Իսկ ի՞նչ կարող էր տատիկին առաջարկել Օսկարը, չէ՞ որ նա իրեն խնձոր տվեց։ Սկզբում նա նրան մեկնեց խաղաթուղթը, հետո փամփուշտի պարկուճը, որը նույն կերպ չցանկացավ թողնել Զասպեում։ Աննա Կոլյայչեկը ոչինչ չհասկանալով ուսումնասիրում էր այդ երկու արդեն տարբեր առարկաները, սակայն այդ ժամանակ Օսկարի շուրթերը մոտեցան նրա գլխաշորի տակ պահված բարալիկ ծերունական ականջին, և ցանկացած զգուշավորության մասին մոռանալով, ես շշնջացի, վերհիշելով Յանի վարդագույն, փոքրիկ, սակայն մսեղ, գեղեցիկ կտրվածք ունեցող բլթակներով ականջը․ «Նա հանգչում է Զասպեում», ― ու նետվեցի ետ՝ շուռ տալով կաղամբով լի ձեռնասայլակը։
===Մարիա===
Մինչ պատմությունը, ամենին ի լուր դուրս ժայթքեցնելվ կարևոր իրադարձությունները, լավ յուղված կառքի պես գլորվում էր, լողում ճանապարհներով, ջրային մայրուղիներով՝ Եվրոպայի օդային տարածքները նվաճելով, իմ գործերը, որոնք հանգում էին անդադար մանկական լաքապատված թմբուկներ կոտրելուն, վատ էին ընթանում, ընթանում էին ոչ այս, ոչ այն կողմ, ընդհանրապես չէին ընթանում։ Մինչ ուրիշները վատնողաբար իրենց շուրջ դես ու դեն էին նետում թանկարժեք մետաղը, իմ հերթական թիթեղը կրկին մոտեցավ իր վերջին։ Ճիշտ է, Օսկարին հաջողվեց Լեհական փոստատան շենքից փրկել գրեթե նոր, գրեթե առանց քերծվածքների թմբուկը և դրանով իսկ ինչ֊որ իմաստ հաղորդեց նրա պաշտպանությանը, սակայն ինչ էր նշանակում ինձ համար, այլ խոսքով ասած Օսկարի համար, պարոն Նաչալնիկ֊կրտսերի թիթեղյա թմբուկը, եթե իմ լավ ժամանակներում ես ամենաշատը երկու ամիս էի ծախսում, որպեսզի թիթեղը մետաղի ջարդոնի վերածեմ։
Իսկ քաղաքային հիվանդանոցից դուրս գրվելուց անմիջապես հետո ես, սգալով իմ բույժքույրերի կորուստը, սկսեցի աշխատել թմբուկով և թմբկահարել՝ աշխատելով։ Զասպեի գերեզմանատանը անձրևոտ օրը ամենևին էլ ինձ չստիպեց թողնել իմ արհեստը, ընդհակառակը, Օսկարը իր ուժերը կրկնապատկեց և իր բոլոր ջանքերը ներդրեց մեկ և միակ խնդիրը լուծելու համար․ ոչնչացնել թմբուկը՝ աշխարհազորայինների դիմաց իմ խայտառակության ողջ մնացած միակ վկային։
Սակայն թմբուկը չէր ընկրկում, նա պատասխանում էր ինձ, և երբ ես հարվածում էի նրա վրա, պատասխանում էր ինձ մեղադրող հարվածով։ Որքան էլ տարօրինակ է, ամեն անգամ այս տուրուդմփոցի ժամանակ, որը մի նպատակ էր հետապնդում՝ հիշողության միջից ջնջել որոշակի, ժամանակի մեջ հստակ սահմանափակված իմ անցյալի մի հատվածը, անընդհատ իմ հիշողության մեջ է հայտնվում փողային փոխանցումներ կատարող առաքող Վիկտոր Վելունը՝ չնայած ով֊ով, բայց այդ կարճատես մարդը դժվար թե կարողանար ցուցմունք տալ իմ դեմ։ Սակայն մի՞թե նրան՝ կարճատեսին չէր, որ հաջողվեց փախուստը։ Եվ արդյո՞ք սրանից չի հետևում, որ կարճատեսները շատ են տեսնում, որ Վելունը, որին ես սովորաբար Վիկտոր եմ անվանում, կարողացավ իմ ձեռքի շարժումները տեսնել որպես սև֊սպիտկ ստվեր, գիտակցել Հուդայի իմ արարքը, ինչից հետո փախուստի դիմեց՝ իր հետ վերցնելով Օսկարի գաղտնիքն ու խայտառակությունը, և այն տարփողեց աշխարհով մեկ։
Միայն դեկտեմբերի կեսին մոտ ինձ վրա կախված խղճի մեղադրանքները, որոնք գրված էին բոցի կարմիր լեզուներով, կորցրեցին իրենց նախկին համոզչությունը․ լաքի վրայով բարակ մազերի պես անցնում էին ճաքերը, ներկը սկսել էր ճաքել, թիթեղը ճմրթվեց, դարձավ բարակ և դեռ թափանցիկության չհասած՝ պատռվեց։ Ինչպես և ամեն անգամ, երբ ինչ֊որ բան տանջվում է և դժվար է մոտենում իր վերջին, այդ տանջանքների ականատեսը կցանկանար դրանք կրճատել և հնարավորինս մոտեցնել ավարտը։ Ամանորին նախորդած վերջին շաբաթներին Օսկարը շատ էր շտապում, նա այնպես էր աշխատում, որ հարևաններն ու Մացերատը բռնում էին իրենց գլուխները, նա ուզում էր մինչ ճրագալույցը իրեն մեղադրողի վերջը տալ, քանզի Ամանորին մոտ ես հույս ունեի ստանալ նոր, ոչնչով չծանրաբեռնված թմբուկ։
Ես տեղավորվեցի ժամանակի մեջ։ Դեկտեմբերի քսանչորսի նախորդ օրը ես կարող էի վզիս ու հոգուս վրայից դեն նետել հիշատակված ոմնի բեռը, որը խելահեղորեն դղրդացնում էր, ժանգոտ էր, կիսաջարդված ավտոմեքենա էր հիշեցնում, դեն նետել՝ հուսալով, որ դրանով իսկ ինձ համար Լեհական փոստատան պաշտպանությունը դարձավ վերջնականապես կոտրված։
Սակայն ոչ մի մարդու, եթե դուք պատրաստ եք իմ մեջ տեսնել մարդու, չի հաջողվել վերապրել ավելի կոշտ հիասթափություն, քան Օսկարին՝ այն Ամանորը, երբ նա տոնածառի տակ հայտնաբերեց ամանորյա նվերների տոպրակը, որում առկա էին գրեթե ամեն ինչ, ամեն ինչ՝ բացի թմբուկից։ Այնտեղ դրված էր կոնստրուկտորի մի տուփ, որը ես այդպես էլ չբացեցի։ Կարապ֊ճոճաթոռը կոչված էր լիովին այլ տեսակի նվեր պատկերել, ինձ Լոենգրինի վերածել։ Ոչ այլ բանի, քան ինձ զայրացնելու նպատակով, նվերների համար նախատեսված սեղանիկի վրա դրված էին երեք նկարազարդ գրքեր։ Ես գործածման համար շատ թե քիչ պիտանի համարեցի միայն ձեռնոցները, կապիչներով կոշիկները և կարմիր պուլովերը, որն ինձ համար Գրեթխեն Շեֆլերն էր գործել։ Վհատված Օսկարը հայացքը կոնստրուկտորի վրայից տեղափոխում էր կարապի վրա, գրքերի էջերում ուշադիր զննում էր բավականին հետաքրքրաշարժ մտահղացված արջուկներին, որոնք իրենց թաթերի մեջ ամենատարբեր երաժշտական գործիքներ էին բռնել։ Եվ պատկերացրեք, մի այդպիսի սքանչելի կեղծ անասուն բռնել էր թմբուկը և ձևացնում էր, իբր թմբկահարել գիտի, իբր ուր որ է որոտաձայն կթմբկահարի, իբր արդեն անցել է գործի, իսկ ես կարապ ունեի, սակայն չկար թմբուկը, հնարավոր է, որ ես ունեի ավելի քան հազար շինարարական խորանարդիկներ, սակայն չկար ոչ մի թմբուկ, առանձնահատուկ ցուրտ ձմեռային գիշերների համար ես ունեի ձեռնոցներ, սակայն այդ ձեռնոցների մեջ չկար ոչ մի այդպիսի կլոր, հարթ, թիթեղյա, լաքի սառցե շերտի տակ գտնվողը, ինչը ես կկարողանայի ցուրտ գիշերով վերցնել ինձ հետ, որպեսզի ցուրտը ևս ինչ֊որ սպիտակ բան լսեր։
Հիշում եմ, Օսկարը դեռ մտածեց․ հավանաբար Մացերատը թաքցնում էր թիթեղը։ Եվ կամ ոչ թե նա, այլ Գրեթխեն Շեֆլերը, որն իր հացթուխի հետ հայտնվել է, որպեսզի ոչնչացնի մեր ամանորյա բադին։ Նրանք նախ ուզում են հաճույք ստանալ՝ նայելով, թե ինչպես եմ ես ուրախանում կարապի, շինարարական խորանարդիկների և նկարազարդ գրքերի համար, նախքան իրական գանձը ինձ հասցնելը։ Ես պայմանը ընդունեցի, ես հիմարի պես թերթում էի գրքերը, ես հեծնելով նստեցի կարապի մեջքին, խորին զզվանքի զգացումով ես մի ամբողջ ժամ ճոճվեցի։ Հետո, չնայած մեզ մոտ անսպասելի շոգ էր, ես թույլ տվեցի, որպեսզի ինձ վրա փորձեն պուլովերը, Գրեթխեն Շեֆլերի օգնությամբ ոտքերս մտցրեցի կապիչներով կոշիկների մեջ, այդ ընթացքում եկան հասան նաև Գրեֆները, քանի որ բադը հաշվարկված էր վեց անձի համար, իսկ երբ Մացերատի կողմից վարպետորեն պատրաստված և չոր մրգերով միջուկավորված բադը ոչնչացվեց, արդեն դեսերտի շուրջ՝ դեղնաշլոր և տանձեր, նա հուսահատված թերթում էր նկարազարդ գրքերի էջերը, որը Գրեֆը դրել էր իր մնացած չորս գրքերի կողքին, ապուրից, բադից, կարմիր կաղամբից, կարտոֆիլից, դեղնաշլորից ու տանձերից հետո, հաղճասալիկե վառարանի տաք շնչառության ներքո, իսկ մեր վառարանը հասարակ չէր, մենք բոլորս երգեցինք, Օսկարն էլ էր ձայնակցում, ամանորյա երգ և նաև էլի մի տող՝ «Ուրախացիր»֊ից ու նաև՝ «Օ, տոնածառ, օ, տոնածառ կանաչ ճյուղերով, զնգզնգզնգզնգզնգ զրնգում է զանգակը», և ցանկացա, փողոցում արդեն զանգերը գործի էին անցել, ի վերջո ստանալ իմ թմբուկը՝ հարբած փողային նվագախումբը, որին ինչ֊որ ժամանակ առաջ պատկանում էր նաև Մայնը, այնպես էր շեփորում, որ բազիրքներից սառցալեզվակները․․․ սակայն ես ուզում էի, ուզում էի ստանալ, իսկ ինձ այն չէին տալիս, առաջ էին բերում իրենց նվերը, Օսկարը՝ «այո», մնացած բոլորը՝ «ոչ», և այստեղ ես գոռացի, ես վաղուց արդեն չէի գոռացել, սակայն այստեղ երկարատև ընդմիջումից հետո ես կրկին իմ ձայնը սրեցի ապակի կտրող գոծիքի սրության, սակայն ես ոչ թե սկահակներ, ոչ թե գարեջրի գավաթներ, ոչ թե լամպեր էի սպանում, ես չէի պայթեցնում ոչ մի ցուցափեղկ, ոչ մի ակնոցի չէի զրկում տեսողական ուժից՝ ոչ և ոչ, չգիտես ինչու իմ ձայնը սլացավ ընդդեմ ամեն կողմ սփռվող օ տանածառի, օ տոնածառի, ամենուր տոնական տրամադրություն տարածող փուչիկների, արծաթավուն ապակուց պատրաստված փչված պղպջակներով փխրուն զանգակների, տոնածառերի գագաթների․ ծլընգ֊ծլընգ անելիս զարդարանքները թափվում, փոշու էին վերածվում, և, ինչը որ լրիվ ավելորդ է, թափվում էին, եթե դրանք համրենք աղբի գոգվոր թիակի վրա՝ եղևնու փշերի սարեր։ Իսկ ահա մոմերը, նրանք այրվում էին առաջվա նման՝ լուռ ու սուրբ, սակայն Օսկարը այդպես էլ թմբուկը չստացավ։
Իսկ Մացերատը, ինչպես և միշտ, ցուցադրեց իր բութ անհասկացողությունը։ Ես չեմ էլ հասկանում, կամ նա այդ ձևով ուզում էր ինձ դաստիարակել, կամ նա ուղղակի չէր ուզում մտածել այն մասին, որ անհրաժեշտ է ինձ ժամանակին և առատորեն ապահովել թմբուկներով։
Գործը անխուսափելիորեն գնում էր դեպի աղետը, միայն և այն հանգամանքը, որ ինձ սպառնացող մահվան հետ մեկտեղ գաղութային ապրանքների կրպակում ևս մեծ դժվարությամբ էր հաջողվում թաքցնել ավելի ու ավելի ամրապնդվող անկարգությունը, ի վերուստ և դրա հետ մեկտեղ մեր առևտրին, ինչպես ընդունված է մտորել փորձությունների տարում, փրկությունը ուղարկվեց ճիշտ ժամանակին։
Քանի որ Օսկարը հասակ չունեցավ վաճառասեղանի ետևում կանգնելու, ինչպես նաև կրթկրթան հացերը, մարգարինն ու արհեստական մեղրը վաճառելու ցանկություն ևս չուներ, Մացերատը, որին ես պարզության համար կրկին կսկսեմ անվանել հայր, իրեն օգնական վերցրեց մի խեղճ ընկեր Հերբերթի կրտսեր քրոջը՝ Մարիա Տրուչինսկուն։
Մարիային ոչ թե անվանում էին այդպես, այլ նա իսկապես էլ Մարիան էր։ Արդեն չխոսելով այն մասին, որ երկու շաբաթից էլ կարճ ժամանակահատվածում նրան հաջողվեց մեր կրպակին վերադարձնել նրա նախկին փառքը, նա ընկերական, սակայն խիստ գործավարությամբ, ինչին Մացերատը մեծ հաճույքով ենթարկվում էր, իմ վիճակը գնահատելիս բավականին մեծ խորաթափանցություն դրսևորեց։
Նախքան վաճառասեղանի ետևում իր տեղը զբաղեցնելը, Մացերատը բազմաթիվ անգամ լվացքի հին թասը որպես թմբուկի փոխարինող առաջարկեց ինձ՝ նրան, ով փորի վրա պահելով մետաղի ջարդոնը, լռությամբ հանդիմանող տեսքով աստիճանների վրայով դոփում էր հարյուր աստիճանից ավելի վերև, հարյուրից և ավելի ներքև։ Օսկարը փոխարինում չկամեցավ, նա համառորեն հրաժարվում էր թմբկահարել թասի վրա։ Սակայն հենց նոր խանութում ընտելացած, նա Մացերատի կամքին հակառակ կարողացավ անել այնպես, որպեսզի հաշվի նստեն իմ ցանկությունների հետ։ Ճիշտ է, Օսկարը ոչ մի դեպքում չէր ցանկանում նրա ընկերակցությամբ չափչփել խաղալիքների կրպակները։ Այդ կրպակներում տիրող խայտաբղետ լիությունը ինձ անպայման կստիպեր տանջալի համեմատություններ անել Սիգիզմունդ Մարկուսի ջախջախված կրպակի հետ։ Քնքուշ ու հնազանդ Մարիան կամ թողնում էր, որ ես դրսում «սպասեմ», կամ էլ ընդհանրապես միայնակ էր գնումներ կատարում և չորս֊հինգ շաբաթը մեկ, նայած անհրաժեշտության, բերում նոր թմբուկներ, իսկ պատերազմի վերջին տարիներին, երբ նույնիսկ թմբուկները դարձան հազվագյուտ ու բախշման ենթակա ապրանքներ, Մարիան ստիպված էր վաճառողներին շաքարով կամ հատիկավոր սուրճի մեկ ութերորդի կեսի չափով կաշառել, որպեսզի վերջիններս վաճառասեղանի տակից, այսպես ասած ծոնոթի միջոցով ինձ համար թմբուկ գտնեին։ Եվ այդ ամենը նա անում էր առանց հոգոցների, առանց գլխի սպանիչ շարժումների, առանց աչքերը վեր չռելու, այլ ուշադիր լրջությամբ, այն նույն բնական տեսքով, որով նա ինձ էր հագցնում իմ թարմ լվացված, խնամքով կարկատած շալվարը, գուլպաներս ու բաճկոններս։ Եվ չնայած հետագա տարիներին իմ ու Մարիայի միջև հարաբերությունները մշտապես փոփոխվում էին, չնայած մինչև օրս էլ դրանք մնում են մինչև վերջ չպարզեցված, չնայած այսօր մանկական թիթեղյա թմբուկների գինը անհամեմատ ավելի բարձր է, քան քառասուն թվին, այն վարվելակերպը, որով նա ինձ էր հանձնում յուրաքանչյուր հերթական թմբուկը, մնում էր անփոփոխ։
Մարիան այսօր մոդայիկ ամսագիր է պատվիրում։ Ամեն մի նոր այցի ժամանակ նա էլ ավելի պերճաշուք տեսք է ստանում։ Իսկ ինչպիսի՞ն էր այն ժամանակ։
Բարետե՞ս էր, արդյոք, Մարիան։ Կլոր, թարմ լվացված փոքրիկ դեմք, փոքր֊ինչ դուրս պրծած աչքերի զովաշունչ, սակայն ոչ սառը հայացք, քթարմատի մոտ իրար միացված մուգ ու խիտ հոնքերի տակ կարճլիկ, սակայն փափկամազ թերթերունքներ։ Նկատելի հստակությամբ առաջ եկած այտոսկրեր, ուժեղ սառնամանիքի ժամանակ դրանց վրայի մաշկը կապտում էր ու հիվանդագին ճաքճքում, դեմքին հանգստացնող ազդեցություն ունեցող հարթության տեսք էին հաղորդում, և այդ տեսքը չէր խախտվում փոքրիկ, չնայած, ամենևին էլ ոչ տգեղ և առավել ևս ոչ ծիծաղելի, իսկ ամենից կարևորը՝ իր փոքրիկությամբ հանդերձ հստակ կտրվածքով քիթը։ Նրա ճակատը կլորավուն էր, ոչ բարձր ու մազապատ քթարմատի վերևում պատված էր հորիզոնական ծալքերով։ Խարտյաշ մազերը, որոնք մինչ օրս էլ փայլում են, ինչպես ծառերի բաց բները, նույնչափ կլորավուն են և քունքերի մոտից սկսած փոքր֊ինչ խուճուճացած, որպեսզի այնուհետև հարթ երեսպատեն փոքրիկ, կոկիկ և, ինչպես Տրուչինսկի մայրիկի մոտ էր, ծոծրակից գրեթե զուրկ գլուխը։ Երբ սպիտակ խալաթը հագնելով Մարիան կանգնում էր մեր վաճառասեղանի ետևում, նա դեռ արագ արյունով լցվող, ցեղականությունից զուրկ մեծ ականջների ետևում, որի բլթակները, ցավոք, ազատ կախված չէին, այլ ներքին ծնոտի տակ ուղիղ գծով տեղափոխվում էին դեպի այտերը և, չնայած, այնուհանդերձ, բավականին գեղեցիկ ծալվածք էր ստացվում, այն ծալքը ակամա մղում էր այլասերվածության մտքին և թույլ էր տալիս նրա բնավորության վերաբերյալ անել որոշ հետևություններ։ Ավելի ուշ Մացերատը Մարիային դրդեց դեպի մշտագանգուրը, որը ծածկում էր նրա ականջները։ Այսօր Մարիան իր գլխի գանգուր մոդայիկ կարճ կտրվածքի տակից ի ցույց է դնում մեծացած բլթակները, մեծ և բավական անճաշակ ականջները չեն ստվերում այդ փոքրիկ արատը։
Ինչպես Մարիայի պատված գլուխը ցուցադրում էր թմբլիկ այտերը, առաջ եկած այտոսկրերը, գրեթե աննկատ քթի երկու կողմերում շռայլ բացվածքներով խորը նստած աչքերը, նույն ձևով նրա ավելի շուտ փոքր, քան միջին բոյի մարմնին տրված էր չափից դուրս լայն ուսեր, անմիջապես թևատակերից սկիզբ առնող լեցուն կրծքեր և կոնքերի չափսերին համապատասխան շքեղ հետույք, որն իր հերթին հանգչում էր չափից դուրս բարակ, սակայն միաժամանակ ամուր ոտքերի վրա, որոնց միջև պատճառական տեղից ներքև նկատելի էր բացվածքը։
Չի բացառվում, որ այն ժամանակ Մարիայի ոտքերը աննշան չափով ծուռ էին։ Ահա մշտապես կարմրությամբ պատված ձեռքերը ևս, ի տարբերություն լիովին ձևավորված ու համաչափ մարմնի, թվում էին մանկական, իսկ մատները՝ նրբերշիկի պես թմբլիկ։ Ձեռքերի չռվածությունից նա մինչև օրս էլ չի կարողացել ազատվել։ Դրա փոխարեն նրա սրունքները, որոնք սկզբում թափառում էին կոպիտ արշավային կոշիկների մեջ, ավելի ուշ՝ իմ խեղճ մայրիկի հազիվ թե նրան համապատասխանող հնաճաշակ պճնագեղ կոշիկների մեջ, չնայած նրանց համար վնասակար և գործածության մեջ եղած կոշիկներին, աստիճանաբար կորցրեցին մանկական կարմրությունը և հետաքրքրաշարժությունը՝ հարմարվելով լիովին ժամանակակից արևմտագերմանական և նույնիսկ իտալական արտադրական նմուշներին։
Մարիան շատ չէր խոսում, սակայն հաճույքով երգում էր ամանները լվանալիս և երկնագույն փաթեթներով մեկ կամ կես ֆունտ շաքար կշռելիս։ Երբ կրպակը փակում էին, և Մարիան կիրակի օրերին նույնպես իրականացնում էր հաշվարկները, եթե կարողանում էր գոնե կես ժամ հանգստի ժամանակ գտնել, ձեռքն էր վերցնում շրթնահարմոնը, որը նվիրել էր եղբայր Ֆրանցը, երբ նրան զորակոչեցին բանակ և ուղարկեցին Գրոս֊Բոշպոլ։
Մարիան իր հարմոնով նվագում էր գրեթե ամեն ինչ։ Զբոսաշրջիկների երգերը, որոնք նա սովորել էր ՍՆԴ֊ի երեկույթների ժամանակ, մեղեդիներ օպերաներից, շլյագերներ, որոնք նա լսել էր ռադիոյով կամ իր եղբայր Ֆրանցից՝ վերջինիս Զատկին մի քանի օրով Դանցիգ էր բերել ծառայողական գործուղումը։ Օսկարը դեռ հիշում է, որ Մարիան լեզվով ճպճպացնելով նվագում էր «Անձրևի կաթիլները», կարողանում էր իր հարմոնի միջից դուրս բերել «Երեկոն ինձ երգ պատմեց»֊ը՝ ամենևին էլ Զարա Լեանդերին չնմանվելով։ Սակայն երբ կրպակը փակված էր լինում, Մարիան ոչ մի անգամ իր գործիքը դուրս չէր հանում։ Նույնիսկ երբ կրպակում ոչ ոք չկար, նա երաժշտությունից ձեռնպահ էր մնում, նա մանկականին նմանվող կլորիկ բառերով գնապիտակներ և ապրանքների անվանական ցանկեր էր կազմում։ Եվ չնակած դժվար չէր նկատել, որ հատկապես նա էր գոծը վարում, որ հատկապես նա կարողացավ վերադարձնել գնորդների այն մասին, որն իմ խեղճ մայրիկի մահվանից հետո անցավ մրցակիցների կողմը, նա, նրանց նույնիսկ մեր հաճախորդները դարձնելով, պահպանեց Մացերատի հանդեպ իր հարգանքը, որը սահմանակցում էր ստորաքարշության հետ, ինչը հորս մոտ, որը միշտ հավատում էր իրեն, նույնիսկ շփոթմունքի ստվեր չէր առաջացնում։
«Վերջ ի վերջո, այդ ես եմ նրան վարձել ու սովորեցրել»․ այսպես էին հնչում նրա փաստարկները ի պատասխան կանաչի վաճառող Գրեֆի կամ Գրեթխեն Շեֆլերի ծաղրախայթոցների։ Նման պարզունակ տեսք ուներ այդ մարդու մտքերի ընթացքը, որը, ըստ էության զբաղվելով միայն սիրած գործով՝ եփել֊թափելով, դառնում էր առավել նրբազգաց, դյուրընկալ և այդ իսկ պատճառով՝ ուշադրության արժանի։ Քանզի իր ողջ ցանկությամբ հանդերձ՝ Օսկարը չի կարող ժխտել նրա կասելյան ձևով թթու դրած կաղամբով կողոսկրերը, նրա՝ շուռումուռ տալով տապակած վիեննական շնիցելը և գլխավորը՝ նրա սերուցքով ու ծովաբողկով ծածանները արժեր տեսնել, հոտոտել և ուտել։ Եթե նույնիսկ առևվտրի մասով նա Մացերատին քիչ բան կարող էր սովորեցնել, քանզի, նախ և առաջ, աղջիկն ի ծնե օժտված էր մանրածախ առևտրի համար գործարար հոտառությամբ, նախ և երկրորդ, անձամբ Մացերատը այնքան էլ չէր հասկանում վաճառասեղանի ետևի նրբությունները և պիտանի էր միայն շուկայում մեծածախ գնումների համար, դրա փոխարեն նա աղջկան սովորեցրեց եփել, շոգեխաշել և տապակել, որովհետև չնայած նա երկու տարի Շիդլիցում մի պետական ծառայողի տանը որպես աղախին ծառայելիս սովորել էր, սակայն գալով մեզ մոտ, նույնիսկ չէր կարողանում ջուր տաքցնել ինչպես հարկն է։
Արդեն շատ շուտով Մարիան կարող էր իրեն դրսևորել՝ ինչպես իմ խեղճ մայրիկի օրոք․ նա թագավորում էր խոհանոցում, նա հերթական կիրակնօրյա տապակայով բարձրանում էր մեկ աստիճան վերև, նա կարող էր խոհանոցում աման լվանալու ընթացքում ժամերով երանության մեջ գտնվել, նա ոտքի վրա էր անում գնումները, ինչը յուրաքանչյուր պատերազմական տարվա հետ ավելի ու ավելի դժվար էր դառնում, մեծածախ առևտրի շուկայում տարբեր ձեռնարկությունների հետ նախնական պատվերներ ու հաշվարկներ էր անում։ Բավական ճարպիկ նամակագրություն էր վարում հարկային վարչության հետ, ամեն երկու շաբաթը մեկ ձևավորում էր մեր ցուցափեղկը՝ կարելի է ասել, ոչ պարզունակ, այլ բավականին մեծ երևակայություն և ճաշակ ցուցաբերելով, պատասխանատվության մեծ զգացումով էր կատարում իր կուսակցական պարտականությունը և, քանի որ Մարիան անսասանորեն կանգնում էր վաճառասեղանի ետևում, ամբողջությամբ և լիովին ծանրաբեռնված էր։
Դուք կարող եք հարց տալ․ ինչի՞ համար են այս բոլոր մոտեցումները, երիտասարդ աղջկա կոնքերի, հոնքերի, ականջների բլթակների մանրամասն նկարագրությունները։ Ձեզ հետ համակարծիք լինելով՝ ես նույն կերպ, ինչպես և դուք, դատապարտում եմ նման մանրամասների մեջ մտնելը։ Իզուր չէ Օսկարը հաստատ համոզված, որ մինչև այս ժամանակը նրան հաջողվեց աղավաղել Մարիայի կերպարը և կամ ընդհանրապես սևացնել բոլոր ժամանակների համար։ Այդ իսկ պատճառով ևս մեկ, վերջին և ամեն ինչ բացատրող մանրամասն․ եթե բազմաթիվ անանուն քույրերից շեղվենք, ապա Մարիան Օսկարի առաջին սերն է եղել։
Ես գիտակցում էի այդ հանգամանքը, երբ մի հրաշալի օր արեցի այն, ինչը հաճախ չէի անում, իսկ հատկապես ինքս սկսեցի լսեկ թմբկահարությունը և չէի կարող չնկատել, թե ինչպես էր Օսկարը նորովի, ներթափանց և միաժամանակ խնամքով իր կիրքը վստահում֊հաղորդում թմբուկին։ Մարիան հաճույքով էր լսում թմբկահարությունը, սակայն ինձ այնքան էլ դուր չէր գալիս, երբ նա այդ ընթացքում դուրս էր հանում իր շրթհարմոնը, այլանդակ ձևով կնճռոտում ճակատը և իր պարտքն էր համարում նվագակցել ինձ։ Սակայն հաճախ գուլպաները նորոգելիս կամ շաքարը տոպրակների մեջ լցնելիս և կշռելիս՝ նա հանկարծ իջեցնում էր ձեռքերը, ինձ վրա փայտիկների արանքով լուրջ և ուշադիր հայացք էր նետում, ընդ որում՝ նրա դեմքը մնում էր բացարձակապես անվրդով և, նախքան ընդհատված աշխատանքը շարունակելը, հանկարծ փափուկ, կիսով չափ քնած շարժումով սահում էր իմ կարճ կտրած մազերի վրայով։
Օսկարը, ով ընդհանրապես ոչ մեկի հպումը, նույնիսկ ամենաքնքուշները, տանել չէր կարողանում, Մարիայի ձեռքը սահեցնում էր իր մազերի վրայով և այն աստիճան էր դրան տրվում, որ երբեմն արդեն գիտակցաբար թիթեղի վրա շոյանքի դրդող ռիթմեր էր թմկահարում։
Այս ամեն ասվածին ավելացրած՝ Մարիան ամեն երեկո ինձ անկողին էր մտցնում։ Նա հանում էր իմ հագուստը, լողացնում, օգնում էր, որ հագնեմ ներքնազգեստս, քնից առաջ ինձ հիշեցնում, որ պետք է մեկ անգամ ևս ջուր թափել՝ չնայած ուներ բողոքական հավատք, ինձ հետ աղոթում էր, ընթերցում էր «Հայր մեր»֊ը և «Ողջույն քեզ, կույս Աստվածամայր»֊ը, իսկ երբեմն նույնիսկ «Հիսուս, քեզնով եմ ապրում, Հիսուս, քեզ համար կմեռնեմ», ինչից հետո բարեհամբույր, քուն առաջացնող դեմքի արտահայտությամբ ծածկում էր ինձ։
Որքան էլ լավն էին լույսը հանգցնելուց առաջ այդ վերջին րոպեները, և նուրբ ակնարկով աստիճանաբար վերափոխում էր և «Հայր մերը», և «Հիսուս, դու իմ կյանքն ես»֊ը, և «Ողջույն քեզ, ծովային աստղ»֊ը, և «Սիրել Մարիային»֊ը․ յուրաքանչյուր երեկո քնի նախապատրաստությունները ինձ համար դարձել էին ծանրություն, կարելի է ասել, որ գրեթե սասանել էին իմ ինքնատիրապետումը՝ իմ վզին, ով բոլոր ժամանակներում ունակ էր եղել պահպանել իր դեմքը, փաթաթելով դեռահասների ու անվստահ երիտասարդների դավաճանական կարմրությունը։ Օսկարը ազնվորեն խոստովանում է, ամեն անգամ, երբ Մարիան սեփական ձեռքերով հանում էր իմ հագուստները, կանգնեցնում էր ցինկե լոգարանի մեջ և խավավոր թաթմանի օգնությամբ, խոզանակի ու օճառի օգնությամբ իմ կաշվի վրա հալեցնում էր թմբուկային օրվա փոշին ու քերում հեռացնում էր այն՝ մի խոսքով, ամեն անգամ, երբ իմ գիտակցությանն էր հասնում, որ ես, գրեթե տասնվեց տարեկանս, իմ ամբողջ գեղեցկությամբ մերկ մարմնով կանգնած եմ տասնյոթ տարեկան աղջկա առջև, իմ այտերը երկար ժամանակով լցվում էին վառ, այրվող կարմրությամբ։
Սակայն ամեն ինչից դատելով, Մարիան չէր նկատում, թե ինչպես է փոխվում իմ դեմքի գույնը։ Հնարավոր է, նա մտածում էր, որ ինձ այդ աստիճան խոզանակն ու խավավոր թաթմա՞նն են տաքացրել։ Թե՞, ինքն իրեն համոզում էր, որ Օսկարը հիգենիկ միջոցառումների պատճառով է այդպես կարմրատակել։ Թե՞ այնքան ամոթխած ու նրբազգաց էր, որ ամեն երեկոյի իմ կարմրության իրական պատճառը գուշակելով՝ ձևացնում էր, թե այն չի նկատում։ Մինչ օրս էլ ես ենթակա եմ այդ անսպասելի, թաքցնելուն չենթարկվող, երբեմն ամբողջ հինգ րոպե կամ ավելին տևող կարմրությանը։ Իմ հրձիգ Կոլյայչեկ պապիկի նման, որը բոսորանում էր հրշեջ աքլորի պես, հենց որ որևէ մեկը նրա ներկայությամբ արտասանում էր «լուցքի» բառը, իմ արյունը հոսում է դեպի այտերս, երբ ինչ֊որ մեկը, որի հետ պարտադիր չէ, որ ծանոթ լինեմ, իմ ներկայությամբ սկսում է խոսել փոքր երեխաների մասին, որոնց ամեն երեկոյան խավավոր թաթմանով ու խոզանակով շփում են լոգարանի մեջ։ Այդ ժամանակ Օսկարը սկսում է նմանվել հնդկացու, շրջապատողները ծիծաղում են, ինձ տարօրինակ, նույնիսկ ոչ լիովին նորմալ են անվանում, քանզի ինչ նշանակություն ունի շրջապատողների աչքում այն հանգամանքը, որ փոքրիկ երեխաներին օճառում են, քերում֊մաքրում են և խավավոր թաթմանով անցնում են նրանց բոլոր սրբազան տեղերի վրայով։
Սակայն Մարիան՝ բնության այդ զավակը, ամենևին չշփոթվելով, իմ ներկայությամբ իրեն թույլ էր տալիս անել ամենավտանգավոր կատակները։ Այսպես, օրինակ, նա ամեն անգամ, նախքան հյուրասենյակի ու ննջասենյակի հատակը լվանալը, պտտելով ազդրերի վրայից ներքև էր իջեցնում մետաքսյա գուլպաները, որոնք նրան նվիրել էր Մացերատը, և որոնք նա վախենում էր, որ կպատռի։
Մի անգամ շաբաթ օրը, արդեն փակելուց հետո, Մացերատը գնաց իր կուսակցական ինչ֊որ գործերով և մենք տանը մնացինք մենակ՝ Մարիան հանեց շրջազգեստն ու վերնաշապիկը ու մնաց մի վատորակ, սակայն խնամքով հարթուկված ներքնաշորի մեջ իմ կողքին՝ սեղանի մոտ, և սկսեց բենզինով շփել֊մաքրել շրջազգեստի, վիսկոզե վերնաշապիկի վրայի բծերը։
Եվ ինչպես ստացվեց, որ հենց նոր Մարիան հանեց վերնազգեստները, իսկ բենզինի հոտը ցնդեց, և նրանից հաճելի, պարզունակ հմայքով վանիլի հոտ էր գալիս։ Արդյոք նա իրեն չէ՞ր շփում այդ համեմունքով։ Թե՞ գոյություն ունեին նման բուրմունքով էժանագին օծանելիքներ։ Թե՞ դա նրա սեփական հոտն էր, որը հատուկ էր նրան այնպես, ինչպես ոմն ֆրաու Քատերի վրայից մշտապես փչում էր անուշադրի հոտը, ինչպես իմ Կոլյայչեկ տատիկը իր շրջազգեստների ներսում մշտապես պահպանում էր փոքր֊ինչ կծված յուղի հոտը։ Օսկարը, որը ցանկանում էր ամեն ինչում հասնել էությանը, զբաղվեց վանիլի խնդրով։ Այսպիսով Մարիան վանիլով չէր շփվում։ Նա ուղղակի բուրում էր վանիլի բուրմունքով։ Ավելին, ես մինչ օրս էլ համոզված եմ, որ Մարիան այդ բուրմունքի առկայության մասին նույնիսկ չէր էլ գիտակցում․ չէ՞ որ երբ կիրակի օրերին կարտոֆիլի շիլայի վրա բուսական յուղ լցրած ծաղկակաղամբով հորթի տապակա մատուցելուց հետո մեզ մոտ, սեղանի վրա երերում էր վանիլային պուդինգը, երերում էր այն պատճառով, որ ես կոշիկով հարվածել էի սեղանի ոտին՝ Մարիան, որը վրան մրգահյութ լցրած մանրաձավարից պատրաստված պուդինգ էր պաշտում, պուդինգից ուտում էր շատ քիչ և այն էլ առանց որևիցե ցանկության, այն դեպքում, երբ Օսկարը մինչև օրս էլ բառի բուն իմաստով սիրահարված է այդ ամենահասարակ և, հավանաբար, գոյություն ունեցող բոլոր պուդինգներից ամենաանհամն։
Քառասունի հուլիսին, այն բանից հետո, երբ արտակարգ տեղեկատվությունները մեզ հաղորդեցին ֆրանսիական արշավի շտապողական֊հաղթական ավարտի մասին, Բալթիկ ծովի ափին սկսվեց լողանալու սեզոնը։ Մինչ Մարիայի եղբայր Ֆրանցը, որը ավագ եֆրեյտոր էր դարձել, Փարիզից մեզ առաջին բացիկներն էր ուղարկում, Մացերատը և Մարիան միասին որոշեցին, որ Օսկարին պետք է տանել լողափ, քանի որ ծովի օդը նրա համար անկասկած օգտակար կլինի։ Ճաշի ընդմիջման ժամանակ, իսկ կրպակը փակ էր լինում մեկից երեքը, Մարիան, ըստ նախատեսվածի, ինձ պետք է տաներ Բրոզենյան լողափ, իսկ եթե նա նույնիսկ մինչև չորսը ուշանա, ասում էր Մացերատը, դա ևս դժբախտություն չէ, ինքը դեմ չէ բազմազանության համար երբեմն կանգնել վաճառասեղանի ետևում, երևալ գնորդների աչքին։
Օսկարի համար ձեռք բերեցին կապույտ լողազգեստ, որի վրա խարիսխ էր կարված, իսկ Մարիան արդեն իր կարմիր եզրերով կանաչը ուներ, այն նրան քույրը՝ Հուստան էր նվիրել առաջին հաղորդության կապակցությամբ։ Լողափնյա պայուսակի մեջ դեռ իմ մայրիկի ժամանակներից գտնվեց սպիտակ ու բրդոտ լողախալաթ, որը մայրիկիս մահից հետո նույն ձևով մնացել էր, իսկ խալաթին ամենաանհրաժեշտ ձևով ավելացան փոքրիկ դույլը, բահիկը և ամենազանազան կաղապարիկները։ Մարիան պայուսակն էր տանում։ Թմբուկը տանում էի ես ինքս։
Օսկարը թեթևակի վախենում էր տրամվայով անցնել Զասպեի գերեզմանատան կողքով։ Հնարավոր է, որ նրան հարկ էր զգուշանալ, որ այդ համր ու այնուհանդերձ այդչափ պերճախոս վայրի տեսքը կարող է փչացնել նրա առանց այն էլ ոչ այնքան եռանդագին լողանալու տրամադրությունը։ Օսկարը ակամա հարց էր տալիս իրեն, թե ինչպես կպահի իրեն Յան Բրոնսկու ոգին, երբ նրա հոգեառը զնգացնող տրամվայով ամառային թեթև հագուստով անցնի նրա գերեզմանի կողքով։
Իններորդը կանգ առավ, մեքենավարը բարձր գոռաց․ «Զասպե»։ Ես կենտրոնացած Մարիայի կողքով նայում էի այնտեղ, որտեղ փռված էր Բրոյզենը և որտեղից, չափսերով դանդաղ մեծանալով, լողալով գալիս է հանդիպակաց տրամվայը։ Միայն թե հայացքս չկտրեմ։ Եվ կամ ի՞նչ կարելի է այնտեղ տեսնել։ Ծովափնյա դալուկ սոճիները, հյուսված ժանգոտ ցանկապատերը, թեքված գերեզմանաքարերի խառնաշփոթը, որոնց վրայի գրությունները կարող էին կարդալ թերևս միայն ծովափնյա ուղտափուշն ու խուլ վարսակը։ Ավելի լավ է հայացքը բաց պատուհանով ուղղել դեպի վեր, ահա շաչում են ցնփոր Յու֊52֊ները, ինչպես կարող են շաչել միայն երեքշարժիչանի ինքնաթիռներն ու մեկ էլ շատ յուղոտ ճանճերը։
Զանգ, և մենք տեղից շարժվեցինք, ու հանդիպակաց տրամվայը փակեց մեր պատուհանները։ Սակայն կցորդի անցնելուց անմիջապես հետո իմ գլուխը ակամա շրջվեց, ես ամբողջությամբ տեսա լքված գերեզմանատունը և հյուսիսային պատի մի կտորը, մարտական տեսքով սպիտակ գիծը, որը չնայած ստվերի մեջ էր, սակայն, միևնույն է, այն դժնակ էր․․․
Իսկ հետո այդ տեղը անցանք ու մոտեցանք Բրոյզենին, և ես կրկին կարող էի նայել Մարիային։ Նա իրենով էր լցրել թեթև, ծաղկավոր ամառային շրջազգեստը։ Թմբլիկ, փայլող վիզը, որն անրակների մասում ներսից առատորեն սնված էր ճարպով, փաթաթված էր մեկը մյուսին հենված փայտե ուլունքների խիտ կարմիր բալերով, դրանք բոլորը միատեսակ չափսի էին և ցուցադրում էին իրենց ճաքճքվող հասունությունը։ Եվ ինչպե՞ս դա եղավ, աչքի՞ս երևաց, թե՞ իրականում գրկեցի այն։ Օսկարը փոքր֊ինչ կռացավ, այո, Մարիան լողափ գնալիս իր հետ էր վերցրել վանիլի հոտը, ռունգերով խորը ներշնչեց բուրմունքը և ինչ֊որ մի ժամանակահատված հաղթահարեց քայքայվող Յան Բրոնսկու մասին հիշողությունը։ Լեհական փոստատան պաշտպանությունը դարձավ պատմություն, դարձավ ավելի շուտ, քան նրա պաշտպանների միսը պոկվեց ոսկորից։ Իսկ Օսկար փրկվածի քթի մեջ բացարձակապես այլ հոտեր էին թագավորում, քան նրանք, որպիսին կարող էր արձակել նրա՝ մի ժամանակ այդքան պերճաշուք, իսկ այժմ նեխող ենթադրայլ հայրը։
Բրոյզենում Մարիան մեկ ֆունտ բալ գնեց, ձեռքիցս բռնեց՝ նա գիտեր, որ Օսկարը թույլ է տալիս միայն իրեն, և ափամերձ սոճիների միջով ինձ ու իրեն տարավ դեպի լողափ։ Չնայած իմ գրեթե տանսվեց տարեկան հասակին՝ ինձ ներս թողեցին կանացի բաժանմունք։ Ջրի ջերմաստիճանը՝ տանութ, օդինը՝ քսանվեց, քամին՝ արևելյան, առանց տեղումների՝ գրված էր սև տախտակի վրա, փրկարար կայանի ցուցատախտակի մոտ, որի վրա խեղդվածներին վերակենդանացնելու հրահանգներ էին փակցված՝ աններդաշնակ ու հնաոճ նկարներով։ Բոլոր ջրախեղդ եղածների հագին զոլավոր լողազգեստներ էին, բոլոր փրկարարները՝ բեղավոր, իսկ նենգ ու վտանգավոր ջրի վրա լողում էի ծղոտե գլխարկները։
Լողափի ոտաբոբիկ տեսչուհին գնում էր առջևից և, կածես մի ոմն մեղսագործուհի, գոտկապատվել էր թոկով, որից կախված էր մի հսկայական բանալի, որը համապտասխանում էր բոլոր խցիկներին։ Փայտե կամրջակներ։ Կամրջակների երկյանքով՝ ճաղաշարեր։ Բոլոր դռների երկայնքով՝ չոր կոկոսե ուղեգորգ։ Մեզ հատկացրեցին համար հիսուներեք խցիկը։ Տաք ու չոր տախտակե պատեր՝ այն բնական կապտասպիտակ գույնի, որը ես թերևս կանվանեի խամրած։ Պատուհանի մոտ՝ հայելի, որն արդեն նույնիսկ ինքն իրեն լուրջ չէր ընկալում։ Սկզբում պետք է հանվեր Օսկարը։ Ես էլ, դեմքով դեպի պատը շրջված, հանվեցի և այդ ընթացքում միայն մեծագույն տհաճությամբ ընդունեցի կողմնակի օգնությունը։ Հետո Մարիան իրեն բնորոշ գործարար ջիղով ինձ շրջեց, ինձ մեկնեց նոր լողազգեստը և ոչինչ հաշվի չառնելով, ինձ ստիպեց խցկվել կիպ գրկող բրդի մեջ։ Ուսակապերս նոր կոճկած՝ նա ինձ արդեն նստեցրեց նստարանի վրա, որը գտնվում էր խցիկի ետին պատի մոտ, ծնկներիս նետեց թմբուկն ու փայտիկները և արագ, ուժեղ շարժումներով սկսեց իր վրայից հանել հագուստը։
Սկզբում ես այնպես, միայն մի քիչ թմբկահարեցի, հետո հաշվեցի հատակի վրայի բոլոր ոստերը, իսկ հետո դադարեցի և՛ հաշվելը, և՛ թմբկահարելը։ Ես ոչ մի կերպ չէի կարողանում հասկանալ, թե ինչ պատճառով Մարիան ծիծաղելիորեն շուրթերը առաջ գցելով, ուղիղ շվշվացնում էր իմ դիմաց․ հագից հանելով կոշիկները, հանելով կարճ գուլպաները՝ նա երկու բարձր, երկու ցածր ձայնաստիճան սուլեց, նա սուլում էր ինչպես գարեջուր կրողը, վրայից հանելով գույնզգույն կտորը, կախեց, շվվացնելով հանեց ներքևի երկար շրջազգեստի վրայից հագած շրջազգեստը, թույլ տվեց, որ կրծկալը ընկնի և դեռ էլի, այդպես էլ մեղեդին չգտնելով, ուժերի լարումով շվացնում էր, մինչև ծնկները իջեցնելով իր վարտիքը, որը, ճիշտն ասած, ոչ մի վարտիք էլ չէր, այլ սպորտային կարճ շալվար։ Այն գցեց ոտքերի վրա, կոլոված շալվարի միջից դուրս եկավ, և ձախ ոտի մատներով շալվարը նետեց մի այնկյուն։
Մարիան Օսկարին վախեցրեց իր եռանկյունիով, որը պատված էր մազերով։ Իր խեղճ մայրիկի ժամանակներից ի վեր նա գիտեր, որ ներքևի մասում կանայք մազազուրկ չեն, սակայն չէ՞ որ Մարիան կին չէր այն իմաստով, որով իր մայրիկը կին էր ներկայանում Մացերատին կամ Յան Բրոնսկուն։
Եվ այստեղ ես անհապաղ ճանաչեցի նրան։ Ցասումը, ամոթը, վրդովմունքը, ափսոսանքի զգացումը և լողազգեստիս տակ սկսված իմ ցնցուղիկի կիսով չափ հետաքրքրաշարժ, կիսով չափ ցավագին փայտացումը ստիպեցին հանուն այդ նոր ի հայտ եկած փայտիկի մոռանալ և՛ թմբուկը, և՛ թմբուկի փայտիկները։
Օսկարը վեր թռավ և նետվեց դեպի Մարիան։ Աղջիկը նրան ընդունեց իր մազերի մեջ։ Նա իր դեմքին թույլ տվեց սերտաճել այդ մազերի հետ։ Մազերը սերտաճեցին նրա շուրթերի միջև։ Մարիան ծիծաղեց, ցանկացավ նրան հեռացնել, իսկ ես էլ ավելի էի կլանում նրան իմ մեջ։ Ես ընկել էի վանիլային բուրմունքի հետքի վրա։ Մարիան չէր դադարում ծիծաղել։ Նա ինձանից իր վանիլը չէր խլում, հավանաբար, դա զվարճացնում էր նրան, զուր չէ, որ նա չէր դադարում ծիծաղել։ Միայն այն ժամանակ, երբ իմ ոտքերը սայթաքեցին և իմ սահումը նրան ցավ պատճառեց, որովհետև ես այդպես էլ բաց չթողեցի նրա մազերը, իսկ միգուցե այդ նրանք ինձ բաց չթողեցին, միայն երբ վանիլը իմ աչքերից արտասուքներ դուրս մղեց, երբ ես առա ոչ թե վանիլի, այլ, ասենք, աղվեսի կամ մի ինչ֊որ նույնչափ խայթող հոտ, միայն թե ոչ վանիլի, երբ այդ հողեղեն հոտը, որը Մարիան թաքցնում էր իր վանիլի տակ, իմ ճակատին մեխեց նեխող Յան Բրոնսկուն և մնացած ողջ կյանքի համար ինձ թունավորեց կողմնակի համով, որն անցավ, միայն երբ ես նրան բաց թողեցի։ Օսկարը ետ սահեց խցիկի խամրած ներկով ներկված տախտակների վրա և չդադարեց լաց լինել, նույնիկ երբ Մարիան, արդեն կրկին ծիծաղելով, նրան բարձրացրեց, գրկեց, շոյեց և սեղմեց հենց այն նույն բալերից պատրաստված փայտե վզնոցին, որն իր վրա էր պահպանել որպես հագուստի միակ պարագա։
Գլուխը թափ տալով՝ նա իր մազերը հավաքեց իմ շուրթերի վրայից և զարմացած արտաբերեց․
― Այ թե դեմք ես դու, խցկվում ես ինքդ էլ չգիտես թե ուր, իսկ հետո դեռ լաց էլ ես լինում։