Changes
/* Գլուխ տասներեքերորդ։ Մի քանի թվեր */
=== Գլուխ տասներեքերորդ։ Մի քանի թվեր ===
Մի քանի րոպեից հետո մենք արդեն նստել էինք սրահում, բազմոցների վրա, և սիգար էինք ծխում։ Նավապետ Նեմոն ինձ տվեց այն գծագրերր, որոնք պատկերացնում էին «Նաուտիլուսը» երկարության ու լայնության կտրվածքով։ Այնուհետև նա սկսեց իր բացատրությունը։
― Ահա, պարոն պրոֆեսոր, այն նավի ուրվագծերը, որտեղ գտնվում եք դուք։ Սա երկար մի պլան է՝ կոնաձև ծայրերով։ Իր ձևով նա նման է սիգարին, իսկ այդ ձևը Լոնդոնում լավագույնն է համարվում նման նավերի վերաբերմամբ։ Գլանի ամբողջ երկարությունը հավասար է ճիշտ յոթանասուն մետրի, իսկ ամենամեծ լայնությունը (մեջտեղում)՝ ութ մետրի։ Ես չեմ պահպանել այն հարաբերությունը, որ սովորաբար պահպանվում է արագընթաց նավերի երկարության ու լայնության միջև, այսինքն երբ երկարությունը տասն անգամ ավելի է լինում լայնությունից։ Սակայն իմ ընտրած երկարության ու լայնության հարաբերությունն այնպես է, որ նավն առջևից այնքան էլ մեծ դիմադրության չի հանդիպում, և դուրս մղվող ջուրը չի արգելակում նրա ընթացքը։ Այս տվյալներն արդեն ձեզ թույլ են տալիս հաշվելու «Նաուտիլուսի» մակարդակն ու ծավալը։ Նրա մակարդակը կազմում է ճիշտ հազար տասնմեկ ամբողջ քառասունհինգ հարյուրերորդական քառակուսի մետր, ծավալը՝ հազար հինգ հարյուր ամբողջ երկու տասնորդական խորանարդ մետր։ Սրանից հետևում է, որ ամբողջովին ջրասույզ լինելու դեպքում նավը դուրս է մղում հազար հինգ հարյուր խորանարդ մետր կամ նույնքան տոննա ջուր։
Այս սուզանավի պլանը կազմելիս ես հետապնդում էի հետևյալ նպատակը.— այնպես անելէ որ «Նաուտիլուսը» ծովում ինը տասներորդ մասով լինի ջրի տակ և տասներորդ մասով– ջրից դուրս։ Նման պայմաններում նավը պետք է դուրս մղեր իր ծավալի ինը տասներորդ մասի չափ ջուր, կամ հազար երեք հարյուր հիսունվեց ամբողջ քառասունութ հարյուրերորդական խորանադ մետր ջուր և կշռեր նույնքան տոննա։ Ուրեմն ես պետք է այնպես անեի, որ նավի ծանրությունը դրանից ավելի չլիներ։
«Նաուտիլուսն» ունի երկու մաս, ներքին և արտաքին։ Այդ մասերը միացած են երկաթե գերաններով, որոնք ունեն «T» տառի ձևը։ Գերաններն արտասովոր ամրություն են տալիս նավին։ Հիրավի, այդպիսի կառուցվածքի շնորհիվ, «Նաուտիլուսը» դատարկ լինելու դեպքում նույնպիսի դիմադրություն ունի, ինչ որ այն դեպքում, երբ նա ասենք թե լցված լինի ջրով․ նավի կառուցվածքը չափազանց ամուր է և ծովային ոչ մի փոթորիկ և ալեկոծություն սարսափելի չէ նրա համար։
Հիշված երկու մասերը բաղկացած են պողպատյա թերթերից, որոնք չափազանց դիմացկուն են։ Ներքին մասի թերթերի հաստությունը հավասար է մոտավորապես հինգ սանտիմետրի, իսկ այդ մասի ծանրությունը՝ երեք հարյուր իննսունչորս ամբողջ և իննսունվեց հարյուրերորդական տոննայի։ Արտաքին մասը, որ ունի հիսուն սանտիմետր բարձրություն և քսանհինգ սանտիմետր լայնություն և կշռում է վաթսուներկու տոննա, ապա մեքենաները, բեռը, մնացած ամբողջ կահավորանքը, սարքավորումը, ներքին միջնորմներն ու հենարանները․ այս ամենը միասին վերցրած կշռում է ինը հարյուր վաթսունմեկ ամբողջ հիսուներկու հարյուրերերդական տոննա, որ ներքին մասի երեք հարյուր իննսունչորս ամբողջ իննսունվեց հարյուրերորդական տոննայի հետ միասին կազմում է նավի ընդհանուր ծանրությունը՝ հազար երեք հարյուր հիսունվեց ամբողջ քառասունութ հարյուրերորդական տոննա։ Հասկացա՞ ք։
— Հասկացա։
— Այսպես ուրեմն,— շարունակեց նավապետը,— երբ «Նաուտիլուսը» գտնվում է ջրի երեսին, այդչափ բեռնվածության դեպքում ջրից դուրս է գալիս մեկ տասներորդ մասով։ Հետևաբար, եթե նավում լինեին պահամաններ այդ տասներորդ մասի տարողությամբ, այսինքն հարյուր հիսուն ամբողջ յոթանասուներկու հարյուրերորդական տոննա տարողությամբ, և եթե այդ պահամանները լցվեին ջրով, ապա «Նաուտիլուսը», որ դուրս է մղում հազար հինգ հարյուր խորանարդ մետր ջուր, կամ որ միևնույն է, կշռում է հազար հինգ հարյուր յոթ տոննա, ամբողջովին շրասույզ կլիներ։ Հենց այդպես էլ լինում է գործնականում։ «Նաուտիլուսն» ունի պահամաններ, որոնք տեղավորված են նրա ներքին մասում։ Բավական է բաց անել ծորակները, և այդ պահամանները լցվում են ջրով ու նավն ամբողջովին ջրասույզ է լինում, իր վերին մասով հավասարվելով ծովի մակերևույթին։
— Շատ գեղեցիկ, նավապետ։ Բայց իմ կարծիքով հենց այստեղից են սկսվում գլխավոր դժվարությունները։ Անշուշտ դուք կարող եք ջրասույզ լինել այնքան, որ «Նաուտիլուսի» ոչ մի սանտիմետրը ջրից դուրս չմնա։ Սակայն, երբ ձեր նավը խորն է իջնում, մի՞թե ուժեղ դիմադրության չի հանդիպում։ Մի՞թե այդ ճնշումը նավը վարից վեր չի մղում այնպիսի ուժով, որը կազմում է մոտավորապես մեկ մթնոլորտ ջրի յուրաքանչյուր երեսուներկու ոտնաչափ շերտի վրա, կամ այլ կերպ ասած՝ այնպիսի ուժով, որը հավասար է մեկ քառակուսի սանտիմետրի վրա մեկ կիլոգրամի ճնշման։
– Միանգամայն ճիշտ է, պրոֆեսոր։
― Այդ դեպքում, եթե դուք ամբողջ «Նաուտիլուսը» չեք լցնում ջրով, ապա ես չգիտեմ, թե նավն ինչպես է ջրասույզ լինում։
― Պարոն պրոֆեսոր,— ասաց նավապետ Նեմոն,— չպետք է շփոթել ստատիկան և դինամիկան, թե չէ կարող են լուրջ սխալներ լինել։ Օվկիանոսի խորքերը մտնելու համար այնքան էլ բարդ աշխատանք չի պահանջվում։ Հետևեցեք իմ դատողությունների ընթացքին։
― Ես ուշադրությամբ լսում եմ ձեզ։
― Ինչքա՞ն պետք էր ավելացնել «Նաուտիլուսի» ծանրությանը, որպեսզի նա իջներ ծովերի խորքը։ Այդ բանը պարզելու համար ես պետք է հաշիվ անեի, թե ինչքան է ծովի վերին շերտերի ճնշումն այս կամ այն խորության ստորին շերտերի վրա։
― Դա ակներև է, նավապետ։
― Սակայն, թեև չի կարելի ժխտել, որ ջուրը սեղմվելու հատկություն ունի, բայց և այնպես, այդ հատկությունը խիստ սահմանափակ է։ Եվ իսկապես, նորագույն տվյալների համաձայն, ճնշումը մեկ մթնոլորտով ավելանալու դեպքում, այսինքն՝ երեսուն, ոտնաչափ խորությամբ, ջուրը սեղմվում է չորս հարյուր երեսունվեց տասը միլիոներորդ մասով։ Հազար մետը խորությամբ ջրասույզ լինելու, համար պետք է հաշվի առնել հազար մետր բարձրությամբ ջրային սյան ճնշումից, այսինքն հարյուր մթնոլորտ ճնշումից առաջացող՝ ծավալի փոքրացումը։ Այս դեպքում ծավալի փոքրացումն արտահայտվում է չորս հարյուր երեսունվեց հարյուրերորդականով։ Հետևաբար, նավի կշիռը պետք է ավելանա մինչև հազար հինգ հարյուր տասներեք ամբողջ յոթանասունյոթ հարյուրերորդական տոննա՝ հազար հինգ հարյուր յոթ ամբողջ երկու տասնորդական նորմալ կշռի փոխարեն։ Այսպիսով հարկավոր կլինի նավի ծանրությունն ավելացնել ընդամենը վեց ամբողջ հիսունյոթ հարյուրերորդական տոննայով։
— Ընդամե՞նը։
— Այո, պարոն Արոնաքս, իսկ այս հաշիվը դժվար չէ ստուգել։ Հետո, ես ունեմ պահեստի պահամաններ հարյուր տոննա տարողությամբ։ Դրանց շնորհիվ ես կարող եմ ավելի խորը ջրասուզվել։ Ջրի երեսը բարձրանալու համար բավական է, որ ես դատարկեմ այդ լրացուցիչ պահամանների ջուրը։ Իսկ եթե ուզում եմ, որ «Նաուտիլուսի» մեկ տասներորդ մասը դուրս գա ջրից ամբողջովին դատարկում եմ բոլոր ամբարները։
Ես էլ ի՞նչ կարող էի առարկել այդ դատողությունների դեմ, որոնք հիմնվում էին ստույգ թվերի վրա։
— Ես ընդունում եմ ձեր փաստարկումները, նավապետ,― ասացի ես,— և իսկապես, ծիծաղելի կլիներ դրանք վիճելի դարձնել այն ժամանակ, երբ գործնական կյանքն ամեն օր հաստատում է դրանց ճշտությունը։ Սակայն իմ մեջ առաջանում է մի կասկած ևս։
― Ի՞նչ կասկած։
Երբ դուք ջրասուզվում եք հազար մետր խորությամբ, «նաուտիլուսի» պատերի վրա հարյուր մթնոլորտ ճնշում է լինում։ Հետևաբար, եթե դուք, գտնվելով այդչափ խորը, ցանկանաք դատարկել պահամանները, որպեսզի ձեր նավը թեթևանա և բարձրանա ծովի երեսը, ապա պահամաններից ջուրը դատարկող պոմպերի վրա կլինի լրացուցիչ ճնշում, յուրաքանչյուր քառակուսի սանտիմետրի վրա հարյուր կիլոգրամ։ Իսկ դա պոմպերից կպահանջի այնպիսի հզորություն․․․
— Որը կարող է տալ միայն էլեկտրականությունը,— ընդհատեց ինձ նավապետ Նեմոն։— Կրկնում եմ, պրոֆեսոր, իմ մեքենաների հզորությունը համարյա անսահման է։ «Նաուտիլուսի» պոմպերն արտասովոր ուժ ունեն։ Դրանում դուք պետք է համոզվեիք այն ժամանակ, երբ իմ պոմպերի ուժով ջրի սյուները, ինչպես ջրվեժ, թափվեցին «Աբրահամ Լինկոլնի» տախտակամածի վրա։ Սակայն, որպեսզի իմ մարտկոցները չծանրաբեռնեմ լրացուցիչ պահամաններով, ես դրանցով օգտվում եմ միայն այն դեպքերում, երբ ուզում եմ ջրասույզ լինել հազար հինգ հարյուրից մինչև երկու հազար մետր։ Իսկ եթե խելքիս փչում է այցելել օվկիանոսի ամենախորը մասերը՝ ութ֊տասը հազար մետր դեպի ցած, ապա ես դիմում եմ ուրիշ միջոցների, որոնք թերևս ավելի բարդ, սակայն հուսալի են, ինչպես և իմ թված մյուս միջոցները։
— Այսի՞նքն, նավապետ։
— Որպեսզի ձեզ համար այդ հասկանալի լինի, ես պետք է նախ պատմեմ, թե ինչպես եմ կառավարում «Նաուտիլուսը»։
— Ես անհամբերությամբ ուզում եմ իմանալ այդ։
— Նավը դեպի աջ կամ դեպի ձախ տանելու համար, կամ ուրիշ խոսքով, նրան հորիզոնական ընթացք տալու համար ես օգտագործում եմ սովորական մի ղեկ, որ գտնվում է նավախելի մոտ։ Այդ ղեկը գործում է անիվի և պարանի միջոցով։ Սակայն «Նաուտիլուսը» կարելի է ուղղել նաև դեպի վերև ու ներքև, որի համար օգտագործվում են նավի կողքերին, ջրագծի մոտ գտնվող երկու հատուկ մասեր։ Սրանք վերև ու ներքև են շարժվում նավի ներսում գտնվող լծակների միջոցով։ Երբ հիշված մասերը զուգահեռական դիրք են ընդունում ողնուցի հետ, «Նաուտիլուսը» գնում է հորիզոնական ուղղությամբ։ Երբ նրանք թեքված են, «Նաուտիլուսը», նայած այղ թեքման աստիճանին, իջնում է թեք կամ բարձրանում թեք գծով, իսկ այդ գծի երկարությունն ամբողջովին կախված է իմ ցանկությունից։ Դեռ ավելին, եթե ես ուզում եմ արագացնել վերելքը, կանգնեցնում եմ պտուտակը և ջրի ճնշման շնորհիվ «Նաուտիլուսը» բարձրանում է վեր, ինչպես ջրածնով լցված օդապարիկ։
― Կեցցեք, նավապետ,— բացականչեցի ես,— սակայն ջրասույզ եղած «Նաուտիլուսը» կուրորե՞ն է կառավարվում։
— Բոլորովին ոչ։ «Նաուտիլուսի» տախտակամածում, նրա առջևի մասում կառուցված է հատուկ տեղ ղեկավարի համար։ Այնտեղ տեղավորված լուսացույցներն ունեն ոսպնյակներ։
— Եվ այդ ապակիները դիմադրո՞ւմ են ճնշումներին։
— Այո՛։ Բյուրեղապակին, որ կարող է փշրվել վայր ընկնելուց կամ ցնցումից, միևնույն ժամանակ որոշ դեպքերում բավականաչափ ամուր է լինում" 1864 թվականին, երբ Հյուսիսային ծովում էլեկտրական լույսի տակ ձուկ որսալու փորձեր էին կատարվում, յոթ միլիմետր հաստությամբ բյուրեղապակյա թիթեղները դիմացան տասնվեց մթնոլորտ ճնշման։ Իսկ այն ապակիները, որ ես եմ օգտագործում, ունեն մինչև քսանմեկ սանտիմետր հաստություն, այսինքն երեսուն անգամ ավելի հաստ են։
— Ես հասկացա։ Սակայն տեսանելիությունն ապահովելու համար շատ ուժեղ լույս է հարկավոր, այնպես որ, հարց է ծագում, թե ինչպես օվկիանոսի մթին խորքերում․․․
— Ղեկի ձեղնախցիկի հետևում տեղավորված է էլեկտրական մի ուժեղ անդրադարձիչ,— ընդհատեց ինձ նավապետ Նեմոն,— որի ճառագայթները ջուրը լուսավորում են կես մղոն տարածությամբ։
― Կեցցեք, եռակի կեցցեք, նավապետ։ Հիմա ինձ հասկանալի է տխրահռչակ «միաժանու» տարածած էլեկտրական լույսը, այն միաժանու, որ այնքանն շփոթեցրել էր գիտնականներին։ Ի դեպ, թույլ տվեք իմանալ, արդյոք սոսկ պատահականությո՞ւն է եղել «Նաուտիլուսի» և «Շոտլանդիայի» ընդհարումը, որ այնքան աղմուկ հանեց ամբողջ աշխարհում։
— Միմիայն պատահականություն, պրոֆեսոր։ Ընդհարումը տեղի ունեցավ այն ժամանակ, երբ իմ նավն ընթանում էր երկու մետր ջրի տակ։ Սակայն ես իսկույն տեսա, որ ոչ մի փորձանք չի պատահել։
— Միանգամայն ճիշտ է։ «Շոտլանդիան» հաջողությամբ հասավ նավահանգիստ։ Լավ, իսկ ինչո՞վ վերջացավ ձեր հանդիպումն «Աբրահամ Լինկոլնի» հետ։
— Պարոն պրոֆեսոր, ես էլ եմ ցավում ամերիկական քաջարի նավատորմիղի այդ լավագույն նավի համար, սակայն նա հարձակվում էր ինձ վրա և ես պետք է պաշտպանվեի։ Այնուամենայնիվ ես սահմանափակվեցի նրանով, որ մարտանավը զրկեցի ինձ վրա հարձակվելու հնարավորությունից, նրա համար դժվար չի լինի ամենամոտիկ նավահանգստում կարգի բերել վնասված տեղերը։
— Օ, Նավապետ,— բացականչեցի ես,— իսկապես որ սքանչելի նավ է «Նաուտիլուսը»։
— Այո, պրոֆեսոր,— մի փոքր հուզված պատասխանեց նավապետ Նեմոն,— ես սիրում եմ այս նավն ինչպես հարազատ մանկանս։ Օվկիանոսում գտնվող նավերին հազարավոր վտանգներ են սպառնում։ Յուրաքանչյուր պատահականություն կարող է նրանց համար ճակատագրական դառնալ։ Մինչդեռ այստեղ, ծովերի խորքում մարդը ոչնչից չպիտի վախենա։ Կարիք չկա վախենալու, որ նավը կարող է ճզմվել որոշ ճնշումից, քանի որ այն ավելի ամուր է, քան երկաթը։ Այս նավը չունի մաշվող սարքավորում, չունի առագաստներ, որոնց կարող է պոկել քամին։ Չկան այնպիսի կաթսաներ, որոնք կարող են պայթել։ Հրդեհը սարսափելի չէ, քանի որ նավը փայտյա մասեր չունի։ Չկա ածուխ, որի պաշարը սպառվում է արագությամբ, չէ՞ որ «Նաուտիլուսը» միմիայն էլեկտրականությամբ է շարժվում։ Սարսափելի չեն ընդհարումները, որովհետև միայն «Նաուտիլուսն» է, որ ակոսում է օվկիանոսների խորքերը։ Փոթորիկները վտանգավոր չեն, որովհետև օվկիանոսի մակերևույթից մի քանի մետր ցած միշտ տիրում է անդորրություն։ Ահա, պրոֆեսոր, իդեալական մի նավ։ Եվ եթե ճիշտ է այն, որ գյուտարարը միշտ ավելի է հավատում իր նավին, քան կառուցող ինժեները, իսկ վերջինս ավելի է հավատում, քան նավապետը, ապա դուք կհասկանաք, թե ես ինչպիսի անսահման վստահությամբ եմ վերաբերվում դեպի «Նաուտիլուսը», ես, որ միաժամանակ նավի և՛ գյուտարարն եմ, և՛ կառուցողը, և՛ նավապետը։
Նավապետ Նեմոն խոսում էր մեծ ոգևորությամբ։ Նրա աչքերում վառված կրակը, շարժումների աշխուժությունը կերպարանափոխել էին նրան։
Գլխումս մի նոր հարց ծագեց, ու թեև այն կարող էր անհամեստ թվալ, այնուամենայնիվ ես ինձ չկարողացա զսպել և այդ հարցը տվի նավապետ Նեմոյին։
— Ուրեմն դուք ինժեներական կրթությո՞ւն եք ստացել։
— Այո,– պատասխանեց նա,– այն ժամանակ, երբ ես ցամաքի բնակիչ էի, սովորում էի Լոնդոնում, Փարիզում և Նյու֊Յորքում։
— Բայց այս զարմանալի սուզանավը կառուցելիս դուք ինչպե՞ս կարողացաք պահել գաղտնիքը։
— Պարոն պրոֆեսոր, նավի առանձին մասերն արտադրվել են երկրագնդի զանազան վայրերում, իսկ թե ինչի համար էին պատրաստվում դրանք, ես այդ թաքցնում էի գործարաններից։ «Նաուտիլուսի» ողնուցը կոփվել է Ֆրանսիայում, Կրեզոյի գործարաններում, թիակավոր գլանը՝ Լոնդոնում, Պենա և Ընկ․ գործարաններում՝ պտուտակը՝ Գլազգոյում, Սկոտտի գործարանում, պահամանները՝ Փարիզում, Կայլ և Ընկ. ձեռնարկություններում, մեքենան Գերմանիայում, Կրուպպի գործարաններում, բաբանը՝ շվեդացի Մոթանի գործարաններում, ճշգրիտ պարագաները Նյու֊Ցորքում, եղբայրք Հարտերի գործարաններում և այլն և այլն։ Յուրաքանչյուր մատակարար ստացել է իմ գծագրությունները, որոնք ստորագրված են եղել ուրիշ անունով։
— Սակայն,— ասացի ես,— չէ՞ որ բավական չէր ունենալ առանձին մասերը, հարկավոր էր դրանք հավաքել, տեղը գցել, իսկ դա բարդ հարմարեցումներ է պահանջում։
— Հեռո՛ւ օվկիանոսում, ամայի մի կղզու ափին ես ինձ համար նավաշինարան կառուցեցի։ Այնտեղ ինձ մոտ սովորած բանվորները, իմ հավատարիմ ընկերները իմ հսկողությամբ հավաքեցին «Նաուտիլուսը»։ Երբ այդ գործն ավարտվեց, հրդեհը ոչնչացրեց այդ կղզում մեր գտնվելու բոլոր հետքերը։ Եթե հնարավոր լիներ, ես կպայթեցնեի ամբողջ կղզին։
— Պետք է ենթադրել, որ այս նավը հսկայական գումարներ է նստել ձեզ վրա։
— Սովորական երկաթյա նավի յուրաքանչյուր տոննան արժե հազար հարյուն քսանհինգ ֆրանկ։ Իմ «Նաուտիլուսը» կշռում է հազար հինգ հարյուր տոննա։ Հետևաբար նա արժե մոտ երկու միլիոն ֆրանկ, եթե հաշվենք միայն նրա սարքավորման արժեքը, իսկ եթե նկատի ունենանք նաև այստեղ գտնվող հավաքածոները և արվեստի պարագաները, ապա «Նաուտիլուսի» արժեքը կլինի չորս֊հինգ միլիոն ֆրանկ։
― Թույլ տվեք, նավապետ, մի վերջին հարց ևս։
― Ասացեք, պրոֆեսոր։
― Դուք շա՞տ եք հարուստ։
― Ես անսահման հարստություն ունեմ և կարող էի առանց դժվարությունների հանդիպելու և աղքատանալու տասը միլիարդ պարտք վճարել Ֆրանսիային։
Ես զարմացած նայեցի այդ տարօրինակ մարդուն։
Արդյոք նա ի չա՞րն էր գործադրում իմ դյուրահավատությունը։
Այդ պետք է ցույց տար ապագան։
=== Գլուխ տասնչորսերորդ։ «Սև գետը» ===
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիական գրականություն]]
[[Կատեգորիա:Արկածային]]
