խնդրելով չշարժվել, երկար ու սահուն պտտում էր ապարատի բռնակը։ Հետո նա քաշվող նախագահին տարավ նավախել և նկարահանեց մայրամուտի ֆոնի վրա։
Նկարահանումն ավարտելով, Պոլկանը ուռած֊փքված հեռացավ ու փակվեց իր նավասենյակում։
Շչակը նորից ոռնաց, և արևը նորից փախավ վախեցած։ Վրա հասավ երկրորդ գիշերը։ Շոգենավը պատրաստ էր մեկնելու։
Օստապը ահուդողով մտորում էր վաղվա օրվա մասին։ Նա ստվարաթղթից կտրելու էր սերմնացանի կերպարանք, որը պարտատոմսեր է շաղ տալիս։ Մեծ կոմբինատորի ուժերից վեր էր գեղարվեստական այդ քննությունը։ Եթե Օստապը մի կերպ տառերից գլուխ էր հանում, ապա սերմնացանի գեղարվեստական պատկերման համար արդեն ոչ մի ռեսուրս չէր մնացել։
― Ուրեմն, ի նկատի ունեցեք, ― զգուշացնում էր հաստլիկը, ― Վասյուկիից դենը մենք սկսում ենք երեկոյան խաղարկությունները, և առանց տրանսպարանտի ոչ մի կերպ յոլա գնալ չենք կարող։
― Խնդրեմ չանհանգստանաք, ― հայտարարեց Օստապը, հույսն ավելի շուտ դնելով ոչ թե վաղվա առավոտվա, այլ այսօրվա երեկոյի վրա, ― տրանսպարանտը կլինի։
Վրա հասավ աստղալից, քամի գիշերը։ Խաղարկության տապանի բնակիչները քնեցին։
Խաղարկության հանձնաժողովի առյուծները խոր քուն էին մտել։ Քնել էին անձնական սեղանի գառնուկները, հաշվապահության այծերը, փոխադարձ հաշիվների բաժնի ճագարները, հնչյունային ձևավորման բորենիներն ու չախկալները, մեքենագրական բյուրոյի աղունիկները։
Չէր քնել միայն անմաքուր զույգը։ Մեծ կոմբինատորը դուրս ելավ իր նավասենյակից գիշերվա ժամը մեկի մոտերքը։ Նրանք բարձրացան վերին տախտակամածը և անլսելի մոտեցան ֆաներե թերթերի տակ թաքցրած աթոռին։ Ծածկույթը զգուշությամբ դեն նետելով, Օստապը ոտների վրա դրեց աթոռը, ծնոտները սեղմելով, տափակբերանով պատռեց վրայի կարը և ձեռքը կոխեց նստելատեղի տակ։
Քամին սուրում էր վերին տախտակամածով։ Երկնքում թեթևակի շարժվում էին աստղերը։ Ոտքերի տակ, խոր ներքևում, ճողփում էր սև ջուրը։ Ափերը չէին երևում։ Իպոլիտ Մատվեևիչը դողում էր։
― Կա՛, ― ասաց Օստապը խեղդված ձայնով։
:::::::::: Տեր Ֆյոդորի նամակը
:::Գրված Բաքվում «Արժեք» կահավորված սենյակներից
::::::Գավառական N քաղաքում ապրող իր կնոջը
Թանկագին և անգին իմ Կատյա։
Ժամ առ ժամ մոտենում ենք մեր բախտավորությանը։ Գրում եմ քեզ «Արժեք» կահավորված սենյակներից, այն բանից հետո, երբ գործով եղա բոլոր տեղերը։ Բաքուն շատ մեծ քաղաք է։ Այստեղ, ասում են, նավթ են հանում, բայց այնտեղ պետք է գնալ էլեկտրական գնացքով, իսկ ես փող չունեմ։ Գեղատեսիլ քաղաքը ողողվում է Կասպից ծովով։ Դա իրոք իր չափերով շատ մեծ ծով է։ Սարսափելի շոգ է այստեղ։ Մի ձեռքիս վերարկուն է, մյուսին՝ պիջակը, էլի շոգ է։ Ձեքերս քրտնում են։ Մի գլուխ թեյ եմ խմում։ Իսկ փող համարյա թե չկա։ Բայց ոչինչ, հոգյակդ իմ Կատերինա Ալեքսադրովնա, շուտով բազում քանակությամբ փող կունենանք։ Կլինենք ամենուրեք, իսկ հետո ուզածիդ պես բնակություն կհաստատենք Սամարայում, մեր փոքրիկ գործարանի մոտերքը, և մրգօղի կխմենք։ Սակայն, մոտենանք խնդրին։
Բաքու քաղաքն իր աշխարհագրական դիրքով և ազգաբնակչության քանակով զգալիորեն գերազանցում է Ռոստով քաղաքին։ Սակայն իր շարժումով զիջում է Խարկով քաղաքին։ Այլազգիներն այստեղ բազում են։ Մանավանդ շատ հայեր կան և պարսիկներ։ Այստեղից, սիրելիս, մինչև Թուրքիա հեռու չի։ Եղա և շուկայում, և տեսա բազում թուրքական ապրանքներ ու շալեր։ Ուզեցա քեզ համար որպես նվեր մուսուլմանական մի ծածկոց գնել, համա փող չկար։ Մտքովս անցավ, որ երբ հարստանանք (իսկ դրան հաշված օրեր են մնացել) այն ժամանակ էլ հնարավոր կլինի մուսուլմանական ծածկոց գնել։
Օ՜խ, տիրուհի, մոռացա քեզ գրել երկու ահավոր դեպքի մասին, որ պատահեց ինձ հետ Բաքու քաղաքում․ 1) քո եղբոր, հացթուխի պիջակը ձեռքիցս ընկավ ծովը և 2) շուկայում սապատավոր մի ուղտ թքեց վրաս։ Այդ երկու պատահարներն ինձ անասելի զարմացրին։ Ինչո՞ւ են իշխանությունները թույլ տալիս նման անվայել արարմունքներ եկվոր ուղևորների նկատմամբ, մանավանդ, որ ես ուղտին ձեռք չտվեցի, այլ նույնիսկ հաճելի բան արեցի՝ ճիպոտով խտուտ տվի քթածակերի մեջ։ Իսկ պիջակը ամբողջ համայնքով վրա էին տվել բռնելու, հազիվ բռնեցին, բայց արի տես, որ դուրս եկավ ամբողջովին նավթոտած։ Չգիտեմ, թե ինչ եմ ասելու քո եղբորը, հացթուխին։ Դու, աղունիկս, առայժմ լեզուդ քեզ պահիր։ Դեռ ճաշո՞ւմ է Եվստիգնեևը։
Նամակը վերստին կարդացի և տեսա, որ գործի մասին դեռ ոչինչ չեմ գրել։ Ինժեներ Բռունսը իրոք որ աշխատում է Ազնեֆտում։ Միայն թե հիմա նա Բաքու քաղաքումը չէ։ Արձակուրդ է գնացել Բաթում քաղաքը։ Նրա ընտանիքը մշտապես բնակվում է Բաթումում։ Այստեղ ես խոսեցի մի քանիսի հետ, և նրանք ասում են, թե իրոք, Բռունսի ողջ կահույքը Բաթումումն է գտնվում։ Այնտեղ նա ապրում է ամառանոցում՝ Կանաչ Հրվանդանում, կա մի այդպիսի ամառանոցային տեղ (թանկ տեղ է, ասում են)։ Այստեղից մինչև Բաթում ճանապարհածախսն արժե 15 ռուբլի և մի քանի կոպեկ։ Ուղարկիր հեռագրով այստեղ քսան, Բաթումից ամեն ինչի մասին կհեռագրեմ։ Քաղաքում լուր տարածիր, որ ես դեռ մինչև օրս գտնվում եմ Վորոնեժում՝ մորաքրոջս անկողնու մոտ։
::::::::::::::::::Հավետ քո ամուսին Ֆեդյա։
Հետ գրոց․ Նամակը փոստարկղ տանելիս, «Արժեքի» համարներում գողացան ինձանից քո եղբոր, հացթուխի, վերարկուն։ Մեծ վշտի մեջ եմ։ Լավ է, որ հիմա ամառ է։ Դու եղբորդ ոչինչ մի ասի։
==Ծանոթագրություններ==
<references/>
