Changes
/* Ռունա Ի */
Եվ աղջիկը, ծառաներն ու ստրուկները գնացին չորս կողմը և բոլորին, ում հանդիպեցին, կանչեցին հարսանիքի․ կանչեցին պոխյոլայից ու կալեվալայից, կանչեցին գյուղացիներին և վարձով աշխատողներին, կանչեցին կապա հագած կազակներին և արհեստավորներին։ Միայն չկանչեցին կղզեբնակ այն քաջ որսորդին, այն հմուտ ձկնորս Լեմմինկայնենին։
==Ռունա ԻԱ==
Փեսային և հարսին մեծ պատիվներ են անում։ Վեյնեմեյնենը երգում և շնորհակալություն է հայտնում հյուրասիրության համար
Պառավ Լոուխին ոտ ու ձեռ ընկած հսկում է, որ միսը լավ խաշեն, խորովածը հյութալի լինի, ձկները տեղը տեղին տապակվեն, կարկանդակներն էլ փափուկ ու համեղ լինեն։
Հանկարծ պառավն անսովոր աղմուկ է լսում․ նայում է ծովի կողմը, անտառի կողմը։
«Այս ովքե՞ր են գալիս սահնակներով ու նավակներով․ չլինի՞ թե թշնամու զորքն է խուժում իմ երկիրը»։
Մեկ էլ նայեց․ չէ՜, ոչ մի թշնամի էլ չկա։ Դրանք հարսանքավորներն են, որ փեսացուին մեջներն առած աղմուկով գալիս են։ Եվ պառավն ասաց․
«Իհարկե դա իմ փեսան է․ նա հազար մարդի մեջ էլ աչքի կընկնի, ոնց որ կաղնին է աչքի ընկնում անտառի ծառերի մեջ, ոնց որ լուսինն է աչքի ընկնում աստղազարդ երկնքում։ Նրա ձին սև է, քանց ագռավը, արագաթռիչ է, քանց արծիվը, հախուռն է, քանց քաղցած գայլը»։
Հյուրերն աղմուկով լցվեցին Պոխյոլայի տիրոջ բակը։ Լոուխին ասաց․
«Է՛յ դու, ստրուկներից ամենաուժեղը, շուտով իմ փեսայի ձեռքից վերցրու ձիու սանձը։ Ձին տար կապիր ախոռի ամենալավ տեղը, տակը փափուկ դարման լցրու և աղբյուրի ջրից տուր, որ խմի․ պղնձե տաշտակի մեջ ցորեն ու ընտիր գարի դիր ձիու առաջ։ Հետո մեջքն ու բաշը լավ թիմարիր, մեջքն էլ արծաթազօծ կտորով ծածկիր»։
Երբ մյուսների ձիերն էլ տեղավորեցին, հյուրերն իրար ետևից սկսեցին տուն մտնել։ Միայն փեսան՝ ճարտար դարբին Իլմարինենը չի շտապում տուն մտնել։ Պառավ Լոուխին դիմեց երիտասարդներին․
«է՛յ, ջահել հերոսներ, շո՛ւտ իմ փեսային տուն բերեք․ դռան վերևի գերանը բարձրացրեք, որ գլխարկը չդիպչի, շեմը ցածրացրեք, որ կրունկը չակռկի, դուռը կրնկահան արեք, որ փեսաս կարողանա ազատ տուն մտնել»։
Վերջապես փեսան տուն մտավ, նայեց չորս կողմը․ տան պատերն ու առաստաղը Կալեվալայի ամենալավ փայտերից էին պատրաստված, աթոռները մետաղներից էին սարքված, սեղանները ոսկեզօծ էին, իսկ հատակին մետաքսե կարպետներ էին փռած։ Վառարանը պղնձից էր ձուլված, օջախն էլ արդեն ամենադիմացկուն քարերից էր սարքված։
Փեսան այսպես խոսեց․
«Ով դու բարձրայլդ Ուկկո, թող քո աչքը հովանի լինի այս տան վրա, որ բոլորը ողջ, առողջ և ուրախ ապրեն»։
Տիրուհին ասաց․
«Դու էլ որ մեր հարկի տակ ես մտել, միշտ ողջ և առողջ, կայտառ և ուրախ լինես»։
Ապա տիրուհին կանչեց աղախնուն և ասաց․
«Կեչու կեղևը վառիր և բեր, որ լույսի տակ տեսնեմ՝ փեսացուիս աչքերը սև՞ են, ծավի՞, թե՞ չէ վուշի նման դեղնավուն են»։
Աղջիկը կեչու կեղևի ծայրը վառեց և բերեց, բայց կեչին պեծպլտում էր, ավելի շատ մուխ էր արձակում, քան բոց, դրա համար էլ ոչինչ չէր կարելի որոշել․ այն ժամանակ պառավն ասաց․
«Այս ինչ բան է, փեսայիս դեմքը ծխից սևացավ, գնա բեր մոմ, սպիտակ մոմ, որ պայծառ լույս արձակի, և ես լավ զննեմ փեսայիս դեմքը»։
Աղջիկը բերեց սպիտակ մոմ, վառեց և Լոուխին պայծառ լույսի տակ զննելով փեսայի դեմքն, ասաց․
«Հիմա արդեն տեսա, թե ինչպիսի աչքեր ունի իմ փեսան․ նրանք պայծառ են, ինչպես ծովի փրփուրը, խորն են ինչպես ծովի հատակը, պարզ են ինչպես գարնան ծաղիկը։ Դե՛, իմ փեսային նստեցրեք վերին գլուխը, որ բոլորը տեսնեն նրա դեմքը, որ բոլորը խնդան նրա արևով»։
Պոխյոլայի տիրուհին հարսանքավորներին շատ առատ հյուրասիրեց։ Սեղանին անպակաս էր ցուլի և խոզի մսից տապակոցն ու երշիկը, ընտիր տեսակի ձկնեղենն ու ամեն տեսակ խմորեղենը։ Ամենալավ պատառները փեսայի առաջը դրեց և գարեջուրն էլ երկուկանթանի թասով ամենից առաջ փեսային մատուցեց։
Շատ կերան֊խմեցին հյուրերը։ Բոլորն ուրախ, զվարթ ասում֊խոսում էի, բայց մի բան պակասում էր․ չէր լսվում երգի ձայնը, ոչ ոք չէր երգում։
Ծերուկ իմաստուն Վեյնեմեյնենը բարձրացրեց ոսկեգույն գարեջրով լի թասը և այսպես խոսեց․
«Գարեջուր, դու շատ ընտիր խմիչք ես, բայց չի կարելի քեզ խմել առանց երգի։ Այնպես արա, որ մարդկանց տրամադրությունն ավելի բարձրանա, և երգիչներն ուրախ երգեր երգեն։ Հապա ո՞վ է այն ոսկեբերանը, որ առաջինը կսկսի երգել։ Թող սկսի, որ ավելի ուրախ անցնի ժամանակը, ավելի փառավորվեն մեր հարսն ու փեսան»։
Գետնին մի երեխա էր նստած․ այսպես խոսեց նա․
«Ես թեև փոքր եմ և մարմնով թույլ, բայց ուզում եմ երգել․ չէ՞ որ մարմնով ուժեղ տղամարդիկ չեն ուզում երգել։ Թեև լղարիկ եմ և սրունքներս դեռ չեն պնդացել, բայց ես կերգեմ, որ երեկոն ավելի ուրախ անցնի և այս օրը միշտ հիշվի»։
Վառարանին մի ծերունի էր նստած․ այսպես խոսեց նա․
«Այս խնջույքին երեխան թող չերգի և անմիտ խոսքեր թող չթոթովի․ երեխայի երգերում շատ շինծու բաներ կան, աղջիկների երգերում միտք չկա։ Նրանք, ովքեր բազմել են աթոռներին, թող երգեն իմաստուն երգեր»։
Բայց ոչ ոք չի ուզում երգել։ Պոխյոլայի տիրուհի պառավ Լոուխին զարմացավ, ասաց․
«Գուցե ես վատ գարեջուր եմ պատրաստել, գուցե ես անուշ խմիչքի փոխարեն դառն խմիչք եմ լցրել թասերի մեջ։ Մի՞թե չկա մեկը, որ սկսի երգել․ աթոռները հո չեն երգի իրենց վրա նստած տղամարդկանց փոխարեն, լուսամուտի փեղկերը հո չեն երգի․ մի՞թե մեր հերոսների շրթունքներին սառել է երգը։ Հապա ո՞վ է, որ առաջինը կսկսի երգել մեր այս փառահեղ հանդեսում»։
Բայց էլի ոչ մեկը ձայն չի հանում․ ոչ ոք չի ուզում երգել։
Այն ժամանակ ծերուկ Վեյնեմեյնենն ասաց․
«Դե, քանի որ ձեր մեջ չգտնվեց մեկը, որ ինձ հետ երգի, մենակս կերգեմ․ ես ի ծնե երգիչ եմ, և կերգեմ այն, ինչ գիտեմ, ինչ սովորել եմ»։
Եվ ահա ծերուկ Վեյնեմեյնենը սկսեց երգել ուրախ երգեր․ հնչեց նրա հզոր֊իմաստուն խոսքը։
Շատ երգեր գիտեր Վեյնեմեյնենը, ավելի շատ, քան քարեր կան լեռներում, ավելի շատ, քան ծաղիկներ կան դաշտում։
Հարսանիքավորները հիացան նրա սրտալի֊իմաստուն երգերով։ Երգում է Վեյնեմեյնենը և անբերրի հողը պարարտանում է ու սկսում է աճել ոսկեհատ ցորենը, ծովափի ավազը դառնում է ընտիր հացահատիկ, ծովի ալիքներն էլ քաղցր մեղր են դառնում։
Ամեն ինչ կարող է անել ծերուկ Վեյնեմեյնենը իր իմաստուն երգերով․ ժեռ քարից կարող է փափուկ բաղարճ ստանալ, իսկ փափուկ ձյունից կոշտ աղ ստեղծել։
Խնջույքին հրավիրված բոլոր մարդիկ, թե ահել ու ջահել, թե տղա թե աղջիկ շատ ուրախացան Կալեվալայի դյուցազնի երգերով։
Եվ ծերունին այսպիսի խոսքերով ավարտեց իր երգը․
«Ով դու բարձրյալդ Ուկկո, օգնիր որ մարդիկ այստեղ միշտ ուրախ, երջանիկ և լիառատ ապրեն, ինչպես այս խնջույքի օրը։ Քանի ապրում են այս տան տերն ու տիրուհին, թող ամենայն օր ուրախ երգեր հնչեն այս հարկի տակ։ Ուկկո, առատ վարձատրիր այս մարդկանց աշխատանքը․ թող նրանց տունն ու ամբարները միշտ լիքը լինեն ամենայն բարիքներով․ թող նրանց ուռկանները միշտ առատ որսով լցվեն։ Ե՛վ եկող ամառը, և՛ հաջորդ տարին, թող ոչ ոք չզղջա, որ նստել է այս հարկի տակ և զվարճացել է, որ մասնակից է եղել այս խնջույքին»։
==Ռունա ԻԲ==
Աղջկան հիշեցնում են իր հայրական տանն անցկացրած օրերը և թե ինչ է սպասում նրան ամուսնու հարկի տակ
Հյուրերը կուշտ ու կռինչ կերան֊խմեցին և շատ զվարճացան այն մռայլ Պոխյոլայում։
Հարսանեկան հանդեսն իր վախճանին հասավ։ Ժամանակն էր, որ աղջիկը թողնի հորական օջախը և գնա նոր տունը՝ մտնի ամուսնու հարկի տակ։
Փեսան արդեն պատրաստել էր սահնակը, բայց Լոուխին ասաց նրան․
«Իմ ազիզ փեսա, մի շաբաթ սպասել ես, մի քիչ էլ սպասիր, դեռ պատրաստ չէ իմ աղջիկը տանից դուրս գալու․ մազերի կեսը հյուսել է, մյուս կեսը դեռ հյուսված չէ․ աջ ոտքի կոշիկը հագել է, ձախ ոտքինը դեռ չի հագել․ մեկ ձեռնոցն արդեն հագել է, մյուսը դեռ ոչ»։
Վերջապես աղջիկը հագնվեց֊զուգվեց։ Տիրուհին այսպիսի խոսքերով դիմեց աղջկան․
«Դուրս արի իմ չքնաղ, իմ ազիզ դուստր․ դե՛, աղջիկը ծախու ապրանք է․ փող ունեցողն էլ հո պատրաստ է գնել քեզ պես սիրունիկ թռչնակին։ Դու շատ էիր սիրում ոսկին ու արծաթը․ քեզ տված ընծան ընդունեցիր և մատիդ մատանի հագցրիր։ Դե, ժամանակն է, որ սահնակ նստես և ճամփա ընկնես։
Դու շատ ծանր ու թեթև չարիր և իսկույն համաձայնվեցիր ամուսնանալ։ Շատ արցունք կթափես, որ հորական տունը թողնում ես, հեռանում ես քո սիրելի մայրիկից և օտար հարկի տակ ես մտնում։
Դու հանգիստ֊անդարդ ապրում էիր հորդ տանը։ Փթթում էիր, ոնց որ ծաղիկը դաշտում, դեռ անկողից չելած կարագն ու կաթը պատրաստ էր քեզ համար։ Հացն էլ արդեն մաքուր ու սպիտակ․ թե կարագն ու կաթը չուտեիր, խոզի միսը հո կար ու կար։
Ոչ մի հոգս չունեիր, հրճվում էիր նոճիներով և կեչիներով։ Թիթեռի նման ուրախ թռվռում էիր մեր դաշտերում և պուրակներում։ Իսկ հիմա հեռանում ես քո հարազատ տնից, գնում ես օտար հարկի տակ․ մի անծանոթ ընտանիք ես մտնում։ Այնտեղ ամեն ինչ ուրիշ տեսակ է լինելու․ նրանց դուռն ու լուսամուտը թե նրանց ուզած ձևով չփակես ու բացես՝ վրադ կփնթփնթան․ նրանց ուզածի պես չես կարող վառարանը վառել․ ինչ էլ անես, քաղցր խոսք չես լսի, էլ առաջվա պես չես կարողանա ուրախանալ․ կուշտ փորով հաց էլ չես ուտի։ Դու, սիրունիկ աղջիկս, հենց գիտեիր, թե կերթաս մի գիշեր կմնաս և կվերադառնաս․ այդպես չէ, դստրիկս, դու ոչ թե մեկ գիշերով, մեկ ամսով կամ մեկ տարով ես գնում, այլ ամբողջ կյանքդ անց ես կացնելու ամուսնուդ տանը՝ հորիցդ հեռու և մորդ կորուստը քաշելով»։
Աղջիկը ծանր հոգոց հանեց և ասաց․
«Քանի դեռատի աղջիկ էի, միտք էի անում, թե դեռ փոքր եմ, հորս֊մորս խնամքի տակ եմ՝ ինձ բանի տեղ չեն դնում, բայց հենց որ մարդու գնամ, հենց որ մի ոտքս սահնակում լինի, մյուս ոտքս դնեմ ամուսնուս շեմին՝ ինձ կմեծարեն, պատիվս ավելի շատ կլինի։ Ահա՛, թե ինչ բաներ էին անցնում մտքովս, բայց այժմ, երբ իղձս կատարվեց, երբ արդեն շուտով ոտքս դնելու եմ ամուսնուս սահնակին, խելքիս չի հասնում, թե ինչպես եղավ, որ ամեն ինչի մասին սկսում եմ ուրիշ տեսակ մտածել։ Սիրտս ուրախ չէ, որ թողնում եմ իմ շեմը, այն հարազատ շեմը, որտեղ անցել է իմ մատաղ կյանքը։ Գնում եմ դառն մտածումներով, ոնց որ մարդ մոտենա գետին ու սկսի քայլել գարնան բարակ և սայթաքուն սառույցի վրայով։ Մտքերս շատ են պղտորվել և մռայլ են, ինչպես աշնանային ամպամած երկինքը»։
Աղջկա խոսքերը լսեց նաև տան ծառան, այն պառավ կինը և ասաց․
«Դու հորական տանից գնում ես և տառապանքն անբաժան կլինի քեզանից․ այնտեղ արդեն քո ոտքերի համար պատրաստ են շղթաներ։ Շուտով կտեսնես, թե ինչ կոպիտ կխոսի քեզ հետ կեսրայրդ, սկեսուրդ էլ հա կփնթփնթա․ տեքորդ խոսքերը հո մի ղազան մեղրով չի ուտվի, իսկ տալդ երեսը շուռ կտա քեզանից։ Ամուսինդ էլ նորապսակ օրերի նման քո ամեն խոսքին մտիկ չի տա․ նրանից փաղաքշական խոսք չես լսի․ ինչքան էլ նա տեսքով լավն է, միևնույն է, նա քեզ իր հարազատների կշտամբանքից չի պաշտպանի։ Քո հոր տանը դու անհոգ ծաղիկ էիր․ մայրդ քեզ կոչում էր՝ արև, հայրդ՝ լուսին․ զուլալ աղբյուր էր քեզ անվանում եղբայրդ, քույրդ՝ աղավնյակ։ Հորդ տանը դու թագուհի էիր՝ առանց թագի։ Իսկ ամուսնու տանը կինը՝ ոնց որ գերի։ Գիշեր֊ցերեկ կաշխատի և չեն թողնի, որ գոնե կուշտ քնի֊հանգստանա։ Լաց աղջիկս, լա՛ց, թող սիրտդ թեթևանա, որ դիմանաս գալիք փորձություններին»։
Աղջիկը խոր հոգոց հանեց և դառը֊դառը լացեց․ արցունքի հեղեղ թափվեց աչքերից․
«Իմ հարազատ հայրիկ ու մայրիկ, դու ալեզարդ պառավ, այս ո՞ւր եք ուղարկում ինձ, թշվառիս, ինչո՞ւ այսքան հոգս ու ցավ եք դնում իմ ուսերին»։
Այդ ժամանակ խոսեց այն երեխան, որ նստած էր հատակին․
«Մի լար, ով դու չքնաղ աղջիկ, հոգսերդ տուր ձիուն, նրա թիկունքն ուժեղ է և ամեն տեսակ բեռ կտանի։ Նայիր աջ կողմդ, տե՛ս, սարի պես ամուսինդ է կանգնած մեջքիդ։ Քամուն տուր վատ մտքերդ․ դու գնում ես երջանիկ կյանքով ապրելու։ Քո ամուսինն ամենաուժեղ և հմուտն է բոլոր տղամարդկանց մեջ։ Նրա նետը միշտ նպատակին է խփում, նրա հմուտ ձեռքերն ամեն ինչի ընդունակ են։ Նա բազմաթիվ նախիրներ ունի, որ արածում են Կալեվալայի անտառներում և արոտներում։ Նրա դաշտերի բերքն առատ է․ ինչքան ուզես ցորեն և գարի ունի։ Փողն էլ հո շեղջ֊շեղջ․ պֆենինգներին էլ հո հաշիվ չկա»։
==Ռունա ԻԳ==
Նորահարսին խրատում են, թե նա ինչպես պիտի պահի իրեն ամուսնու տանը։ Մի պառավ կին իր կյանքի ողբերգությունն է պատմում
Հարսանիքի հյուր, Կալեվալայի չքնաղ դուստր Օսմոթարը մտածեց․ «Նորահարսին պետք է բարի խորհուրդներ տալ, որ նա կարողանա ուրախ կյանքով ապրել ամուսնու տանը և սկեսուրից ոչ թե կշտամբանք, այլ գովասանք լսի»։
Այսպիսի խոսքերով նա դիմեց հարսին․
«Դու նոր փթթած ծաղիկ, լսիր իմ խոսքերը և ականջիդ օղ արա։ Դու թողնում ես քո հայրական շքեղ տունը և մտնում ես ուրիշի հարկի տակ։ Այնտեղ ամեն ինչ քո ուզածի նման չի լինի, դրա համար էլ ինչ ուզում ես վերցրու քո հայրական տնից, միայն մի քանի բան թող այստեղ մնա։
Այստեղ թո՛ղ քո երազանքները, հանձնիր այն այստեղի աղջիկներին․ երգերդ թող մնան ձեր տանը, չարաճճիություններդ մի կողմ շպրտիր, ծուլությունից բոլորովին ձեռք քաշիր։ Հին սովորություններդ մոռացիր և նոր բաներ սովորիր։ Խոնարհ ու հնազանդ եղիր, որ քեզ գուրգուրի կեսրայրդ, որ քեզ փայփայի սկեսուրդ, խաթրդ պահի տեքրդ, և սրտով սիրի տալդ։
Քանի ապրում ես, քանի երկնքում շողում է լուսինը, ապրիր մաքուր վարք ու բարքով։ Ամուսինը միշտ սիրում ու գնահատում է, երբ կինը տեղը տեղին կառավարում է տունը․ շատ է ուրախանում, երբ ամեն օր կնոջ վարվեցողության մեջ նոր արժանիքներ է տեսնում։
Թեկուզ ծերուկ կեսրայրդ գայլի պես վայրենի լինի, սկեսուրդ մրթմրթան արջ, թեկուզ տեքրդ օձի նման ֆշշա, տալդ էլ հա վրադ ճղճղա, նրանց պատվիր ու հարգիր, ինչպես հարգում էիր սիրելի հորդ և հարազատ մորդ։
Աշխատիր որ խելքդ կտրուկ, միտքդ պայծառ լինի։ Թող աչքդ ամենատես լինի․ նույնիսկ երեկոները թե լույս չի վառվում տանը, թող աչքդ մթան մեջ էլ տեսնի, որ ամեն գործի հասնես։ Ականջդ թող սուր լինի․ լուսադեմին հենց որ աքլորը մեկ անգամ կանչեց, էլ չսպասես, որ երկրորդ անգամ կանչի․ տեղիցդ վեր կաց ու գործի անցիր, թող ծերուկն ու պառավը իրենց համար հանգիստ քնեն։
Թե որ աքլորը չկանչի, թող լուսինն ու Մեծ արջը քեզ համար նշան լինեն, որ լուսադեմին ելնես փափուկ անկողնից, ամուսնուդ տաք գիրկը թողնես և տան գործն սկսես։ Թե անթեղված կրակը չգտնես՝ նոր միայն զարթնեցրու ամուսնուդ, որ նա կայծքարով վառի տաշեղի ծայրը․ դու տաշեղի լուսով շտապիր գոմն և անասուններին կերակրիր։
Առաջ կովերին տուր կերը, հետո ոչխարներին․ ընտիր խոտ ու գարի դիր ձիերի առաջ․ խոզերի ուտելիքն էլ տաշտերի մեջ լցրու։
Չլինի թե քունդ տանի և գոմում քնես․ հենց որ անասուններին կերակրեցիր, վազիր դեպի սենյակը, չէ՞ որ արդեն երեխան զարթնեց ու լաց է լինում, նրան հագցրու և կերակրիր։
Հետո դույլը վերցրու, ավելն էլ թևիդ տակը և տունն ու բակը մաքրիր։ Թե տալիդ երեխան լաց է լինում, նրան նստացրու թախտին, աչքերը սրբիր, գլուխը շոյիր և կարագը քսիր հացին ու տուր երեխայի ձեռքը։
Հետո արդեն տան պատերն ու օճորքը փոշուց ու մրից մաքրիր։ Այս էլ իմացի՛ր, գլխիդ լաչակը, շորերդ ու կոշիկներդ միշտ մաքուր լինեն։ Եթե շենք ու շնորհքով չերևաս, այդ չի դուր գա ամուսնուդ և քո սիրելին էլ կսկսի քեզ վրա փնթփնթալ։
Մկան նման թող սուր լինի քո լսողությունը․ ոտքերդ էլ արագավազ՝ նապաստակի նման։ Մեկ էլ տեսար դաշտից վերադարձավ տեքրդ, անտառից տալդ, ամուսինդ էլ հունձ է արել և բեզարած տուն է եկել ― անմիջապես մեծ թասով ջուր լցրու նրանց ձեռքերին և քաղցր խոսքերով նրանց սիրտն առ։
Թե որ սկեսուրդ տուն գա այլուրի պարկը մեջքին, անմիջապես ընդառաջ վազիր, գլուխդ խոնարհիր և պարկն ուսիդ առած՝ տար դիր հացատունը։
Թե որ չիմանաս ինչ գործ սկսես, սկեսրոջդ հարցրու․
«Ախ, իմ հարազատ սկեսուր, ասա, հիմա ի՞նչ գործ անեմ»;
Սկեսուրդ քեզ կպատասխանի․
«Ահա՛, թե ինչ պիտի անես հիմա։ Ալյուրը լից տաշտը և խմոր հունցիր, հետո վառարանը ջեռացրու, փափուկ կարկանդակներ եփիր, հետո արդեն բոլոր ամանները լվա և կարգին֊սարքին դասավորրիր»։
Դու անմիջապես սկսիր սկեսրոջդ պատվերը կատարել։ Աշխատանքդ ինչքան էլ ծանր լինի՝ չտնքաս, հոգոց չհանես, որ սկեսուրդ չմտածի, թե զայրանում ես, որ հանգիստ չունես և տան բոլոր հոգսը քեզ վրա է ընկած։
Թե որ ջուրը պակաս է, անմիջապես դույլերը վերցրու և աղբյուրը ջրի գնա։ Շատ մի մնա այնտեղ, որ սկեսուրդ կամ սկեսրայրդ չմտածեն թե աղբյուրի ջրի մեջ ես նայել, հիացել քո սիրունիկ երեսհարքով և ջուրն ուշ ես տուն հասցրել։
Թե որ գնաս ցախ բերելու, ցախի կտորտանքը դես֊դեն մի շպրտիր․ ցախն էլ որ տուն բերիր, մի շպրտիր գետնին, որ աղմուկ չլինի, թե չէ սկեսուրդ և սկեսրայրդ կմտածեն՝ զայրացել ես, որ հանգիստ չունես և ծանր գործերը միշտ քեզ վրա են դնում։
Թե որ սկեսուրդ ուզենա լողանալ, բաղնիքը լավ տաքացրու, այնպես որ ծուխ ու մուր չլինի․ ինքդ էլ շատ չմնաս բաղնիքում, որ սկեսուրդ չասի, թե նստել բաղնիքի նստարանին հանգստացել ես։ Հենց որ ջուրը եռա, գնա սկեսրոջդ մոտ և ասա․
«Ա՛խ, դու իմ սիրելի սկեսուր, բաղնիսը տաքացրել եմ, ջուրն էլ եռացրել, դափնու ճղերից ավելն էլ պատրաստ է։ Արի լողացի ինչքան կուզես․ ես էլ գլխիդ կկանգնեմ, որ ջուր լցնեմ ուզածիդ չափ։
Հետո արդեն տնեցիների համար զգեստներ կկարես, որին կապա, որին շապիկ, որին գլխարկ։
Եթե հյուրեր գան, սիրալիր ընդունիր նրանց, համով ճաշեր ու թխվածքներ պատրաստիր։ Հյուրերին ճամփու դնելիս նրանց մինչև բակը ուղեկցիր և շուտ տուն վերադարձիր, որ ամուսինդ չսրտնեղի։
Թե որ ուզենաս գյուղամեջ գնալ, անպայման խնդրիր սկեսրոջդ թույլտվությունը։ Եվ ում էլ հանդիպես գյուղում, խելքդ ու շնորհքդ ցույց տուր, ավելորդ բաներ չխոսես, սկեսրոջդ չփնովես։ Գյուղի հարսներն ու կանայք կարող են հարցնել, թե՝ «սկեսուրդ քեզ կարագ տվե՞լ է որ ուտես, ինչպես հարազատ մայրդ էր ուզածդ ժամանակը տալիս»։ Չլինի թե վերցնես ու ասես․ «Չէ՛, ես կարագի երես չեմ տեսել»․ ասա, «Միշտ էլ ինձ գդալով կարագ է տալիս, թեև մի անգամ ամռանն ես կարագ կերել, այն էլ անցյալ տարվանից մնացածը։
Այս վերջին խրատս էլ լսիր, չքնաղ աղջիկ։ Ահա՛, դու արդեն հեռանում ես հորական տանից և գնում ես ուրիշի հարկի տակ։ Հարազատ մորդ չմոռանաս և նրան չզայրացնես։ Չէ՞ որ նա իր կյանքը քեզ համար է մաշել, իր կաթով քեզ կերակրել֊մեծացրել է, քեզ համար գիշերները չի քնել, իր բերնից կտրել, քե՛զ լավ պատառները տվել։
Ով իր հարազատ մորը մոռանա կամ նրան զայրացնի, նա այլն աշխարհում էլ հանգիստ չի ունենա։ Ստորջրյա Տուոնելիի աշխարհում Մանալի աղջիկը նրան կասի․
«Ինչպե՞ս եղավ, որ դու հարազատ մորդ մոռացար և նրան զայրացրիր։ Չէ՞ որ նա քեզ համար շատ է տանջվել․․․ ա՜յ դրա համար էլ դու այստեղ կտանջվես»։
Գետնին, կարպետի վրա նստած պառավ կինն այսպիսի խոսքերով դիմեց նորահարսին․
«Աքլորն էլ երգում է իր սիրած հավի համար, գարնանը ագռավն էլ է սիրո երգեր երգում․ չէ՞ որ նրանք իրենց թառի կամ ծառի վրա, իրենց ուզածի նման են ապրում։ Իսկ ես ոչ տուն ունեմ, ոչ գանձ, ամբողջ ժամանակ ապրում եմ՝ չիմանալով ինչ բան է ամուսնական սերը։
Հիմա դու, սիրելի աղջիկ, գնում ես հորական տանից, այս բանը լավ իմացիր, ամուսնուդ բոլոր քմահաճույքներին մի ենթարկվիր, ինչպես ես ենթարկվեցի և ամբողջ կյանքումս անբախտացա։ Ես էլ քեզ նման ծաղկափթիթ, բոյով֊բուսով աղջիկ էի։ Բոլորն ասում էին, ինձ նման գանձ չկա մեր աշխարհում․ հայրս ինձ թռչնակ էր կոչում, մայրս աղավնյակ, եղբորս համար ազիզ քույր էի, քրոջս համար՝ աշխարհի ամենաթանկ բանը։ Ուրախ ու զվարթ շրջում էի մեր դաշտերում ու բլուրներում և երգում էի անհոգ թռչնակի պես։
Հենց որ հարս գնացի, ամուսնուս համար հլու֊հնազանդ կին դարձա, սկեսրոջս ձեռքին էլ ոնց որ ստրկուհի։
Բայց քանի դեռ հարս չէի գնացել, ինձ ասում էին, թե ամուսնուս տունը վեց սենյակից է, այն էլ ընտիր փայտից շինված, ամբարները լիքն են ամենայն բարիքով, արտերն էլ հո ամեն տարի ցորենի, գարու, վարսակի առատ բերք են տալիս։ Քսակն էլ լիքն է փողով և մյուս տարի մեկ քսակի փոխարեն երկուսը կունենա։
Եվ ես, հիմարս, հավատացի ու մարդու գնացի։ Վեց սենյակի փոխարեն տեսա վեցը գերան, որոնք հենել էին դրսի պատերին և հազիվ էին պահում խարխլված տունը։ ― Ամբարներից մեկը դատարկ էր, մյուսում եղածն էլ՝ փթած ապրանք։ Այդ ամենի հետ՝ հարյուր տեսակ կշտամբանք լսեցի, դեռ հարյուրն էլ պիտի լսեի։
Ի՛նչ անեի, դրան էլ համաձայն էի, միայն թե նամուսով ապրեի, բայց ամեն կողմից չար ու ծուռ հայացքներ էին ուղղված ինձ վրա․ սկեսուրս, որ խոսում էր, կարծես թե օձն էր ֆշշում, ամուսնուս բերնից էլ մի փաղաքշող խոսք չլսեցի։
Դրա հետ էլ հաշտվեցի, ուզում էի մի կերպ գլուխս պահել․ լուսադեմից մինչև իրիկուն, հեզ ու խոնարհ աշխատում էի, բայց էլի հարգ ու պատիվ չունեի։
Տանջանքով ցորենն էի աղում, փափուկ հաց թխում, որ սկեսուրս հեշտությամբ ծամի։ Կերակուրը նրան ոսկեզօծ ամանով էի մատուցում, իսկ ես քարթու հաց էի ուտում, էն էլ մի անկյուն քաշված․ ջարդված թասն էր իմ կերակրի ամանը, կոտրած գդալով էլ մի կերպ լխպոր սպասը բերանս էի տանում։
Ձուկ էի որսում և հենց գետափին մի փոքրիկ ձուկ էի ուտում, որովհետև լավ, ընտիր ձկները տուն էի բերում, եփում֊հրամցնում տնեցիներին․ չեղավ մի օր, որ սկեսուրս իմ որսած լավ ձկնից ինձ բաժին հանի։
Ամառը քաղ էի անում, ձմեռը գոմաղբն էի տանից դուրս տանում։ Աշխատում էի ոնց որ ստրուկը՝ միշտ ծանր բեռը մեջքիս։ Ոչ ոք չէր մտահոգվում, թե ես թույլ կին եմ, կարող եմ հոգնել․ չէ՞ որ հերոսներն էլ են հոգնում, ձիերի ուժն անգամ պակասում է։
Այսպես թշվառս արյուն֊քրտինք մտած ամեն գործ անում էի։ Երբ ուզում էի քիչ հանգստանալ, մել էլ հրաման․ թե վառարանը վառիր։ Նորից թեժ կրակի դիմաց տառապում էի։
Թե մեկ֊մեկ էլ ուրախանում էի, սկսում էին բամբասել, իմ անբիծ անունը, մաքուր վարքս վատաբանում էին․ այն էլ այնպիսի խոսքերով, որ մարդու ականջ էր ծակում։
Չնայած այդ ամենին, էլի չէի հուսահատվում․ արդեն այդպես էլ մի կերպ կապրեի․ կօգնեի պառավ սկեսրոջս։ Բայց եղավ մի բան, որ էլ սիրտս ու հոգիս չդիմացան․ մեծ դարդի մեջ ընկա ― ամուսինս գայլի նման դաժան ու արջի նման կոպիտ դարձավ․ էլ երեսիս չէր նայում․ իր համար ուտում֊խմում էր․ քեֆն ուզած գործն էր անում կամ ման գալիս առանց ինձ բանի տեղ դնելու։
Ես սկսեցի լաց լինել․ տան մի անկյունում կուչ եկած իմ բախտն էի անիծում և այսպիսի խոսքերով երգ երգեցի։
«Իմ հարազատ մայր, քո աչքի լույսի պես խնամեցիր֊մեծացրիր քո աղջկան․ մեծացրիր, բայց հետո չկարողացար պահել֊պահպանել։ Քո ազիզ աղջիկն հիմա այն վիճակի մեջ է, ինչպես թե դալար ճյուղը տնկես անմշակ հողի մեջ․ ո՛չ ջուր կա, ո՛չ արև․ երեկվա դալար ճյուղն այսօր չոր ծնոտ է դարձել։
Չէ՞ որ ես արժանի էի ավելի լավ բախտի, ավելի շեն տան էի արժանի։ Չէ՞ որ պետք էր իմ հարգն իմացող ամուսին ունենայի, որ ինձ կյանքի ընկեր լիներ․ ի՞նչ է իմ վիճակը․ ագռավի ճանկ եմ ընկել, և նա շորերս բզիկ֊բզիկ է արել ինձ վրա, արջի որջ եմ ընկել և ահ ու դողով քաշ եմ տալիս սև օրս։
Թե այս տեսակ վայրենի ամուսնու ձեռքը պիտի ընկնեի, ավելի լավ էր անտառը գնայի, եղևնու բունը վերցնեի՝ կոճղը կպցնեի վրան իբրև դեմք, մորուքը փշերից սարքեի, գլուխը կավից, աչքերի տեղն ածուխ խցկեի, կոներից ականջներ սարքեի, ծառերի հաստ ճղերից էլ ոտքեր սարքեի»։
Դու մի ասի, ամուսինս պատի ետևում կանգնած լսել է երգս։ Մեկ էլ սենյակը մտավ․ մազերը ցցվել են, ոչ թե քամուց, այլ կատաղությունից, ատամները կրճտացրեց, աչքերը խոլորեց, ձեռքին էլ արդեն մի մեծ մահակ։ Աչքս չէի թարթել, որ մահակն իջավ գլխիս։
Աչքերս մթագնեցին։ Բայց վախենում եմ բարձր ձայնով ողբալ իմ ցավը։
Գիշերը վրա հասավ․ ամուսինս վերցրեց մտրակը, դրեց բարձի մոտ, ինքն էլ պառկեց քնելու։ Ո՞ւմ համար էր մտրակը․ իհարկե ի՛նձ, թշվառիս համար։ Բայց ի՞նչ կարող էի անել․ էլի հլու հնազանդ գնացի պառկեցի նրա կողքը, որ քիչ քնեմ հանգստանամ։ Անկողին մտա֊չմտա՝ ամուսինս սկսեց բռունցքներով խփել մեջքիս ու գլխիս, հետո էլ մտրակը վերցրեց ու տո՛ւր թե կտաս․ ողջ մարմինս ցավից կսկծաց։
Մի կերպ դուրս փախա ամուսնուս սառը անկողնից․ բայց նա ետևիցս հասավ, բռնեց մազերիցս, այնպես պինդ քաշեց, որ մի մեծ փունջ պոկեց և քամուն տվեց։
Մնացի պատի տակ․ ցուրտն էլ ավելացավ ծեծված մարմնիս․ դողում եմ։ Ասում եմ քիչ էլ դիմանամ, գուցե մարդուս կատաղությունն անցնի։ Բան չունե՛ս․ էլ ինձ վրա դուռ բաց անող չկա։ Էլ ճար չկար․ թողեցի ամուսնուս տունն ու տեղը և ճամփա ընկա, անցա դաշտերով ու ճահիճներով և վերջապես հասա հայրական երկիրս։ Մոտ էր արդեն եղբորս տունը։ Հանկարծ եղևնին, սոճին և նրանց կատարին թառած ագռավները ձայն տվին․
«Իզո՛ւր ես եկել, քեզ հարազատ մարդ չկա այստեղ»։
Ես ուշ չդարձրի այդ ձայներին և մտա եղբորս տան բակը։ Ցանկապատներն ինձ ասին․
«Դու որ վերադարձել ես հորական տունդ, չգիտե՞ս, որ հայրդ վաղուց է մահացել, մայրդ էլ մի քանի տարի առաջ այն աշխարհը գնաց․ եղբայրդ արդեն քեզ խորթացել է, նրա կնիկն էլ հո աչքով աչք չունի, որ տեսնի քեզ»։
Դրան էլ ես ուշ չդարձրի․ ուղղակի ձեռքս տարա և եբղորս սենյակը տանող սառն բռնակը շուռ տալով, ներս մտա։ Մտա և դռան մեջ կանգնեցի։ Եղբորս կինն այնքան գոռոզ էր, որ չմոտեցավ ձեռ չտվեց, իսկի մի բարև էլ չտվեց։ Ես էլ պակաս հպարտ չէի, ես էլ ոչ ձեռ տվի, ոչ էլ բարևեցի։ Ձեռքս տարա վառարանին՝ սառն էր։
Տեսա եղբայրս ձգված է թախտին, մեջքին ու գլխին մի սաժեն կեղտ ու մուր է։ Եվ եղբայրս, ինչպես օտար անցորդին են հարց տալիս, այդպես էլ ինձ հարցրեց․
«Դու ծովի այն կողմի՞ց ես եկել․ ո՞ւր ես գնում»։
Ես պատասխանեցի․
«Ի՛նչ է, հարազատ քրոջդ չե՞ս ճանաչում․ չէ՞ որ մեզ մի մայր է ծնել, մի թռչունի ձագերն ենք և մի բնում ենք մեծացել»։
Եղբայրս իր սիրելի կնոջ ականջին փսփսաց․
«Իմ քրոջ համար ուտելիք բեր»։
Կինը թարս նայեց և գնաց մի աման ջրալի կերակուր բերեց․ բայց ի՜նչ կերակուր․ երեսի յուղը կատուն էր լպստել, շունն էլ մնացածը լակել, տակը բան չէր թողել։
Եղբայրս իր սիրելի կնոջ ականջին նորից փսփսաց․
«Մեր հյուրի համար գարեջուր բեր»։
Կինը թարս նայեց և գնաց մի աման ջուր բերեց, բայց ի՜նչ ջուր․ պղտոր ու անպետք, հարսն այդ ջրով երեսն ու ձեռքերն էր լվացել։
Ես սրտի մռմուռով թողի եղբորս տունն և հեռացա․ սկսեցի թափառել գյուղե֊գյուղ, ինձ անծանոթ մարդկանց դռները թակել։ Ախր երեխաներս էլ հետս էին, իմ թշվառ բալիկներն էլ ինձ նման տանջվում էին։
Բայց շատ֊շատերը անարգում էին ինձ ու տան շեմից վռնդում։ Մեկ֊մեկ էլ, շատ հազվադեպ, պատահում էին ազնիվ մարդիկ, որոնք մի բարի խոսք էին ասում, տուն էին թողնում, վառարանի մոտ տաքացնում, մի կտոր հաց, մի աման ապուր տալիս և մի տաք զգեստ, որ ձմեռվա ցրտին չսառչենք։
Քանի թռվռուն աղջիկ էի, երբեք մտքովս չէր անցնում, և եթե հազար մարդ էլ ասեր, նրանցից ոչ մեկին չէի հավատա, թե ես ամուսնանալով այդպիսի դժբախտ վիճակի մեջ կընկնեմ, այդպիսի ծանր դարդի տեր կդառնամ և կյանքս տառապանք կդառնա ինձ համար»։
