Changes
/* Ռունա ԻԶ */
Եվ ահա՛ այն հարյուրաչքանի հրեշը գալարվեց և փոխեց ճամփան։ Հերոսի ճամփան բացվեց և նա նստեց սահնակն ու ավելի արագ քշեց, որ գնա հասնի խրախճանքին։
==Ռունա ԻԵ==
Լեմմինկայնենը մենամարտում է Պոխյոլայի տիրոջ հետ
Ահա՛ այսպես, ամեն փորձություններից անցավ իմ քաջ որսորդ Լեմմինկայնենը և ողջ֊առողջ հասավ Պոխյոլայի տիրոջ տունը։ Հիմա արդեն պիտի շարունակեմ իմ երգը և պատմեմ, թե այն կտրիճ Կաուկոմեյլին ինչպես անցկացրեց իր օրը Սարիոլում, ինչպես ընդունեցին տանտերերը մեր դյուցազն Կաուկոյին, մեր անկոչ հյուրին։
Ուրախ Լեմմինկայնենը ուղղակի մտավ Պոխյոլայի տիրոջ տունը։ Երբ հերոսը ներս էր մտնում, խրճիթի հատակն ու առաստաղը ցնցվեցին։ Կտրիճ տղան կանգնեց սենյակի մեջտեղն ու ասաց․
«Ահա ես ե՛ս․ «Բարև և ո՛ղջ լինես» կասեմ նրան, ով ինձ կասի նույն խոսքերը․ ո՜վ դու Պոխյոլայի տեր, արդյոք քո ախոռում տեղ կլինի՞ իմ ձիու համար․ գարի կլցնե՞ն նրա առաջ, իսկ ինձ գարեջրով կհյուրասիրե՞ք»։
Պոխյոլայի տերը, որ նստած էր սեղանի մոտ, այսպես պատասխանեց․
«Իմ սրտում քո ձիու համար տեղ կլիներ, ես քո ուզածը չէի մերժի, եթե դու տուն մտնեիր ինչպես կարգն է։ Դու պետք է դեռ շեմին չհասած գլուխդ խոնարհեիր և սպասեիր, մինչև քեզ ներս կկանչեինք»։
Զայրացավ Լեմմինկայնենը և այսպես խոսեց․
«Ես չեմ հիշում, թե իմ հայրն այստեղ գալիս գլուխը խոնարհեր և դռանն սպասեր, մինչև նրան ներս կանչեին․ նա անմիջապես ամենապատվավոր տեղն էր նստում․ նրա մարդկանց իսկույն հատուկ խրճիթ էին հատկացնում, նրա ձիուն ախոռն էին կապում և առատ գարի տալիս։ Պատին տեղ կար, որ նա իր զենքը հաներ֊կախեր․ մի մեխ էլ կար, որից նա ձեռնոցներն էր կախում, ապա ուտում֊խմում, հանգստանում էր։ Այդ ինչպե՞ս է, որ հիմա ինձ համար տեղ չկա․ ի՞նչ է, ես ինչո՞վ եմ պակաս իմ հորից»։
Այս խոսքերով կտրիճ տղան նստեց նոճենու փայտից սարքած աթոռի եզրին․ աթոռը ճռնչաց և ճաքճքեց։
Լեմմինկայնենը կրկին խոսեց․
«Երևում է ձեր սրտովը չէ, որ եկել եմ․․․ թե չէ, ինչո՞ւ ինձ գարեջուր չեք հրամցնում, ինչպե՞ս է, որ ինձ նման հյուրին ուտելիք չեք բերում»։
Միջամտեց տանտիրուհին և ասաց․
«Ով դու ջահել Լեմմինկայնեն, երևում է, որ մտքումդ ուրիշ բան կա, ուզում ես փորձանք բերել մեր գլխին։ Իսկ գարեջուրը դեռ պատրաստ չէ, մսացուն էլ չենք մորթել․ դու կամ պետք է երեկ գայիր, կամ էլ թե չէ գոնե վաղը տեղ հասնեիր»։
Լեմմինկայնեն այս խոսքի վրա այնպես բարկացավ, որ մազերը ցցվեցին․ նա ասաց․
«Ուրեմն եղած֊չեղածը կերե՞լ եք, խնջույքն առանց ինձ եք արել, ամբողջ գարեջուրը խմե՛լ եք, մեղրից ոչ մի կաթիլ չե՛ք թողել․․․ աման֊չաման հավաքել եք․ ո՛նց, ո՛նց ես դու, Պոխյոլայի ատամնաթափ տիրուհի, խնջույքի կանչել ամեն տեսակ մարդու, նույնիսկ ամենահետնյալին, իսկ ինչպե՞ս է, որ մենակ ինձ չես հրավիրել․ գիտեմ, որ ճոխ հարսանիք եք արել, շատ գարեջուր և ուտելիք եք պատրաստել։ Չէ՛, չէ՛, Լեմմինկայնենը շատ կնեղանա, եթե նրան գարեջրով չհյուրասիրեք, եթե մի լավ աման կերակուր՝ մեջը քսան ֆունտ խոզի միս չբերեք, որ նա իր երկար ու դժվարին ճամփից հետո ուտի֊խմի»։
Տիրուհին կարգադրեց իր աղախնուն․
«Է՛յ, դու փոքրիկ աղջիկ, բե՛ր մի աման կերակուր, մեր հյուրին գարեջուր հրամցրու»։
Աղջիկը, որ խնջույքի ամաններն էր լվանում ու մնացուկները հավաքում, մի աման կերակուր բերեց, բայց ի՜նչ կերակուր, ― ձկների կրծմրծած գլուխ ու ոսկորներ, շաղգամի թոռոմած փրեր, չոր հացի կտորտանք։ Մի կուժ էլ գարեջուր բերեց, բայց ի՜նչ գարեջուր, ― ջրախառն մի անպետք հեղուկ։ Եվ դրանցով ուզում էին, որ կշտանա ու ծարավն հագեցնի դյուցազնը։ Աղջիկն ասաց․
«Եթե դու իսկական դյուղազն ես, պետք է այդ կժի գարեջուրը մինչև տակը միանգամից խմես֊դատարկես»։
Այստեղ Լեմմինկայնենը նայեց ու ի՜նչ տեսնի․ կժի հատակում վխտում են իժեր֊օձեր, որդեր են կպած կժի կողերին, մողեսներ են երևում գարեջրի մեջ։
Լեմինկայնենը գազազած ասաց․
«Այսպիսի ամանով, այսպիսի կեղտոտ գարեջուր հրամցնողները արժանի են, քանի դեռ արևը մայր չի մտել, քանի դեռ լուսինը դուրս չի եկել֊Տունոելիի սև ջրերի խորքում իրենց պատիժն առնեն»։
Լռեց, ապա քիչ հետո ասաց․
«Այս գարեջրի մեջ հավաքել֊լցրել են ամեն տեսակ աղտեղություն․․․ բայց և այնպես այս գարեջուրը ես կխմեմ, միայն թե մատներովս կբռնեմ, դուրս կքաշեմ ամբողջ աղտեղությունը»։
Նա գրպանից հանեց կարթեր ու գցեց կժի մեջ․ իժերն ու օձերն ընկան կարթերին։ Նա քաշեց, դուրս շպրտեց զեռուններին և գլուխները կտրեց։ Հետո կարթին ընկան հարյուրավոր գորտեր, որդեր ու մողեսներ․ դրանք էլ դուրս նետեց, հետո նոր միայն կժի ամբողջ գարեջուրը գլուխը քաշեց։ Երբ խմեց պրծավ, այսպես խոսեց․
«Երևում է, որ ես անցանկանալի հյուր եմ․ դրա համար էլ ինձ մեծ ամանով, իսկական֊մաքուր գարեջուր չտվիք, ոչխար ու ցուլ չմորթեցիք իմ գալու առթիվ»։
Այստեղ կնոջ փոխարեն խոսեց Պոխյոլայի տերը․
«Դու ինչո՞ւ եկար այստեղ, քեզ ո՞վ հրավիրեց Պոխյոլա, հապա՛, պատասխանի՛ր»։
Կտրիճ Լեմմինկայնենը պատասխանեց․
«Երբ մարդու հրավիրում են, իհարկե լավ է, բայց երբ մարդն ինքն իր ոտքով է հյուր գալիս, նա ավելի թանկ է։ Լսի՛ր, ով տերդ Պոխյոլայի, ա՛ռ, փող տամ քեզ և դու ինձ կանխիկ վճարով գարեջուր վաճառիր»։
Զայրացավ, կարմրատակեց Պոխյոլայի տերը, իսկույն սկսեց կախարդություն անել և Լեմմինկայնենի ոտքերի մոտ հանկարծ մի լճակ գոյացավ․ տերն ասաց․
«Ահա՛ քեզ ջրով մի լճակ, ինչքան ուզում ես լակիր»։
Առանց երկար մտածելու այսպես պատասխանեց Լեմմինկայնենը․
«Ես պառավի մոտ պահ տված հորթ չեմ, ո՛չ էլ պոչավոր ցուլ, որ լճակի ջուրը լակեմ»։
Եվ ինքը, Լեմմինկայնենը, նույնպես կախարդություն արավ ու ահա գետնի վրա կանգնեց ոսկե եղջյուրով մի ցուլ։ Ցուլն անմիջապես խմեց լճակի ամբողջ ջուրը։
Պոխյոլայի տերը գայլ ստեղծեց, որ նա հոշոտի ցուլին։
Ուրախ Լեմմինկայնենը մի նապաստակ ստեղծեծ, որ նա թռվռա գայլի երախի դիմաց։
Պախյոլայի տերը մի գազազած շուն ստեղծեց, որ նա խժռի շլդիկ նապաստակին։
Բայց ուրախ Լեմմինկայնենը մի սկյուռ ստեղծեց․ սկույռն սկսեց թռչկոտել ծպեղի վրա ու շունն սկսեց հաչել։
Պոխյոլայի տերը ստեղծեց մի կզաքիս․ նա թռավ ծպեղի վրա ու բռնեց սկյուռին։
Բայց ուրախ Լեմմինկայնենը ստեղծեց մի գորշագույն աղվես, որ նա բռնի կզաքիսին և ուտի։
Պոխյոլայի տերն անմիջապես մի հավ ստեղծեց, որ աղվեսի երախի առաջ թռչկոտի։
Ուրախ Լեմմինկայնենը տեղն ու տեղը, կախարդանքով, սուր ճանկերով մի բազե ստեղծեց, որ հավին սպանի։
Պոխյոլայի տերը զայրացած դիմեց Լեմմինկայնենին․
«Կորի՛ր, գնա իմ տանից, ես քեզ համար խնջույք սարքող չեմ։ Հեռո՛ւ քաշվիր տղամարդկանց շրջապատից, անպիտան մարդ, շո՛ւտ, վերադարձիր քո եկած ճամփով»։
Լեմմինկայնենը, այն կտրիճ Կաուկոմեյլին, պատասխանեց․
«Ոչ ոք, նույնիսկ ինձնից նվազ ուժի տեր տղամարդը, չի թույլ տա, որ իրեն տնից դուրս վռնդեն»։
Այստեղ Պոխյոլայի տերը քաշեց իր թուրն ու ասաց․
«Ով դու, կտրիճ Կաուկոմեյլի, արի մեր թրերով չափվենք, տեսնենք ո՞վ է մեզանից զորեղ, ո՞ւմ թուրն է ավելի կտրուկ»։
Այսպես պատասխանեց Լեմմինկայնենը․
«Իմ թուրը շատ կռիվներ է տեսել ու սայրերը քիչ քառթքառթ են եղել, բայց եթե դու այսպես ես ընդունում հյուրին, թող քո ասածը լինի․ չափվենք մեր թրերով․ իմ հայրը ժամանակին այս թրով շատերին է հաղթել։ Ես հորս զավակն եմ ու իմ տոհմին ամոթով չեմ անի»։
Եվ երկուսն էլ հանեցին թրերն ու չափեցին․ Պոխյոլայի տիրոջ թուրը եղունգի ծայրի չափ երկար էր։ Կտրիճ Լեմմինկայնենը ասաց․
«Քո թուրը իմնից երկար է․ առաջին զարկը քոնն է»։
Պոխյոլայի տերը հենց այդտեղ, խրճիթում, քաշեց թուրն ու զարկեց կտրիճ տղային, բայց ոչ մի վնաս չտվեց նրան, քանի որ թրի երկար ծայրը դիպավ գերաններին ու թափը կոտրվեց։
Լեմմինկայնեն ասաց․
«Գնանք դրսում կռվենք, որ մեր զարկերը դիպուկ լինեն, թե չէ գերաններն ի՛նչ մեղավոր են, որ թուրդ նրանց հարվածում է»։
Ելան բակը, գտան մի կովի կաշի, փռեցին գետնին, որ նրա վրա կռվեն։
Կզաբնակ կտրիճ Լեմինկայնենն ասաց․
«Լսի՛ր, որ Պոխյոլայի տեր, քո թուրն ավելի երկար ու ավելի զորեղ է, ուրեմն օգտվիր այդ բանից․ քանի դեռ գլուխդ ուսերի վրա է, համարձակ եղիր, խփի՛ր»։
Եվ Պոխյոլայի տերը զարկեց մեկ անգամ, երկրորդ, ապա երրորդ անգամ, բայց նրա թուրը կպչում էր կտրիճ տղայի թրին, կամ ճարմանդավոր հագուստին․ ինչքան էլ պոխյոլացին փորձեց, չկարողացավ տղայի մարմինը քերծել։
Կտրիչ Լեմմինկայնենը, նույն ինքը Կաուկոմեյլին, ասաց․
«Այժմ հերթն իմն է, հիմա ես կփորձեմ»։
Պոխյոլայի տերն էլ ոչինչ չի ուզում լսել, ինչքան ուժ կա՝ մեջը խփում, հա խփում է, բայց էլի կտրիճին չի կարողանում վնասել։
Վերջապես Լեմմինկայնենը քաշեց կայծակնացայտ թուրը և թրի փայլը լուսավորեց չորս կողմը։
Պոխյոլայի տերը մի պահ շշմած նայում էր փայլփլուն թրին։
Լեմմինկայնենը գոչեց․
«Իմ թուրը շողք է արձակում, ինչպես արևն է շողք արձակում լուսադեմին․ բայց դաժան մա՛րդ, իմացիր, վերջին անգամն է, որ քո աչքերը տեսնում են արևի լույսը»։
Ասաց և մեկ դիպուկ հարվածով Պոխյոլայի տիրոջ գլուխն այնպես անջատեց մարմնից, ինչպես շաղգամն են արմատից պոկում, ինչպես հասկն են ցողունի վրայից կտրում։
Տղան չորս կողմը նայեց, տեսավ, որ բակը լիքն է հարյուրավոր ցցերով և ամեն ցցի վրա մի գլուխ է անցկացված։ Զայրացավ Լեմմինկայնենը․ մեկ էլ նայեց ու տեսավ, որ միայն մի ազատ ցից կա։ «Այս ցիցն ինձ համար էիր պահել, հա՛ դե, կե՛ր» ― ասաց տղան, վերցրեց Պոխյոլայի տիրոջ գլուխը և խրեց այդ ցցի վրա։
Այն կտրիճ տղան նորից խրճիթ մտավ ու ասաց․
«Ո՛վ աղջիկ, ջուր բեր, որ ձեռքերս լվանամ֊մաքրեմ այդ անպիտան մարդու արյունից»։
Երբ այս բանն իմացավ Պոխյոլայի ջադու տիրուհին, գազազեց․ կատաղեց, հարյուրավոր զինված մարդիկ ոտքի հանեց, որ Լեմմինկայնենի գլուխը կտրեն։ Տղան հարմար պահին նահանջեց, որ թողնի հեռանա այդ աշխարհից, քանի որ դժվար էր ջահել կտրիճին մենակ այդքան մարդու դեմ կռվել։
==Ռունա ԻԸ==
Լեմմինկայնենը պատսպարվում է հեռավոր կանաչ կղզում
Լեմմինկայնենը, ոնց որ ծուխը, դուրս եկավ Պոխյոլայի տիրոջ բակից։ Բայց ինչքան փնտրեց, ձին չգտավ, որ հեռանա այս աշխարհից։
Ո՞վ Է արդյոք, որ պիտի նրան խորհուրդ տա․ ինչ անի, որ գլուխը չկորցնի, որ փրկվի այս փորձանքից․ չորս կողմից լսում էր սարսափելի աղմուկ․ ամեն լուսամուտից խոլորած աչքերով նրան էին նայում կատաղած մարդիկ, արդեն լսվում էր զենքերի շառաչը։
Պետք էր մի ուրիշ կերպարանք առնել, որպեսզի կարողանար ազատվել այդ գազազած մարդկանց ճանկերից։ Եվ ուրախ Լեմմինկայնենը այսպիսի աղոթքով դիմեց Ուկկո աստծուն։
«Ով դու Ուկկո, իմաստուն հաստիչդ երկնային, ամպերն ու կայծակները քո հրամանով են շարժվում։ Ինձ թևեր տուր, որ երկնքի վրայով թռչեմ և իմ հայրենիքն հասնեմ, գնամ իմ պառավ մայրիկին տեսնեմ»։
Ուկկո աստվածը լսեց նրա խնդիրը։ Կտրիճ տղան արծվի կերպարանք առավ և ամպերի միջով սկսեց թռչել դեպի տուն։ Թռավ, թռավ, մեկ էլ տեսավ իր ետևից ուզում է հասնել գորշ ճուռակը։ Եվ այդ ճուռակի աչքերը փայլատակում էին ճիշտ Պոխյոլայի տիրոջ աչքերի նման, այն տիրոջը, որի գլուխն ինքը կտրեց քիչ առաջ։
Ճուռակն ասաց․
«Է՛յ, ուրախ Կաուկո, հո չե՞ս մոռացել, որ քիչ առաջ մենք իրար հետ թունդ կռվի մեջ էինք»։
Լեմմինկայնենը պատասխանեց․
«Ով դու ճուռակ, հապա ե՛տ դարձիր, թռիր հասիր այնտեղ, որտեղից եկել ես, և երբ հասնես այդ մռայլ Պոխյոլան, բոլորին պատմիր, որ արծվին երբե՛ք չի կարելի հաղթել օդի բարձրունքներում»։
Արծվակերպ Լեմմինկայնենը շարունակեց թռիչքը և հասավ իրենց տունը։
Մայրը նրան ընդառաջ եկավ և տեսնելով, որ տղան շատ տխուր էր, ասաց․
«Դու իմ կրտսեր տղան ես, բայց բոլորից ուժեղն ես․ ինչո՞ւ այդպես տխուր ես վերադարձել Պոխյոլայից։ Չլինի՞ թե Պոխյոլայի խնջույքում քեզ բանի տեղ չեն դրել և գարեջուր էլ չեն տվել․ դե, որ այդպես է, վերցրու ահա՛ այս թասը․ դա հայրդ կռվի դաշտից էր բերել և դրանով էր գարեջուր խմում, լցրու և խմիր, ինչքան քեֆդ կուզի»։
Տղան պատասխանեց․
«Եթե ինձ անտես անեին և գարեջուր չտային, ես տանտիրոջ հետ հաշվի կնստեի և հարյուր կտրիճի պատասխանը կտայի»։
Մայրն ասաց․
«Ինչո՞ւ համար ես այդպես տխրել․ չլինի՞ թե ձին վատն էր ու նեղ տեղում չկարողացավ քեզ օգնել․ որ այդպես է հորիցդ մնացած փողերով մի նոր, ավելի լավ ձի գնիր»։
Տղան պատասխանեց․
«Իմ սիրելի մայրիկ, եթե ձիս վատ լիներ և ինձ չօգներ, խայտառակեր, ես մյուս ձիավորների բոլոր ձիերն էլ կփչացնեի, որ ոչ մեկը չպարծենար, թե իմ ձիուց լավն է իր ձին»։
Մայրը կրկին հարցրեց․
«Ինչո՞ւ այդքան տխուր ես և ինչո՞ւ այդպես հանկարծ վերադարձար Պոխյոլայից։ Չլինի՞ թե այնտեղի կանայք և աղջիկները քեզ ծաղր ու ծանակել են․ եթե այդպես է, ապա անամոթներին պետք է մի լավ դաս տալ»։
Լեմմինկայնենը պատասխանեց․
«Իմ անգին մայր, եթե կանայք ու աղջիկներն ինձ ծաղր ու ծանակեին, ես ինքս կարող էի բոլորին՝ հարյուրը, թե հազարը լինեին, ավելի թունդ ծաղրել ու ծանակել նրանց»։
Մայրն էլի անհանգիստ էր, հարցրեց․
«Հապա ի՞նչ է պատահել, գուցե Պոխյոլա գնալիս ճամփին փորձանք է եկել գլուխդ, գուցե չափից ավելի ես կերել֊խմել․ կամ էլ թե չէ գեշ երազնե՞ր ես տեսել»։
Ուրախ Լեմմինկայնենն այսպես պատասխանեց․
«Թող միամիտ կանայք վախենան գեշ երազներից, գիշերով, թե ցերեկով, ինչ տեսակ երազ էլ տեսնեմ, դրանից չեմ վախենա։ Իմ անգին մայրիկ, դու պարկի մեջ ալյուր և աղ դիր, քո որդին քեզ պետք է հրաժեշտ տա և թողնի հարազատ տունն ու գնա պատսպարվի մի հեռու վայրում․ հարյուրավոր մարդիկ թրերն ու նիզակներն են սրել, որ ինձ սպանեն։
Մայր տագնապած հարցրեց․
«Ինչո՞ւ ես այդպես շուտ ուզում հեռանալ քո հայրական տանից․ և ինչո՞ւ են ուզում քեզ սպանել»։
Կտրիճ Կաուկոմեյլին, նույն ինքը Լեմմինկայնենը, պատասխանեց․
«Ես վեճի բռնվեցի Պոխյոլայի տիրոջ հետ և ազնիվ կերպով մենամարտեցի։ Դե, գիտես քո որդու ուժը․ մենամարտում սպանեցի այդ դաժան պոխյոլցուն․ ա՛յ, դրա համար էլ նրա ատամնաթափ կինը հավաքել է հարյուր և հարյուր նիզակավոր, հարյուր և հարյուր թրերով֊բրերով զինված մարդիկ։ Նրանք բոլորը գալիս են ինձ վրա․ ես արդեն շատ փորձություններ տեսել և հոգնել եմ․ մեն֊մենակ չեմ կարող դիմադրել այդքան զինված բազմությանը»։
Ահա՛, թե ինչ ասաց նա որդուն․
«Չէ՞ որ ես քեզ ասացի, նախազգուշացրի, որ չգնաս այդ կախարդների երկիրը․ այստե՛ղ, քո պառավ մոր մոտ, քո հարազատ հարկի տակ դու հանգիստ կապրեիր և կռվից ու փորձանքից հեռու կլինեիր։ Բայց որտե՞ղ պիտի գնաս, իմ ազիզ որդի, որ ազատվես չարագործների ձեռքից, որ նրանք քեզ չգտնեն և չսպանեն»։
Տղան պատասխանեց․
«Ես դեռ չգիտեմ, որտեղ պատսպարվեմ, որ ազատվեմ այդ գազազած մարդկանց սարսափելի վրեժից։ Թանկագին մայր, ի՞նչ բարի խորհուրդ կտաս, ո՞ւր գնամ, որտե՞ղ պատսպարվեմ»։
Մայրն ասաց․
«Ախր որտե՞ղ ուղարկեմ, որտե՞ղ թաքցնեմ քեզ, սիրելի որդի, թ կեչու ծառ դառնաս, միևնույն է փայտահատը կգա, ծառը կկտրի և կջարդի ու կտանի, կվառի։
Թե անտառի խորքում լաստենի կամ փշատերև դառնաս, այնտեղ էլ մարդիկ կգան, ամեն տեսակ ծառ ու թուփ արմատից կկտրեն, գետինը կվարեն, որ ցանք անեն։
Թե անտառի պտուղ՝ մորի կամ հապալաս դառնաս, ինչքան էլ թփերի արանքում թաքնվես միևնույն է, աղջիկներն ու չարաճճի տղաները կգան, կգտնեն քեզ և ինչպես քաղցրահամ պտուղ՝ կուտեն։
Թե գայլաձուկ կամ սիգ դառնաս և լող տաս ծովի կապույտ ջրերում, այնտեղ էլ փորձանքի կհանդիպես, կտրիճ ձկնորսն ուռկանը կնետի, քեզ կբռնի և կրակի վրա կխորովի և կուտի։
Թե գորշ գայլ կամ թավամազ արջ դառնաս և թաքնվես անտառի թավուտներում, այնտեղ էլ փորձանք կգա գլխիդ։ Կտրիճ որսորդը քեզ կհետապնդի և սուր նիզակով կսպանի»։
Ուրախ Լեմմինկայնենը այսպես պատասխանեց մորը․
«Սիրելի մայրիկ, թե որտեղ է վտանգավոր և որտեղ իմ թշնամիները վրա կհասնեն և ինձ կսպանեն, այդ ես լավ գիտեմ։ Մայր իմ անգին, դո՛ւ ես ինձ կյանք պարգևել, կաթովդ սնել ու մեծացրել, ասա՛, ո՞ւր գնամ, որտե՞ղ թաքնվեմ, քանի շուտ է ասա՛, թե չէ վաղը ուշ կլինի, թշնամիները վրա կհասնեն և ապա գլուխս ուսերիս վրա չի լինի»։
Մայրն այսպիսի խորհուրդ տվեց․
«Գիտեմ մի այդպիսի աշխարհ, որտեղ թաքնվում և պատսպարվում են այն մարդիկ, որոնց հետապնդում են․ դա մի փոքրիկ, չար մարդկանց աչքից հեռու կղզի է․ այնտեղ մարդիկ հաշտ են ապրում․ ոչ վեճ ունեն, ոչ էլ իրար խարդավանում են․ երբեք սուր չի շաչել այնտեղ։ Բայց հիմա անկեղծորեն, մաքուր սրտով երդվիր, որ վեց տարի հետո էլ, տաս տարի հետո էլ, դու այլևս սուր չես առնի ձեռքդ․ կռիվ չես գնա, ինչքան էլ ուզենաս ոսկու և արծաթի տիրանալ»։
Լեմմինկայնենը պատասխանեց․
«Երդվում եմ անկեղծ ու մաքուր սրտով, ոչ եկող ամռանը, ոչ էլ վեց կամ տաս տարի անց սուր չեմ առնի ձեռքս, եթե ինձ չհարկադրեն․ անցած կռիվներից դեռ վերքեր կան մեջքիս ու կրծքիս վրա, ուզում եմ գնալ, խաղաղ ապրել»։
Մայրն այսպես խոսեց․
«Դե, հիմա, սիրելի զավակս, գնա նստիր հորդ նավակը և նավարկիր դեպի բաց ծովը։ Իննը ծով կանցնես և երբ կհասնես տասերորդին, ծովի մեջտեղում մի կանաչ կղզի կտեսնես։ Ժամանակին այդտեղ պատսպարվել է քո հայրը։ Երբ ուրիշները կռվի մեջ էին, հայրդ այնտեղ հանգիստ ապրում էր․ դու էլ այնտեղ կապրես մեկ տարի, երկու տարի և երրորդ տարին կվերադառնաս հորական օջախը, մորդ գիրկը»։
==Ռունա ԻՖ==
Կանաչ կղզում ուրախ կյանքով է ապրում Լեմմինկայնենը․ երբ վերադառնում է հայրենիք, տեսնում է, որ Պոխյոլացիք իր հորկան օջախն այրել֊ ամայացրել են․ անտառում է գտնում է թշնամիներից ճողոպրած մորը
Ահա ուրախ Լեմմինկայնենը պարկի մեջ դրեց խոզի միս, ալյուր և աղ․ մի աման յուղ վերցրեց, մի աման մեղր, այնպես որ երկու֊երեք տարի ոչ մի բանի նեղություն չքաշի։
Ապա գրկեց մորն ու ասաց․
«Իմ սիրելի մայրիկ, երեք տարով հեռանում եմ քեզանից․ գիտեմ, եթե այստեղից բացակայեմ, մեր վարելահողում օձեր կվխտան, անտառում եղջերուներն ազատ կվազվզեն, գետում սագերը կլողան և նրանց որսացող չի լինի։ Եթե Պոխյոլայից չար մարդիկ գան ինձ որոնելու, ասա՛, որ գնացել եմ հեռու, անհայտ աշխարհ և ոչ մի լուր չունես ինձնից»։
Նա բարձրացրեց առագաստը և նավակն առաջ սուրաց ծովի կապույտ ջրերի վրայով։ Ինքը նստեց ղեկի մոտ, որ նավակին ուղղություն տա, և այսպիսի խոսքեր ասաց․
«Իմ նավակ, սուրա ալիքների վրայով, ո՜վ դու բարենպաստ քամի, առաջ մղիր իմ նավակը, թող այն թռչի ինչպես թռչունը և շուտով հասնի այն հեռավոր, անանուն կղզին»։
Քամիներն առաջ մղեցին նավակը և նավը սուրաց ծովի վրայով մեկ ամիս, երկու ամիս և երրորդ ամսին արդեն հասավ կղզին։ Հրվանդանի մոտ կանգնած էին երեք աղջիկներ և հայացքները ծովին էին հառել։ Մեկն սպասում էր եղբորը, մյուսը հորը․ երրորդ աղջիկն ամենից անհամբերն էր․ նա սպասում էր իր փեսացուին։
Աղջիկները տեսան նավակով մոտեցող Լեմմինկայնենին, մտածմունքի մեջ ընկան և ասացին․
«Այս ի՞նչ նավակ է օրորվում մեր ծովի վրա։ Ա՛յ նավակ, եթե քո տերը մեր կղզու բնակիչն է, ապա շուտ դարձիր դեպի ափը, մտիր նավահանգիստը։ Մենք ուզում ենք իմանալ, թե ինչ նորություններ կան ծովի այն կողմում․ մենք ուզում ենք խաղաղ ապրել, հո չե՞ն ուզում կռիվ սկսել»։
Բարենպաստ քամին բարձրացավ․ Լեմմինկայնենը նավակը հասցրեց ծովափին և հարցմունք արավ աղջիկներին․
«Կղզու վրա հարմար տեղ կա՞, որ նավակս ափ հանեմ»։
Կղզու աղջիկները պատասխանեցին․
«Մեր կղզու ափին շատ հարմար տեղ կա, որ նավակդ ծովից դուրս քաշես․ մի նավակ ափ հանելն ի՛նչ բան է․ եթե հարյուր նավակ էլ լիներ, նույնիսկ հազարը, մեր ցամաքի վրա տեղ կճարվեր»։
Լեմմինկայնեն այդ խոսքերի վրա թռավ ափը, նավակը քաշեց ցամաքի վրա և դիմեց աղջիկներին․
«Ձեր կղզու վրա մի այնպիսի հարմար տեղ կճարվի՞, որտեղ կարողանա թաքնվել միայնակ տղամարդը, որը չի կարող անհավասար կռվի մեջ մտնել զենք շաչեցնող հարյուրավոր ռազմիկների հետ»։
Կղզու աղջիկները պատասխանեցին․
«Մեր կղզու վրա շատ հարմար տեղեր կան, ուր կարող է պատսպարվել ոչ թե մեկ, այլ մեր գյուղերում և ամրոցներում կարող են պատսպարվել հարյուր, այո՛, նույնիսկ հազար հերոս»։
Ուրախ Լեմմինկայնենը նորից հարցմունք արավ․
«Ձեր կղզու վրա կա՞ մի անտառապատ վայր, ուր ես գնամ՝ կեչիները և մյուս տեսակի ծառերը կտրեմ, բացատի հողը մշակեմ, վար ու ցանք անեմ»։
Այս հարցին աղջիկները պատասխանեցին, թե իրենց կղզու անտառներում վաղուց են բացատներ ստեղծել և վար ու ցանք արել․ այնպես որ տեղի բնակիչները վիճակ գցելով կղզու բոլոր արտերն ու մարգագետինները բաժանել են իրար մեջ և ամեն կտոր հողն ունի իր տերը։
Կտրիճ Լեմմինկայնենը նոր հարց տվեց․
«Իսկ ասեք, խնդրեմ, ձեր կղզու վրա, ձեր դաշտերում կա՞ մի այնպիսի տեղ, ուր ես կարողանամ երգել․․․ թե իմանաք, ինչպե՜ս եմ ուզում երգել»։
Կղզու աղջիկները պատասխանեցին․
«Մեր կղզում շատ տեղեր կան, թե դաշտերում, թե պուրակներում, ուր կարող ես և՛ երգել, և՛ պարել, ինչքան քեֆդ ուզի»։
Ուրախ Լեմմինկայնենը սկսեց երգել։ Այնքան թովիչ էին նրա երգերը, որ ծառերի տերևները ավելի փարթամացան, թփուտներում պտուղներն ավելի առատ ու քաղցրահամ դարձան։ Կկուներն անգամ ավելի դուրեկան գեղգեղացին՝ կարծես թե նրանց կտուցենրից ոսկեգույն մեղր էր ծորում։
Լեմմինկայնեն ավելի ոգևորվեց․ սկսեց կախարդական երգեր երգել․ նրա երգի հմայքից քարերն փայլփլեցին՝ մարգարիտներ դարձան, իսկ պուրակներում՝ վարդերի բուրմունքն աշխարհքն բռնեց։
Նորից երգեց և այս անգամ բակում ոսկյա կափարիչով մի ջրհոր ստեղծեց․ կափարիչի վրա էլ դրեց մի ոսկյա թաս, որ տղաները գան ջուր խմեն զովանան, աղջիկներն էլ այդ պաղ ջրով երեսները լվանան, թարմանան։
Կղզու աղջիկները հիացել էին Լեմմինկայնենի երգերով և նրա կախարդանքներով։
Կտրիճ Լեմմինկայնենը, նույն ինքը Կաուկոմեյլին, ասաց աղջիկներին․
«Ես ավելի լավ կերգեի, եթե հավաքվեինք մի տան մեջ․ կնստեի սեղանի մոտ և ինչքան շնորհք ցույց եմ տվել մինչ այս օրս, ավելի կարող էի ցույց տալ, թե չէ երգս գնում կորչում է դաշտերում և անտառի թավուտներում»։
Կղզու աղջիկները պատասխանեցին․
«Քեզ համար ընդարձակ բակով լավ տուն կճարենք, որպեսզի ավելի լավ երգեր երգես»։
Հենց որ տուն մտան, Լեմմինկայնենը կախարդական խոսքեր ասաց և սեղանը լցվեց ամեն տեսակ կերակուրներով․ էլ խոզի միս, էլ մեղր, էլ կարագ՝ ինչքա՜ն ուզես։ Սեղանին երևացին նաև թասեր՝ լիքը գարեջրով։
Լեմմինկայնեն այստեղ արդեն հասկացրեց, որ ինքը սովոր է միսը կտրատել ոսկե դանակով, որի դաստակն էլ պետք է արծաթից լինի։
Կերավ խմեց և էլի այնքան երգեր երգեց, որ գանգրահեր աղջիկները խելքամաղ եղան․ որ կողմը շուռ է տալիս գլուխը, մի սիրունիկը պատրաստ է համբուրվել նրա հետ, մեկը մյուսի առաջն է կտրում, որ նրա հետ մտերմանա։
Շատ գյուղեր կային կղզում և ամեն մի գյուղում տասը տուն ու բակ։ Ամեն տանն էլ կային սիրունիկ աղջիկներ, ինչպես նաև ջահել այրիներ։ Հազար աղջիկների և հարյուրից ավելի այրիների նա հրապուրեց։
Լեմմինկայնեն այսպես անհոգ և ուրախ էր անցկացնում իր օրերը կղզում․ աղջիկները նրա արևով էին երդվում, այրիները նրանով էին մխիթարվում։
Գյուղերից մեկում ապրում էր մի լռռցած աղջիկ։ Լեմմինկայնենը միայն նրա վրա ուշադրություն չդարձրեց, միայն նրան չմխիթարեց։
Հասավ ժամանակը, որպեսզի Լեմմինկայնենը տուն վերադառնա։ Եվ ահա նրա մոտ եկավ լռռցած աղջիկն ու ասաց․ «Կաուկո, սիրունիկ երիտասարդ, եթե ինձ մոռանաս, ապա կցանկանամ, որ քո նավակը ծովում ժայռի դիպչի ու խորտակվի»։
Բայց Կաուկոն մութ գիշերին տանից դուրս չգնաց, որ այդ աղջկան մխիթարի։
Վերջում միտքը փոխեց և որոշեց մի գիշեր, նախքան աքլորը կկանչի, վեր կենալ, գնալ լռռցած աղջկա տունը՝ նրան մխիթարել։
Մութ գիշերին, Լեմմինկայնենը մեն֊մենակ, տնե֊տուն անցավ և ի՜նչ տեսնի, բոլոր տներում հավաքվել են տղամարդիկ, սրերն են սրում, կացիններն են հեսանում, որ իր դատաստանը տեսնեն։
Այստեղ Լեմմինկայնենը շատ մտահոգվեց և ինքն իրեն խոսեց․
«Արև, դու կծագես, քո փայլը կարձակես, երկիրը կլուսավորես և նորից մայր կմտնես, իսկ ես ի՞նչ անեմ, ինչպե՞ս պաշտպանվեմ այդքան մարդկանցից։ Հազար կտրիճ է զինվել, որ իմ օրը խավարեցնի»։
Էլ ժամանակ չկար լռռած աղջկա տունը գնալու, նրան մխիթարելու։ Շտապ շուռ եկավ, գյուղի փողոցներով փախավ գնաց ծովափ, այնտեղ, ուր նավակն էր թողել․ բայց ի՞նչ տեսնի․ գյուղի տղամարդիկ նավակն այրել, մոխիր էին դարձրել։
Բայց վտանգը շատ մեծ է․ պետք է րոպե առաջ ազատվել․ մտադրվեց նոր նավակ սարքել, բայց որտեղի՞ց տախտակ ճարի։ Լավ էր, մի կողմում տեսավ մի քանի մանր֊մունր տախտակներ, մի քանի հատ էլ կոտրած թեշիկներ։
Տղան ինչ շնորհք ուներ՝ գործադրեց․ մեկ հարվածով նավակի հատակը սարքեց, մյուսով նավակի կողերն ու ղեկը տեղը բերեց, երրորդ հարվածով նոր նավակն արդեն լրիվ պատրաստ էր։
Լեմմինկայնենը նավակը հրեց դեպի ծովը և այսպես խոսեց․
«Նավակ իմ, ինչպես պղպջակը, լողա՛ ալիքների վրայով․ իսկ դու վերասլաց արծիվ, երեք հատ փետուր տուր, որ նավակիս համար ծածկ լինի»։
Երբ նստեց նավակը և ուզում էր թիավարել, մի քանի աղջիկներ վրա հասան և չէին ուզում թողնել, որ նա հեռանա իրենց կղզուց․ նրանք ասացին․
«Ինչո՞ւ ես գնում, կտրիճ Լեմմինկայնեն, մի՞թե այստեղի աղջիկները քեզ դուր չեկան»։
Լեմմինկայնենը պատասխանեց․
«Ո՛չ, այստեղի աղջիկները շատ լավն էին և շատ էլ բարյացակամ էին դեպի ինձ, բայց անպայման պիտի վերադառնամ։ Շատ եմ կարոտել իմ հայրենիքին, ուզում եմ գնալ իմ տուն ու տեղին, ուզում եմ մորին պոկել մեր անտառներից, հացն աճեցնել մեր արտերում․ ուզում եմ, որ մեր բակում հավեր բազմանան և այո՛, կարոտել եմ իմ հայրենի աղջիկներին»։
Լեմմինկայնենը շատ սիրալիր հրաժեշտ տվեց աղջիկներին։ Լաց եղան աղջիկները, որ կտրիճ տղան հեռանում է իրենցից․ Լեմմինկայնենն էլ տխրեց, բայց այլևս անհնար էր մնալ, մի կողմից կղզու այրերն էին սպառնում, մյուս կողմից հայրենիքի և մոր կարոտն էր քաշում։
Եվ նավակն առաջ սուրաց․ երեք օր, երեք գիշեր անդադրում թիավարում էր Լեմմինկայնենը․ հանկարծ ուժեղ փոթորիկ բարձրացավ, նավակն ալիքների զորեղ հարվածից ջարդ ու փշուր եղավ․ Լեմմինկայնենը ծովն ընկավ և սկսեց լողալ փոթորկոտ ծովում։ Ցերեկը լողաց, գիշերը լողաց և լուսադեմին մի կղզի տեսավ։ Հոգնած֊դադրած ափ ելավ, մտավ հենց մոտիկ տունը։ Աղջիկները խմոր էին հունցում, իսկ մայրը հաց էր թխում։
Լեմմինկայնենն ասաց․
«Ո՛վ դու բարի տանտիկին, գիշեր֊ցերեկ լող տվի բաց ծովում․ լավ էր փոթորիկն ինձ վնաս չտվեց, ալիքներն էլ պահպանեցին իրենց մեջքին․ բայց թե իմանաս ինչպե՞ս եմ սովածացել, որ էլ ասելու չէ․․․ դե, բարի տանտիկին, ինձ համար մի կտոր տապակած խոզի միս բեր, յուղ բեր։ Մեծ թասով էլ գարեջուր բեր, որպեսզի հերոսն ուտի և ուժերը տեղը գան»։
Բարի տանտիկինը գնաց մառանը և բերեց ինչ որ ուզեց հերոսը։ Լեմմինկայնենը ախորժակով կերավ խոզի միսը, կարագը և մի կուշտ էլ գարեջուր խմեց։
Բարի տանտիկինը հերոսին նոր նավակ տվեց։ Կտրիճ Լեմմինկայնենը իսկույն նստեց նավակը և զորեղ թևերով սկսեց թիավարել, որպեսզի օր առաջ հասնի հայրենի աշխարհը։
Եվ ահա՛ կտրիճ տղան վերջապես հասավ իր հայրենի կղզին։ Բոլորը, բոլորը ծանոթ են․ և՛ նավահանգիստը, և՛ բլուրները, և՛ անտառի ծառերը։ Բայց ինչքան նայեց՝ իր հորական տունը չտեսավ․ իրենց տան տեղն այժմ մոլախոտեր էին բուսել, բակում հազիվ էին ծիլ արձակել մի քանի եղևնիներ, իսկ ջրհորի շուրջն ու բոլորը ծակող փշեր էին ցցվել։
Կտրիճ Լեմմինկայնենը, նույն ինքը Կաուկոմեյլին այսպիսի կարոտալի խոսքեր ասաց․
«Ինչքա՜ն եմ խաղացել այս պուրակում, ինչքա՜ն եմ թռչկոտել այս քարերի վրա։ Հապա այս մարգագետնի կանաչ խոտերի մեջ ինչքա՜ն եմ թավալ տվել։ Ա՜խ, ո՞վ է քանդել իմ հայրական օջախը, ո՞վ է այրել֊մոխիր դարձրել մեր տունն ու տեղը և փոշին քամուն տվել»։
Եվ գիշեր ու ցերեկ ողբում, լաց էր լինում կտրիճ տղան․ ողբում էր ոչ թե քանդված տան համար, այլ հարազատների համար, որոնք մի ժամանակ ապրում ու շենացնում էին այդ տունը։
Տեսավ, որ մի արծիվ է թռչում գլխավերևում, տղան վեր նայեց ու հարցրեց․
«Ով դու թռչուններից զորեղը, չե՞ս կարող արդյոք ասել, թե ի՞նչ պատահեց իմ մորը, որտե՞ղ է նա, իմ հարազատ մայրը, որ ինձ աշխարհ է բերել, սնել ու մեծացրել»։
Բայց անբան թռչունը ոչինչ չի կարող ասել, միայն ա՛յն, որ կտրիճի հարազատներին ոչնչացրել են սրերով ու տապարներով։
Լեմմինկայնենը ողբաձայն ասաց․
«Ա՛խ, իմ անուշիկ մայր, դու որ ինձ կրել ես քո կրծքի տակ, աշխարհ բերել և սնուցել ես, ո՞ւր ես։ Մայրս չի լսում իմ ձայնը․ ուրեմն մեռել է, հա՞։ Ա՜խ, նրա մարմինը հող է դարձել․ նրա գերեզմանի վրա արդեն եղևնիներ են աճում, շուրջ֊բոլորը ուռիներ են բարձրացել, ոտքերի կողմն էլ փշատերևներ։ Եվ այս բոլորը նրա համար, որ ես գնացի այն դաժան աշխարհը՝ Պոխյոլան և սւորս գործի դրի։ Դրա հատուցումն այն էր, որ նրանք իմ տոհմը սրի քաշեցին, իմ խեղճ֊պառավ մորն սպանեցին»։
Եվ այսպես տխուր֊տրտում նա ման էր գալիս քարուքանդ եղած հորական տան շուրջը։ Եվ հանկարծ ի՜նչ նկատի, խոտերի միջով մի արահետ ընկավ աչքին։
Լեմմինկայնենը այդ արահետով գնաց․ ճամփան տանում էր անտառը՝ մինչև նրա թավուտները։ Մի քիչ էլ գնաց, հասավ երկու բլուրի և դրանց արանքում մի խրճիթ՝ չորս բոլորը եղևնիներ։
Տղան սրտատրոփ ներս մտավ և ի՜նչ տեսնի․ իր մայրը բոլորովին ճերմակած մազերով նստած է այդտեղ։ Լեմմինկայնենը շատ ուրախացավ և այսպես խոսեց․
«Իմ անուշ հարազատ մայրիկ, դու որ անքուն գիշերներ ես լուսացրել իմ օրորցի մոտ, հենց գիտեի, թե թշնամիները քեզ սպանել են․․․ ա՜խ, ինչքան եմ լացել, ինչքա՜ն եմ ողբացել»։
Մայրն այսպես խոսեց․
«Ինչպես տեսնում ես փրկվել եմ։ Հենց որ Պոխյոլացիների զենքերի շառաչը լսեցի, եկա թաքնվեցի անտառի թավուտներում։ Նրանք քե՛զ, իմ խեղճ որդի, քե՛զ էին փնտրում։ Քեզ որ չգտան, գազազեցին և մեր տունն ավերեցին, քար ու քանդ արին»։
Լեմմինկայնենը մորը հանգստացրեց․
«Իմ սիրելի մայրիկ, մոռացիր եղածը, ես որ եկել եմ, թող վիշտն այլևս քեզ չտանջի։ Շուտով ես քեզ համար ավելի լավ տուն կսարքեմ, դու հանգիստ կապրես, իսկ ես կերթամ Պոխյոլա, այդ նենգ մարդկանց դատաստանը կտեսնեմ»։
Մայրը տագնապեց և այսպես խոսեց․
«Իմ ազիզ որդի, էլ ո՛ւր ես գնում․ ախր քանի տարի է, դու բացակայել ես տանից, օտար աշխարհներում ես թափառել, այն հեռավոր, անանուն կղզում ուրիշի տան դուռն ես բախել»։
«Ճիշտ է, օտարության մեջ էի, բայց շատ հաճելի օրեր եմ անցկացրել այդ հեռավոր անանուն կղզում։ Այնտեղ ծառերը միշտ դալար են, դաշտերը միշտ կանաչ, վարդերը կարծես ոսկուց լինեն։ Նրանց ծառերից մեղր է ծորում, ամեն ինչ առատ է, ինչքան կուզես յուղ ու կաթ, ուզածիդ չափ ձու և մսեղեն կա․ իսկ ընտիր գարեջուրն ադեն հոսում է, ինչպես աղբյուրի ակից զուլալ ջուրը։
Թեև լավ էի ապրում այդ կղզում, բայց չէի կարող մնալ։ Սկսեցին ինձ հետապնդել, իբրև թե այդ կղզու աղջիկներին ես հանգիստ չէի տալիս և գիշերները նրանց այցի էի գնում։ Ես էլ արդեն շատ էի կարոտել քեզ, սիրելի մայրիկ և հայրական օջախիս․ դրա համար էլ ուզում էի օր առաջ տուն հասնել»։
