Changes

Քսան հազար լյո ջրի տակ

Ավելացվել է 40 878 բայտ, 19:20, 28 Հուլիսի 2016
/* Գլուխ տասնչորսերորդ։ «Սև գետը» */
=== Գլուխ տասնչորսերորդ։ «Սև գետը» ===
 
Երկրագնդի վրա ջրի բռնած տարածությունը հավասար է երեք հարյուր վաթսունմեկ միլիոն քառակուսի կիլոմետրի։ Ջրային այդ զանգվածի ծավալը կազմում է երկու միլիարդ երկու հարյուր հիսուն միլիոն խորանարդ մղոն։ Եթե այդ ամբողջ ջուրը կշռվի, դուրս կգա երեք կվինտիլիոն տոննա։ Այդ թվի մասին գաղափար կազմելու համար պետք է գիտենալ, որ կվինտիլիոնը միլիարդին հարաբերական է այնպես, ինչպես միլիարդը — մեկին, կամ այլ կերպ ասած, կվինտիլիոնի մեջ կա այնքան միլիարդ, որքան միավոր կա միլիարդի մեջ։ Այդ զանգվածը մոտավորապես համապատասխանում է ջրի այն քանակին, որ երկրագնդի բոլոր գետերը կարող են ծովերը լցնել քառասուն հազար տարվա ընթացքում։
 
Երկրագնդի գոյության սկզբնեըում, հրեղեն ժամանակաշրջանին հետևեց ջրային ժամանակաշրջանը։ Սկզբում օվկիանոսը ծածկում էր ամբողջ երկիրը։ Այնուհետև, սիլուրիական դարաշրջանում հետզհետե սկսվեց լեռների առաջացման պրոցեսը։ Օվկիանոսից լեռնագագաթները դուրս եկան։ Այնուհետևերևան եկան կդզիները. սրանք էլի չքացան մասնակի ջրհեղեղներից, հետո էլի երևացին, ամրացան, դարձան մայրցամաքներ։ վերջապես, ցամաքը հասավ այն դրության, որ մենք տեսնում ենք հիմա։ Ցամաքը ջրից նվաճեց հարյուր քառասուն միլիոն վեց հարյուր հազար յոթ քառակուսի կիլոմետր տարածություն։
 
Մայր ցամաքների դիրքը թույլ է տալիս ջուրը բաժանել հինգ գլխավոր մասերի.
 
Հյուսիսային Սառուցյալ օվկիանոս։
 
Հարավային Սառուցյալ օվկիանոս։
 
Հնդկական օվկիանոս։
 
Ատլանտյան օվկիանոս և
 
Խաղաղ օվկիանոս։
 
Խաղաղ օվկիանոսը տարածված է հյուսիսից հարավ, երկու բևեռային շրջանների միջև, ապա արևմուտքից արևելք։ Ասիայի ու Ամերիկայի միջև՝ հարյուր քառասունհինգ աստիճան երկարության տակ։ Սա ամենահանգիստն է բոլոր օվկիանոսներից։ Նրա հոսանքները լայն են ու դանդաղ, մակընթացություններն ու տեղատվությունները մեծ չեն, հորդ անձրևներ են դալիս։
 
Այսպես է այն օվկիանոսը, որտեղից սկսվեցին իմ արտասովոր ճանապարհորդությունները։
 
— Եթե ուզում եք, պրոֆեսոր,— ասաց ինձ նավապետ Նեմոն,— մենք ճշտությամբ կորոշենք այն տեղը, ուր գտնվում ենք։ Ժամը տասներկուսից քառորդ է պակաս։ Հիմա ես կկարգադրեմ «Նաուտիլուսը» բարձրացնել օվկիանոսի մակերեսը։
 
Այս խոսքերի վրա նավապետը երեք անգամ սեղմեց էլեկտրական զանգի կոճակը։ Պոմպերը սկսեցին ջուրը դուրս մղել պահամաններից։ Խտաչափի սլաքը շարժվեց ու սահեց թվացույցի վրա, ցույց տալով, որ ճնշումը շարունակ պակասում է։ Այդ նշանակում էր, որ «Նաուտիլուսը» վեր էր բարձրանում։ Վերջապես, սլաքն անշարժացավ։
 
— Մենք բարձրացանք ջրի մակերեսը,— ասաց նավապետ Նեմոն։
 
Ես քայլեցի դեպի կենտրոնական սանդուղքը, բարձրացա երկաթե աստիճաններով և բացված անցքից դուրս եկա «Նաուտիլուսի» տախտակամածը։
 
Նավն ընդամենը ութ, տասը սանտիմետր դուրս էր եկել ջրից։ «Նաուտիլուսի» իլիկաձև ուրվագծերն իսկապես որ հիշեցնում էին երկար սիգարի։ Ես ուշադրություն դարձրի այն հանգամանքի վրա, որ նավի արտաքինը նման էր ցամաքային խոշոր սողունների մարմինը ծածկող թեփուկին։ Հիմա ինձ համար հասկանալի դարձավ, թե ինչու բոլոր նավերը «Նաուտիլուսը» ծովային կենդանի էին համարում։
 
Տախտակամածի մեջտեղում երևում էր մակույկի մի մասը, իսկ մյուս մասը մտնում էր նավի մեջ։ «Նաուտիլուսի» առջևի ու հետեի կողերում ցցված էր երկու ոչ բարձր վանդակ, թեք պատերով, որոնք ծածկված էին ոսպանման, հաստ բյուրեղապակիով։ Առջևի վանդակում տեղավորվում էր ղեկավարը՝ «Նաուտիլուսը» կառավարողը, իսկ հետևի վանդակում՝ էլեկտրական պայծառ մի լուսարձակ, որը լուսավորում էր ճանապարհը։
 
Ծովը սքանչելի էր, երկինքը՝ պայծառ։ Նավը հազիվ օրորվում էր օվկիանոսի մեծ ալիքներում։
 
Արևելյան թեթև քամին ալեկոծում էր ջրի մակերևույթը։ Բոլորովին պարզ, անմշուշ հորիզոնը թույլ էր տալիս միանգամայն ճիշտ դիտողություններ կատարել։
 
Ծովի վրա ոչինչ չէր երևում,— ոչ կղզի, ոչ ժայռ։ «Աբրահամ Լինկոլնը» նույնպես չէր երևում։ Մեզ շրջապատում էր անծայրածիր, վեհաշուք մի անապատ։
 
Նավապետ Նեմոն սպասեց մինչև կեսօր և սեքստանտը մոտեցնելով աչքերին, որոշեց արևի բարձրությունը, ինչպես նաև լայնության աստիճանը։ Դիտողության ժամանակ նրա դեմքի ոչ մի մկանը չշարժվեց։ Նրա ձեռքերում սեքստանտը չէր դողում, չէր շարժվում, կարծես թե գտնվում էր մարմարյա մի արձանի ձեռքերում։
 
— Կեսօր է,— ասաց նավապետը,— պրոֆեսոր, արդյոք չէի՞ք ցանկանա մտնել նավը։
 
Ես մի անգամ էլ դիտեցի ծովը, որի ջուրը մի փոքր դեղնավուն էր, որն անհերքելիորեն ապացուցում էր Ճապոնիայի ափերի մոտիկությունը, և նավապետի հետ իջա սրահ։
 
Այստեղ նավապետ Նեմոն ժամանակաչափի միջոցով որոշեց մեր գտնված տեղի երկարության աստիճանը, նախորդ անկյունաչափային դիտողությունների հիման վրա ստուգեց իր կատարած հաշիվները և քարտեզի վրա նշանակեց այն կետը, որ գտնվում էր «Նաուտիլուսը»։
 
— Պարոն Արոնաքս,— ասաց նա,— մենք գտնվում ենք 137° 15′ արևմտյան երկարության տակ։
 
— Ո՞ր միջօրեականից եք հաշվում,— իսկույն հարցրի ես՝ հույս ունենալով, որ նավապետի պատասխանը որոշ չափով կպարզի նրա ազգությունը։
 
— Ես ունեմ զան ազան քրոնոմետրեր,— պատասխանեց նա,— որոնք ցույց են տալիս Փարիզի, Գրինվիչի և Վաշինգտոնի ժամանակը։ Սակայն, ի պատիվ ձեր ներկայության, այսօր ես օգտվեցի Փարիզի միջօրեականով։
 
Այդ պատասխանը ոչինչ չպարզեց ինձ համար։ Ես գլխով շնորհակալության նշան արի։ Նավապետը շարունակեց.
 
— 137°15′ արևմտյան երկարություն, հաշված Փարիզի միջօրեականից, և 30°7′ հյուսիսային լայնություն։ Այլ կերպ ասած՝ մենք գտնվում ենք ճապոնիայի ափերից մոտավորապես երեք հարյուր մղոն հեռու։ Այսպես ուրեմն, այսօր, նոյեմբերի ութին, կեսօրին մենք սկսում ենք մեր շուրջերկրյա հետազոտական ստորջրյա արշավը։ Իսկ այժմ, պարոն պրոֆեսոր, ես չեմ խանգարի ձեր աշխատանքը։ Ես հրամայեցի ուղևորվել դեպի արևելք — հյուսիս֊արևելք և ընթանալ հիսուն մետր խորությամբ։ Այս մեծ քարտեզի վրա ամեն օր կնշանակվի անցած ճանապարհը։ Սրահն ամբողջովին կլինի ձեր տրամադրության տակ, իսկ ես ձեզնից թույլտվություն եմ խնդրում հեռանալու։
 
Նավապետ Նեմոն գլուխ տվեց և դուրս գնաց։ Սրահում ես մնացի մենակ և անձնատուր եղա մտքերին։ Այդ մտքերը շարունակ պտտվում էին «Նաուտիլուսի» տիրոջ շուրջը։ Արդյոք մի օր ես կիմանա՞մ, թե ինչ ազգության է պատկանում այդ մարդը, որ հպարտությամբ հայտարարում է, թե հայրենիք չունի։ Ի՞նչը, կամ ո՞վ է նրա մեջ ատելություն առաջ բերել դեպի մարդը։ Արդյոք նա չի՞ եղել այն չճանաչված գիտնականներից մեկը, որոնց «վիրավորել է աշխարհը»,— ինչպես ասում է Կոնսելը,— չի՞ եղել ժամանակակից մի Գալիլեյ, կամ իր երկրից արտաքսված մի հեղավախական գիտնական։ Այդ ես դեռ չգիտեի։ Նա հյուրընկալությամբ ընդունեց ինձ, որ պատահմամբ ընկել էի նրա նավի վրա, սակայն այդ ընդունելության մեջ կար ինչ-որ սառնություն, որը շարունակ մտածել էր տալիս ինձ, թե նա իշխում է իմ կյանքի վրա։ Ոչ մի անգամ նա չսեղմեց իմ ձեռքը, որ ես մեկնում էի իրեն, և ոչ մի անգամ իր ձեռքը չմեկնեց ինձ։
 
Մի ամբողջ ժամ ես խորասուզված էի այդ մտքերի մեջ, աշխատելով հասկանալ այդ մարդու խորհրդավոր գաղտնիքը։
 
Հետո աչքովս ընկավ սեղանի վրա բացված քարտեզը, և ես մատս դրի այն կետին, ուր հատվում էին նավապետ Նեմոյի որոշած երկարությունն ու լայնությունը։
 
Ինչպես մայր ցամաքները, այնպես էլ ծովն ունի իր գետերը։ Դրանք այնպիսի հոսանքներ են, որոնք հեշտությամբ են ճանաչվում, որովհետև իրենց գույնով ու բարեխառնությամբ տարբերվում են մնացած ջրերից։ Ամենից հայտնի օվկիանոսային հոսանքը Գոլֆստրիմն է։ Գիտությունը քարտեզի վրա նշանակել է հինգ ամենագլխավոր հոսանքների ուղղությունը, դրանցից մեկն Ատլանտյան օվկիանոսի հյուսիսային մասումն է, մյուսը՝ հարավային մասում, երրորդը՝ Խաղաղ օվկիանոսի հարավային մասում, չորրորդը՝ հյուսիսային մասում և վերջապես, հինգերորդը՝ Հնդկական օվկիանոսի հարավային մասում։ Միանգամայն հավանական է, որ վաղուց անցած ժամանակներում, երբ Կասպից և Արալյան ծովերն ու ասիական մեծ լճերը միացած էին հնդկական օվկիանոսի հյուսիսային մասում գոյություն ուներ վեցերորդ հոսանքը։
 
Քարտեզի այն կետից, ուր նշանակված էր «Նաուտիլուսի» տեղը, անցնում էր այդ հոսանքներից մեկը, ճապոնական Կուրո֊Սիվո հոսանքը, որ նշանակում է «Սև գետ»։ Արևադարձային արևի ուղիղ ճառագայթներից տաքացած ջրերով դուրս գալով Բենգալյան ծոցից, այդ հոսանքն անցնում է Մոլուքյան նեղուցը, գնում է Ասիայի ափերով, անցնում Խաղաղ օվկիանոսի հյուսիսային մասը և հասնում մինչև Ալեության կղզիները։
 
Այդ հոսանքն իր հետ տանում է կամֆարայի ծառերի և այլ արևադարձային բույսերի բները և իր բաց֊կապույտ գույնով ու բարձր ջերմությամբ խիստ տարբերվում է օվկիանոսի մուգ-կանաչավուն ու սառը ջրերից։
 
«Նաուտիլուսը» պետք է գնար այդ հոսանքի ուզղությամբ։ Ես քարտեզի վրա հետևում էի հոսանքին, պաակերացնելով, թե ինչպես է նա չքանում Խաղաղ օվկիանոսի անծայրածիր տարածության մեջ։ Ես այնքան հեռու գնացի իրականությունից, որ չնկաաեցի, թե ինչպես Նեդ Լենդը և Կոնսելը մտան դահլիճ։
 
Իմ պանծալի ուղեկիցներն ուղղակի քարացան, տեսնելով սրահում գտնվող գանձերը։
 
— Որտե՞ղ ենք մենք գտնվում,— բացականչեց կանադացին,— մի՞թե Կվեբեկի թանգարանում։
 
— Պարոնի թույլավությամբ,— առարկեց Կոնսելը,— ես ավելի շուտ կկարծեի, որ մենք գտնվում ենք Սոմերար հյուրանոցում։
 
— Բարեկամներս,— ասացի ես,— դուք ոչ Կանադայում եք, ոչ Ֆրանսիայում, այլ «Նաուտիլուս» նավի մեջ, ծովի մակերևույթից հիսուն մետր ցած։
 
— Մնում է հավատալ, քանի որ այդ պարոնն է ասում,— պատասխանեց Կոնսելը,— բայց ճիշտն ասած՝ այս սրահը կարող է ապշեցնել նույնիսկ այնպիսի մի ֆլամանդցու, ինչպիսին եմ ես։
 
— Բարեկամս, կարող ես զարմանալ ինչքան ցանկանում ես։ Բայց միևնույն ժամանակ դիտիր ցուցափեղկերը։ Այնպիսի դասակարգիչը, ինչպիսին դու ես, այնտեղ շաա բան կգտնի անելու։
 
Կարիք չկար Կոնսելին երկու անգամ խնդրել, որ դասակարգելով զբաղվի։ Թեքվելով դեպի ցուցափեղկերը, նա արդեն բնագետների լեզվով ինչ֊որ բան էր քրթմնջում՝ դաս, ջոկատ, ենթաջոկատ, ընտանիք, ցեղ, տեսակ...
 
Աայդ ժամանակ Նեդ Լենդը, որին այնքան էլ չէր հետաքրքրում խխունջաբանությունը, ինձ հարց ու փորձ էր անում նավապետ Նեմոյի հետ տեսնվելու մասին, արդյոք ես իմացա՞, թե ով է Նեմոն, որտեղացի՞ է, ո՞ւր է գնում, դեպի ո՞ւր է տանում մեզ։ Նեդը հարցերի տարափ էր թափում, հնարավորություն չտալով պասյասսխանելու դրսանցից որևէ մեկին։ Երբ նա լռեց, ես նրան հաղորդեցի այն ամենը, ինչ որ գիտեի և ինչ որ չգիտեի։ Իմ հերթին հարցրի նրան, թե այդ ժամանակվա ընթացքում ինչ է լսել ու տեսել։
 
— Ոչինչ չեմ լսել և ոչինչ չեմ տեսել,— պատասխանեց կանադացին։— Ես նույնիսկ անձնակազմից ոչ ոքի չտեսա։
 
— Գուցե նա է՞լ էլեկտրական է։
 
— Էլեկտրակա՞ն։
 
— Ազնիվ խոսք, դրան էլ կարելի է հավատալ... բայց ասացեք, պարոն պրոֆեոոր,— դիմեց ինձ Նեդ Լենդը, նորից նույն մտահղացումով տարված,— քանի հոգի է այստեղի անձնակազմը։ Տա՞սը, քսա՞ն, հիսո՞ւն, հարյո՞ւր։
 
— Այդ հարցին ոչինչ չեմ կարող պատասխանել, Նեդ։ Հավատացե՛ք ինձ, հրաժարվեցեք «Նաուտիլուսին» տիրանալու կամ նրանից փախչելու մտքից։ Այս նավը ժամանակակից տեխնիկայի հրաշքն է և ես ամբողջ կյանքումս կզղջայի, եթե ինձ չհաջողվեր մի լավ ծանոթանալ նրա հետ։ Շատերը կնախանձեին մեր դրության, թեկուզ այն պատճառով, որ մենք հնարավորություն ունենք ճանապարհորդելու հրաշքների աշխարհում։ Այսպես ուրեմն, ձեզ հանգիստ պահեցեք և եկեք դիտենք այն ամենն, ինչ որ կատարվում է մեր շուրջը։
 
— Դիտե՞նք,— տաքացավ եռաժանու վարպետը,— ի՞նչ կարող ենք տեսնել այստեղ, այս երկաթյա բանտում։ Չէ՞ որ մենք կուրորեն ենք շարժվում։
 
Նեդ Լենդը դեռ չէր վերջացրել նախադասությունը, երբ հանկարծ սալոնը բոլորովին մթնեց։ Առաստաղի լույսերը հանգան այնպե՛ս հապճեպ, որ աչքերս՝ նույնիսկ ցավեցին, ճիշտ այնպես, ինչպեո այդ լինում է անթափանց խավարում հանկարծակի պայծառ լույս վառվելիս։
 
Մենք համրացանք և նույնիսկ չէինք համարձակվում տեղներիցս շարժվել, որովհետև չգիտեինք, թե ինչ անակնկալ է ապասում մեզ՝ հաճելի՞, թե՞ տհաճ։ Բայց այդ վայրկյանին շարժման ձայն լսվեց, կարծես թե բացվում էր «Նաուտիլուսի» երկաթե կեղևը։
 
— Սա մեր վերջն է,— ասաց Նեդ Լենդը։
 
Հանկարծ սալոնը լուսավորվեց։ Լույսն անցնում էր երկու կողմից, պատերի միջև եղած ձվաձև անցքերից։ Էլեկտրական լոսւարձակը պայծառ լուսավորել էր ջրի շերտերը։ Երկու հաստ, բյուրեղապակյա պատուհաննեը մեզ բաժանում էին ծովից։ Սկզբում ես ցնցվեցի, մտածելով, որ այդ փխրուն անջրպետը կարող է ջարդվել։ Սակայն, լավ դիտելով լուսամուտների հաստ, պղնձյա պատյանը, ես հանգստացա. պետք է որ այդ ապակիները հսկայական դիմացկունություն ունենային։
 
Ծովը բոլորովին պարզ երևում էր «Նաուտիլուսից» մի ամբողջ մղոն տարածության վրա։ Ինչպիսի արտասովոր տեսարան։ Ո՞ր գրիչը կկարողանա այն նկարագրել։ Ո՞վ կարող է հաղորդել լույսի այն զմայլելի ցոլքը, որ թափանցել էր ջրի խորը շերտերը, այն մեղմ ելևէջները, որ առաջանում էին լույսերի ու ստվերների փոփոխումից, կիսատոների այն աննկարագրելի հարստությունը։
 
Բոլորը գիտեն, թե որչափ թափանցիկ է լինում ծովի ջուրը, որ ավելի մաքուր է, քան ամենամաքուր աղբյուրի ջուրը։ Ծովի ջուրն է՛լ ավելի թափանցիկ է դառնում իր մեջ լուծված հանքային աղերի շնորհիվ։ Օվկիանոսի մի քանի տեղերում, օրինակ՝ Անթիլյան կղզիների մոտ, հարյուր քառասունհինգ մետր խորությամբ հատակում պարզ երևում է ավազի յուրաքանչյուր հատիկը։ Որքան մեզ հայտնի է, արևի ճառագայթները երեք հարյուր մետրի չափ թափանցում են ծովի խորքը։
 
Էլեկտրական լույսը, որ վառվել էր ծովի խորքում, կարծես թե «Նաուտիլուսի» շուրջը գտնվող հեղուկ զանգվածները դարձրել էր բոցերի հսկայական մի հեղեղ։
 
Եթե ճիշտ համարենք Էրեմբեբգի այն ենթադրությունը, թե ջրի խորը շերտերը ֆոսֆորացվում են, ապա բնությունը սքանչագեղ տեսարաններ է պարգևել ջրի խորքերում ապրող արարածներին։ «Նաուտիլուսի» լուսամուտից դիտելով ջրերում ճառագած լույսի ելևէջները, ես համոզվեցի դրանում։
 
Սրահի երկու կողմերից էլ մի֊մի լուսամուտ էր բացված դեպի անհայտ ու չհետազոտված աշխարհը։ Սրահում տիրող խավարն ուժեղացնում էր արտաքին լուսավորության տպավորությունը, և մենք դիտում էինք կարծես թե ակվարիումի մի հսկայական ապակու միջից։
 
Թվում էր, թե «Նաուտիլուսն» անշարժ կանգնած է միևնույն տեղում։ Դա բացատրվում էր նրանով, որ նավից դուրս չկար որևէ անշարժ առարկա, որի հակառակ ընթացքը ցույց տար, թե մենք շարժվում ենք։ Սակայն երբեմն մեր աչքերի աոջևից հսկայական արագությամբ անցնում էին ջրի կոհակները, որոնք առաջանում էին նրանից, որ նավի առջևի սուր ծայրը ճեղքում էր ջուրը։
 
Մենք կախարդված ու սքանչացած սեղմվել էինք ապակիներին ու խոսք չէինք գտնում մեր զմայլանքն արտահայտելու համար։
 
Հանկարծ Կոնսելը սկսեց խոսել.
 
— Հը՛մ, Նեդ, դուք ուզում էիք դիտե՞լ։ Դե, նայեցեք։
 
— Հետաքրքիր է, հետաքրքիր է,— ասաց կանադացին, այդ հրապուրիչ տեսարանի ազդեցությամբ մոռանալով թե՛ իր բարկությունը և թե՛ փախչելու ցնորքները,— արժեր հեռուներից գալ այստեղ և զմայլվել այս հիանալի ներկայացումով։
 
— Հիմա ինձ համար հասկանալի է այդ մարդու կյանքը,— գոչեցի ես,— նա իր համար ստեղծել է մի առանձին աշխարհ և այժմ վայելում է այդ աշխարհի ցնցող հրաշքները։
 
— Բայց ո՞ւր են ձկները,— հարցրեց կանադացին,— ես նրանց չեմ տեսնում։
 
— Մի՞թե միևնույն չէ ձեզ համար,— պատասխանեց Կոնսելը,— չէ՞ որ ձկներն անծանոթ են ձեզ։
 
— Ինչպես թե անծանոթ են։ Գիտե՞ք, որ ես ձկնորս եմ,— տաքացավ Նեդ Լենդը։
 
Երկու բարեկամների միջև վեճ առաջացավ։ Երկուսն էլ ծանոթ էին ձկներին, բայց ամեն մեկը յուրահատուկ կերպով։ Բոլորին հայտնի է, որ ձկները կազմում են ողնաշարավոր կենդանիների չորրորդ և վերջին դասը։ Գիտությունը նրանց միանգամայն ճիշտ բնորոշում է տվել.— «Սառ նարյուն ունեցող ողնաշարավորներ, որոնք քիմուխտներով են շնչում և հարմարվել են ջրում ապրելուն»։ Ձկները բաժանվում են երկու տարբեր ենթադասերի.— ''ոսկրավորներ'', այսինքն այնպիսի ձկներ, որոնց ողնաշարը բաղկացած է ոսկրյա ողներից, և ''կռճիկավորներ'', այսինքն այնպիսիները, որոնց ողնաշարները բաղկացած են կռճիկային ողներից։
 
Հնարավոր է, որ կանադացին լսած լիներ ձկների այդ ստորաբաժանման մասին, սակայն Կոնսելն անշուշտ ավելի իրազեկ էր տվյալ խնդրում։ Բարեկամանալով Նեդի հետ, նա անկեղծորեն ցանկանում էր իր գիտեցածը հաղորդել կանադացուն, ուստի ասաց.
 
— Իմ բարեկամ Նեդ, դուք ձկների արհավիրքն եք, դուք ճարպիկ ու խիզախ ձկնորս եք։ Զեր կյանքում դուք քանի-քանի՜ անգամ բռնել եք այդ հետաքրքիր արարածներին։ Բայց ես պատրաստ եմ գրազ գալու, որ դուք գաղափար չունեք, թե նրանց ինչպես կարելի է դասակարգել։
 
— Բոլորովին ոչ,— կատարյալ լրջությամբ պատասխանեց կանադացին,— ձկները բաժանվում են երկու տեսակի՝ ուտելի և ոչ ուտելի։
 
— Այդպես դասակարգում են որկրամոլները,— ծիծաղեց Կոնսելը,— բայց ասացեք, գիտե՞ք թե ինչ տարբերություն կա ոսկրավոր ու կռճիկավոր ձկների միջև։
 
— Գուցե և գիտեմ, Կոնսել։
 
— Իսկ այդ դասակարգերի ստորաբաժանումները։
 
— Ոչ, Կոնսել, այդ մասին գաղափար չունեմ։
 
— Այդ դեպքում լսեցեք, Նեդ, և միտներդ պահեք։ Ոսկրավոր ձկները բաժանվում են վեց ջոկատի։ Առաջին ջոկատը փշափետուր ձկներն են, որոնք ունեն ամբողջական ու շարժուն վերին ծնոտ և սանրի նման քիմուխտներ։ Այս ջոկատի մեջ մտնում է տասնհինգ ընտանիք, այսինքն բոլոր հայտնի ձկների համարյա երեք քառորդ մասը։ Ջոկատի ներկայացուցիչը սովորական պերկեսն է։
 
— Բավական համեղ ձուկ է,— դիտեց Նեդ Լենդը։
 
— Երկրորդ ջոկատը,— շարունակեց Կոնսելը,— բաց֊փամփուշտավոր ձկներն են, որոնց որովայնային լողաթևերը գտնվում են փորերի տակ, կրծքային լողաթևերի հետևում, և չեն ամրացված ուսերի ոսկորներին։ Այս ջոկատի մեջ մտնում է հինգ ըն տանիք և գետերում ու լճերում ապրող ձկների մեծ մասը։ Սրանց ներկայացուցիչներն են ծածանը և գայլաձուկը։
 
— Թո՛ւ,— անտարբեր ասաց կանադացին,— այդպիսի ձկներ չեմ սիրում։
 
— Երրորդ ջոկատը,— շարունակեց Կոնսելը,— փափկափետուրներն են, որոնց որովայնային լողաթևերը գտնվում են կրծքային լողաթևերի տակ և անմիջականորեն ամրացված են ուսերի ոսկորներին։ Այս ջոկատում կան չորս ընտանիք։ Ջոկատի ներկայացուցիչը փափկաձուկն է։
 
— Ա՛յ, հրաշալի ձուկ է,— բացականչեց եռաժանու վարպետը, որ համառորեն շարունակում էր ձկները գնահատել միայն խոհարարական տեսակետից։
 
— Չորրորդ ջոկատը,– առանց նրան լսելու շարունակեց Կոնսելը,— բաղկացած է միայն օձաձկների ընտանիքից։ Սրանք ունեն երկար մարմին, առանց որովայնային լողաթևերի են ու ծածկված են պինդ, հաճախ լորձունքային մաշկով։
 
— Համեղ չեն,— ավելացրեց Նեդը։
 
— Հինգերորդ ջոկատը,— շարունակեց Կոնսելը,— փնջաքիմուխտավորներն են, որոնք ունեն ամբողջական ու շարժուն ծնոտ, բայց փոքրիկ փնջերից բաղկացած քիմուխտ, իսկ այդ փնջերը զույգ-զույգ դասավորված են քիմուխտային աղեղների երկայնքով։ Այս ջոկատի մեջ մտնում է միայն փշավորների ընտանիքը։ Սրանց ներկայացուցիչը ծովային ձիուկն է։
 
— Թո՛ւ, զզվելի բան,— բացականչեց կանադացին։
 
— Վեցերորդ և վերջին ջոկատը,— այդ ամրածնոտներն են, որոնց ծնոտի ոսկորն անշարժ միացած է ծնոտների միջև եղած ոսկորի հետ, իսկ քիմքատակի կամարը՝ գանգի հետ։ Այս ջոկատն ունի երկու ընտանիք՝ պնդամաշկներ և բաց֊ատամնավորներ։ Սրանց ներկայացուցիչը լուսնյակ –ձուկն է։
 
— Որը կարող է միայն պղծել կաթսան,— դիտեց կանադացին։
 
— Դուք ինձ հասկացա՞ք, բարեկամս,— հարցրեց գիտնական Կոնսելը։
 
— Մազաչափ անգամ չհասկացա, Կոնսել,— պատասխանեց եռաժանու վարպետը,– սակայն շարունակեցեք. այն, ինչ որ դուք ասում եք, շատ հետաքրքիր է։
 
— Ինչ վերաբերվում է կռճիկային ձկների ենթադասին,— հանգիստ տոնով շարունակեց Կոնսելը,— նա բաժանվում է ընդամենը երեք ջոկատի։
 
— Որքան քիչ, այնքան լավ,— ասաց Նեդը։
 
— Առաջինը կլորաբերաններն են, որոնց ծնոտները միացած են ու կազմում են մի օղակ, իսկ քիմուխտների մեջ կան բազմաթիվ անցքեր։ Այս ջոկատում կա միայն մի ընտանիք։ Ներկայացուցիչը քարալեզն է։
 
— Վատ ձուկ չէ,— արձագանքեց Նեդ Լենդը։
 
— Երկրորդ ջոկատը շնաձկներն ու կատվաձկներն ենք, որոնց քիմուխտները նման են կլորաբերանների քիմուխտներին, բայց ունեն շարժական ներքին ծնոտ։
 
— Ինչպե՛ս,— գոչեց Նեդը,— շնաձուկն ու կատվաձուկը պատկանում են միևնույն ջոկատի՞ն։ Է՛հ, սիրելի Կոնսել, եթե դուք ուզում եք, որ կատվաձկները կենդանի մնան, խորհուրդ չեմ տալիս նրանց շնաձկների հետ տեղավորել միևնույն ընտանիքում։
 
— Երրորդ ջոկատը,— նույնիսկ առանց աչքերը թարթելու շարունակեց Կոնսելը,— թառափներն են, որոնց քիմուխտները բացվում են կափարիչով ծածկվող մի անցքով։ Այս ջոոկատում կա չորս ընտանիք։ Ներկայացուցիչը թառափն է։
 
— Հը՛մ, Կոնսել, ամենալավերի մասին վերջում եք խոսում։ Վերջացրի՞ք։
 
— Այո, Նեդ։ Բայց չմոռանաք, որ այն ամենն, ինչ որ իմացաք, շատ քիչ է, քանի որ ջոկատները բաժանվում են ենթաջոկատների, ընտանիքների, ենթաընտանիքների, ցեղերի, տեսակների, փոփոխակների։
 
— Հրե՛ն, Կոնսել, մի քանի տեսակներ,— ասաց կանադացին, դեմքը դարձնելով դեպի լուսամուտը։
 
— Այո, դրանք ձկներ են,— բացականչեց Կոնսելը,— կարծես մենք ակվարիումում ենք գտնվում։
 
— Ո՛չ,— առարկեցի ես,— չէ՞ որ ակվարիումը միայն վանդակ է, իսկ այդ ձկներն ազատ են այնպես, ինչպես թռչունն օդում։
 
— Դե՞հ, Կոնսել, տվեք այդ ձկների անունները,— խնդրեց Նեդ Լենդը։
 
— Դրանք իմ մասնագիտությանը չեն վերաբերում,— պատասխանեց Կոնսելը,— դիմեցեք իմ տիրոջը։
 
Եվ իսկապես, այդ հրաշալի մարդը, կենդանիների այդ մոլեռանդ դասակարգողը բնագետ չէր, և ես չգիտեմ, թե արդյոք նա կարո՞ղ էր թյուննոսին զանազանել մյուս ձկներից։ Այդ տեսակետից նա կատարյալ հակապատկերն էր կանադացու, որն առանց տատանվելու ասում էր բոլոր ձկների անունները։
 
— Դա թիկնեղջյուրն է,— ասացի ես։
 
— Ուղղանկյուն թիկնեղջյուր,— ավելացրեց Նեդ Լենդը։
 
— Թիկնեղջյուրների ցեղից, պնդամաշկների ընտանիքից, ամրածնոտների ջոկատից,— շշնջաց Կոնսելը։
 
Այո՛, Կոնսելը և Նեդ Լենդը միասին վերցրած կլինեն մի արտասովոր բնագետ։
 
Կանադացին չսխալվեց։ Բազմաթիվ թիկնեղջյուրներ ուղղանկյուն, կարծես մամլած մարմիններով, թեփուկավոր մաշկով, մեջքի լողաթևի վրա գտնվող բութակով, խաղում էին «Նաուտիլուսի» շուրջը, շարժելով պոչերի քառաշար փշերը։ Դժվար է պատկերացնել մի ավելի գեղեցիկ բան, քան նրանց թեփուկը, որ մեջքի վրա մոխրագույն է, իսկ որովայնի վրա՝ սպիտակ։ Նրանց թեփուկի ոսկեգույն բծերը շողշողում էին մթին ջրերում։ Թիկնեղջյուրների մոտ լողում էին կատվաձկները, որ կարծես հողմից ծածանվող պաստառներ լինեին։ Նրանց մեջ ես նկատեցի չինական կատվաձկանն իր դեղնավուն մեջքհվ, նուրբ֊վարդագույն որովայնով և աչքերի վերևում գտնվող երեք փշերով։ Ձկների այս տեսակը խիստ հազվագյուտ է։ Լասեբեդի ժամանակներում մարդկանց նույնիսկ կասկածելի էր թվում չինական կատվաձկների գոյությունը, քանի որ Լասեբեդը դրանց տեսել էր միայն ճապոնական նկարների մի հավաքածոյի մեջ։
 
Երկու ժամվա ընթացքում ստորջրյա մի ամբողջ բանակ ուղեկցում էր «Նաուտիլուսին»։ Իրենց գեղեցկությամբ, գունեղությամբ և արագաշարժությամբ մրցող ձկների մեջ ես տեսնում էի հուբանը, արքայաձուկը, որ մեջքի վրա ունի երկու սև գիծ, ճապոնական թյունիկը, որ ունի կապույտ մարմին և արծաթավուն գլուխ, փայլուն կապտաձկները, որոնց միմիայն այդ անունը փոխարինում է մի ամբողջ նկարագրության, զոլավոր ապարները, որ ունեն կապույտ-կանաչավուն լողաթևեր, այլ տեսակի ապարները, որոնց պոչերի շուրջը սև շերտեր են լինում, կամ որոնք շրջապատված են վեց «գոտիներով», բեկասյան ձկները, որոնցից մի քանիսը մի ամբողջ մետր երկարություն ունեին, ճապոնական սալամանդրը, փողոշը, որ ունի վեց ոտնաչափ երկարություն, փոքրիկ, աշխույժ աչքեր և լայն բերան ու ատամներ։
 
Մենք շարունակում էինք զմայլվել։ Նեդը տալիս էր ձկների անունները, Կոնսելն իսկույն դասակարգում էր նրանց, իսկ ես սքանչանում էի ձկների գեղեցկությամբ և արագաշարժությամբ։ Դեռ ոչ մի տեղ ես չէի տեսել կենդանի, ազատ ձկներին իրենց բնական միջավայրում։
 
Ես էլ չեմ թվի մեր տեսած ձկների բոլոր տեսակները, Ճապոնական ու Չինական ծովերի այդ ամբողջ հավաքածոն։ Ինչպես երևում է։ Նրանք հրապուրվում էին էլեկտրական պայծառ լույսով, որովհետև ամբողջ վտառներով խմբվում էին նավի շուրջը և ավելի բազմաթիվ էին, քան թռչուններն օդում։
 
Հանկարծ սրահը լուսավորվեց։ Երկաթյա փեղկերը ծածկվեցին։ Կախարդական տեսարանը չքացավ, սակայն ես դեռ երկար ժամանակ անձնատուր եղա ցնորքներին, մինչև որ պատահմամբ աչքովս ընկան պատերից կախված պարագաները։ Կողմնացույցի սլաքը շարունակում էր ցույց տալ դեպի արևելք֊հյուսիս-արևելք, ծանրաչափը՝ հինգ մթնոլորտ ճնշում, որ համապատասխանում էր հիսուն ոտնաչափ խորության, իսկ էլեկտրական մի այլ պարագա ցույց է տալիս, որ նավը մի ժամում անցնում է տասնհինգ մղոն։
 
Ես սպասում էի նավապետ Նեմոյին։ Սակայն նա չէր երևում։ Ժամանակաչափը ցույց էր տալիս կեսօրվա ժամը հինգը։
 
Նեդ Լենդը և Կոնսելը վերադարձան իրենց սենյակը։ Ես էլ գնացի իմ սենյակը։ Ճաշն արդեն դրված էր սեղանիս վրա։ Ինձ մատուցել էին կրիայի մսից պատրաստված ապուր, տապակած արքայաձուկ, որի լյարդն առանձին էր եփած և չափազանց համեղ մի խորտիկ էր, կլորագլուխ ակնափուշ ձկան սուկի, որ ավելի համեղ էր, քան սալմոնը։
 
Երեկոյան ես կարդում էի, գրում և մտածում։ Երբ քունը հաղթահարեց ինձ, ես պառկեցի մահճակալի վրա և խոր քուն մտա այն ժամանակ, երբ «Նաուտիլուսն» արագ ընթանում էր «Սև գետի» հոսանքով։
 
 
=== Գլուխ տասնհինգերորդ։ Գրավոր հրավեր ===
[[Կատեգորիա:Ֆրանսիական գրականություն]]
[[Կատեգորիա:Արկածային]]
Վստահելի
1318
edits