Քանի դեռ Չիպոլինոն բարեկամներին պատմում է, թե ինչ է մտադիր անել, գնանք տեսնենք, ի՛նչ է անում իշխան Լիմոնը։
==Գլուխ քսանիններորդ==
Ամպրոպ, որ ոչ մի կերպ չի վերջանում
Մենք իշխանին գոմաղբի կույտի մեջ այսքան երկար պահեցինք, որովհետև այդ ապաստարանում նա իրեն ավելի անվտանգ էր զգում, քան իր մայրաքաղաքում։
«Այստեղ խաղաղ է, տաք և հանգիստ, ― թքոտելով մտածում էր նա, ― ես այստեղ այնքան կմնամ, մինչև իմ զորքերը քաղաքում կարգ ու կանոն ստեղծեն»։
Ախր այդ գոռոզ, դաժան, բայց վախկոտ իշխանը մարտադաշտից ճողոպրեց առանց ետ նայելու և չգիտեր, որ իր զորքերը անցել են ժողովրդի կողմը, որ պալատականները բանտ են ընկել, և որ երկրում ազատ ռեսպուբլիկա է ստեղծվել։
Բայց երբ ուժեղ անձրև սկսվեց, և նրա սառը շիթերը ներծծվեցին գոմաղբի մեջ, իշխանը միտքը փոխեց։
«Այստեղ խոնավ է, ― վճռեց նա, ― հարկավոր է չոր տեղ փնտրել»։
Նա շուռ ու մուռ եկավ, թափ տվեց ոտքերը և վերջապես կարողացավ գոմաղբի միջից դուրս գալ։
Այստեղ միայն նա նկատեց, որ կոմսուհի Բալերի ամրոցի մոտերքումն է գտնվում։
«Ի՜նչ հիմարն եմ ես, ― ցեխոտված աչքերը տրորելով մտածեց նա, ― պառկել եմ այս անիծված գոմաղբի մեջ և չեմ էլ իմացել, որ այստեղից երկու քայլ է մինչև կոմսի ամրոցը, որտեղ այնքան տաք է ու հարմար»։
Իշխանը թափ տվեց շորերը և գնաց դեպի դարբասը, բայց հանկարծ խոսակցության ձայներ լսեց։ Նա թաքնվեց խոտի դեզի հետևը, որի կողքից աղմկելով մի խումբ մարդիկ անցան։ (Դուք գիտեք, թե ովքեր էին նրանք)։ Հետո իշխանը բարձրացավ ամրոցի աստիճաններով և զանգահարեց։ Դուռը բաց արեց Մորին։
― Ներեցե՛ք, պարոն, մեր տանտիրուհիները աղքատներին ոչինչ չեն տալիս, ― ասաց աղջիկը և դուռը ծածկեց ուղիղ նրա երեսին։
Իշխանը բռունցքներով խփեց դռանը։
― Բա՛ց արա, ես ի՞նչ աղքատ եմ։ Ես իշխա՛ն եմ, իշխան Լիմոնը։
Մորին նորից դուռը բաց արեց և կարեկցանքով նայեց նրան։
― Խե՛ղճ մարդ, հառաչելով ասաց նա, ― դու երևի կարիքից խելքդ թռցրել ես։
― Ի՞նչ կարիք, ես հարուստ եմ, շատ հարուստ։
― Նայելով քեզ, այդ չի կարելի ասել, ― գլուխն օրորելով ասաց Մորին։
― Ավել֊պակաս մի՛ խոսիր, գնա իմ մասին կոմսուհիներին զեկուցիր։
― Ի՞նչ է կատարվում այստեղ, ― հարցրեց սինյոր Մաղդանոսը, որն իր վանդակավոր թաշկինակով կատաղաբար մաքրելով քիթը, անցնում էր այդտեղից։
― Ի՞նչ պետք է լինի, այս աղքատը հավատացնում է, թե ինքը իշխան է։ Երևի խելագար է։
Սինյոր Մաղդանոսը անմիջապես իշխանին ճանաչեց, թեև նրան ճանաչելն այնքան էլ հեշտ բան չէր։
― Ես դիտմամբ եմ շորերս փոխել, որ ավելի մոտիկից ճանաչեմ իմ ժողովրդին, ― երևի իր անսովոր տեսքն արդարացնելու համար, ասաց իշխան Լիմոնը։
― Խնդրե՛մ, խնդրե՛մ, ձերդ մեծություն, մենք այնքա՜ն երջանիկ ենք, որ տեսնում ենք ձեզ, ― բացականչեց սինյոր Մաղդանոսը և փորձեց իշխանի կեղտոտ ձեռքը համբուրել։
Մի ահեղ հայացք նետելով Մորու վրա, իշխանը մտավ ներս։ Կոմսուհիները տարօրինակ հյուրին տեսնելով, սարսափեցին, բայց երբ իմացան նրա ով լինելը, իրար խանգարելով սկսեցին գովել նրան իր հպատակների նկատմամբ ունեցած հոգատարության համար։
― Օ՜, ձերդ մեծություն, դուք բոլորովին թրջվել եք։ Աշխարհում ո՛չ մի իշխան այսպիսի եղանակին փողոց դուրս չէր գա։
Ես ուզում էի իմանալ, թե ինչպես է իմ ժողովուրդն ապրում, ― պատասխանեց իշխանն առանց կարմրելու․ չէ՞ որ Լիմոնները երբեք չեն կարմրում։
― Ձերդ մեծություն, իսկ ի՞նչ տպավորություն ստացաք, ― հարցրեց կոմսուհի Ավագը։
― Իմ ժողովուրդը միանգամայն երջանիկ է ու գոհ, ― հայտարարեց իշխանը, ― իմ ժողովրդից երջանիկ ժողովուրդ չկա։ Ա՛յ, քիչ առաջ իմ մոտով մի շատ ուրախ խումբ անցավ․․․ նրանց համար նույնիսկ անձրևը դատարկ բան էր։
Իշխանը չէր էլ իմանում, որ իսկական ճշմարտություն է ասում․ այդ օրն իսկապես նրա ֊ժողովուրդն երջանիկ էր, որովհետև իշխանից ազատվել էր։
― Ձերդ մեծությունը չի՞ ուզում ձիեր պահանջել, որպեսզի պալատ վերադառնա, ― հարցրեց սինյոր Պոմիդորը։
― Ո՛չ, ո՛չ, ոչ մի դեպքում, ― տագնապով պատասխանեց իշխանը, ― ես կսպասեմ մինչև այդ սարսափելի ամպրոպը վերջանա։
― Ես թույլ եմ տալիս ինձ խոր հարգանքով նշել, ― մի փոքր մտահոգված ասաց սինյոր Պոմիդորը, ― որ ամպրոպը վաղուց արդեն անցել է, և դրսում նորից արև է։
― Արև՞, ― ցասկոտ հարցրեց իշխանը, ― դուք համարձակվում եք ինձ հակաճառե՞լ։
― Ես ուղղակի չեմ հասկանում, թե դուք ինչպե՞ս եք հանդգնում, ― միջամտեց բարոն Նարինջը։ ― Եթե նորին մեծությունը գտնում է որ ամպրոպ է, ուրեմն այդպես էլ կա։ Մի՞թե անձրևի ձայնը չեք լսում։
Բոլորն շտապեցին բարոնի հետ համաձայնել։
― Ա՜խ, այդ ամպրոպը վերջ չունի, ― ասաց կոմսուհի Ավագը և նայեց պատուհանից դուրս, որտեղ արևից անձրևի կաթիլները շողշողում էին ծաղկաբաժակներում։
― Սարսափելի տեղատարափ է, նայե՛ք, ուղղակի խշշում է, ― նայելով, թե ինչպես են ոսկի ձկնիկները ավազանում խաղում ամպի տակից դուրս եկած արևի շողի հետ, հաստատեց կոմսուհի Կրտսերը։
― Լսո՞ւմ եք, թե ինչպես է որոտը ճայթում, ― կեղծ սարսափով ծածկելով ականջները և աչքերը փակելով, մեջ մտավ հերցոգ Մանդարինը։
― Մորի՛, Մորի՛, որտե՞ղ ես, ― նվաղած ձայնով կանչեց կոմսուհի Ավագը, անմիջապես բոլոր տախտակափեղկերը ծածկիր, բոլո՛րը։
Մորին տախտակափեղկերը ծածկեց, և սենյակը նկուղի նման մթնեց։
Շուտով մոմերը վառվեցին, և պատերի վրա սկսեցին թրթռալ հսկայական ստվերները։
Սինյորա կոմսուհի Ավագը հառաչեց․
― Ախ, ի՛նչ սարսափելի գիշերային ամպրոպ է։
Իշխան Լիմոնը իսկապես սարսափեց։
Սարսափելի գիշեր է, ― ատամները կափկափելով ասաց նա։
Մնացած բոլորը քաղաքավարության համար սկսեցին դողալ, կարծես տենդի մեջ լինեին։
Սինյոր Պոմիդորը գաղտնի մոտեցավ պատուհանին և, տախտակափեղկերը փոքր֊ինչ բացելով, համարձակվեց զեկուցել․
― Ներողություն եմ խնդրում ձերդ մեծությունից, բայց ինձ թվում է, թե ամպրոպը վերջանում է։
Ո՛չ, ո՛չ, ի՞նչ եք ասում, ― նկատելով արևի թեք ճառագայթը, որ փորձում էր թափանցել սենյակ, ճչաց իշխանը։
Ասպետ Պոմիդորը տախտակափեղկերն շտապով փակեց և հաստատեց, որ իրոք առաջվա նման տեղատարափ անձրև է գալիս։
― Ձերդ մեծություն, ― երկչոտ առաջարկեց բարոն Նարինջը, որն ուզում էր որքան կարելի է շուտ սեղան նստել, ― չէի՞ք ուզենա ճաշել․․․ այսինքն, ներողություն, ընթրել։
Բայց նորին մեծությունը ոչ ճաշել էր ուզում և ոչ էլ ընթրել։
Բարոնը չէր կարողանում հասկանալ, թե եղանակը ի՞նչ գործ ունի ախորժակի հետ, բայց քանի որ բոլորը իշխանի հետ համաձայնեցին, ինքն էլ համաձայնեց։
― Ձերդ մեծություն, ես հենց այնպես առաջարկեցի։ Ի՞նչ ուտելու ժամանակ է։ Կայծակից ու որոտից կոկորդս այնպես է խեղդվում, որ հավի ճուտն էլ հիմա չեմ կարող կուլ տալ։
Բայց իրականում նա այնքան քաղցած էր, որ եթե նորին մեծությունից չվախենար, հաճույքով երկու աթոռ կկրծեր։
Վերջապես իշխանն այդ օրվա տանջանքներից ու հուզումներից հոգնած, հենց աթոռի վրա էլ պինդ քնեց։ Մնացածները նրան վերմակով ծածկեցին և գնացին ճաշասենյակ ընթրելու։ Այդ ժամանակ արդեն իսկապես սկսել էր մթնել։
Ընթրելիս ասպետ Պոմիդորը շատ քիչ կերավ, իսկ հետո քանի որ քունը տանում էր, կոմսուհիներից թույլտվություն խնդրեց հեռանալու։
Բայց սինյոր Պոմիդորը քնելու չգնաց․ նա թաքուն մտավ այգի և այնտեղից գնաց գյուղ։
«Ի՞նչ է պատահել, քայլելով մտածում էր նա, ― իշխանը կարծես անհանգստացած է։ Դա շատ կասկածելի է։ Ես իսկի չեմ զարմանա, եթե պարզվի, որ ռևոլյուցիա է տեղի ունեցել»։
Այդ բառից նա ամբողջովին փշաքաղվեց։ Նա իրենից այդ միտքը վանեց, բայց նորից ու նորից սկսեց վերադառնալ այդ անհանգստացնող մտքին։ Այդ ահեղ բառը ուղղակի թռչկոտում էր նրա աչքի առաջ, իր ամեն մի տառով վախեցնում Պոմիդորին։ Ռ֊Ե֊Վ֊Ո֊Լ֊Յ֊Ու֊Ց֊Ի֊Ա։ Ռ֊Ռուր, Ե֊Եվրոպա, Վ֊Վենետիկ․․․ և այլն․․․ Ռևոլյուցիա․․․
Հանկարծ նրան թվաց, թե ինչ֊որ մեկը գալիս է իր հետևից։ Նա թաքնվեց ցանկապատի հետևը և սկսեց սպասել։ Մի րոպեից հետո, հեռվում երևաց սինյոր Սիսեռիկը, որ այնքան զգույշ էր քայլում, կարծես ոտքերը դնում էր հում ձվերի վրա։
Ասպետ Պոմիդորի վարմունքը դեռևս ճաշասենյակում փաստաբանին տարօրինակ թվաց։ Տեսնելով, որ Պոմիդորը սենյակից դուրս է գալիս, Սիսեռիկը շտապ հետևեց նրան։
«Այստեղ ինչ֊որ բան կա, ― մտածում էր նա, ― հարկավոր է ասպետին աչքից չկորցնել»։
Սինյոր Պոմիդորն ուզում էր արդեն թաքստոցից դուրս գալ, երբ հեռվում մի ուրիշ ստվեր երևաց։
Ասպետը նորից թաքնվեց ցանկապատի հետևը, որ սա էլ անցնի։
Սինյոր Սիսեռիկի հետևից գնացող մարդը սինյոր Մաղդանոսն էր։ Նա նկատել էր, թե ինչպես փաստաբանը ճաշասենյակից ծլկեց, և որոշեց գնալ նրա հետևից։ Բալուկի դաստիարակը իր անսահման մեծ ու զգոն քթով հոտոտեց, որ ինչ֊որ լուրջ բան է կատարվում, և չուզեց անտեղյակ մնալ։
Բայց սինյոր Մաղդանոսի մտքովն էլ չէր անցնում, որ իրեն նույնպես հետևում են։ Նրան կրնկակոխ հետևում էր հերցոգ Մանդարինը։
― Ես իսկի չեմ զարմանա, եթե հիմա բարոն Նարինջն էլ հայտնվի, ― ինքն իրեն ասաց սինյոր Պոմիդորըն ու իրեն չմատնելու համար շունչը պահեց։
Իրոք, շուտով լսվեց սայլակի ձայնը, և բարոնը երևաց։ Տեսնելով, որ հերցոգը տեղ է գնում, բարոնը ենթադրեց, թե իր մեծազարմ ազգականը որևէ հրավերքի է շտապում և, ի՞նչ խոսք, որոշեց միանալ նրան։ Խեղճ ձորձահավաքը սայլակը քաշելով՝ ծանրությունից փնչում էր և մթության մեջ ոչ ճանապարհի փոսերն էր տեսնում, ոչ էլ քարերը։ Ճռճռան սայլակը, որի վրա դրված էր բարոնի փորը, մեկ վեր էր թռչում, մեկ անդունդն ընկնում։ Յուրաքանչյուր թռիչքի ժամանակ կամ ընկնելիս բարոնի շունչը կտրվում էր, բայց նա ատամները սեղմում էր, որ պատահական ճիչով ու տնքոցով հանկարծ իրեն չմատնի։
Պարզվեց, որ բարոնը այդ տարօրինակ թափորում վերջինն է։
«Հետաքրքիր է իմանալ, թե ո՞ւր են սրանք գնում», ― մտածեց սինյոր Պոմիդորն ու թաքստոցից դուրս եկավ։
Այդպես էլ ամբողջ գիշերը նրանք գնում էին իրար հետևից․ սինյոր Սիսեռիկը իզուր տեղը մթության մեջ փնտրում էր սինյոր Պոմիդորին, որ իրականում ամենքից վերջումն էր։ Սինյոր Մաղդանոսը կրնկակոխ հետևում էր փաստաբանին, հերցոգը գնում էր սինյոր Մաղդանոսի հետևից, բարոնը աչքը չէր կտրում հերցոգից, իսկ Պոմիդորը գնում էր բարոնի հետքերով։ Բոլորն էլ ուշադիր հետևում էին առջևից գնացողի շարժումներին, չկասկածելով, որ իրենց էլ են լրտեսում։
Մի քանի անգամ Սիսեռիկն ու Մաղդանոսը տեղերը փոխեցին։ Մերթ սինյոր Մաղդանոսն էր ճարպկորեն շրջանցելով ընկնում Սիսեռիկից առաջ, մերթ Սիսեռիկն էր անցնում Մաղդանոսից։ Այդպես իրար հետևից պտտվելով, նրաք, հասկանալի է, որ ոչինչ էլ չիմացան, այլ միայն հալից ընկան։
Առավոտյան դեմ, այդ բոլոր պարոններն էլ որոշեցին վերադառնալ ամրոց։ Այգու ծառուղում հանդիպելով, նրանք քաղաքավարի գլուխ էին տալիս իրար և հարցնում միմյանց առողջությունը։ Իրենց գիշերային արկածների մասին նրանք որոշեցին լռել և անամոթաբար խաբում էին իրար։
― Որտե՞ղ էիք, ― սինյոր Սիսեռիկին հարցրեց սինյոր Պոմիդորը։
― Եղբորս կնունքն էր , գնացել էի այնտեղ։
― Ա՛յ քեզ զարմանալի բան․ մի՞թե գիշերը կնունք է լինում։
― Եղբայրս ցերեկը ավելի կարևոր գործ ուներ, ― պատասխանեց փաստաբանը։
Ասպետ Պոմիդորը քմծիծաղ տվեց։ Բանն այն է, որ սինյոր Սիսեռիկը ոչ մի եղբայր էլ չուներ և երբեք չէր ունեցել։
Մաղդանոսն ասաց, թե գնացել էր փոստ՝ վաղուց արդեն գոյություն չունեցող իր ծնողներին նամակ ուղարկելու։ Հերցոգն ու բարոնը առանց միմյանց հետ պայմանավորվելու ասացին, որ գնացել էին կարթով ձուկ բռնելու, թեև ոչ մեկի և ոչ էլ մյուսի մոտ կարթ չկար։
― Այդ ինչպե՞ս է, որ մենք ափին չհանդիպեցինք, ― հարցրեց բարոնը։
― Զարմանալի է, ― ասաց հերցոգը։
Բոլորն այնքան էին հոգնած, որ քայլում էին փակ աչքերով, դրա համար էլ նրանցից միայն մեկը նկատեց, որ ամրոցի աշտարակին ծածանվում է ազատության դրոշը։ Դրոշը Բալուկն ու Չիպոլինոն էին գիշերը կախել և հիմա, աշտարակին նստած, նրանք սպասում էին, թե ինչ կլինի հետո։