Changes
/* ԺԹ․ գլուխ */
Հետևյալ օրը դիլիժանսով Դուվր դիմեցի, ողջ֊առողջ այնտեղ հասա և տատիս հյուրասենյակը մտա, ուր այժմ նա (ակնոցներ հագած) թեյ ընդունելու վրա էր։ Տատս, մր․ Դիկը ու պառավ Պեգգոտին, որ տատիս տնտեսուհին էր, ուրախության արտասուքով ողջունեցին ինձ։ Առաջին հուզմունքից հետո, երբ սկսեցինք զվարթ խոսել, ես պատմեցի մր․ Չիլիպի հետ տեսնվելս և այն սարսափը, որ նա դեռ զգում է տատիս հիշելիս, և տատս անչափ զվարճացավ։ Նա ու Պեգգոտին այդ առթիվ շատ բաներ հաղորդեցին խեղճ մորս երկրորդ ամուսնու և նրա «մարդասպան քրոջ» մասին․․․ որին տատս, ինչ պատիժ էլ կրելու լիներ, ամենևին չէր հոժարվի մի քրիստոնեական և կամ ուրիշ անուն տալ։
==Ի․ գլուխ==
Ագնես
Տատս ու ես մինչև ուշ գիշեր խոսելով, նստեցինք։ Նա ինձ պատմեց, թե գաղթականներից միշտ ուրախալի և հուսալիր նամակներ են գալիս․ թե մր․ Միկբարը մի քանի անգամ մանր֊մունր գումար է ղրկել այն «դրամական հաշիվները» մաքրելու համար, որոնց մեջ միշտ պետք էր ճշտապահ լինել, ինչպես որ «մարդը մարդու հետ»․ Ջեննետը, որ նորից էր տատիս մոտ մտել, արական սերն ատելու ուխտից վերջ ի վերջո հրաժարվելով, մի ունևոր գինեպանի հետ է ամուսնացել, և թե տատս անձամբ հավանություն է տվել այդ խորհրդավոր հրաժեշտին ու նրանց հարսանիքը իր իսկ ներկայությամբ պատվել։ Այս բոլորը տատս պատմեց ուրիշ բաների հետ միասին, որ արդեն իմ ստացած նամակներից փոքր ի շատե գիտեի․ մր․ Դիկին էլ չմոռացավ հիշել։ Իմացա, որ մր․ Դիկն անդուլ զբաղված է ձեռքն ընկնող ամեն բան արտագրելով․ թե նրան արդեն հաջողվել էր հեռու պահել Կառլոս Առաջին թագավորին․ թե տատս անչափ երջանիկ է վերջապես թագավորից ազատված ու գոհ տեսնելով այդ մարդուն, և թե (մի վերջաբան, որ շատ նոր չէր) իրենից զատ ոչ ոք չգիտի և չի կարող գիտենալ, թե ինչ արժի այդ մարդը։
― Իսկ Կենտըրբրի ե՞րբ կերթաս, Տրոտ, ― ասաց տատս, աջս շոյելով, մինչ նստած էինք վառարանի առջև։
― Հենց վաղը, միայն կցանկանայի, որ դու էլ գաս։
― Ո՛չ, Տրոտ, ― ասաց տատս իրեն հատու եղանակով։ ― Ես իմ տեղը կմնամ։
― Ուրեմն ես մենակ կերթամ։ Այսօր անգամ այդ քաղաքում կանգ կառնեի, եթե չշտապեի քեզ տեսնել։
Տատս կարծես գոհ մնաց, բայց և այնպես պատասխանեց․
― Հը՜մ, իմ զառամած ոսկորները մինչև վաղն էլ կսպասեին, Տրոտ։
Եվ վերստին աջս շոյեց։ Ես մտահույզ մտիկ էի անում կրակին։ Այո՛, մտահույզ, որովհետև տուն հասնելուց և Ագնեսին այսպես մոտենալուցս հետո՝ չէի կարող չզգալ զղջանքի նորոգվելը սրտիս մեջ, այն զղջանքի, որ ինձ համար արդեն վաղուց մտածության նյութ էր դարձել։ Թեև այդ զգացումը սփոփական էր և այն տեսակետից խրատական, որ ինձ ցույց էր տալիս, ինչ֊որ պիտի իմացած լինեի և զանց էի արել իմանալ իմ ջահել հասակում, ― բայց և այնպես զղջանք էր։ Այժմ կարծես նորից էի լսում և ավելի լավ հասկանում տատիս խոսքերը․ «Օ՜հ, Տրոտ, կույր ես, կո՜ւյր»։
Երկուսս էլ մի քանի րոպե լուռ էինք։ Տատս ուշի֊ուշով դիտում էր ինձ․ երևի թե մտքերիս ներքին ընթացքին էր հետևում։
― Այժմ նրա հայրը մի ալևոր ծերունի է, ― ասաց տատս, ― թեև մյուս կողմից մի ավելի արժանավոր, ուղղված մարդ։ Էլ չես տեսնի, որ մարդկային ամեն ջահերը, խինդն ու վիշտը անձնական կարճ ու գծուծ չափով չափեր։ Հավատա, որդյակ, այդ շահերն այնքան փանաքի բաներ չեն, որ ներելի լինի մի այդպիսի չնչին չափով չափել նրանց։
― Իրավ որ չեն, ― ասացի ես։
― Իսկ Ագնեսին այնպես բարի, սիրելի, խելոք և անշահասեր կտեսնես, ինչպես միշտ էր, ― շարունակեց տատս։ ― Եթե ես մի ավելի բարձր գովասանք գիտենայի, անշուշտ նրան կընծայեի, Տրոտ։
Դրանից ավելի բարձր գովասանք Ագնեսի հասցեին և ավելի սուր կշտամբանք իմ հասցեին չէր կարող լինել։ Օ՜հ, որքան մոլորված էի իմ շաղվից։
― Եթե նա իր շուրջը հավաքած աղջիկներին էլ այն հոգով է դաստիարակում, որ իր նման մարդիկ դառնան, ― ասաց տատս հուզված սրտով, ― այն ժամանակ երկինքն էլ կվկայի, Տրոտ, որ նրա կյանքը մի ազնիվ կյանք կլինի։ Երջանիկ լինել, ուրիշներին օգուտ տալով, ինչպես մի օր ինքն ասաց։ Եվ մի՞թե կարելի է ուրիշների օգտին նվիրել և անձնամբ երջանիկ չլինել։
― Արդյոք Ագնեսն ունի՞ մի․․․
Ես ավելի մտածում էի լսելի կերպով, քան խոսում։
― Մի ի՞նչ, հը՞, ― հարցրեց տատս շեշտակի։
― Մի պաշտող, ― ասացի ես։
―Ո՛չ թե մի, այլ տա՜սը հատ, ― գրգռված հպարտությամբ գոչեց տատս։ ― Քո մեկնելուց հետո, հոգյակ իմ, քսան անգամ կամուսնանար, եթե ուզենար։
― Անտարակույս, սիրելի տատիկ։ Բայց մի այնպիսի խոսնայր ունի՞, որ լիովին նրան արժանի լիներ։ Պաշտողներ, անշուշտ, շա՜տ կունենա։
Տատս մի վայրկյան լուռ մնաց ու ձեռքը կզակին դեմ տվեց։ Հետո ասաց, աչքերը վրաս հառելով․
― Ենթադրում եմ, Տրոտ, թե դեպի մեկը հակված կլինի։
― Եվ այն մեկից գնահատված, ― հարեցի ես։
― Տրոտ, ― ասաց տատս լրջորեն, ― չեմ կարող պնդել։ Արդեն ասածս էլ իրավունք չունեի ասելու։ Այդ բանը նա ինձ երբեք չի հայտնել․ դա իմ կարծիքն է, լոկ կասկած իմ կողմից։
Եվ տատս այնպես ուշադիր և զգույշ կերպով աչքերիս նայեց (մինչև անգամ դողաց), որ ես իսկույն տեսա, թե ուզում է ծածուկ միտքս ըմբռնել։ Ինձ անհրաժեշտ էր օգնության կանչել այն բոլոր վճիռները, որ արել էի այնքան օրեր ու գիշերներ սրտիս դեմ մաքառելով։
― Եթե այդպես է, տաիկ, ― սկսեցի ես, ― և հուսամ, որ այդպես լինի․․․
― Չեմ ասում, թե այդպես է կամ այդպես չէ, ― կտրողաբար նկատեց տատս։ ― Պետք չէ, որ իմ կասկածներով առաջնորդվես։ Գուցե նրանք անհիմն են։ Լավ է՝ դրանց գաղտնի պահիր։ Ես խոսելու իրավունք չունեմ։
― Եթե այդպես է, ― կրկնեցի ես, ― մի օր Ագնեսն ինձ բանի էությունը կհայտնի։ Մի քույր, որին այնքան վստահել եմ իմ գաղտնիքը, տատիկ, իրենն էլ հարկավ չի ծածկի ինձնից։
― Տատս աչքերը հանդարտ մի կողմ դարձրեց և մի ձեռքով մտախոհ ծածկեց։ Փոքր֊ինչ հետո մյուսը ուսիս դրեց, և այսպես նստած մնացինք՝ առանց մի խոսք ասելու․ ապա նա իր ննջարանը քաշվեց, ես էլ՝ իմը։
Առավոտը լուսանալուն պես վեր կացա ու դուրս եկա աշակերտության տարիներիս ասպարեզը տեսնելու։ Չեմ կարող ասել, թե արդեն երջանիկ էի անձիս վրա տարած հաղթանակիս վստահությամբ և կամ Ագնեսին փոքր֊ինչ հետո տեսնելու հույսով։
Ինձ լավ հայտնի ճանապարհը շուտով անցա և մտա այն լռիկ փողոցները, ուր յուրաքանչյուր քար դասագրքիս պես ինձ ծանոթ էր։ Ոտքով մոտեցա հին շենքին, բայց և իսկույն հեռացա․ սրտիս թնդյունից չէի վստահում ներս մտնել։ Հետո նորից մոտեցա և անկյունի աշտարակի ցածր պատուհանից ներս նայելով, ― ուր մի ժամանակ Ուրիաս Հիպն ու հետո էլ մր․ Միկաբրն էր աշխատում, ― նկատեցի, որ այժմ դա մի փոքրիկ հյուրասենյակ է, և ոչ թե գրասենյակ։ Ուրիշ մասերին գալով, հին տունը դարձյալ նույնն էր՝ մաքուր ու կոկիկ, ինչպես որ իմ տեսնելուս առաջին օրը։ Մի նոր սպասուհի դուռը բացեց։ Ես խնդրեցի նրան միս Ուիկֆիլդին հայտնել, թե մի պարոն բարև է բերել նրա ուղևոր բարեկամից։ Սպասուհին ինձ վերև հրավիրեց (զգուշանալով հին աստիճաններից, որոնց հետ ես իրենից ավելի ծանոթ էի), և ես մտա դահլիճը, ուր ոչ մի բան չէր փոխվել։ Դարակների վրա միևնույն գրքերն էին շարված, որ մի ժամանակ Ագնեսն ու ես միասին էինք կարդացել, և այն փոքրիկ սեղանը, որի առջև այնքան գիշեր դաս էի սերտել, դարձյալ իր առաջվա անկյունումն էր։ Հիպի ու նրա մոր ներս սողալով առաջ եկած մանր֊մունր փոփոխությունները այժմ նորից վերացված էին, և ամեն բան նույն դիրքն ուներ, ինչ որ նախկին երջանկության օրերում։
Պատուհանին մոտեցա և սկսեցի հին փողոցի տներին նայել, մտաբերելով, թե ինչպե՞ս էի դիտում նրանց անձրևային երեկոները, երբ դեռ նոր էի այնտեղ եկել․ ինչեր էի մտածում պատուհանների տակով անցնող մարդկանց մասին և ինչպես նայում ամեն մեկին, մինչ կանայք մայթի վրա մուճակներով շաչում էին և հորդ անձրևը ջրհորդաններից թափվելով, ամբողջ ճամփան հեղեղում էր։ Այդ զգացումն էլ սրտումս վառ նորոգվեց, որով դիտել էի գիշերվա մթնով վերադարձող բեռնակիրներին, հոգնած, թրջված մշակներին, և ասես թե նորից զգացի գետնի, թաց տերևների ու թփերի բուրումը, ինչպես և օդը, որ երբեմն շնչել էի տաժանակիր թափառումներիս միջոցին։
Դռնակի ձայնից սթափվելով, շուռ եկա։ Ագնեսի սիրուն ու ջինջ հայացքին հանդիպեցի։ Նա կանգ առավ ու ձեռքը կրծքին դրեց։ Ես գրկեցի նրան։
― Ագնե՜ս, իմ սրտակից ընկերուհիս։ Կարծեմ գալս անսպասելի էր։
― Ո՛չ, ո՛չ, Տրոտուդ։ Շատ ուրախ եմ տեսնել քեզ։
― Անգին Ագնես, որքա՜ն երջանիկ եմ ձեզ վերստին տեսնելով։
Ես նրան սրտիս սեղմեցի, և երկուսս էլ մի քանի վայրկյան լուռ մնացինք։ Հետո իրար մոտ նստեցինք, և ես նրա հրեշտակային երեսի վրա միևնույն քաղցր ժպիտը տեսա, որ տարիներից ի վեր օր ու գիշեր երևացել էր աչքերիս։
Նա այնպես պարկեշտ էր, այնպես գեղեցիկ, այնպես սիրելի, և ես նրան այնքան երախտապարտ էի, որ զգացումս արտահայտելու խոսք չգտա։ Ուզում էի օրհնել նրան, շնորհակալ լինե ու պատմել (ինչպես հաճախ պատմել էի նամակներով) թե նա իմ վրա ինչ ազդեցություն ունի․ սակայն ջանքերս զուր եղան։ Իմ սերս ու ուրախությունը մունջ էին։
Նա իր հեզիկ անդորրությամբ հուզումս մեղմեց․ հիշեցրեց մեր բաժանման ժամանակը․ լուր տվեց ինձ Էմլիի վերաբերյալ, որին այն ժամանակ թաքուն այցելել էր մի քանի անգամ, և սիրով խոսեց Դորայի գերեզմանի մասին։ Նա իր ազնիվ սրտի անվրեպ բնազդով հիշողությանս լարերն այնպես թեթև շոշափեց, որ ոչ մի աններդաշնակ ձայն չհանեցին, և ես ականջ էի դնում այդ տխրական ու հեռավոր նվագին՝ առանց ամենևին վախենալու նրա հարուցած հիշատակներից։ Եվ ինչո՞ւ պիտի վախենայի, քանի որ նվագի մեջ տիրաբար իշխողը կյանքիս բարի հրեշտակն էր։
― Իսկ դո՞ւք, Ագնես, ― ասացի ես փոքր֊ինչ հետո։ ― Ձեր մասին էլ կցանկանայի լսել։ Գրեթե ոչինչ չասացիր, թե ի՞նչ էիր անում այսքան ժամանակ։
― Ի՞նչ ասեի, ― պատասխանեց նա զվարթ ժպիտով։ ― Հայրիկս առողջ է, և մենք հանգիստ նստած ենք մեր հին տանը։ Տագնապն անցավ․ այս տունն այժմ դարձյալ մերն է։ Այսքանն իմանալուց հետո՝ ամեն բան գիտեք, սիրելի Տրոտուդ։
― Միթե Ագնես, ամե՞ն բան, ― ասացի ես։
Նա փոքր֊ինչ ապշած նայեց երեսիս։
― Եվ ուրիշ ոչի՞նչ, քույրիկ իմ։
Ագնեսի դեմքի գույնը հանկարծ թռավ, նորից ետ եկավ, նորից թռավ։ Նա կարծես թե տրտմությամբ ժպտաց։
Ուզում էի նրա միտքը տատիս ակնարկած նյութի վրա ուղղել, որովհետև ինչքան էլ ինձ նրա խոստովանությունը դառը լիներ, ես պարտավոր էի սիրտս սանձել և կատարել պարտքս դեպի նա։
― Շա՞տ եք զբաղված, սիրելի Ագնես։
― Իմ դրպոցո՞վ, ― ասաց նա ու վերստին զվարթ֊զվարթ նայեց երեսիս։
― Այո՛։ Շատ դժվար գործ է, չէ՞, Ագնես։
― Բայց և այնքան զվարճալի, որ հանցանք կլիներ դժվարությունից խոսել։
― Աշխարհումս բարի գործ չկա, որ ձեզ համար դժվար լիներ, ― ասացի ես։
Ագնեսի գույնը նորից եկավ, նորից գնաց, և երբ նա գլուխը կախեց, ես դարձյալ առաջվա տրտում ժպիտը տեսա։
― Հարկավ կուզենաք հայրիկին տեսնել, ― ասաց Ագնեսը զվարթությամբ, ― և այսօր անշուշտ մեզ մոտ կմնաք։ Գուցե և ուզենաք ձեր հատուկ ննջարանում գիշերել։ Այդ սենյակը մենք միշտ ձերն ենք անվանում։
Այդ անել չէի կարող, որովհետև նույն գիշերը վերադառնալու խոսք էի տվել տատիկիսս․ սակայն մեծ սիրով հանձն առա ամբողջ օրը հյուր մնալ։
― Առժամանակ փոքր֊ինչ անելու բան ունեմ և պիտի գնամ, ― ասաց Ագնեսը, ― բայց ահա, Տրոտուդ, ձեր հին գրքերը, ձեր դաշնամուրը։
― Անգամ և հին ծաղիկները, կամ թե նույն տեսակները, ― ասացի ես, շորջս նայելով։
― Ձեր բացակայության միջոցին ինձ համար մի առանձին հաճույք էր ամեն բան այնպես պահել, ինչպես որ էր մեր մանկության օրերում։ Որքան երջանիկ էինք այն ժամանակ։
― Օ՜հ, աստված իմ, այո՛, այո՛։
― Եվ ամեն մի չնչին բան, որ եղբորս էր հիշեցնում, սրտիս համար մի ցանկալի ընկեր էր, ― ասաց Ագնեսը, մտերմաբար վրաս նայելով։ ― Մինչև անգամ ահա սա էլ կարծես, ― ավելացրեց նա, գոտուց կախված բանալիների փոքրիկ քսակը շարժելով, ― մի հին երգ էր հնչեցնում։
Ասաց, ժպտաց ու հեռացավ նույն դռնով, որով մտել էր։
Ինձ կմնար այդ քույրական սերը երկյուղածությամբ պահել․ միայն դա էր մնացել ինձ․ դա էլ արդեն մի գանձ էր։ Եթե տարիների սովորությամբ հաստատուն այդ սուրբ մտերմության հիմունքը գեթ մի անգամ խախտեի, ես այդ գանձից կզրկվեի և դա ընդմիշտ կկորչեր։ Այժմ հաստատ որոշեցի զգուշանալ այդ վտանգից։ Որքան Ագնեսին շատ էի սիրում, այնքան էլ աշխատում էի չմոռանալ այդ։
Մի պտույտ արի փողոցներում, տեսա նախկին հակառակորդիս՝ այժմ ոստիկան դարձած մսագործին, ― որի իշխանության գավազանը կրպակի մեջ կախված էր, ― աչքի անցկացրի այն տեղը, ուր մի օր ես ու նա կռվել էինք, և հիշեցի միս Շեֆրդին և ավագ միս Լարկինսին և այն բոլոր ունայն կրքերը, չնչին հակումներն ու խորշոմները, որոնք հուզել էին ինձ մի ժամանակ։ Հիշողությանս մեջ՝ Ագնեսից զատ՝ գրեթե ոչինչ չէր մնացել այն օրերից, և նա, որ հանապազ կյանքիս աստղն էր, այժմ ավելի պայծառ էր փայլում հորիզոնի վրա։
Ետ որ եկա, մր․ Ուիկֆիլդն արդեն տանն էր, այժմ նա քաղաքից դուրս մի պարտեղ ուներ, ուր ամեն օր զբաղված էր։ Ես նրան այնպես գտա, ինչպես որ տատիկս էր նկարագրել։ Ճաշի նտստեցինք մոտ վեց֊յոթ փոքրիկ֊փոքրիկ աղջիկների հետ․ տանտերը կարծես պատի վրա կախված իր սիրուն պատկերի ստվերն էր։
Այդ տան նախկին խաղաղությունն ու հանգիստը վերստին սկսել էր թագավորել նույն հարկի տակ։ Ճաշից հետո, որի միջոցին ո՛չ մր․ Ուիկֆիլդը գինի խմեց, ո՛չ էլ ես, վերև բարձրացանք։ Ագնեսը և իր սանիկները սկսեցին երգել, խաղալ, ձեռագործով պարապել։ Թեյից հետո երեխաները մեզ թողին, և մենք երեքս միասին մնացինք, անցյալի մասին խոսելով։
― Այդ անցյալի մեջ շատ բան կա, ― ասաց ալևոր մր․ Ուիկֆիլդը, ― որ ինձ զղջանք, դառն զղջանք, դառն ապաշավանք է պատճառում․ և ձեզ հայտնի է, Տրոտուդ, թե ինչո՞ւ, այնուամենայնիվ չէի կամենա մտքիցս հանել նրա հիշատակը, անգամ եթե կարենայի։
Սիրով հավատացի այդ բանին․ չէ՞որ Ագնեսը նրա կողքին էր։
― Անցյալի հիշատակը ջնջել, ― շարունակեց ալևորը, ― կնշանակի մի այնպիսի համբերության, անձնվիրության, հավատարմության ու մանկական սիրո հիշատակ ջնջել, որ միշտ գեթ սրտումս անջինջ մնա, եթե ոչ մտքումս։
― Գիտեմ, սըր, ձեր զգացումը, որ և միշտ հարգել եմ, ― ասացի ես մեղմ ձայնով։
Ոչ ոք, սակայն, չգիտի, և դու անգամ չգիտես, ― ասաց ծերունին, ― թե որքան է համբերել, ինչ է քաշել և ինչ է արել իմ սիրելի Ագնեսը։
Հոր ասելիքն արգելեու համար՝ Ագնեսը իր աջը մեղմիկ նրա ուսին դրեց։ Ագնեսի երեսն այժմ գունատ էր, շա՜տ գունատ։
― Լա՛վ է, լա՜վ, հոգյակ, ― հառաչեց հայրը, ասես թե ուզելով աղջկա սրտից մի ինչ֊որ վիշտ փարատել, որ նա կրել էր, գուցե հիմի էլ կրում էր (հիշեցի տատիս ակնարկությունը)։ ― Սրա մոր մասին ես երբեք բան չեմ ասել, Տրոտուդ։ Բայց թերևս մեկ ուրիշն ասած լինի։
― Երբեք, սըր։
― Այդ պատմությունը թեև կարճ էր, բայց սրտաշարժ․․․ նա ինձ հետ իր հոր կամքին հակառակ էր ամուսնացել, և հայրն ուրացավ աղջկան։ Ագնեսը դեռ աշխարհ չեկած՝ կինս հորից ներողություն խնդրեց։ Հայրը մի անողոք մարդ էր․ մայրն արդեն վաղուց մեռած։ Հայրն աղջկան մերժեց ու նրա սիրտը խորտակեց։
Ագնեսը հոր ուսին հենվեց, հետո նրա վզով փարվեց։
― Հանգուցյալի սիրտը շատ քնքուշ էր, ― ասաց մր․ Ուիկֆիլդը, ― և այդ սիրտը չդիմացավ։ Ես նրա բարի բնավորությունը լավ էի ճանաչում․ նա ինձ սրտանց սիրում էր, բայց բախտավոր չէր։ Նա ներքին վշտից մաշվում էր։ Արդեն հոր վերջին մերժման ժամանակ տկար ու թույլ էր, և այդ վիշտը նրան սպանեց։ Նա մեռավ, թողնելով երկու ամսական Ագնեսին և այս սպիտակ մազերս, որոնք ծանոթ են քեզ, Տրոտուդ, արդեն մեր տունը մտնելու օրից։
Ծերունին աղջկան համբուրեց։
― Իմ սերը դեպի դստրիկս հիվանդոտ սեր էր, որովհետև հոգիս էլ այն ժամանակ հիվանդ էր։ Սակայն բավ է։ Խոսքս իմ մասին չէ, Տրոտուդ, այլ Ագնեսի ու սրա մոր։ Ասածս էլ բավական է, որ հասկանաս, թե ի՞նչ եմ ես և ի՞նչ էի։ Իսկ թե ի՞նչ է Ագնեսը, բացատրելու հարկ չկա։ Նրա բնավորության մեջ ես միշտ իր թշվառ մոր պատմությունն եմ կարդացել։ Այս էր, որ կամենում էի ասել այս գիշեր, երբ այնքան փոփոխություններից հետո երեքս էլ վերստին միասին ենք նստած։ Վերջցրի։
Ալևորի խոնարհած գլուխն ու դստեր հրեշտակային դեմքը, որ որդիական գորով էր արտահայտում, ավելի լրացրին այդ սրտաշարժ պատմության իմաստը։ Արդեն այդ բնորոշ տեսարանը բավական էր, որ մեր տեսակցության առաջին գիշերվա հիշատակն ընդմիշտ ապրեր մտքիս մեջ։
Ագնեսը վեր կացավ և դաշնամուրին մոտենալով մի քանի հին եղանակներ նվագեց, որ շատ էի լսել այդ սենյակում։
― Արդյոք մտադիր եք նորից ճամբորդել, ― հարցրեց ինձ Ագնեսը, երբ որ ես իր մոտ կանգնեցի։
― Քույրս ի՞նչ կասի այդ մասին։
― Կարծեմ չեք գնա։
― Ուրեմն ես էլ, Ագնես, չեմ կարող կարծել, թե կերթամ։
― Քանի որ ինձ եք հարցնում, Տրոտուդ, անկեղծ կասեմ, որ ձեզ պետք չի հեռանալ, ― ասաց Ագնեսը մեղմ ձայնով։ ― Ձեր աճող գրական հռչակն ու հաջողությունը բարիք գործելու նոր միջոց են տալիս ձեզ։ Փութացեք լավ գործադրել այդ միջոցը։ Որքան էլ ես եղբորիցս գոհ լինեմ, ― ասաց Ագնեսը աչքերը վրաս հառելով, ― ժամանակն ավելի բան կպահանջի նրանից։
― Ինչ որ եմ, ձեզնով եմ, Ագնես։ Այդ լավ գիտեք։
― Ինձնո՞վ, Տրոտուդ։
― Այո՛, Ագնես, անգին քույրիկ, ― ասացի ես, կռանալով դեպի նա։ ― Այսօր ձեզ տեսնելուս պես ուզում էի մի բան ասել, որ Դորայի մահվանից ի վեր մտքումս եմ պահել։ Հիշո՞ւմ եք, ինչպես այն րոպեին մեր սենյակն իջաք և դեպի երկինք մատնացույց արիք։
― Օ՜հ, Տրոտուդ, ― ասաց Ագնեսն արտասվալից աչքերով։ ― Որքան մարդասեր էր, որքան մտերմիկ ու ջահել։ Մի՞թե կարող եմ երբևէ մոռանալ նրան։
― Եվ ինչ որ դուք այն րոպեին էիք ինձ համար, քույրիկ իմ, նույնն էլ միշտ եղել եք ― միշտ դեպի վեր մատնանշող, միշտ դեպի բարին առաջնորդող, միշտ դեպի լավագույնը, գերազանցը ուղևորող։
Ագնեսը միայն գլուխը շարժեց։ Նրա արտասուքի միջից դարձյալ առաջվա տրտում ժպիտը նշմարեցի։
― Եվ ես ձեզ այնքան երախտապարտ եմ, Ագնես, այնքան շնորհապարտ, որ խոսք անգամ չեմ կարող գտնել սրտիս զգացումն արտահայտելու համար։ Ես կփափագեի իմացնել ձեզ, թեև չգիտեմ ինչ կերպով, որ մինչև կյանքիս վերջին շունչը ձեզ պիտի նայեմ ու ձեզնով միայն առաջնորդվեմ, ինչպես որ արել եմ անցյալ խավար օրերումս։ Ինչ էլ ապագային պատահի, ինչ նոր կապեր էլ հաստատեք, ինչ փոփոխություն էլ լինի մեր միջև, ես միշտ պիտի ձեզ մտիկ անեմ ու ձեզ սիրեմ, ինչպես որ հիմի եմ անում և հանապազ արել եմ։ Դուք միշտ իմ ապավենն ու սփոփիչը կլինեք, ինչպես և միշտ եղել եք։ Մինչև իմ վերջին շունչը, ազնիվ քույրիկ, ես տեսնելու եմ ձեզ աչքիս առջև՝ միշտ դեպի վեր մատնանաշելիս։
Նա ձեռքս բռնեց ու ասաց, թե ինձնով պարծենում է, թեև ես իր արժեքից շատ ավելի եմ գովում իրեն։ Հետո հանդարտ շարունակեց նվագել, սակայն առանց աչքերն ինձնից դարձնելու։
― Գիտե՞ք, Ագնես, ― ասացի ես, ― այն բոլորը, ինչ որ այս երեկո զգում եմ, կարծես թե այն զգացման մի մասն է, որ ազդել էիք ինձ, երբ առաջին անգամ երևացիք աչքիս․․․ և ազդում էիք, մինչ ձեզ մոտ նստած պարապում էի աշակերտությանս օրերում։
― Դուք գիտեիք, որ մայր չունեմ, ― ասաց Ագնեսը ժպտալով, ― և բնական է, որ կարեկցեիք ինձ։
― Ավելի քան այդ, Ագնես։ Ես զգում էի՝ իբր թե գիտեմ ձեր հոր հաղորդած պատմությունը, գիտեի, որ դուք ձեր շուրջը մի անբացատրելի, մի քաղցր, մի ամոքիչ ազդեցություն եք տարածում, մի զվարթություն, որ տրտմության հավասար կգար (ինչպես որ այժմ հասկանում եմ), եթե ձեր տեղը մեկ ուրիշը լիներ։
Ագնեսը մեղմիվ շարունակում էր նվագել ու վրաս նայել։
― Ծիծաղելի չե՞ն թվում ձեզ այն ժամանակվա ցնորքներս, Ագնես։
― Ո՛չ։
― Եվ չե՞ք ծիծաղի, եթե ասեմ, որ ես մինչև անգամ այն միջոցին վստահ էի, որ ինչքան էլ հանգամանքները դառը լինեն, բայց կարող եք սրտանց սիրել և մինչև ձեր վերջին շունչը հաստատ սիրել։ Չե՞ք ծիծաղի։
― Ո՛չ, ո՛չ, ո՛չ։
Նրա երեսի վրա տրտմության ստվեր խաղաց և իսկույն անցավ։ Նա շարունակ նվագում էր ու հանդարտ ժպիտով վրաս նայում։
Երբ մութ գիշերով Լոնդոն էի վերադառնում և քամին մղում էր ինձ, մի անվանելի հիշատակի պես մտքերիս միջով այն էր անցնում, թե Ագնեսը բախտավոր չէ։ Ես ինքս էլ բախտավոր չէի, բայց գոնե ինձ հաջողվել էր մի կնիք դնել անցյալիս վրա․ անցյալն արդեն ետ չէր գա։ Ագնեսի դեպի վեր ուղղած ձեռքերը հիշելով, մտածում էի այն խորհրդավոր երկնքի մասին, ուր մի օր արժանի կլինեմ երկրիս վրա անծանոթ սիրով սիրել նրան և պատմել, թե որքան եմ մաքառել սրտիս հետ, մինչ այս աշխարհումն էի սիրում նրան։
