Changes
/* Գլուխ 9 */
== Գլուխ 9 ==
― Խոսքդ ետ վերցրու։
Այդպես հրամայեցի ես Սեսիլ Ջեյկոբսին, և դրանով ինձ և Ջիմի համար սկսվեցին վատ ժամանակներ։ Ես սեղմեցի բռունցքներս և պատրաստվեցի կռվի։ Ատտիկուսը սպառնացել էր ինձ քոթակել, եթե թեկուզ մեկ անգամ էլ լսեր, որ ես որևէ մեկի հետ ծեծկռտվել եմ։ Ես արդեն բավականաչափ մեծացել եմ և չափահաս դարձել, հերիք է երեխայություն անեմ, և որքան շուտ unվորեմ ինձ զսպել, այնքան բոլորի համար էլ լավ կլինի։ Իսկ ես անմիջապես այդ մասին մոռացա։
Մոռացա Սեսիլ Ջեյկոբսի պատճառով։ Դրա նախորդ օրը նա դպրոցի բակում գոռաց՝ «Մեծաչքանու հայրը պաշտպանում է սևամորթներին»։ Ես նրա հետ վիճեցի, իսկ հետո պատմեցի Ջիմին։
— Նա այդ ինչի՞ մասին է ասում,— հարցրի ես։
― Ոչ մի բանի,— ասաց Ջիմը,— Ատտիկուսին հարցրու, նա քեզ կբացատրի։
― Ատտիկուս, դու իսկապե՞ս սևամորթներին պաշտպանում ես,— հարցրի ես երեկոյան։
― Այո, իհարկե, բայց մի ասա «սևամորթներ», Մեծաչքանի, դա կոպիտ է։
— Դպրոցում բոլորն այդպես են ասում։
— Ինչ անենք, այժմ էլ կասեն բոլորը՝ բացի քեզանից։
— Իսկ եթե դու չես ցանկանում, որ ես այդպես ասեմ, ինչո՞ւ ես ինձ ստիպում դպրոց գնալ։
Հայրս լուռ նայեց ինձ և ժպտաց միայն աչքերով։ Չնայած ես և նա այդ հարցում համաձայնության էինք եկել, բայց ես արդեն մինչև կոկորդս կշտացել էի դպրոցի կյանքից և ամեն րոպե աշխատում էի այս կամ այն կերպ դասերիg խույս տալ։ Սեպտեմբերի սկզբներից կամ գլուխս էր պտտվում, կամ ոտքերս էին թուլանում, կամ փորս ցավում։ Ես նույնիսկ հինգ ցենտանոց տվեցի միսս Ռեյչելի խոհարարի տղային, որպեսզի նա թույլ տար գլուխս քսելու իր գլխին. նա մկնատամ ուներ։ Բայց չվարակվեցի։
Բայց ես մի հոգս էլ ունեի,
― Ատտիկուս, իսկ բոլո՞ր իրավաբաններն էլ պաշտպանում են սևա․․․ նեգրերին։
― Իհարկե, Մեծաչքանի։
― Իսկ ինչո՞ւ Սեսիլն ասաց, թե դու պաշտպանում ես սևամորթներին։ Նա այն ձևով ասաց, կածես գողություն ես անում։
Ատտիկուսը հառաչեց։
― Պարզապես ես պաշտպանում եմ նեգրի, նրա անունը Թոմ Ռոբինսոն է։ Նա ապրում է նույն փոքրիկ ավանում, ուր Կելպուրնիան է ապրում։ Նա շատ լավ է ճանաչում Թոմի ամբողջ գերդաստանը։ Կելը ասում է, որ նրանք շատ օրինավոր մարդիկ են։ Դու դեռ բավականաչափ մեծ չես, Մեծաչքանի, և ամեն ինչ չէ, որ հասկանում ես, բայց քաղաքում շատերն են բղավում, թե այդ մարդու համար չարժե, որ ես չարչարվեմ։ Դա միանգամայն այլ տեսակի գործ է։ Դա պետք է լսվի ամառային նստաշրջանի ժամանակ։ Ջոն Թեյլորը այնքան բարի գտնվեց, որ թույլ տվեց հետաձգել...
― Եթե չպետք է նրան պաշտպանել, ինչո՞ւ ես պաշտպանում։
― Մի շարք պատճառներով,— ասաց Ատտիկուսը։— Իսկ ամենագլխավորն այն է, որ եթե նրան չպաշտպանեմ, ես չեմ կարողանա նայել մարդկանց աչքերին, չեմ կարողանա ներկայացնել մեր շրջանի օրենսդիր ժողովը, նույնիսկ չեմ կարողանա այլևս քեզ և Ջիմին ասել՝ արեք այսպես, և ո՛չ այսպես։
― Ինչպես թե։ Նշանակում է, եթե դու այդ մարդուն չպաշտպանեu, ես և Ջիմը կարող ենք քեզ չլսե՞լ։
― Այո՛, մոտավորապես այդպես։
― Ինչո՞ւ։
― Որովհետև ես այլևս չեմ կարողանա ձեզանից պահանջել, որպեսզի դուք ինձ լսեք։ Այդպես է մեր աշխատանքը, Մեծաչքանի, ամեն մի փաստաբան իր կյանքում ունենում է մի այնպիսի գործ, որը դիպչում է հենց իրեն։ Ահա, այս գործը, երևում է հենց այդպիսին է ինձ համար։ Հնարավոր է, որ դրա պատճառով դու ստիպված լինես դպրոցում շատ և շատ տհաճություններ լսել, բայց ես միայն այս եմ խնդր ում քեղանից՝ գլուխդ բարձր պահիր, և ծեծկռտուքից հեռու մնա։ Թեկուզ ինչ էլ որ ասեն, թեկուզ ով էլ որ ասի, քեզ թույլ մի տա զայրանալ։ Միօրինակությունից խուսափելու համար աշխատիր կռվել ոչ թե բռունցքներով, այլ գլխով... քո գլուխը վատը չէ, չնայած դեմ է ընկնում սովորելուն։
― Ատտիկուս, իսկ մենք գործը կշահե՞նք։
― Ո՛չ, բարեկամս։
― Իսկ ինչո՞ւ որ...
― Նրա համար, որ չնայած մեզ հարյուր տարի առաջ ջարդել են, բայց մեկ է, հիմա հարկավոր է նորից կռվել,— ասաց Ատտիկուսը։
― Դու խոսում ես ճիշտ հորեղբայր Այկ Ֆինչի պես,— ասացի ես։
Այկ Ֆինչը Մեյկոմբ շրջանում հարավային բանակի միակ կենդանի մնացած վետերանն էր, նրա մորուքր ճիշտ և ճիշտ գեներալ Հուդի մորուքի նման էր, և նա ծիծաղելի դառնալու աստիճանի հպարտանում էր դրանով։ Տարվա մեջ առնվազն մեկ անդամ Ատտիկուսը մեզ հետ միասին այցելում էր նրան, և ես ստիպված էի լինում նրան համբուրել։ Դա սարսափելի էր։ Ատտիկուսը և հորեղբայր Այկը նորից ու նորից դատողություններ էին անում այդ պատերազմի շուրջը, իսկ ես և Ջիմը հարգալից լսում էինք։
― Ես այսպես կասեմ, Ատտիկուս,— ասում էր հորեղբայր Այկը։— Միսսուրիի կոմպրոմիսը, ահա մեր կործանման պատճառը, բայց եթե ինձ վիճակվեր ամեն բան նորից սկսել, ես նորից կգնայի նույն ճանապարհով, ոչ մի քայլ չէի նահանջի, և այս անգամ մենք նրանց հերը կանիծեինք․․․ Ա՛յ, վաթսունչորսին, երբ մեզ վրա հարձակվեց Անհողդողդ Ջեկսոնը․․․ ո՛չ, երիտասարդներ, սխալվեցի՝ վաթսունչոսին Ծեր Հրշեջը արդեն հոգին աստծուն էր ավանդել, թո՛ղ թեթև լինի հողը նրա վրա...
― Արի այստեղ, Մեծաչքանի,— ասաց Ատտիկուսը։
Ես բարձրացա նրա ծնկներին, գլուխս դրեցի կրծքին, նա երկու ձեռքով ինձ գրկեց և սկսեց կամացուկ օրորել։
― Հիմա ամեն ինչ այլ կերպ է,— ասաց նա։— Հիմա մենք յանկիների դեմ չենք կռվում, այլ մեր բարեկամների։ Բայց հիշիր, որքան էլ դաժանորեն ստիպված լինենք կռվելու, միևնույն է, դրանք մեր բարեկամներն են և երկիրն էլ մեր հարազատ երկիրը։
Ես այդ հիշում էի, բայց և այնպես մյուս օրը կանգ առա դպրոցի բակում, Սեսիլ Ջեյկոբսի դիմաց․
― Խոսքդ ե՛տ կվերցնես։
― Հապա ո՜նց չէ,— գոչեց նա։— Մեր տանը ասում են, քո հայրը խայտառակում է ողջ քաղաքը, իսկ այդ սևամորթին պետք է կախաղան բարձրացնել։
Ես նշան էի բռնում, որ շրխկացնեմ, բայց հիշելով, թե ինչ էր ասել Ատտիկուսը, բռունցքներս իջեցրի և մի կողմ քաշվեցի։
― Հը, վախեցա՜ր։ Վախեցա՜ր,— զրնգացին ականջներումս։
Կյանքումս առաջին անգամ կռվից հեռացա։
Չգիտեմ ինչու, դուրս էր գալիս այնպես, որ եթե ես կռվեի Սեսիլի հետ, Ատտիկուսին դավաճանած կինեի։ Իսկ նա այնքան հազվադեպ էր ինձ և Ջիմին որևէ բան խնդրում... Լավն այն կլինի, որ հանուն Ատտիկուսի դիմանամ, թող ինձ վախկոտ ասեն։ Ուղղակի հիանում էի ինքս ինձնով, թե որքան լավն էի, որ հիշեցի Ատտիկուսի խնդրանքը և վարվեցի միանգամայն խելամտորեն՝ ևս երեք շաբաթ։ Իսկ հետդ եկավ ծնունդը, և փորձանքը վրա հասավ։
Ես և Ջիմը ծնունդին սպասում էինք խառն զգացումներով։ Տոնածառ և հորեղբայր Ջեկ Ֆինչ, դա շատ լավ էր։ Ամեն տարի ծննդյան նախօրեին մենք գնում էինք Մեյկոմբ կայարանը՝ դիմավորելու հորեղբայր Ջեկին, և նա մնում էր մեզ մոտ մի ամբողջ շաբաթ։
Բայց կար և մեդալի հակառակ կողմը՝ անխուսափելի այցելություն Ալեքսանդրա հորաքրոջս և Ֆրենսիսին։
Երևի պետք է ավելացնել նաև Ջիմմիին, չէ՞ որ նա Ալեքսան դրա հորաքրոջս ամուսինն էր, որը ինձ հետ երբեք չէր խոսում, միայն մի անգամ ասաց՝ «իջիր ցանկապատից», այնպես որ, ես լիովին կարող էի նրան նույնիսկ չնկատել։ Ալեքսանդրա հորաքույրս էլ նրան չէր նկատում։ Վաղուց, շատ վաղուց նրանք բարեկամական զգացմունքների զեղմամբ լույս աշխարհ էին բերել իրենց որդուն՝ Հենրիին, որը առաջին իսկ հնարավորության դեպքում փախել էր տնից, ամուսնացել և արտադրել Ֆրենսիսին։ Ամեն տարի ծննդյան տոներին Հենրին ու իր կինը Ֆրենսիսին հանձնում էին տատիկին ու պապիկին և հետո իրենք զվարճանում։
Ինչքան էլ ախ ու օֆ անեինք, Ատտիկուսը թույլ չէր տալիս, որպեսզի ծննդյան առաջին օրը մնայինք տանը։ Որջան որ ինձ հիշում եմ, ծննդին մենք միշտ եղել ենք «Ֆինչի նավահանգստում»։ Ալեքսանդրա հորաքույրս եփել֊թխելու մեջ մեծ շնորհք ուներ, դա մասամբ փոխհատուցումն էր այն բանին, որ տոներին պետք է դիմանայինք Ֆրենսիս Խենկոկի ընկերությանը։ Ֆրենսիսը մեկ տարով ինձանից մեծ էր, և ես նրանից խուսափում էի․ նա բավականություն էր ստանում այն ամենից, ինչ դուր չէր գալիս ինձ, և նրա սրտովը չէին լինում իմ ամենաանմեղ զվարճություններն անգամ։
Ալեքսանդրա հորաքույրը Ատտիկուսի հարազատ քույրն էր, բայց երբ Ջիմը ինձ պատմեց փախած երեխաների և որդեգրած երեխաների մասին, ես որոշեցի, որ հորաքրտջս, հավանաբար, օրորոցում փոխել են, և պապիկն ու տատիկը ուրիշի երեխա են մեծացրել, համենայն դեպս նա Ֆինչ չէ, այլ, թերևս, Կրոուֆորդ։ Եթե ես երբևէ վստահ լինեի, թե դատավորներին ու փաստաբաններին որպես թե հետապնդում են կախարդված լեռները, հորաքույր Ալեքսանդրային ես կհամարեի Էվերեստ՝ մանկությանս բոլոր տարիներում նա միշտ այստեղ էր՝ իր վեհությամբ անմատչելի ու ճնշող։
Հասավ ծննդյան նախօրյակը, վագոնից դուրս թռավ, հորեղբայր Ջեկը, բայց մենք ստիպված էիեք սպասել նրա մշակին, որ գալիս էր երկու երկար փաթեթներով։ Իմ և Ջիմի ծիծաղը միշտ գալիս էր, երբ հորեղբայր Ջեկը համբուրում էր Ատտիկուսի այտը․ ուրիշ տղամարդիկ երբեք չէին համբուրվում։ Հորեղբայր Ջեկը ձեռքով Ջիմին բարևեց և ինձ օդը նետեց, բայց ոչ շատ բարձր․ նա մի գլուխ կարճ էր Ատտիկուսից։ Հորեղբայր Ջեկը ընտանիքում կրտսերն էր, Ալեքսանդրա հորաքրոջից փոքր էր։ Նա և հորաքույրս նման էին իրար, բայց հորեղբայր Ջեկը իր դեմքը ինչ֊որ ավելի լավ էր տնօրինել, նրա սուր քիթը և կզակը մեզ ոչ մի երկյուղ չէին ներշնչում։
Նա մեկն էր այն փոքրաթիվ գիտնական մարդկանցից, որոնցից ես երբեք չեմ վախեցել, գուցե այն պատճառով, որ իրեն երբեք բժշկի նման չէր պահում։ Եթե պատահում էր ինձ կամ Ջիմին որևէ փոքրիկ ծառայություն էր մատուցում, ասենք կրունկից դուրս էր քաշում փուշը, նա նախապես ասում էր, թե ինչպես պիտի հանի, և արդյոք շա՞տ է ցավելու և թե ինչի համար են այդպիսի փոքրիկ ունելիները։ Մեկ անգամ, դարձյալ ծննդին, ոտքս մի ծեղ մտավ, ես դրա հետ թաքնվում էի անկյուններում և ոչ ոքի նույնիսկ մոտիկ չէի թողնում։ Հորեղբայր Ջեկը ինձ բռնեց և սկսեց խիստ ծիծաղելի ձևով պատմել մի պաստորի մասին, որը եկեղեցի գնալ չէր սիրում. նա ամեն օր խալաթը հագին դուրս էր գալիս դուռը և, ծխելով նարգիլեն, հինգ բոպեաչափ քարոզ էր կարդում յուրաքանչյուր անցորդի, որը կարիք էր զգում հոգևոր խրատի։ Ծիծաղիս միջից ես ասացի՝ թող հորեղբայր Ջեկը հայտնի, թե երբ է ծեղը դուրս քաշելու, իսկ նա ցույց տվեց ունելիով սեղմած արյունոտ փուշը և բացատրեց, որ քաշել է այն ժամանակ, երբ ես քրքջում էի, և որ աշխարհում ամեն ինչ հարաբերական է։
― Այդ ի՞նչ է,― հարցրի ես այն նեղ ու երկար փաթեթների մասին, որոնք բեռնակիրը հանձնել էր հորեղբայր Ջեկին։
— Քո խելքի բանը չէ,— պատասխանեց նա։
― Ինչպե՞ս է Ռոզա Էյլմերը,— հարցրեց Ջիմը։
Ռոզա Էյլմերը հորեղբորս էգ կատուն էր։ Նա շիկամազ էր և շատ գեղեցիկ, հորեղբայրը ասում էր, որ նա կանանց սեռի այն սակավաթիվ անհատներից է, որոնց նա կարող է թույլ տալ մնալու իր մոտ որքան քեֆը ուզի։ Նա ձեռքը տարավ գրպանը և մեզ ցույց տվեց կատվի մի քանի լուսանկարները։ Դրանք հրաշալի էին։
― Նա գիրանում է,— ասացի ես։
― Զարմանալի ոչինչ չկա, նա ուտում է այն բոլոր ականջներն ու մատները, որոնք ես կտրում եմ հիվանդանոցում։
― Ոնց չէ՜, գրողը տանի ինձ, թե դա ճիշտ է։
― Ներեցեք, դուք ինչպես ասացի՞ք։
― Ուշադրություն մի դարձնի նրա ասածին, Ջեկ,— ասաց Ատտիկուսը։— Նա քեզ փորձում է։ Կելն ասում է՝ նա արդեն մի շաբաթ է, ինչ անդադար հայհոյում է։
Հորեղբայրը հոնքերը բարձրացրեց, բայց լռեց։ Հայհոյանքները ինքնըստինքյան ինձ դուր էին գալիս, իսկ գլխավորն այն էր, որ ես մտածում էի՝ Ատտիկուսը կտեսնի, որ ես դպրոցում հայհոյել եմ սովորել, ինձ այլևս դպրոց չի ուղարկի։
Ընթրիքի ժամանակ, երբ ասացի՝ ինձ տվեք խնդրեմ այդ զահրումար ապուխտը, հորեղբայր Ջեկը ցուցամատը սպառնալից ուղղեց ինձ։
― Ես հետո կխոսեմ քեզ հետ, միլեդի,— ասաց նա։
Ընթրիքից հետո հորեղբայր Ջեկը գնաց հյուրասենյակ և նստեց բազկաթոռին։ Խփեց ծնկանը, դա նշանակում էր՝ բարձրացիր այստեղ։ Հաճելի էր նրանից հոտ քաշել, նա այնպես էր բուրում, ինչպես սպիրտի շիշը, որի բույրին խառնված է նաև ինչ֊որ քաղցրավուն հոտ։ Նա ճակատիցս ետ տարավ մազիս խոպոպը և նայեց ինձ։
― Դու ավելի շատ նման ես Ատտիկուսին» քան մորդ,— ասաց նա։— Եվ դառնում ես ինչ֊որ չափազանց խոշոր ու խելացի, ինձ նույնիսկ թվում է, որ վարտիքդ վրադ փոքրացել է։
― Բայց իմ կարծիքով՝ իսկը վրայովս է։
― Քեզ, ինչպես տեսնում եմ՝ շատ են դուր գալիս այդպիսի բառերը, զորօրինակ՝ «զահրումար», «դև», «սատանա»։
Այդ ճիշտ էր։
― Իսկ ինձ բոլորովին դուր չեն գալիս,— ասաց հորեղբայր Ջեկը։— Ես քո տեղը լինեի, առանց բացարձակ անհրաժեշտության, երբեք չէի գործածի։ Ես այստեղ մնալու եմ մեկ շաբաթ և այդ ժամանակի ընթացքում չեմ ցանկանում լսել նման բաներ։ Եթե դու այդպիսի բառեր պիտի շպրտես, Մեծաչքանի, դու շատ տհաճություններ կունենաս։ Դու ուզում ես մեծանալ որպես մի իսկական լեդի, ճի՞շտ է։
Ես ասացի՝ այնքան էլ չեմ ուզում։
― Դե, իհարկե, ուզում ես։ Իսկ հիմա գնանք տոնածառի մոտ։
Մենք տոնածառը զարդարել էինք մինչև մեր քնելը, և հետո էլ երազում տեսնում էի երկու երկար ու նեղ փաթեթներ՝ իմ և Ջիմի համար։ Առավոտյան մենք փաթեթները դուրս որսացինք տոնածառի տակից, դրանք Ատտիկուսի կողմից էին, հորեղբայր Ջեկը բերել էր նրա խնդրանքով, և հենց այն էր, ինչ մենք ցանկանում էինք։
— Միայն թե ոչ տանը,— ասաց Ատտիկուսը, երբ Ջիմը նշան բռնեց պատի նկարին։
― Ստիպված ենք լինելու քեզ կրակել սովորեցնել, ասաց Ջեկը։
― Դա արդեն քո գործն է,— ասաց Ատտիկուսը։— Ես միայն հնազանդվել եմ անխուսափելիին։
Մենք ոչ մի կերպ չէինք ցանկանում տոնածառից հեռանալ, միայն ենթարկվում էինք այն ժամանակ, երբ Ատտիկուսը սկսում էր խոսել իր իրավաբանական ձայնով։ Նա մեզ թույլ չէր տալիս «Ֆինչի նավահանգիստը» գնալիս փողային հրացան հետներս վերցնել, (իսկ ես արդեն մտքումս դրել էի Ֆրենսիսին սպանել), և ասաց, եթե որևէ բան այնպես չլինի, ինչպես ինքն ասում է, հրացանները կվերցնի և այլևս չի տա։
«Ֆինչի նավահանգիստը» գտնվում էր զառիթափ ձորում, և դեպի ներքև, նավահանգիստը տանում էին երեք հարյուր վաթսունվեց աստիճաններ։ Հոսանքով դեպի ցած, ձորի ետևում, դեռևս տեսանելի էին հին նավամատույցի հետքերը, որտեղ վաղեմի ժամանակներում Ֆինչի նեգրերը նավերի վրա բարձում էին բամբակի հակեր և բեռնաթափում սառույց, ալյուր և շաքար, գյուղատնտեսական ապրանքներ և կանացի հարդարանքներ։ Ափից հեռանում էր մի լայն ճանապարհ և թաքնվում մութ անտառում։ Այն տանում էր դեպի երկհարկանի սպիտակ տունը, որը ցածի հարկում ուներ մի մեծ ապակեպատ պատշգամբ, վերևում՝ սրահ։ Մեր նախահայր Սայմոն Ֆինչը այդ տունը ծերության օրերին կառուցել էր իր կռվարար կնոջը գոհացնելու համար, բայց ապակեպատ պատշգամբով և վերնասրահով էլ վերջանում էր այս բնակարանի նմանողությունը այդ ժամանակի սովորական տների հետ։ Այդ տան ներքին կառուցվածքը վկայում էր Սայմոն Ֆին չի միամտությունը և այն մեծ վստահությունը, որ նա տածում էր դեպի իր շառավիղները։ Վերևում կար վեց ննջարան, չորսը՝ ութ աղջիկների համար, մեկը՝ միակ որդու, Ուոլկեմ Ֆինչի համար, իսկ մյուսը՝ ազգական հյուրերի համար։ Դա որպես թե արված էր հենց այնպես, բայց աղջիկների սենյակները կարելի էր գնալ միայն մեկ սանդուղքով, իսկ տղայի և հյուրերի ննջարանը՝ միայն մի այլ սանդուղքով։
Աղջիկների սանդուղքը իջնում էր դեպի ծնողների ննջարանը, այնպես որ Սայմոնը գիշերները իմ անում էր աղջիկների յուրաքանչյուր քայլը։
Խոհանոցը տեղավորված էր կից շենքում, և տան հետ հաղորդակցվում էր փոքրիկ սրահով։ Տան ետևում, սյունից կախված էր մի ժանգոտ զանգ, դա կանչում էր նեգրերի, որոնք աշխատում էին պլանտացիաներում, հենց դա էլ ազդարարում էր հրդեհի կամ մի այլ աղետի դեպքում։ Տանիքը հարթ էր, ասում են, հնում այդպես սարքում էին այրիների համար, որպեսզի այնտեղ զբոսնեն, բայց այդ տանիքի վրա ոչ մի այրի էլ չէր զբոսնում, այլ Սայմոն Ֆինչն էր այնտեղից հսկում իր վերակացուին, նայում նավերին, որ անցնում էին գետով, և աչք ածում, թե ինչպես են ապրում մոտակայքի կապալառուները։
Այդ տան հետ, ինչպես և ուրիշ շատ֊շատերի հետ, յանկիների դեմ մղված կռվի ժամանակներից մի լեգենդ էդ կապված․ Ֆինչ ցեղի պատկանող մի աղջիկ, որ դրանից ոչ շատ առաջ նշանված է լինում, հագնում է իր ամբողջ օժիտը, որպեսզի դրանք չընկնեն թալանչիների ձեռքր, որ ոտքի տակ էին տալիս ամբողջ շրջանը։ Նա մտնում է «աղջիկների սանդուղքի» արանքը, որը չափազանց նեղ էր, բայց նրա վրա ջուր են լցնում և վերջ ի վերջո դուրս բերում այնտեղից։
Մենք ժամանեցինք «նավահանգիստ», Ալեքսանդրա հորաքույրը չպոցով համբուրեց հորեղբայր Ջէկին, Ֆրենսիսը՝ հորեղբայր Ջեկին, քեռի Ջիմմին լուռ սեղմեց հորեղբայր Ջեկի ձեռքը, ես և Ջիմը Ֆրենսիսին նվերներ հանձնեցինք, իսկ նա էլ՝ մեզ։ Ջիմը իսկույն զգաց, որ ինքն արդեն մեծ է, և ձգտեց դեպի մեծահասակները, իսկ ինձ վերապահեցին մեր հորաքրոջ թոռանը զբաղեցնելը։ Ֆրենսիսի ութ տարին արդեն լրացել էր, և նա արդեն մազերը հարթ ետ էր սանրում։
― Քեզ ծննդին ի՞նչ նվիրեցին,— քաղաքավարությամբ հարցրի ես։
― Ա՛յն, ինչ ես խնդրել էի,— ասաց նա։
Ֆրենսիսը խնդրել էր կարճ շալվար, կարմիր կաշվե պայուսակ, հինգ վերնաշապիկ և թիթեռնիկ փողկապ։
― Շատ լավ է,— ոչ այնքան էլ անկեղծությամբ ասացի ես։— Իսկ ինձ և Ջիմին նվիրել են փողավոր հրացաններ, Ջիմին նաև՝ քիմիական գործիքներ․․․
― Երևի խաղալիք գործիքներ։
― Ո՛չ, իսկական։ Նա ինձ համար չնշմարվող թանաք կսարքի, և ես դրանով Դիլլին նամակ կգրեմ։
Ֆրենսիսը հարցրեց, թե դա ինչի համար եմ անում։
— Դու ինչպե՞ս չես հասկանտւմ։ Նա ինձնից նամակ կստանա, իսկ նամակը դատարկ կլինի, սպիտակ թուղթ, նա հո իսպառ կգժվի։
Ֆրենսիսի հետ խոսելը օվկիանոսն իջնել է, հենց ամենախորքը։ Կյանքումս այդպիսի ձանձրալի տղա չէի տեսել։ Նա ապրում էր Մոբիլում և այդ պատճառով չէր կարողանում իմ մասին չարախոսել ուսուցիչներիս, բայց դրա փոխարեն հաջողեցնում էր ամեն ինչ, ինչ որ գիտեր, պատմել Ալեքսանդրա հորաքրոջը, նա էլ ասում էր Ատտիկուսին, Ատտիկուսի էլ երբեմն մի ականջով մտնում էր, մյուսով դուրս գալիս, բայց երբեմն էլ քեֆը ուզածին չափ բարկանում էր վրաս, նայած թե խելքը ինչ էր բրթում։ Իսկ մեկ անգամ հորաքրոջս ասաց՝ ձայնը բարձրացնեով․
― Քո՛ւյր, ես նրանց դաստիարակում եմ այնպես, ինչպես կարողանում եմ։
Ես երբեք չէի լսել, որ նա որևէ մեկին այդպես խիստ պատասխաներ։ Կարծեմ խոսակցությունը սկսվել էր այն բանից, որ ես տանը կոմբինեզոնով եմ պոլթի տալիս, տղայի պես։
Ալեքսանդրա հորաքրոջը ուղղակի տանջում էր իմ հագնվելու հարցը։ Եթե ես ման եմ գալիս շալվարով, ինձնից իսկական լեդի երբեք չի ստացվի. ես ասացի՝ շրջազգեստ, որ հագնում ես, ոչինչ չես կարողանում անել, իսկ Ալեքսանդրա հորաքույրը պատասխանեց՝ հարկավոր չէ զբաղվել այնպիսի բաներով, որոնց համար պետք է շալվար հագնել։ Ալեքսանդրա հորաքրոջ հասկացողությամբ ես պետք է խաղայի կաթսայիկներով, թեյի փոքրիկ սպասեղենով և վիզս գցեի արհեստական մարգարիտները, որոնք նա նվիրել էր իմ ծննդյան ժամանակ. բացի այդ, ես պարտավոր էի որպես ճառագայթ լուսավորել իմ հոր միայնակ կյանքը։ Ես ասացի՝ կարելի է շրջել շալվարով և դարձյալ որպես ճառագայթ լուսավորել, բայց Ալեքսանդրա հորաքույրը ասաց՝ ոչ, պետք է լինել ինչպես լույսի ճառագայթը, իսկ ես ծնվել եմ որպես լավ աղջիկ, բայց հիմա տարեցտարի վատանում եմ ու ինքնագլուխ դառնում։ Նա ինձ անվերջ վիրավորում էր ու հոգիս ուտում, և ես Ատտիկուսին այդ մասին հարցրի, բայց նա ասաց՝ մեր գերդաստանում որքան որ լույսի ճառագայթներ ունենք, հերիք է, ու թող ես զբաղվեմ իմ գործերով, իսկ իրեն, ընդհանուր առմամբ, ես հենց այսպես էլ ձեռք եմ տալիս։
Տոնական ճաշի ժամանակ սեղանատանը ինձ նստեցրին առանձին, մի փոքրիկ սեղանի մոտ։ Ջիմը և Ֆրենսիսը ճաշում էին մեծերի հետ։ Ալեքսանդրա հորաքույրը ինձ դեռ երկար ժամանակ նստեցնում էր առանձին, երբ Ջիմը և Ֆրենսիսը վաղուց փոխադրվել էին մեծ սեղանի մոտ։ Ես հաճախ մտածում էի, թե հորաքույրը ինչից էր վախենում, չլինի՞ նրանից, որ հանկարծ վեր կկենամ ու գետնին կգցեմ ինչ-որ մի բան։ Երբեմն ես ուզում էի նրան խնդրել, որ թույլ տա մեկ անգամ նստելու բոլորի հետ, այդ ժամանակ ինքը կտեսնի, որ մեծ սեղանի շուրջը ես շատ լավ եմ կարողանում ինձ պահել, չէ՞ որ ես ամեն օր մեր տանը ճաշում էի բոլորի հետ, և ոչ մի սարսափելի բան չէր պատահում։ Ես Ատտիկուսին խնդրեցի, մտածելով, որ գուցե հորաքույրը նրան կլսի, բայց նա ասաց՝ ոչ, մենք հյուր ենք, և մեր տեղը այնտեղ է, որտեղ կնստեցնի տանտիրուհին։ Եվ ասաց՝ Ալեքսանդրա հորաքույրը աղջիկներից այնքան էլ գլուխ չի հանում, չէ՞ որ նա աղջիկ չունի։
Բայց Ալեքսանդրա հորաքրոջ պատրաստած համադամ կերակուրները մոռացնել տվեցին ամեն բան. երեք տեսակի մսով ճաշ, ուղածդ կանաչին, որ նրա մառանից էր, այնպես թարմ էր, կարծես ամառ օրով բանջարանոցից էին քաղել, թեթև աղը դրած դեղձ, երկու պիրոգ և ամբրոսիա՝ այսպիսին էր տոնական համեստ ճաշը։ Այդ ամենից հետո մեծահասակները գնացին հյուրասենյակ և քարարձանների նման նստեցին։
Ջիմը մեկնվեց հատակին, իսկ ես դուրս եկա բակը։
― Վերարկուդ հագիր,— ասաց Ատտիկուսը՝ քնատ ձայնով, և ես որոշեցի չլսել։
Ֆրենսիսը ինձ հետ նստեց արտասանդուղքին։
― Երբեք այսքան համեղ բաներ չէի կերել,— ասացի ես։
― Տատիկը հրաշալի է պատրաստում,— ասաց Ֆրենսիսը։— Նա ինձ էլ է սովորեցնելու։
― Տղաները չեն կարող։
Ես Ջիմին պատկերացրի Կելպուրնիայի դերում և փռթկացի։
― Տատիկն ասում է՝ բոլոր տղամարդիկ պետք է եփել֊թափել իմանան, օգնեն իրենց կանանց և խնամեն, երբ նրանք արդեն վատառողջ դառնան,— ասաց իմ հորաքրոջ թոռը։
― Իսկ ես չեմ ուզում, որ Դիլլը ինձ խնամի, ավելի լավ է, ես նրան խնամեմ։
― Դիլլի՞ն։
― Ըհը՛։ Դու առայժմ ոչ ոքի ոչինչ չասես, երբ ես և նա մեծանանք, իսկույն կամուսնանանք։ Նա ամռանը ինձ առաջարկություն է արել։
Ֆրենսիսը քիչ մնաց ծիծաղից պայթի։
― Իսկ նա ինչո՞վ է վատ,— հարցրի ես։— Ոչնչով էլ վատը չէ։
― Նա գետնի երեսին չի երևում։ Տատիկն ասում է՝ նա ամռանը հյուր էր եկել միսս Ռեյչելի մոտ։
― Հենց նա է, որ կա։
― Իսկ ես նրա մասին ամեն ինչ էլ գիտեմ,— ասաց Ֆրենսիսը։
― Ի՞նչ դիտես։
― Տատիկս ասում է՝ նա տուն չունի...
― Իսկի էլ չէ, ունի, նա ապրում է Մերիդիանում։
— ... և նրան ամբողջ ժամանակ ուղարկում են մի ազգականից մյուսի մոտ, ամռանն էլ միսս Ռեյչելն է պահում։
― Ֆրենսիս, դու ստում ես։
Ֆրենսիսը քթի տակ ծիծաղեց։
― Որքան հիմար ես, Ջին Լուիզա։ Դե, իհարկե, քեզնից ի՞նչ կարելի է պահանջել։
― Ինչպես թե։
― Տատիկն ասում է՝ եթե Ատտիկուս քեռին քեզ թույլ է տալիս առանց հսկողության թրև գալ փողոցներում, դա իր գործն է, և դու մեղք չունես։ Իսկ ես մտածում եմ՝ եթե Ատտիկուս քեռին նեգրասեր է, դու այդտեղ էլ մեղք չունես, միայն թե դա խայտառակություն է մեր ամբողջ գերդաստանի համար, ահա թե ինչ կասեմ ես քեզ...
― Գրողը տանի, Ֆրենսիս, այդ ինչե՞ր ես դուրս տալիս։
― Այն, ինչ լսում ես։ Տատիկն ասում է՝ վատն այն է, որ դուք շնորհիվ Ատտիկուսի բոլորովին վայրենացել եք։ Դա բավական չէր, հիմա էլ նեգրասեր է դարձել, որ այդպես շարունակվի, մենք այլևս Մեյկոմբ ոտք չենք դնի։ Հայրդ խայտառակում է բոլորիս, ա՛յ, թե ինչ։
Ֆրենսիսը տեղից ցատկեց, վազեց փոքրիկ սրահով դեպի խոհանոց։ Նա փախչելով ավելի հեռու, դարձավ դեպի ինձ և գոչեց.
<poem>
Նեգրասե՜ր,
Պորտդ սև,
Սևերի հետ ես կապվե՜լ,
Կոշիկի վաքս ես լիզե՜լ։
</poem>
— Սո՛ւտ ես ասում,— գոչեցի ես։— Չգիտեմ, թե դու ինչ ես այդտեղ գլխիցդ դուրս տալիս, բայց մեկ է, ես քո բերանը կփակեմ։
Ես արտասանդուղքից ցատկեցի։ Մի վայրկյանում հասա նրան, բռնեցի օձիքից։ Եվ ասացի՝ խոսքերդ ետ վերցրու։
Ֆրենսիսը դուրս պրծավ և սլացավ խոհանոց։
― Նեգրասե՜ր,— ճչաց նա։
Եթե ուզում ես որսը բռնել, լավ կանես չշտապես։ Սուս արա և սպասիր, նա անկասկած կհետաքրքրվի, և քիթը դուրս կհանի։ Ֆրենսիսը խոհանոցի դռնից նայեց։
― Դու դեռ բարկացա՞ծ ես, Ջին Լուիզա,— զգուշորեն հարցրեց նա։
― Դե, չէ, բան չկա։
Ֆրենսիսը դուրս եկավ սրահ։
― Խոսքերդ ետ կվերցնե՞ս, հը՛։
Ես ժամանակից շուտ մատնեցի ինձ։ Ֆրենսիսը գնդակի նման սլացավ խոհանոց, իսկ ես վերադարձա արտասանդուղքը։ Կարելի է և էլի սպասել։ Նստեցի մի հինգ րոպե և լսեցի Ալեքսանդրա հորաքրոջս ձայնը։
― Որտե՞ղ է Ֆրենսիսը։
― Նա այնտեղ է, խոհանոցում։
― Նա չէ՞ որ գիտե, որ ես թույլ չեմ տալիս այնտեղ խաղալ։
Ֆրենսիսը մոտեցավ դռանը և սկսեց ողբալ․
― Տատի՜կ, այդ նա է ինձ այստեղ քշել, թույլ չի տալիս դուրս գալ։
― Բանն ինչո՞ւմն է, Ջին Լուիզա։
Ես գլուխս բարձրացրի և նայեցի Ալեքսանդրա հորաքրոջը։
― Ես չեմ նրան այնտեղ քշել, հորաքույր, և ոչ էլ արգելել եմ դուրս գալ։
― Ո՛չ, արգելում է,— գոչեց Ֆրենսիսը։— Նա ինձ չի թողնում դուրս գալ։
― Ինչ է, վիճե՞լ եք։
― Տատի՜կ, Ջին Լուիզան ինձ վրա չարանում է,— գոչեց Ֆրենսիսը։
― Այստե՛ղ արի, Ֆրենսիս։ Ջին Լուիզա, եթե մի անգամ էլ քեզանից թեկուզ մի խոսք լսեմ, հորդ կասեմ։ Կարծեմ քիչ առաջ դու ասացիր՝ «գրողը տանի»։
― Չէ՜է։
― Իսկ ես լսեցի։ Ահա ուրեմն, որպեսզի ես այլևս այդպիսի բաներ չլսեմ։
Ալեքսանդրա հորաքույրը միշտ ականջ էր դնում։ Նա հազիվ հեռացած, Ֆրենսիսը դուրս եկավ խոհանոցից, քիթը ցցեց և ինքնագոհ խնջնմջաց՝ բերանը մեծ բանալով․
― Դու ինձ հետ կատակ մի անի, գիտես,— հայտարարրեց նա։
Դուրս վազեց բակը և սկսեց այնտեղ ցատկռտել ու ինչպես խփում են ֆուտբոլի գնդակին, հարվածում էր թորշոմած խոտերի փնջերին, ինձնից հեռու էր մնում, միայն մերթ ընդ մերթ նայում էր ու քմծիծաղ տալիս։ Արտասանդուղք ելավ Ջիմը, նայեց մեզ և գնաց։ Ֆրենսիսը բարձրացավ ծեր մի մոզայի վրա և նորից իջավ, ձեռքերը խրեց գրպանը, սկսեց բակում ետ ու առաջ քայլել։
― Ըհը՜մ,― ասաց նա։
Ես հարցրի, թե ի՞նչ է իրեն պատկերացնում, չլինի՞ Ջեկ հորեղբայր։ Ֆրենսիսն ասաց՝ կարծեմ, Ջին Լուիզային հրամայել են սուսուփուս նստել և ինձ հանգիստ թողնել։
— Ես քեզ ոչինչ չեմ անում,— ասացի ես։
Նա ուշադիր նայեց ինձ, որոշեց, որ ինձ արդեն խեղճացրել են, ու ցածրաձայն երգեց.
― Նեգրասե՜ր․․․
Այս անգամ ես այնպես հասցրի նրա առջևի ատամներին, որ բռունցքս արյունոտվելու աստիճանի պատռվեց։ Ձախ ձեռքս վնասելով, ես սկսեցի աշխատել աջով, բայց կարճատև։ Ջեկ հորեղբայրը արմուկներս սեղմեց կողքերիս և հրամայեg․
― Զգա՛ստ։
Ալեքսանդրա հորաքույրը պտույտ էր գալիս Ֆրենսիսի շուրջը, իր թաշկինակով սրբում նրա արցունքները, ուղղում մազերը, հետո թփթփացրեց թշին։ Ատտիկուսը, Ջիմը և հորաքրոջս ամուսին Ջիմմին կանգնած էին եղել ետնամուտքում, հենց որ Ֆրենսիսը սկսել էր բղավել, նրանք իսկույն դուրս էին եկել։
― Առաջ ո՞վ սկսեց,— հարցրեց Ջեկ հորեղբայրը։
Ֆրենսիսը և ես ցույց տվինք միմյանց։
― Տատիկ, նա ինձ անվանեց անառակ և սկսեց ջարդել։
― Ղա ճի՞շտ է, Մեծաչքանի, —հարցրեց Ջեկ հորեղբայրը։
— Պարզ է, որ ճիշտ է։
Ջեկ հորեղբայրը նայեց ինձ, և նրա դեմքը ճիշտ և ճիշտ դարձավ Ալեքսանդրա հորաքրոջ դեմքը։
— Ինձ թվում է քեզ զգուշացրել եմ՝ եթե պիտի այդպիսի խոսքեր շպրտես, անախորժություններն անխուսափելի են։ Ես քեզ ասե՞լ եմ։
― Այո, սըր, բայց․․․
— Ահա՛, ուրեմն, այդ անախորժությունները։ Կանգնի՛ր այստեղ։
Ես տատանվում էի, արդյոք, արանքը չճեղե՞մ, և ուշացա․ հենց այն է, ուզում էի փախչել, որ Ջեկ հորեղբայրը ավելի ճարպիկ գտնվեց։ Հանկարծ հենց իմ քթի տակ մի մրջյուն հայտնվեց, նա խոտերի միջով դժվարությամբ քարշ էր տալիս հացի կեղևը։
― Մինչև մահս հետդ չեմ խոսելու։ Զզվում եմ քեզանից, ատում եմ քեզ, երանի շունչդ փչես։
Երևի այդ ամենը Ջեկ հորեղբորը միայն վճռականություն տվեցին։ Ես վազեցի Ատտիկուսի մոտ սփոփանք գտնելու, իսկ նա ասաց՝ ինքդ ես մեղավոր, և ընդհանրապես, վաղուց տուն գնալու ժամանակն է․ ես ոչ ոքի մնաս բարով չասացի, բարձրացա ավտոմեքենայի ետևի նստատեղը, իսկ երբ եկանք տուն, փախա իմ սենյակը և դուռը շրխկացրի։ Ջիմը ուզեց մի ինչ֊որ լավ բան ասել, բայց ես նրան չլսեցի։
Ես զննեցի աղետի հետևանքները, պարզվեց, որ միայն յոթ թե ութ կարմրած փոքրիկ տեղեր կան, և մտածեցի, որ իսկապես, կյանքում ամեն ինչ հարաբերական է, և այդ րոպեին դուռը ծեծեցին։ Ես հարցրի՝ ով է, պատախանողը Ջեկ հորեղբայրն էր։
— Հեռացի՛ր։
Ջեկ հորեղբայրը ասաց՝ եթե ես շարունակեմ այդ ձևով խոսել, նա ինձ նորից կքոթակի, և ես լռեցի։
Նա ներս մտավ, ես գնացի սենյակի անկյունը, դեմքս արի պատին, մեջքս՝ իրեն և կանգնեցի։
― Մեծաչքանի,— ասաց նա,— դու դեռևս ինձ ատո՞ւմ ես։
— Կարող եք նորից քոթակել։
― Երբեք չէի կարծում, թե դու այդպես հիշաչարն ես,— ասաց նա։— Ես քո մասին ավելի լավ կարծիք ունեի, չէ որ ինքդ էլ գիտես, որ արարմունքիդ դիմաց ստացար։
― Ես ոչինչ չգիտեմ։
― Բարեկամս, դու ուրիշներին հայհոյելու իրավունք չունես...
― Դու իրավացի չե՛ս,— ասացի ես,— իրավացի չե՛ս։
Ջեկ հորեղբայրը հոնքերը վեր քաշեց։
― Իրավացի չե՞մ։ Այդ ինչո՞ւ։
― Ջեկ հորեղբայր, դու լավն ես, և ես, հավանաբար, ինչ էլ ուզում է լինի, նույնիսկ հիմա էլ եմ քեզ սիրում, միայն թե դու երեխաներին բոլորովին չես հասկանում։
Ջեկ հորեղբայրը ձեռքերը կանթեց կողքերին և վերից վար նայեց ինձ։
― Այդ ինչի՞ց իմացար, որ ես երեխաներին բոլորովին չեմ հասկանում, Ջին Լուիզա։ Դու հանդուգն ես, հայհոյում ես, ծեծկռտվում...
― Դու ինչո՞ւ ինձ չես լսում։ Ես չեմ պատրաստվում հանդգնություն անել։ Ես միայն ուզում եմ քեզ բացատրել։
Ջեկ հորեղբայրը նստեց մահճակալիս ծայրին, հոնքերը տարավ իրձնց տեղը և նայեց ինձ։
― Դե՛, խոսիր։
Ես որքան ուժս պատեց, օդ հավաքեցի․
― Ահա։ Առաջին, որ դու ինձ չլսեցիր, թույլ չտվեցիր բերանս բացել, անմիջապես հարձակվեցիր։ Երբ ես և Ջիմը կռվում ենք, Ատտիկուսը ոչ միայն Ջիմին է լսում, այլ ինձ էլ է լսում։ Երկրորդը, դու ասացիր՝ երբեք չասել այնպիսի բառեր, եթե նրանք անպայման անհրաժեշտ չեն։ Ֆրենսիսի գլուխը ջարդելը անպայման անհրաժեշտ էր։
Ջեկ հորեղբայրը ծոծրակը քորեց։
— Դե պատմիր տեսնեմ։
― Ֆրենսիսը անվանարկեց Ատտիկուսին, ես էլ նրան հասցրի։
― Ինչպե՞ս անվանարկեց։
― Անվանեց նեգրասեր։ Ես մի կարգին չգիտեմ, թե դա ինչ բան է, միայն թե նա այդպես ասաց․․․ լա՛վ իմացիր, Ջեկ հորեղբայր, թեկուզ ինձ սպանես էլ, թույլ չեմ տա, որ նա Ատտիկուսին վիրավորի։
— Ֆրենսիսը հենց այդպես էլ ասա՞ց։
― Այո՛, սըր, և էլի շատ բաներ։ Որ Աատիկուսը խայտառակում է մեր ամբողջ գերդաստանը, որ ինձ և Ջիմին վայրենացրել է...
Ջեկ հորեղբոր դեմքը այնպիսի արտահայտություն ստացավ, որ ես կարծեցի, թե նորից ճաշս կեփի։ Հետո նա ասաց․
― Ապա տեսնենք,— այդտեղ ես հասկացա, որ նա Ֆրենսիսի ճաշը կեփի։— Թերևս, ես հենց այսօր երեկոյան մեկնեմ այնտեղ։
― Աղաչո՛ւմ եմ, սըր, ինչ որ եղել է, եղել է, թող այդպես էլ մնա, խնդրո՛ւմ եմ։
― Ոչ, ոչ մի բան այդպես չեմ թողնի,— ասաց Ջեկ հորեղբայրը։— Թող Ալեքսանդրան իմանա։ Հարկավոր է լուրջ մտածել... Հապա սպասիր, ձեռքս կընկնի այդ անպիտանը...
― Ջեկ հորեղբայր, խոստացիր միայն մի բան, խնդրում եմ այդ մասին չասես Ատտիկուսին։ Նա... նա մի անգամ ինձ խնդրեց դիմանալ և չզայրանալ, թեկուզ ինչ էլ իր մասին ասեն, և... և թող նա կարծի, թե մենք կռվել ենք մի որևէ ուրիշ բանի համար․․․ Խո՛սք տուր, որ չես ասի, դե, խնդրո՜ւմ եմ․․․
― Բայց ես չեմ ցանկանում, որ Ֆրենսիսը այդ մարսի․․․
― Եվ չմարսեց։ Ջեկ հորեղբայր, գուցե ձեռքս կապես, էլի մի քիչ արյուն է գնում։
― Դե, իհարկե, կկապեմ, պստիկս։ Ամենայն բավականությամբ։ Աշխարհում չկա մի այնպիսի ձեռք, որին վիրակապ դնելը ինձ այսքան բավականություն պատճառի։ Չէի՞ր հաճի անցնել այստեղ։
Ջեկ հորեղբայրը քաղաքավարությամբ խոնարհվեց և ինձ հրավիրեց լոգարան։ Նա լվաց և վիրակապ դրեց մատներիս, ամբողջ ժամանակ պատմելով մի պատվարժան կարճատես ծերուկի մասին, որը Արգանակ անունով մի կատու է ունեցել, այդ ծերուկը քաղաք գնալիս հաշվելիս է եղել մայթի բոլոր ճեղքերը։
― Ահա՛ և բոլորը,— ասաց Ջեկ հորեղբայրը։— Մատնեմատի վրա իսկական լեդիները մատանի են կրում, իսկ քո մատին կլինի սպի։
― Շնորհակալություն, սը՛ր։ Ջեկ հորեղբայր․․․
― Այո, մեմ։
— Ի՞նչ է նշանակում անառակ։
Ջեկ հորեղբայրը նորից սկսեց պատմել մի ինչ֊որ երկար պատմություն՝ մի ծեր պրեմիեր֊մինիստրի մասին, որը համայնքների պալատի նստաշրջանի ամենաբուռն վեճերի ժամանակ, երբ նրա շուրջը քիչ էր մնում բոլորը խելագարվեն, փետուրներ էր փչում և այնպես բարձր, որ ցած չէին ընկնում։ Հավանաբար նա աշխատում էր հարցիս պատասխանել, բայց ստացվում էր ինչ֊որ անհասկանալի։
Հետո, երբ իմ քնելու ժամանակն էր, ես ցած իջա ջուր խմելու և միջանցքից լսեցի, որ հյուրասենյակում Ջեկ հորեղբայրն ու Ատտիկուսը խոսում են։
― Ես երբեք չպիտի ամուսնանամ, Ատտիկուս։
― Ինչո՞ւ։
― Հանկարծ երեխաներ ծնվեն․․․
― Այն ժամանակ դու ստիպված կլինես շատ բան սովորել, Ջեկ,— ասաց Ատտիկուսը։
― Գիտեմ։ Քո աղջիկն այսօր ինձ առաջին դասերը տվեց։ Նա ասաց, որ ես երեխաներին բոլորովին չեմ հասկանում, և բացատրեց ինչու։ Եվ նա միանգամայն իրավացի է։ Ատտիկուս, նա բացատրեց, թե ես ինչպես պետք է վարվեմ իր հետ․․․ աստվա՛ծ վկա, ես սաստիկ ցավում եմ, որ նրան ապտակեցի։
Ատտիկուսը փնչացրեց․
― Նրան միանգամայն տեղին էր ապտակը, այնպես որ, թող քո խիղճը հանգիստ լինի։
Ես տեղումս քարացա․ հանկարծ Ջեկ հորեղբայրը վերցնի ու Ատտիկուսին պատմի... Բայց նա չպատմեց, միայն քրթմնջաց․
― Նա շատ հարուստ բառապաշար ունի։ Բայց հայհոյական խոսքերի կեսը նա ասում է իմաստը չհասկանալով։ Նա ինձ հարցրեց, թե ի՞նչ է նշանակում անառակ։
― Դու բացատրեցի՞ր։
― Ո՛չ, ես նրան պատմեցի լորդ Մելբուռնի մասին։
― Երբ երեխան մի որևէ բան հարցնում է, Ջեկ, հանուն բոլոր սրբությունների, խոսքը կտուրը մի գցիր, այլ պատասխանիր։ Եվ լեզուդ էլ ատամներիդ ետև մի պահիր։ Երեխան երեխա է, բայց նա մեզանից պակաս չի զգում խորամանկությունը, հնարանքով դուրս պրծնելը և յուրաքանչյուր այդպիսի բան ճանապարհից շեղում է նրան։ Ոչ,— մտախոհ շարունակեց հայրս,— այսօր նրան պատժել հարկավոր էր, բայց թե ոչ դրա համար։ Ամեն մի երեխա որոշակի հասակում սկսում է հայհոյել, բայց երբ հասկանում է, որ դրանով ոչ ոքի չի զարմացնի, դա ինքն իրեն անցնում է։ Իսկ ա՛յ, դյուրագրգռությունը ինքն իրեն չի անցնում։ Աղջիկը պետք է իրեն բուռը հավաքել սովորի, և որքան շուտ, այնքան լավ, նրան սպասում են մի քանի ծանր ամիսներ։ Մի խոսքով, նա կամաց֊կամաց կխելոքանա։ Ջիմը մեծանում է, և նրանից օրստօրե շատուշատ բան է օրինակ վերցնում։ Մեծաչքանուն պետք է միայն երբեմն-երբեմն օգնել։
― Ատտիկուս, բայց ախր դու նրան մատով անգամ դիպած չկաս։
― Խոստովանում եմ, որ այո։ Մինչև այժմ բավական է եղել սոսկ սպառնալը։ Նա ամբողջ հոգով ջանում է ասածներս կատարել, Ջեկ։ Դա միշտ չէ, որ նրա մոտ ստացվում է, բայց նա շատ է ջանում։
― Բայց գաղտնիքը չէ՞ որ դրանում չէ,— ասաց Ջեկ հորեղբայրը։
― Ո՛չ, գաղտնիքը այլ բանում է։ Նա գիտե, որ ես հասկանում եմ, թե ինքը ինչպես է ջանում։ Իսկ դա շատ կարևոր է։ Վատն այն է, որ շուտով նա և Ջիմը ստիպված են լինելու ճաշակել զանազան նողկանքներ։ Հուսով եմ, որ Ջիմը բավականաչափ տոկունություն կունենա, բայց Մեծաչքանին․․․ երբ դիպչում են նրա ինքնասիրությանը, անմիջապես տուրուդմբոց է սարքում․․․
Ես մտածեցի, որ այդտեղ Ջեկ հորեղբայրը չի լռի։ Բայց նա այդ անգամ էլ խոստումը պահեց։
― Իսկ շա՞տ վատ է լինելու, Ատտիկուս։ Դու մի կարգին չես պատմել։
― Դրանից վատը պատկերացնել անհնար է, Ջեկ։ Մեզ մոտ միայն կան նեգրի ցուցումները ընդդեմ Յուելների ցուցումների։ Ամեն բան հանգում է նրան, որ մեկը պնդում է, թե դու այդ արել ես, իսկ մյուսը՝ թե ոչ, չեմ արել։ Եվ ինչ խոսք, ատենակալները կհավատան ոչ թե Թոմ Ռոբինսոնին, այլ Յուելներին․․․ Դու պատկերացում ունե՞ս Յուելների մասին։
Ջեկ հորեղբայրը ասաց՝ այո, հիշում եմ, և սկսեց Ատտիկուսին նկարագրել, թե ինչպիսին են նրանք։ Բայց Ատտիկուսը ասաց․
― Դու մի ամբողջ սերունդ ետ ես մնացել։ Ընդ որում, հիմիկվա Յուելները ոչնչով լավ չեն նախկիններից։
― Հապա ի՞նչ ես մտադիր անել։
― Նախքան այն, որ ինձ կջարդեն, ես միտք ունեմ թափ տալ ատենակալներին և առաջացնել տարաձայնություն... ընդ որում, ի հավելումն դրա, մենք տվյալներ ունենք բողոքարկման համար, ճիշտ է, հիմա դեռ վաղ է որևէ բան ասելու համար, Ջեկ։ Գիտես ինչ, ես հուսով էի, որ ինձ երբեք չէր վիճակվելու ստանձնել մի այդպիսի գործ, բայց Ջոն Թելլորը մատնացույց արեց ուղղակի ինձ և ասաց, որ այդ գործում ես եմ հարկավոր և ոչ այլ ոք։
― Իսկ դու հույս ունեի՞ր, որ կխուսափես այդ դառնության բաժակից։
― Այո, բայց քո կարծիքով ես կկարողանայի՞ նայել իմ երեխաների աչքերին, եթե հրաժարվեի։ Դու ինքդ էլ գիտես, թե այդ ինչով է վերջանալու, Ջեկ, և թող աստված նրանց զորություն տա, որ դիմանան այդ ամենին, որ նրանց հոգին չդառնանա, իսկ գլխավորը՝ չվաստակեն մեյկոմբյան վաղեմի հիվանդությունը։ Չեմ հասկանում, թե ինչու են խելահաս մարդիկ ընկնում կատաղի խելագարության մեջ, երբ գործը վերաբերում է մի որևէ նեգրի... Պարզապես հասկանալ չեմ կարողանում։ Միայն մի հույս կա, որ Ջիմն ու Մեծաչքանին բոլոր հարցերով կդիմեն ինձ և ոչ թե ականջ կկախեն, թե ինչեր են դուրս տալիս քաղաքում։ Հուսով եմ, որ նրանք բավարար չափով ինձ հավատում են... Ջի՛ն Լուիզա։
Ես վեր թռա։ Նայեցի դռնից։
― Այո՛, սըր։
― Գնա՛ քնիր։
Ես վազեցի իմ սենյակը և պառկեցի։ Որքան լավն է Ջեկ հորեղբայրը, ինձ չմատնեց։ Բայց Ատտիկուսը ինչպե՞ս գուշակեց, թե ես իրեն ականջ եմ դնում։ Միայն շատ տարիներ հետո ես հասկացա․ նա խոսում էր ինձ համար, նա ցանկանում էր, որ ես լսեի իր ամեն մի բառը։
== Գլուխ 10 ==
