Changes
/* Ռունա ԻԳ */
Քանի թռվռուն աղջիկ էի, երբեք մտքովս չէր անցնում, և եթե հազար մարդ էլ ասեր, նրանցից ոչ մեկին չէի հավատա, թե ես ամուսնանալով այդպիսի դժբախտ վիճակի մեջ կընկնեմ, այդպիսի ծանր դարդի տեր կդառնամ և կյանքս տառապանք կդառնա ինձ համար»։
==Ռունա ԻԴ==
Նորափեսային խրատում են, որ լավ վարվի նորահարսի հետ։ Իլմարինենը կնոջը նստեցնում է սահնակ և երրորդ օրը տուն են հասնում
Շատ խրատներ տվեց Օսմոթարն աղջկան, ապա դարձավ փեսացուին և այսպես խոսեց․
«Եղբայր իմ, դու քո մոր որդիներից ամենալավն ես, լսի՛ր իմ խորհուրդը, ականջ դիր, թե ինչ կասեմ այս անուշ թռչնակի, այս աղջկա մասին, որ շուտով քո հարկի տակ է մտնելու։
Փառք տուր Աստծուն, որ այսպես լավ դաստիարակված աղջիկ է քեզ պարգևել։ Մաքուր, գեղեցիկ, գործիմաց աղջիկ է քո կյանքի ընկերը։ Նա կարող է հնձել, աղուն աղալ, հյուսվածքներ գործել, իսկ լվացքն այնպես կանի, որ քաթանները սպիտակ ձյունի պես սպիտակ կերևան։
Երբ որ քո կինն սկսի հյուսվածքներ անել և հարևան հարսները տեսնեն, հիանան նրա հյուսվածքներով, կհարցնեն․ «Այս աղջիկն ի՞նչ տոհմի զավակ է, որ այսպես նուրբ բաներ է հյուսում»․ դու պիտի պատասխանես՝ «Իմ հարսնացուն լուսնի և արևի դուստրն է, Մեծ Արջ աստղն է նրան շնորհներ պարգևել»։
Դե, շուտով դու կնոջդ հետ ճամփա ես ընկնում, այնպես քշիր սահնակը, որ փոսերի կամ արգելքների չհանդիպես, որ աղջիկն հանկարծ սահնակից վայր չընկնի և նրա քնքուշ մարմնի ոչ մի տեղը չցավի։
Երբ արդեն քո հարկի տակը կլինեք, չթողնես, որ քո թանկագին ընկերը տխրի և մութ անկյուններում կուչ գա․ չէ՞ որ նա իր հոր տանը երբեք մութ անկյուններ չի նստել․ նրա տեղը լուսամուտի դիմացն էր․ ցերեկը մայրն էր հրճվում իր աղջկանով, երեկոները հայրն էր մխիթարվում նրա երգերով։
Քո հարսնացուին դաշտը տար այն ժամանակ, երբ ցորենի և գարու առատ բերք ես հավաքել․ թող աղջիկն ընտիր ցորենի ալյուրից հաց թխի և գարուց էլ անուշ գարեջուր պատրաստի։
Սիրելի փեսա, այս ոսկեղենիկ թռչնակին փայփայիր, որ չլինի թե տխրի և լաց լինի։ Հենց որ տեսնես շատ է տխրում, սահնակիդ լծիր ամենալավ ձին և աղջկանը բեր հորանց տուն, որ հոր, մոր և հարազատների կարոտն առնի։
Չլինի թե այս սիրունիկ թռչնակին նեղացնես և բանացնես այնպես, ինչպես ստրուկին կամ վարձած մարդուն են բանեցնում։ Չլինի թե ամբարի կամ պահեստի դուռը փակեք նրա առաջ։ Հոր տանը նրա առաջ ամեն ինչ բաց էր և ամեն տեսակ ուտելիք՝ ձու, կաթ, թե մսեղեն պակաս չէր աղջկա համար։
Սիրելի փեսա, թե դու աղջկա հետ սիրալիր վարվես, քո պատիվդ էլ շատ կլինի։ Երբ ուզենաս զոքանչիդ կամ աներոջդ տեսության գնալ՝ քեզ շատ սիրով կընդունեն, համեղ պատառներով կկերակրեն, անուշ խմիչք կխմացնեն, ձիուդ ախոռը կտանեն և առատ խոտ ու գարի կլցնեն մսուրը։
Չլինի, թե ով փեսա, մտքովդ անցնի աղջկան մտրակով խփել, որ նա կծկվի մի անկյունում և դառն լաց լինի, ինչպես ստրուկին են ծեծում և լացացնում․ չէ՞ որ հայրական տանը ոչ մեկի մտքով չի անցել աղջկա խաթրին կպչել, ուր մնաց, թե մտրակով խփել․ հոր տանն աղջիկը երբեք չի կծկվել մութ անկյունում ու լաց չի եղել։
Սարի պես կանգնած եղիր կնոջդ մեջքին, որ սկսեսուրը սիրտ չանի նրան խփել, որ սկեսրայրը չգոռգոռա վրան։ Թե հյուր եկած մարդիկ կամ հարևանները բամբասեն կնոջդ և քեզ ստիպեն, թե ծեծիր կնոջդ, երբեք այդպիսի բան չանես, և բնավ ձեռք չբարձրացնես այս քնքուշ թռչնակի վրա, չէ՞ որ երեք տարի դու այս աղջկա կարոտով էիր վառվում, որ հետն ամուսնանաս։
Քո սիրունիկ կնոջը, որ ոսկե խնձորի նման չքնաղ է, դու բարի խորհուրդներ տուր և խրատիր, թե՛ այն ժամանակ, երբ մի բարձի վրա եք պառկած, և թե՛ այն պահին, երբ ուզում ես գործի գնալ։ Եվ ամբողջ տարվա ընթացքում մերթ խոսքով հասկացրու նրան իր անելիքը, մերթ աչքով֊ունքով, մեկ֊մեկ էլ ոտքդ նշանակալից տպտպացրու գետնին, և այսպես՝ երեք տարի շարունակ։
Թե որ չորրորդ տարում տեսնես, որ նա քեզ չի լսում և քո խրատներին ուշադրություն չի դարձնում, դու միայն բարակ ճիպոտով վախեցրու նրան, բայց ո՛չ մտրակով և ո՛չ էլ մահակով երբեք չխփես կնոջդ։ Այս էլ իմացիր՝ ճիպոտդ էլ այնպես տուն բեր անտառից, որ ոչ մի հարևան չտեսնի և չկարծի, թե դու ուզում ես կնոջդ ծեծել։
Իսկ թե նորից քեզ չլսի, այն ժամանակ կեչու դալար ճյուղը կտրիր և դրանով խրատ տուր։ Բայց երբեք կնոջդ չխփես ոչ դաշտում և ոչ էլ անտառում, որ չլինի թե մարդ իմանա և կնոջդ լացի ձայնն օտար մարդ լսի։
Թե ստիպված լինես ծեծել կնոջդ, միայն ուսերին խփիր, մի քիչ էլ մեջքը կակղացրու․ երբեք չխփես կնոջդ գլխին, ականջներին կամ դեմքին, թե չէ կարող է ճակատին ուռուցք առաջանալ, աչքերի տակը կապտել և այն ժամանակ կեսրայրն ու սկեսուրը, հարևանները կնկատեն այդ, կսկսեն հարց ու փորձ անել կնոջդ և կանայք ծիծաղելով կասեն․
«Այս աղջիկը կռվո՞ւմն է վիրավորվել, թե՞ գայլը կամ արջն են սրան հոշոտել։ Ո՛չ, ինչպես երևում է, ամուսինն է կատաղած գայլ, կամ մրթմրթան արջ»։
Վառարանին պառկած էր մի աղքատ ծերունի, այսպիսի խոսքերով նա դիմեց փեսային․
«Լսի՛ր, ով դու ճարտար դարբին Իլմարինեն, շատ ծանր ու թեթև մի արա, թե ինչ կասի, կխոսի կինդ, ինչպես ես, ողորմելիս էի անում, երբ դեռ նոր էի ամուսնացել։ Ընտիր հաց ու միս էի առնում բերում տունը, մյուս օրը ձուկ, կարագ և ամեն տեսակ ուտելիք, հետն էլ գարեջուր, բայց ոչ մի բանը չէր գոհացնում կնոջս։ Մեկ էլ տեսար մազմորուքս կքաշքշեր, կգոռար, թե ես հաստակող, տխմարի մեկն եմ և ոչ մի կարգին բան չեմ բերում տունը։
Այսպես մի քանի տարի տառապեցի, վերջն այլ ելք գտա․ վերցրի բարդենու դալար ճիպոտն ու տուն եկա․ երբ կինս ճիպոտը ձեռքիս տեսավ՝ վզովս ընկավ և ասաց․ «Իմ թանկագին ամուսին»։
Հարսնացուն նորից ծանր հոգոց հանեց, լաց եղավ և այսպես խոսեց․
«Շուտով գալիս է իմ բաժանվելու ժամը։ Ախր առաջ երբեք չէի մտածել, թե կարող եմ հեռանալ հորանցս տանից։ Ահա խմում են վերջին բաժակները, դրսում էլ սահնակներն են պատրաստում։
Շատ գոհ եմ իմ հորից, որ ինձ համար ոչինչ չի խնայել։ Շատ և շատ գոհ եմ մայրիկից, որ ինձ կաթով է սնուցել, օրորոցս է օրորել և անքուն գիշերներ լուսացնելով, ինձ մեծացրել է։
Անչափ գոհ եմ եղբորիցս, քրոջիցս, որոնք ինձ սիրել, փայփայել են։
Գնում եմ և կարոտով հրաժեշտ եմ տալիս իմ հարազատներին, մեր տանը, մեր բակին, մեր արտերին և մարգագետիններին, մեր թավուտ անտառներին ու մեր չքնաղ պուրակներին։
Թե որ պատահի ետ գամ մեր տունը, գուցե հորս ու մորս այլևս չտեսնեմ և նրանք իմ ձայնը չլսեն։
Մեկ էլ ու մեկ էլ մնաք բարով հայրիկ ու մայրիկ, իմ սիրելի եղբայր և հարազատ քույր․ մնաք բարով դաշտ ու անտառ, քաղցրահամ պտուղներ, մնաք բարով լճեր և կղզիներ, բլուրներ և հովիտներ»։
Վերջապես Իլմարինենը աղջկան սահնակ նստեցրեց, մտրակով խփեց ձիուն և նույնպես մնաք բարով ասաց դաշտերին, անտառներին և իրեն ճամփու դնող խնամիներին։
Երբ Իլմարինենը գյուղից դուրս էր գալիս, երեխաները նրա ետևից սկսեցին երգել․
«Ամպերից մի սև թռչուն իջավ, թռավ հասավ մեր աշխարհը, մեր թռչնակին, մեր քնքուշ ծաղկին հափշտակեց ու տարավ։ Այնքան էլ թանկ չնստեց անգին բեռը, մի քանի արծաթով հրապուրեց ու տարավ։ Էլ ո՞վ մեզ ծովափ կտանի, ո՞վ մեզ համար երգեր կերգի»։
Ձին գնաց մեկ օր, երկու օր և ահա՛ երրորդ օրվա իրիկնամուտին ճարտար դարբինը տեսավ իր տունը, տեսավ իր հարազատ օջախի թունդ ծուխը, որ քուլա֊քուլա բարձրանում էր ամպերին։
==Ռունա ԻԵ==
Իլմարինենի մայրը դիմավորում է որդուն և հարսին․ Վեյնեմեյնենը իմաստուն երգերով ուրախացնում է հարսանիքավորներին
Ինչպես ջահելները կարոտով սպասում են գարնան արևին, ինչպես երեխաները սպասում են, որ պտուղներն հասունանան անտառում, ինչպես ծովն սպասում է նավի․ այդպես էլ Իլմարինենի բարի մայր Լոկկան աչքը ջուր կտրած, սպասում էր իր որդուն և հարսին։
Առավոտ շուտ լուսամուտից նայում էր բակը, գուցե արդեն տեղ է հասել սահնակը․ ցերեկներին գնում կանգնում էր ճամփին և նայում անտառի կողմը, գուցե երևա սահնակ քաշող ձիու գլուխը․ երեկոներն էլ տան ցանկապատի մոտ կանգած, ականջը սրած սպասում էր, գուցե թե լսի սահնակի սղղոցը։
Կարոտած մոր հետ սպասում էր ամբողջ գյուղը․ մեծն էլ ու փոքրն էլ ուզում էին բախտավորված տեսնել ճարտար դարբին Իլմարինենին։
Եվ ահա՛ մի պայծառ առավոտ Լոկկան լսեց, որ անտառի ծառերն անուշ խշշում են, հետո լսեց ձիու սմբակների դոփյուն, ապա զանգակների զնգզնգոց։ Եվ քիչ հետո շքեղ սահնակը կանգնեց պապերի սարքած տան առաջ։
Սահնակի մեջ Լոկկայի հարազատ որդի Իլմարինենն է, կողքին էլ սիրունիկ հարսը, իսկ նրանց ետևից գալիս են հարս ու փեսային ուղեկցող հյուրերը։
Լոկկան, Կալեվալայի դուստրը, որ դեռ թարմ էր մնացել գարնան ծաղկի պես, այսպիսի խոսքերով դիմեց որդուն՝ Իլմարինենին։
«Ամբողջ ժամանակ, գիշեր֊ցերեկ մտածմունքի մեջ էի, թե ե՞րբ կվերադառնա իմ անուշիկ որդին․ ի՛նչ լավ եղավ, որ ողջ֊առողջ, բախտավորված տուն ես հասել։ Հիմա ձին սահնակից կարձակենք, կկապենք մսուրը, առաջը կլցնենք այն անուշ խոտից ու գարուց, որ միշտ ախորժակով կերել է։ Դու էլ, իմ սիրելի որդի, բոլորին, մեր գեղի մեծին ու փոքրին բարև տուր, բարև առ և պատմիր գլխովդ եկածը։ Հո շատ փորձանքի չե՞ս հանդիպել ճամփին։ Ինչպե՞ս քեզ ընդունեց զոքանչդ․ հանգիստ տունը մտար և նստեցիր աթոռին, թե՞ ստիպված եղար կռիվ անել, աներոջդ տան դուռը ջարդել, աղջկան զոռով փախցնել։
Չէ՛, տեսնում եմ, որ առանց հարց ու փորձի էլ, առանց պատասխանի էլ ամեն ինչ լավ, բարեհաջող է վերջացել և տղաս տիրացել է այս անուշիկ աղջկան։ Հապա այն ո՞վ է, որ սուտ լուրեր է տարածել, թե փեսան դատարկ ձեռքով է վերադարձել, իզուր նա զուգվեց֊զարդարվեց, սահնակին լծեց կայտառ ձին և գնաց օտար աշխարհ։ Չէ՛, այդ չար լեզուների ասածը թող քամին տանի։ Տեսնում եմ, որ տղաս բերել է այն անուշիկ բադիկը, այն դալար ճյուղը, որի կարոտով ապրում էր մի քանի տարի։
Դե, որ այդպես է, բոլորդ, ովքեր հավաքվել եք այստեղ, ուրախացեք, թող ուրախանան արևն ու լուսինը, թող ուրախանան բոլոր դյուցազունները՝ մեծն ու փոքրը, որ իրենց սիրելի դարբինը վերադարձել է»։
Այդ պահին մի փոքրիկ չարալեզու տղա ասում էր ընկերներին․
«Այ, դու չարաբախտ փեսա, ամբողջ կյանքումդ հույս ունեիր, թե այնպիսի կին ձեռք կբերես, որ հազար֊հազար անգին գանձ արժենա, բայց մի այնպիսի կին է քեզ բաժին ընկել, ոնց որ ճահճում նստած ագռավը, ոնց որ անբան կաչաղակը, մի անպետք սև թռչուն։
Այդ աղջիկն ամբողջ ամառը պարապ֊սարապ թրև էր գալիս, ոչ մի թաք գուլպա գործեց, ոչ էլ ձեռնոց։ Օժիտ էլ չունի հետը, սնդուկի մեջ մկներն են պար բռնել»։
Կալեվալայի պարծանքը, բարի Լոկկան, լսեց այդ տարօրինակ խոսքերն ու այսպես ասաց․
«Ա՛յ, չարալեզու տղա, ինչո՞ւ ես սուտ բաներ ասում․ գուցե մի ուրիշ տեղ կա այդպիսի անպետք հարս, բայց իմ հարսի նման հարս չկա աշխարհում․ ոչ Գերմանիայում, ոչ Էստոնիայում այդպիսի աղջիկ չի ճարվի․ հարսիս աչքերը՝ ոնց որ երկնքի աստղերը, բերանը քնքուշիկ, ոնց որ բացված վարդ, թևերը ձյունի պես ճերմակ, պարանոցն էլ կարծես կարապից է փոխ առել։
Իմ հարսը շատ լավ օժիտ ունի․ նրա սնդուկի մեջ մուշտակ էլ կա, ամեն տեսակի և գույնի շրջազգեստ և էլի շա՛տ ընտիր բաներ։
Իմ հարսը շատ լավ հյուսվածքներ է արել և շնորհքը թափվում է մատներից»։
Հետո Լոկկան դարձավ հարսին և ասաց․
«Դու իմ չքնաղ հարս, գիտեմ, որ քո շենքով֊շնորհքով հորդ տան պարծանքն էիր․ այստեղ, քո ամուսնու տանն էլ այնպես արա, որ մենք էլ պարծենանք քեզնով։ Ապրիր քեզ համար ուրախ֊զվարթ․ չէ՞ որ դու եկել ես մի աշխարհ, որտեղ հողն ամենայն բարիք տալիս է մարդուն։ Ճամփին դու արդեն տեսած կլինես, թե արտում քանի բարդ ցորեն ու գարի ունենք, ինչքան խոտ ու դարման, այդ բոլորը քո ամուսնու շնորհքն է․ նա թե լավ դարբին է, թե լավ վար ու ցանք անող։
Քեզ նման սիրուն թռչնակի համար այստեղ ամեն հարմարություն կա․ տան աթոռները շատ լավն են, իսկ բաղնիքում ողորկ տախտակ է դրված սալերին, որ ուզած ժամանակ լողանաս։ Տանտերը քեզ հայրություն կանի, տիրուհին ոնց որ հարազատ մայր, նրանց տղաներին քո եղբայրները համարիր, իսկ աղջիկներն արդեն քեզ քուրություն կանեն։
Թե որ ցանկանաս ուտել այն ձկնից, որ հորդ տանն ես կերել, կամ այն որսացուից, որ եղբայրդ է որսացել, դու տաքերդ կամ կեսրոջդ մի հարցրու, այլ ուղղակի խնդրիր քո ամուսնուց։ Ոչ մի վայրի կենդանի կամ թռչուն չի կարող ազատվել քո ամուսնու նետից․ խոր ծովում լողացող ոչ մի ձուկ չի կարող պրծնել քո ամուսնու ցանցից․ նա քո սրտի ուզածը կբերի քեզ, երբ ցանկանաս»։
Սկսեցին հարսանիքավորներին հյուրասիրել։ Ընտիր մսեղենը, հացն ու գարեջուրն անպակաս էր սեղանից։ Մի կողմից էլ մեղրն ու կարկանդակներն էին բերում հյուրերի համար։
Կերան֊խմեցին․ նորից բոլորն ուզեցին լսել անուշ երգեր։ Բայց ո՞վ պիտի երգի։ Իհարկե ծերուկ, հավատարիմ, հավերժական երգասաց Վեյնեմեյնենը։ Եվ նա սկսեց երգել․ և այսպես էր նրա երգը․
«Ամենից առաջ փառաբանենք այս տունը կառուցողին․ նա հմուտ վարպետ էր, որ կարողացավ ճահիճների մեջ հարմար տեղ ընտրել, և ամենաամուր ծառերից՝ կաղնիներից և եղևնիներից, սոճիներից և կեչիներից այնպիսի ամուր տուն կառուցել, որ սերնդե սերունդ դիմանում է։ Հարյուր և հարյուր վարպետ էր աշխատում այս տան վրա, ո՛րը պատերն էր տեղը դնում, ո՛րը կտուրն էր սարքում, մյուսներն էլ տան միջի հարմարություններն էին տեղը֊տեղին սարքավորում։
Հիմա էլ փառաբանենք տանտիրուհուն, որ այսպիսի ուրախ սեղան է բացել մեզ համար, իր ձեռքերով թխել է փափլիկ բաղարճներ, և ամեն տեսակ ընտիր կերակուրներով՝ խոզի մսով, սերով ու կարագով, ընտիր ձկներով և անուշ գարեջրով հյուրասիրում է մեզ։
Բարի տիրուհի Լոկկան, ահա՛ մի շաբաթ է, որ հանգիստ չունի։ Լուսադեմին, դեռ աքլորը չկանչած, վեր էր կենում, որ խրախճանքի համար այս ճոխ պատրաստությունը տեսնի և բոլորին գոհացնի։
Հերթը հասավ, որ փառաբանենք մեր նորափեսա ճարտար դարբին Իլմարինենին․ նա հագել է ամենաթանկագին զգեստները և ահա՛, տեսեք՝ ո՞ր դյուցազունը կհասնի նրան։ Մազերը կարծես ոսկյա հյուսկեր լինեն, դեմքն էլ պայծառ՝ արևի նման։
Հապա մեր չքնաղ հա՞րսը։ Տեսե՛ք, ինչ չնաշխարհիկ մանյակ է զարդարում նրա պարանոցը, բազուկներին թանկագին ապարանջաններ են, իսկ մատներին ոսկյա մատանիներ, ականջի օղերն էլ անգին մարգարիտներով զարդարված։
Երբ աղջկանը տեսա, կարծեցի թե արևն ու լուսինն են երկնքից վար իջել և շողք են արձակում մեզ վրա։
Դե, հիմա էլ փառաբանենք մեր սիրելի հյուրերին։ Բոլորն էլ անվանի դյուցզուններ են, ծերունիները կաղնու պես ամուր են մնացել, սիրունիկ և կայտառ են երիտասարդները։ Հենց որ տեսա մեր հյուրերին, բոլորն էլ ինձ ծանոթ֊հարազատ մարդիկ երևացին։ Բոլորն էլ հագել են ճերմակ զգեստներ, կարծես թե բարի առավոտու լույսն է կաթել նրանց վրա։ Ձեզ համար, թանկագին հյուրեր, ամեն ինչ անպակաս է այս շեն տանը»։
Հյուրերն ամենայն բարիք մաղթեցին նորապսակներին և ո՛րը սահնակով, ո՛րը ձիով ճամփա ընկան իրենց տները։
Ծերուկ երգասաց Վեյնեմեյնենն էլ բռնեց իր տան ճամփան։ Անցավ թավուտ անտառներով և փարթամ պուրակներով․ ամեն տեղ լսվում էր նրա հմայիչ երգը։
Բայց հանկարծ ծերունին դադարեց երգելուց, սահնակը դիպավ ճամփի միջին դուրս ցցված մի քարի և ջարդվեց․ կողերը պոկվեցին, հիմնաձողը կտոր֊կտոր եղավ։ Վեյնեմեյնենի մոտ գործիք չկար, որ սահնակը նորոգեր։ Նա այսպիսի խոսքեր ասաց այդտեղ հավաքված մարդկանց․
«Երիտասարդների կամ ծերերի մեջ չկա՞ մեկը, որ իջնի Տոունելի գետի խորերը, Մանալի թագավորություն հասնի և այնտեղից բերի մի գայլիկոն, որ ես կարողանամ սահնակը նորոգել և տուն հասնել»։
Երիտասարդները և ծերերը միևնույն բանն ասացին․
«Մեր մեջ չկա մի այնպիսի քաջ հերոս, որ սիրտ անի աջնել Տուոնելիի ջրերի խորերը, Մանալի թագավորությունն հասնել և գայլիկոն բերել, որ դու կարողանաս նավակը սարքել»։
Ինքը, ծերուկ հավերժական երգասացը, գնաց իջավ Տուոնելիի ջրի խորերը, հասավ Մանալի թագավորությունը և բերեց գայլիկոնը։
Սկսեց երգել․ կաղնիներից, կեչիներից և մյուս ամուր ծառերից սահնակի կողերը սարքեց, ապա հիմնաձողը և բոլոր մյուս մասերը կարգի բերեց, հետո լծեց ձին։
Ձին փռնչաց, առանց մտրակելու առաջ սլացավ և շուտով երգասացին հասցրեց տան շեմը։ Վեյնեմեյնենը ուրախացած մտավ իր նվիրական հարկի տակ։
==Ռունա ԻԶ==
Լեմմինկայնենը շատ դժվարություններ հաղթահարելով հասնում է Պոխյոլա
Պոխյոլայից ոչ հեռու, Կաուկո հրվանդանի դիմացի կղզում էր ապրում դյուցազն Լեմմինկայնենը, ինքը՝ Կաուկոմեյլին։ Նա վար ու ցանք էր անում, խնամում էր արտերը։ Հերոսի լսողությունը շատ սուր էր։
Ծովափից լսեց ինչ֊որ ձայներ, ձիերի խրխնջոց, հետո արդեն Պոխյոլայից հասնող խրախճանքի զվարթ ձայները։ «Կա չկա, այնտեղ հարսանիք են անում», ― մտածեց հերոսը։
Մտածեց ու շատ տխրեց․ սև գանգուրներն իջան ճակատին, արյունը խփեց երեսը․ էլ չկարողացավ վար ու ցանք անել․ իսկույն թռավ ձիու մեջքին, տուն հասավ և իր պառավ մորը դիմեց այսպիսի խոսքերով։
«Իմ սիրելի մայրիկ, շուտ ինձ ուտելիք բեր, բե՛ր, անկշտում ուտեմ, ուտեմ ու հագենամ։ Տաքացրու բաղնիքը, որ մի լավ լողանամ, մաքրվեմ և երևամ, ոնց վայել է գեղեցիկ հերոսին»։
Մայրը պատրաստեց որդու ուզածը։ Տղան կերավ կշտացավ, հետո բաղնիք գնաց, լավ մաքրվեց։ Շիկահեր մազերը փայլ ստացան, իսկ պարանոցն արծաթի պես սպիտակին էր տալիս։ Հետո եկավ և մորն ասաց․
«Մայր իմ սիրելի, գնա՛, իմ լավ հագուստները բեր, որ հագնվեմ, ինչպես վայել է քո հերոս որդուն»։
Մայրն հարցրեց․
«Ո՞ւր ես գնում, որդյակ իմ, որսի՞, թե՞ ուզում ես ծովը գնալ ձուկ բռնելու»։
Լեմմինկայնենը պատասխանեց․
«Իմ հարազատ մայր, ոչ որսի եմ գնում, ոչ էլ ուզում եմ ձուկ բռնել։ Գնում եմ Պոխյոլա, անտեղ ինձնից գաղտնի հարսանիք են անում։ Միայն շուտ, իմ ամենալավ վերնաշապիկը բեր, նոր կարած կապան բեր, որ հագնեմ, գնամ պառավ Լոուխիի խրախճանքին, ցույց տամ, թե ես ինչ շենք ու շնորհքի տեր եմ, այնպես, որ հարսանիքում բոլորի աչքն ինձ վրա լինի»։
Մայրը չէր ուզում որդուն թողնել, որ Պոխյոլա գնա, Լեմմինկայնենի կինը՝ սիրունիկ Կյուլլիկկին էլ շատ թախանձեց, որ ամուսինը չգնա այդ վտանգավոր երկիրը, բայց դյուցազնը չլսեց։ Մայրը նորից թախանձեց․
«Իմ ազիզ որդի, մի գնա Պոխյոլայի խրախճանքին։ Չէ՞ որ քեզ չեն հրավիրել»։
Ուրախ Լեմմինկայնենը պատասխանեց․
«Թուլամորթն է գնում հրավերով։ Կտրիճը գնում է առանց հրավերի։ Ես պողպատե թուր ունեմ ձեռքիս, թուր, որ կայծեր է ցայտում»։
Իսկ մայրն ուզում էր որդուն ետ պահել, ուստի կրկին հորդորեց․
«Իմ թանկագին որդի Կաուկո, դու մի գնա Պոխյոլայի խնջույքին։ Սարսափելի է այդ երկիրը․ ամեն քայլափոխում վտանգի կհանդիպես․ այնտեղ գնացող հերոսը ճամփին երեք անգամ կկանգնի մահվան դեմ֊հանդիման և չի կարողանա խուսափել դաժան օրհասից»։
Տղան պատասխանեց․
«Ամեն տեղ էլ մահը կարող է վրա հասնել, վախկոտ մարդն է, որ տանից դուրս չի գալիս, նա սարսափում է մահից, իսկ հերոսն հաղթահարում է ամեն վտանգ, արհամարհում է մահը։ Ինչ ուզում է լինի, ես պիտի գնամ, միայն դու, սիրելի մայրիկ, ասա՛, թե այդ ինչ դժվարություններ են, ինչ վտանգներ կա ճամփին, որ առաջուց իմանամ և անփորձ դուրս գամ թե՛ առաջին, թե՛ երկրորդ և թե՛ երրորդ մահ֊սպառնացող վտանգներից»։
Մայրը պատասխանեց․
«Ես քեզ կասեմ ճշմարիտը․ առաջին օրն հենց դու կկանգնես մահվան դեմ հանդիման․ դեռ մութը վրա չհասած դու կհանդիպես բոցավառ գետի։ Բոցեղեն ալիքների վրա լողում է մի հրեղեն կղզի, կղզու եզրին էլ մի բոցկլտուն հրվանդան կա։ Հրվանդանի վրա էլ նստած է մի հրեղեն արծիվ։ Գիշերներն այդ արծիվը իր կտուցն է սրում, ցերեկն էլ մագիլները, որպեսզի իր մագիլներում խեղդի և կտուցով հոշոտի նրան, ով սիրտ կանի անցնել բոցեղեն գետի մոտով»։
Կտրիճ Լեմմինկայնենը, նույն ինքը՝ Կաուկոմեյլին պատասխանեց․
«Ո՛չ, հերոսներն այդպիսի բանից չեն վախենա․ արծվի ճանկերում կարող են տխմար կանայք մեռնել։ Ես, կախարդանքով, լաստենուց ձի կսարքեմ․ ձին իմ կողքից կերթա, հետո առաջ կանցնի, մինչև արծիվը կուզենա ձիու հետ դատաստան տեսնել, ես բադի կերպարանք կառնեմ, կսուզեմ գետի մեջ և ինչքան կուզի, թող արծվի կտուցն ու մագիլները սուր լինեն․ ես անփորձ դուրս կգամ գետի մյուս ափը և կերթամ իմ ճամփով։ Դե, հիմա, սիրելի մայրիկ, ասա՛ դրանից հետո ի՞նչ փորձանքի պիտի հանդիպեմ»։
Մայրն ասաց․
«Երկրորդ օրը կհանդիպես մի լայն ու երկար խանդակի՝ մի ծայրով արևելք, մյուսով արևմուտք ձգված։ Խանդակը լիքն է բոցկլտուն քարերով։ Այդտեղ իրենց մահն են գտել սրերով և նիզակներով զինված հազարավոր կտրիճներ․ էլ ո՞նց կարող ես գլուխդ ազատել այդպիսի վտանգից»։
Տղան պատասխանեց․
«Այդպիսի բաներից հերոսը չի մեռնի․ դրանից էլ գլուխս կազատեմ։ Ես սառցից կամ ձյունից մարդ կսարքեմ։ Սառցե մարդը կնետեմ բոցկլտուն քարերի վրա, իսկ այդ ժամանակ, մինչև սառցե մարդը կհալվի, ջեռ կրակները կսառչեն․ ես կթռչեմ խանդակի վրայով, կանցնեմ մյուս կողմը, իսկի մի մազս էլ չի այրվի։ Դե հիմա, սիրելի մայրիկ, ասա, ո՞րն է երրորդ փորձանքը»։
Մայրն ասաց․
«Ահա՛ թե որն է երրորդ վտանգը։ Մեկ օր էլ կերթաս քո ճամփով և ահա՛ կհասնես Պոխյոլայի դարբիններին։ Այնտեղ խավարում պահ է մտած գայլը։ Այնտեղ է թաքնված նաև արջը․ հենց նեղ ճամփի միջում նրանք քեզ կխժռեն․ հազարի չափ հերոս են կուլ գնացել նրանց անկուշտ ռեխին․ մի՞թե նրանք կխնայեն քեզ, ով իմ անպաշտպան որդի»։
Այսպես պատասխանեց Լեմմինկայնենը, այն կտրիճ Կաուկոմեյլին․
«Գայլն ու արջը կարող են հոշոտել գառնուկներին․ բայց ոչ մի հերոսի, նույնիսկ ամենասովորականին, նրանք չեն կարող վնասել։ Իսկ ես մեջքիս ունեմ տղամարդու քամար, ճարմանդավոր զգեստներ, գիտեմ թե ինչպես պետք է կռվեմ գայլի ու արջի դեմ։ Կախարդանքով, թե՛ գայլի և թե՛ արջի բերանին սանձ կդնեմ, մի հարվածով նրանց կտոր֊բրդուջ կանեմ և բոլոր վտանգները հաղթահարած ազատ առաջ կերթամ իմ ճամփով»։
Մայրն ասաց․
«Ինչ որ ասի, դեռ բոլորը չէ․ երեք տեսակ սարսափելի փորձանքի էլ կհանդիպես, մինչև տեղ հասնես․ իսկ չորրորդ փորձանքն սպասում է քեզ հենց Պոխյոլայում։ Քիչ էլ գնաս կտեսնես մի բարձր երկաթե ցանկապատ։ Այդ ցանկապատի ցցերը ոչ թե ձողերով են կապկպված իրար, այլ կապկված են սարսափելի օձերով, հենց դարբասի դռանն էլ գալարվում է մի մեծ թունավոր֊վիշապ օձ․ նա ունի հարյուր աչք և հազար խայթիչ․ հենց որ մոտենաս, նա իր ահռելի բերանը բաց կանի և քեզ ողջ֊ողջ կուլ կտա»։
Տղան պատասխանեց․
«Երեխաները կարող են օձի երախին կուլ գնալ և ոչ թե ինձ նման հերոսը։ Չէ՞ որ ես ժամանակին օձերով լիք արտն եմ վարել, և ինձ ոչ մի վնաս չի հասել․ դեռ փոքր ժամանակս էլ հարյուրավոր օձեր եմ սպանել, բկիցը բռնել ու խեղդել։ Հիմի էլ կկախարդեմ, կսպանեմ և առաջ կերթամ ու համարձակ կմտնեմ Լոուխենի տունը»։
Մայրն էլի հորդորեց․
«Իմ սիրելի որդի, մի գնա դաժան Պոխյոլան, մի մտնիր Սարիոլիի այդ չար պառավի տունը, այնտեղ բոլոր մարդիկ զինված են, խմել են և գլուխները տաքացել է․ նրանք քեզ կկախարդեն և կսպանեն։ Չէ՞ որ քեզնից ավելի ուժեղներին և քեզնից ավելի շատ կախարդանքներ անողին են մեռցրել»։
Կտրիճ Կաուկոմեյլին պատասխանեց․
«Ախր ես շատ եմ ապրել այդ Սարիոլիում․ լապլանդացիների հետ շատ եմ գլուխ դրել․ նրանցից ես վախ չունեմ․ ինքս նրանց կկախարդեմ, մարմինը մաս֊մաս կանեմ»։
Մայրն ասաց․
Ո՛վ իմ դժբախտ զավակ, դու միշտ անցածն ես հիշում․ իհարկե, դու շատ օրեր ես անցկացրել Սարիոլիի խրճիթներում, շատ փորձանքների ես հանդիպել, մինչև իսկ Տուոնելիի սև ջրերի հորձանքի մեջ խեղդվել, Մանալի ստորջրյա աշխարհն ես իջել, բայց եթե քո խեղճ մայրը քեզ օգնության չհասներ, դու այնտեղ էլ կմնայիր և այլևս լույս աշխարհը չէիր տեսնի։
Լսիր ինձ, հենց որ Պոխյոլա, պառավ Լոուխենի բակը մտնես, նրանց բակում տանտերը բազմաթիվ սրածայր սյուներ է տնկել և ամեն մի սյան վրա մարդու գլուխ է ցցված․ միայն մի սյուն է ազատ մնացել, այն էլ քեզ համար է»։
Կտրիճ Լեմմինկայնենը պատասխանեց․
«Թող անբան տխմարներն այդպիսի բաներից վախենան․ ո՛չ թե մեկ, այլ վեց֊յոթ անգամ եմ ես եղել ամենադաժան կռիվների մեջ և երբեք չեմ իմացել, թե ինչ բան է վախը։ Սիրելի մայրիկ, բե՛ր իմ զինվորական զգեստները, բե՛ր իմ հայրիկի թուրը․ շատ ժամանակ է նա մութ անկյունում ընկած անբան մնացել․ ժամանակն է, որ ես հորական թուրս գործի դնեմ»։
Կտրիճը հագավ զինվորական զգեստները, կապեց պողպատե քամար․ քամարի մի կողմից կապեց հորական թուրը, մյուս կողմից տապարը․ մեջքին էլ ուներ հոր նիզակը։ Եվ այսպես խոսեց․
«Հապա, այն ո՞ր պոխյոլցին է, որ կարող է իմ թրին դեմ կանգնել, ես Սարիոլիի այն տղամարդին հերոս կանվանեմ, ով ինձ հետ կկարողանա չափվել իր ուժով»։
Եվ ստրուկին հրամայեց, որ սահնակը պատրաստի, լծի ամենալավ ձին։
Երբ արդեն կտրիճ Լեմմինկայնենը սահնակ էր նստել, մայրը կրկին խրատեց․
«Դու իմ մինուճար որդի, դե բարի ճամփա, գնա ուր որ կուզես։ Գիտեմ, գնում ես, որ հասնես խրախճանքին, միայն թե հիշիր խրատս, եթե քեզ մի թաս գարեջրով հյուրասիրեն, դու միայն գարեջրի կեսը խմիր, մյուս կեսը թող հյուրասիրողը խմի, որովհետև թասի հատակին ամեն տեսակ աղտեղություններ կլինեն»։
Տղան արդեն սահնակը դարբասից դուրս էր քշել․ մայրն էլի խոսեց․
«Երբ մտնես այն սենյակը, ուր մարդիկ քեֆի են նստել, դու նստարանի կես մասի վրա նստիր, թող մյուս կեսին նստի քեզ հրավիրողը։ Այսպիսով դու պատրաստ կլինես ամեն փորձանքի դեմ գնալու և չես խաբվի»։
Լեմմինկայնենը մտրակեց ձիուն։ Սահնակն առաջ էր սուրում։ Քիչ անց կտրիճը տեսավ թռչունների մի մեծ երամ․ երամն անցավ ձիու գլխավերևով։ Թռչունների մի քանի փետուրներ ընկան ճամփի վրա։ Լեմմինկայնենը վերցրեց փետուրները և դրեց գրպանը․ ո՞վ է իմանում, երբ կարիքի մեջ ընկնես, ամենահասարակ բանն էլ պետք կգա։
Քիչ էլ առաջ գնաց, մեկ էլ ձին փռնչաց և ականջը ձայնի, վախեցած մնաց տեղում։
Կտրիճ Լեմմինկայնենը, նույն ինքը Կաուկոմեյլին, կանգնեց սահնակի միջում և առաջը նայեց․ դիմացը բացվեց այն տեսարանը, ինչ գուշակել էր մայրը։ Ահա՛ բոցավառ գետի մեջտեղում կա մի բոցկլտուն բլուր․ բլուրին կանգնած է հրեղեն արծիվ․ նա կտուցով կրակն է խառնում և բերնից կայծեր են թռչում այս ու այն կողմի վրա։ Արծիվը տեսավ հեռվից եկող Լեմմինկայնենին և հարցմունք արավ․
«Այդ ո՞ւր ես գնում, Կաուկո»։
Տղան պատասխանեց․
«Պոխյոլա, հարսանիքի հանդեսին եմ գնում։ Ճամփից մի քիչ դենը գնա, ով արծիվ, և թո՛ղ, որ կտրիճ Լեմմինկայնենը գնա իր ճամփով»։
Արծիվը պատասխանեց․
«Իհարկե, ճամփա կտամ․ ահա՛ բերանս բաց եմ արել․ կտրիճ Լեմմինկայնենը թող գա՛, մտնի՛ կոկորդս, այնտեղից էլ հերոսը թո՛ղ անցնի իմ ստամոքսը․ այնտեղ մի լավ քեֆ կանի և ուզածի չափ կհանգստանա»։
Տղան շատ մտահոգվեց, բայց իսկույն ելքը գտավ, ձեռքը տարավ գրպանը, հանեց թռչունների փետուրները, սեղմեց իրար, մի գունդ սարքեց և սկսեց տրորել իր զորեղ ափերի մեջ։ Եվ ահա՛ քիչ անց օդը լցվեց կաքավների և խլահավերի երամով։ Կտրիճը դրանց արծվի հրեղեն կոկորդը նետեց․ մինչ արծիվն առատ որսն էր խժռում, տղան համարձակ գնաց իր ճամփով և այդպիսով առաջին փորձանքից ազատվեց։
Մյուս օրը Լեմմինկայնենը շարունակեց ճամփան և ահա՛ ձին կրկին փռնչաց և վախեցած կանգնեց․ տղան նայեց և ի՜նչ տեսնի․ դիմացն այն տեսարանն էր, ինչ գուշակել էր մայրը։ Մի լայն, խորը և երկար խանդակ՝ մի ծայրով արևելք, մյուսով արևմուտք ձգված։ Մեջը լիքն է բոցկլտուն քարերով։
Տղան շատ չմտածեց․ այսպիսի խնդիրք արավ․
«Ո՛վ դու բարձրյալդ, ամենաողորմած երկնավոր հայր, ամպեր ուղարկիր արևելքից և արևմուտքից, հյուսիսից և հարավից․ թող ամպերն իրար բախվեն և առատ ձյուն տեղա այս խրամատի բոցկլտուն քարերի վրա»։
Երկնային հաստիչ Ուկկոն լսեց կտրիճի խնդիրքը․ ամպեր կուտակեց չորս կողմից, և առատ ձյուն սկսեց տեղալ․ ձյան շերտը հասավ մեկ սաժենի, հալվեց և խանդակը լցվեց ջրով, գոյացավ լիճ և ալիքներն սկսեցին ծփալ ափերին։
Լեմմինկայնենը կախարդանքով մի կամուրջ սարքեց, իր սահնակով անցավ կամուրջի վրայով և այսպիսով երկրորդ անգամ փրկվեց մահից։
Կրկին շարունակեց ճամփան և երբ մոտենում էր Պոխյոլային, ձին փռնչաց ու վախեցած կանգնեց․
Լեմմինկայնենը սահնակից դուրս թռավ և ի՜նչ տեսնի․ գայլն է կանգնած ճամփի միջին, քիչ այն կողմ արջն է դարան մտել։
Կտրիճ Լեմմինկայնենը ձեռքը գրպանը տարավ և ոչխարի բուրդ հանեց այնտեղից․ բուրդը գունդ արավ, տրորեց զորեղ ափերի մեջ։ Եվ ահա՛ քիչ հետո նրա ձեռքերի միջից դուրս թափվեցին բազմաթիվ ոչխարներ և այծեր, մի ամբողջ հոտ։ Գայլն ու արջը ոչխարների և այծերի ետևից ընկան, իսկ ուրախ Լեմմինկայնենը սահնակ նստեց և շարունակեց ճամփան։
Քիչ էլ առաջ գնաց և հասավ Պոխյոլայի տիրոջ բակին։ Այն պատած էր երկաթե ցանկապատով․ բարձրությունը հազար սաժեն էր․ ցցերի տեղ նիզակներ էին խրված և նիզակ֊ցցերն իրար էին կապկված օձերով։
Լեմմինկայնեն ինքը իրեն խոսեց․
«Այստեղ ամեն ինչ այնպես է, ինչ մայրս գուշակեց․ ցանկապատը նույնիսկ ավելի բարձր է․ թռչունը հազիվ թռչի նրա վրայով։ Օձերով լիքն է ցանկապատի շուրջ֊բոլորը»։
Բայց տղան չհուսահատվեց, քաշեց տապարը, ապա թուրը․ տապարով ջարդեց դարպասի ցցերը, թրով կտրատեց֊ջախջախեց օձերին և առաջ անցավ։
Բայց այստեղ արդեն շատ մեծ էր վտանգը․ ճամփին փռված էր վիշապ֊օձը․ նա շատ ավելի մեծ էր, հաստ ու երկար, քան ամենահաստ գերանը․ հարյուր աչք ուներ օձը և հազար հատ էլ թունավոր լեզու․ ատամները ոնց որ երկաթե փոցխ։
Լեմմենկայնենը չվախեցավ, այսպիսի խոսքերով դիմեց օձին․
«Այ դու օձ, քո տեղը խոնավ հողի և ժայռերի մեջ է․ ինչպե՞ս ես համարձակվել գալ պառկել իմ ճամփին և քո զզվելի երախը բացել։ Շո՛ւտ, փակիր երախդ, գլուխդ խոնարհիր, ներս քաշիր թունավոր֊խայթիչ լեզուդ, գունդ ու կծիկ եղիր և դե՛նը կորիր։ Գնա մտիր հեռավոր ծմակները, ճիմերի մեջ է քո տեղը, ինձ ճամփա տուր․ եթե այստեղից չես հեռանա, եթե գլուխդ մեկ էլ ցցես, ապա բարձրյալն Ուկկոն քեզ կխոցի իր նետերով և երկաթե կարկուտ կտեղա քո գլխին»։
Բայց գարշելի օձը բանի տեղ չդրեց հերոսի ասածները, էլի ֆշշացնում էր թունավոր խայթիչով և սպառնում էր իր երախի մեջ առնել դյուցազնի գլուխը։
Լեմմինկայնեն ասաց դարերի խորքից եկած այն խոսքերը, որ լսել էր մայրիկից․
«Եթե դու իմ խոսքերը բանի տեղ չդնես և շուտով այստեղից չհեռանաս, ապա գեշ հիվանդությամբ կսկսես տառապել, երեք կտոր կդառնաս ու կսատկես։ Ես գիտեմ, թե դու ինչ չար ծնունդ ես․ քո մայրը մարդակեր էր և նրա բոլոր վատ հատկությունները քեզ են անցել․ մայրդ լողում էր ծովի խորքերում, ափ ելավ և իր լորձունքը թափեց ավազի վրա։ Այդ ժամանակ ծովափ եկան երկնից դուստրերը․ նրանք ասացին․
«Այս լորձունքից ի՞նչ կստացվի, եթե ամենակարողը սրան շունչ տա, ապա նաև աչքեր»։
Ամենակարողը լսեց նրանց խոսքերն ու պատսխանեց․
«Գարշանքից միայն գարշանք կստացվի, եթե այս թունալից լորձունքին ես շնչավոր դարձնեմ և աչքեր տամ, ապա դա մի նողկալի հրեշ կդառնա»։
Լորձունքը մնաց ափին։ Եվ ահա՛, այն չար Հիյսին, որ ամեն տեսակ վատ գործի պատրաստ էր, լսելով Ամենակարողի խոսքերը, շունչ տվեց այդ անպիտան լորձունքին, աչքեր շնորհեց և ստեղծեց այն գարշանքը՝ նենգ ու թունավոր սև իժը։ Քո սիրտը, քո ուղեղը, ո՛վ դաժան բարքի դաժան ծնունդ, դու ժառանգել ես քո անպիտան մորից, քո աչքերը, քո պոչը, լեզուդ սարքված են երկրի վրա գտնող ամենաքստմնելի նյութերից, անպետք֊թունավոր բույսերից, ծովի և ցամաքի կենդանիների ամենավատ հատկություններից։ Ահա՛ թե ով ես դու, մարդկության թշնամի Հիյսիի նողկալի ծնունդ։
Դու խորամանկ ես ու դավադիր, դու սպանում ես նույնիսկ քեզ լավություն անողին, դու իրավունք չունես փակելու իմ ճամփան․ շուտով դենը կորիր հերոսի ճամփից, թող որ ես անվնաս անցնեմ, գնամ֊հասնեմ Պոխյոլայի հարսանեկան խրախճանքին, թե չէ թրովս ու տապարովս գլուխդ կջախջախեմ»։
Եվ ահա՛ այն հարյուրաչքանի հրեշը գալարվեց և փոխեց ճամփան։ Հերոսի ճամփան բացվեց և նա նստեց սահնակն ու ավելի արագ քշեց, որ գնա հասնի խրախճանքին։
