Changes
/* IX */
===IX===
Տիրեց ընդհանուր լռություն. բոլորը նայում էին իշխանին, կարծես չհասկանալով նրան և չուզելով հասկանալ։ Գանյան վախից քարացավ։
Նաստասյա Ֆիլիպովնայի գալուստը, և հատկապես այն րոպեին, բոլորի համար ամենատարօրինակ ու հոգսաշատ անսպասելիություն էր։ Հենց թեկուզ այն, որ Նաստասյա Ֆիլիպովնան շնորհ էր բերում առաջին անգամ, մինչև հիմա նա իրեն այնքան գոռոզ էր պահում, որ Գանյայի հետ խոսելիս նույնիսկ ցանկություն չէր հայտնում ծանոթանալու նրա հարազատների հետ, իսկ ամենավերջին ժամանակ նույնիսկ բոլորովին չէր հիշատակում նրանց մասին, կարծես նրանք գոյություն չունեին աշխարհի երեսին։ Գանյան թեև մասամբ ուրախ էր, որ հեռանում էր իրեն գլխացավանք պատճառող այդպիսի խոսակցությունը, բայց և այնպես նրա այդ գոռոզությունը իր սրտում հաշվի էր առել։ Համենայն դեպս նրանից սպասում էր ավելի շուտ ծաղր ու խայթոցներ իր ընտանիքի հասցեին, և ոչ թե այցելություն. նա հաստատ գիտեր, որ Նաստասյա Ֆիլիպովնային հայտնի է ամեն բան, ինչ տեղի է ունենում Գանյայի տանը նրա նշանդրեքի կապակցությամբ և այն, թե ինչ հայացքով են նայում Նաստասյա Ֆիլիպովնային Գանյայի հարազատները։ Նրա այցելությունը, _հիմա_, պատկերը ներելուց հետո և իր ծննդյան օրը, այն օրը, երբ նա խոստացել էր վճռել Գանյայի բախտը, նշանակում էր համարյա բուն այդ վճիռը։
Տարակուսանքը, որով բոլորը նայում կին իշխանին, երկար չտևեց. Նաստասյա Ֆիլիպովնան հյուրասենյակի դռանը հայտնվեց ինքը, և նորից, սենյակ մտնելիս, թեթևակի բոթեց իշխակին։
— Վերջապես հաջողվեց ներս մտնել... այդ ինչո՞ւ եք զանգակը կապում,— զվարթ ասաց նա, ձեռքը մեկնելով Գանյային, որը թափով նետվեց դեպի նա։— Այդ ինչո՞ւ է ձեր դեմքն այդպես այլայլված։ Դե, ծանոթաքրեք ինձ, խնդրեմ...
Գլուխը բոլորովին կորքրած՝ Գանյան նրան ներկայաքրեց նախ Վարյային, և երկու կանայք, նախքան ձեռք կմեկնեին միմյանց, տարօրինակ հայացքներ փոխանակեցին։ Նաստասյա Ֆիլիպովնան, ասենք, ծիծաղում էր և քողարկվում էր ուրախությամբ, բայց Վարյան չէր ուզում քողարկվել և նայում էր մռայլ ու անքթիթ, նույնիսկ ժպիտի նշույլ, որ արդեն պահանջում էր ուղղակի քաղաքավարությունը, չերևաց նրա դեմքին։ Գանյան քարաքավ. համոզելն արդեն ավելորդ էր և ժամանակ չկար, և նա Վարյայի վրա մի այնպիսի սպառնալից հայացք գքեց, որ սա այդ հայացքի ուժից հասկացավ, թե եղբոր համար ինչ արժեր այդ րոպեն։ Այստեղ նա, կարծես, որոշեց զիջել նրան և թեթևակի ժպտաց Նաստասյա Ֆիլիպովնային։ (Նրանք ընտանիքում բոլորը դեռևս շատ էին սիրում միմյանց)։ Գործը որոշ չափով շտկեց Նինա Ալեքսանդրովնան, որին Գանյան, վերջնականապես շփոթվելով, ներկայաքրեց քրոջից հետո և նույնիսկ առաջինը նրան մոտ տարավ Նաստասյա Ֆիլիպովնային։ Բայց հազիվ էր Նինա Ալեքսանդրովնան հասցրել իր «առանձնահատուկ բավականության» մասին սկսել, երբ Նաստասյա Ֆիլիպովնան, մինչև վերջ չլսելով նրան, արագ դարձավ Գանյային և, նստելով (դեռևս առանց հրավերի) լուսամուտի անկյունում դրած փոքրիկ բազմոցին, բաքականչեց.
— Իսկ ո՞ւր է ձեր կաբինետը։ Եվ... և ո՞ւր են կենվորները։ Չէ՞ որ դուք կենվորներ եք պահում։
Գանյան սարսափելի շիկնեց և կակազելով ինչ-որ բան ուզեց պատասխանել, բայց Նաստասյա Ֆիլիպովնան անմիջապես ավելացրեց.
― Որտե՞ղ կարելի է այստեղ կենվորներ պահել։ Դուք կաբինետ էլ չունեք, իսկ դա ձեռնատո՞ւ է,— հանկարծ դարձավ նա Նինա Ալեքսանդրովնային։
― Մի քիչ հոգսաշատ է,— պատասխանեց նա,— իհարկե, օգուտ պետք է լինի։ Ի դեպ, մենք դեռ նոր ենք...
Բայց Նաստասյա Ֆիլիպովնան արդեն նորից չէր լսում, նա նայում էր Գանյային, ծիծաղում ու բղավում նրան.
― Այդ ի՞նչ դեմք ունեք։ Օ, աստված իմ, ի՜նչ դեմք է այս րոպեիս ձեր դեմքը։
Անցավ այդ ծիծաղի մի քանի վայրկյանը, և Գանյայի դեմքն իրոք շատ աղավաղվեց. նրա փայտացումը, նրա կոմիկական, վեհերոտ շփոթվածությունը հանկարծ չքացավ, բայց նա սարսափելի գունատվեց, շրթունքները ջղաձգությունից ծռմռվեցին, նա լուռ, սևեռուն ու վատ հայացքով, անքթիթ նայում էր իր հյուրի երեսին, որը շարունակում էր ծիծաղել։
Այստեղ մի ուրիշ դիտող էլ կար, որը Նաստասյա Ֆիլիպովնային տեսնելով, նույնպես դեռ չէր սթափվել իր համարյա քպրացած վիճակից, բայց նա թեև «գերանի պես» տնկված էր իր առաջվա տեղում, հյուրասենյակի դռան մեջ, այնուամենայնիվ կարողացավ նկատել Գանյայի դալկությունն ու դեմքի չարորակ փոփոխությունը։ Այդ դիտորդը իշխանն էր։ Համարյա վախեցած, նա հանկարծ մեքենայորեն առաջ շարժվեց։
— Ջուր խմեցեք,— շշնջաց նա Գանյային։— Եվ այդպես մի նայեք...
Երևում էր, որ նա այդ ասաց առանց որևէ հաշվի, առանց որևէ հատուկ մտքի, առաջին մղումով, բայց նրա բառերը արտակարգ ազդեցություն գործեցին։ Թվում է, Գանյայի ողջ զայրույթը հանկարծ շուռ եկավ իշխանի վրա. նա բռնեց իշխանի ուսը և նայում էր նրան լուռ, քինոտ ու ատելությամբ, կարծես անկարող մի բառ արտասանելու։ Ընդհանուր հուզում առաջացավ, Նինա Ալեքսանդրովնան նույնիսկ թեթևակի ճիչ արձակեց, Պտիցինը անհանգստացած առաջ շարժվեց, դռան մեջ հայտնված Ֆերդիշչենկոն ու Կոլյան զարմացած կանգ առան, միայն Վարյան էր առաջվա պես նայում աչքի տակով, բայց ուշադիր հետևելով։ Նա չէր նստել, այլ կանգնած էր կողքանց, մոր մոտ, ձեռները կրծքին ծալած։
Բայը Գանյան իսկույն, համարյա իր շարժման առաջին իսկ րոպեին, սթափվեց և ջղային քրքջաց։ Նա լիովին ուշքի եկավ։
— Այդ ի՞նչ է, իշխան, դուք բժի՞շկ եք,— բացականչեց նա որքան կարող էր ուրախ ու պարզասիրտ,— նույնիսկ վախեցրեց ինձ. Նաստասյա Ֆիլիպովնա, կարելի է ներկայացնել ձեզ, սա չափազանց թանկագին սուբյեկտ է, թեև ես ինքս էլ ընդամենը այս առավոտվանից եմ ծանոթ։
Նաստասյա Ֆիլիպովնան տարակուսած նայում էր իշխանին։
— Իշխա՞ն։ Նա իշխա՞ն է։ Երևակայեցեք, իսկ ես քիչ առաջ, նախասենյակում, նրան լակեյի տեղ դրի և ուղարկեցի այստեղ ղեկուցելու։ Հա՜֊հա՜֊հա՜։
— Վնաս չունի, վնաս չունի,— վրա բերեց Ֆերդիշչենկոն, հապճեպ մոտ գալով և ուրախանալով, որ սկսեցին ծիծաղել,— վնաս չունի, se non è vero...<ref>Եթե նույնիսկ սխալ է (ֆրանս․)։</ref>
— Եվ նույնիսկ, կարծեմ, հայհոյեցի ձեզ, իշխան։ Ներեցեք, խնդրեմ։ Ֆերդիշչենկո, դո՞ւք ինչպես եք այստեղ հայտնվել այս ժամին։ Ես կարծում էի, գոնե ձեզ այստեղ չեմ գտնի։ Ո՞վ է։ Ի՞նչ իշխան։ Մի՞շկին,— կրկին հարցրեց նա Գանյային, որն այդ ժամանակ դեռ շարունակում էր բռնել իշխանի ուսը, և կարողացել էր ներկայացնել նրան։
— Մեր կենվորն է,— կրկնեց Գանյան։
Ակներևաբար իշխանին ներկայացնում էին որպես ինչ֊որ հազվագյուտ (և բոլորի համար կեղծ վիճակից դուրս գալու համար պետքական) բան, համարյա խոթում էին դեպի Նաստասյա Ֆիլիպովնան, իշխանը նույնիսկ պարզ լսեց «ապուշ» բառը, որն իր հետևում շշնջաց կարծես թե Ֆերդիշչենկոն, Նաստասյա Ֆիլիպովնային ի պարզաբանումն։
— Ասացեք, հապա ինչո՞ւ քիչ առաջ կարծիքս չփոխեցիք, երբ ես այնպես սարսափելի... սխալվեցի ձեր նկատմամբ,— շարունակում էր Նաստասյա Ֆիլիպովնան, անպատկառորեն ոտից գլուխ ուշադիր զննելով իշխանին. նա անհամբեր սպասում էր պատասխանի, կարծես լիովին համոզված, որ պատասխանն այնքան հիմար կլինի, որ անհնար կլինի չծիծաղել։
— Ես զարմացա, ձեզ այդպես հանկարծ տեսնելով քրթմնջաց իշխանը։
— Իսկ ինչպե՞ս իմացաք, որ այդ ես եմ։ Առաջ որտե՞ղ եք տեսել ինձ։ Այս ի՞նչ է, կարծես թե իրոք ես նրան մի տեղ տեսել եմ։ Եվ թույլ տվեք ձեզ հարցնել, ինչո՞ւ քիչ առաջ տեղում քարացաք։ Իմ մեջ ի՞նչ կա այդպես քարացնող։
— Դե, հը՛, դե՛,— շարունակում էր ծամածռություններ անել Ֆերդիշչենկոն,― դե, հը՛, դե։ Օ, տեր իմ, ինչեր ասես չէի ասի ես այդպիսի հարցին ի պատասխան։ Դե, հը՛․․․ Որ այդպես է, անտաշի մեկն ես դու, իշխան։
— Ես էլ ձեր տեղը լինեի, ինչեր ասես կասեի,— ծիծաղեց իշխանը Ֆերդիշչենկոյին,— քիչ առաջ ձեր նկարը ինձ զարմացրեց,― շարունակեց նա դառնալով Նաստասյա Ֆիլիպովնային,— հետո ձեր մասին Եպանիչինների հետ եմ խոսել... Իսկ վաղ առավոտյան, դեռ նախքան Պետերբուրգ մտնելս, գնացքում ձեր մասին շատ բաներ պատմեց Պարֆեն Ռոգոժինը․․․ Եվ այն րոպեին էլ, երբ դուռը բաց արի ձեր առաջ, նույնպես ձեր մասին էի մտածում, իսկ այդ ժամանակ հանկարծ հայտնվեցիք դուք։
— Իսկ ինչպե՞ս ճանաչեցիք, որ այդ ես եմ։
— Պատկերից և...
— Մեկ է՞լ։
— Մեկ էլ նրանից, որ ձեզ հենց այդպես էի պատկերացնում... Ես էլ կարծես մի տեղ տեսել եմ ձեզ։
— Որտե՞ղ։ Որտե՞ղ։
— Ես ձեր աչքերը իսկապես մի տեղ տեսել եմ... Բայց այդ չի կարող պատահել։ Ես դա այնպես... Ես այստեղ երբեք չեմ էլ եղել։ Գուցե երազում...
— Այ քեզ իշխա՜ն,— թզավեց Ֆերդիշչենկոն։― Ոչ, ես իմ se non è vero֊ն ետ եմ վերցնում։ Ի դեպ... ի դեպ, ախր այդ ամենը նա ասում է անմեղությունի՜ց,― ավելացրեց նա ափսոսանքով։
Իշխանն իր մի քանի նախադասությունն ասաց անհանգիստ ձայնով, ընդհատումներով և հաճախակի շունչը ետ բերելով։ Նրա մեջ ամեն ինչ արտահայտում էր անասելի հուզմունք։ Նաստասյա Ֆիլիպովնան նրան նայում էր հետաքրքրությամբ, բայց արդեն չէր ծիծաղում։ Հենց այդ րոպեին իշխանի ու Նաստասյա Ֆիլիպովնայի շուրջը խիտ խռնված բազմության հետևից լսվող մի նոր ու բարձր ձայն, այսպես ասած, ետ բացեց ամբոխին ու նրան բաժանեց երկու մասի։ Նաստասյա Ֆիլիպովնայի առաջ կանգնած էր ընտանիքի հայրն ինքը, գեներալ Իվոլգինը։ Նա ֆրակով ու մաքուր կրծկալով էր։ Բեղերը ներկած էին...
Դրան արդեն Գանյան չէր կարող դիմանալ։
Նա, որ կասկածամտության, սևամաղձության աստիճան ինքնասեր ու սնափառ էր, որ այս ամբողջ երկու ամիսը գեթ որևէ հենակետ էր որոնում, որի վրա կարողանար հենվել որքան կարելի է վայելուչ և իրեն ներկայացնել որքան կարելի է ազնիվ, որ զգում էր, թե իր ընտրած ուղու մեջ դեռ նորելուկ է և, թերևս, չդիմանա. վերջապես, որ իր տանը, որտեղ բռնակալ էր, հուսահատությունից վճռել էր լինել լիակատար լկտի, բայց չէր համարձակվում սիրտ անել Նաստասյա Ֆիլիպովնայի առաջ, որը մինչև վերջին րոպեն նրան մոլորեցնում էր և անողոքաբար գերակշռությունն իր ձեռքին պահում, որ «անհամբեր աղքատ» էր հենց Նաստասյա Ֆիլիպովնայի արտահայտությամբ, որը արդեն հասցրել էին Գանյայի ականջին, նա, որ երդվել էր բոլոր երդումներով հետագայում այդ բոլորը մի լավ հիշեցնել Նաստասյա Ֆիլիպովնային և միաժամանակ երբեմն ինքն իր մեջ երեխայաբար երազում էր ծայրերը միացնել ու հաշտեցնել բոլոր հակասությունները, նա հիմա պիտի ճաշակեր այդ սարսափելի բաժակը ևս, և, գլխավորը, մի այնպիսի՜ րոպե։ Եվս մի չնախատեսված, բայց ամենասարսափելի խոշտանգում սնափառ մարդու համար. նրան բաժին ընկավ իր իսկ տանը իր հարազատների համար շիկնելու տանջանքը։ «Վերջապես, արժե՞ արդյոք այս ամենին վարձատրությունն ինքը»,— այդ վայրկյանին անցավ Գանյայի մտքով։
Հենց այդ րոպեին տեղի էր ունենում այն, ինչ այդ երկու ամիսը նա տեսնում էր երազում միայն գիշերները, կոշմարի ձևով և սարսափից սառեցնում, ամոթից այրում. վերջապես տեղի ունեցավ իր ծնողի և Նաստասյա Ֆիլիպովնայի ընտանեկան հանդիպումը։ Նա երբեմն ծաղրելով ու գրգռելով իրեն, փորձում էր պատկերացնել գեներալին ամուսնական ծիսակատարության ժամանակ, բայց երբեք ընդունակ չէր լինում մինչև վերջ հասցնել տանջալից պատկերը և շուտով մի կողմ էր նետում։ Գուցե նա անսահման չափազանցնում էր դժբախտությունը, բայց սնափառ մարդկանց մոտ միշտ այդպես է լինում։ Այդ երկու ամսում երկար խորհելուց հետո նա կարողացել էր որոշում ընդունել և իրեն խոսք էր տվել ինչպես ուզում է լինի՝ մի կերպ կրճատել իր ծնողին, թեկուզ առժամանակ, և եթե հնարավոր է, նույնիսկ ստիպել, որ հեռանա Պետեբբուրգից, մայրը դրան համաձայն լինի, թե ոչ։
Տասը րոպե առաջ, երբ ներս մտավ Նաստասյա Ֆիլիպովնան, նա այնպես էր զարմացել ու շշմել, որ բոլորովին մոռացել էր Արդալիոն Ալեքսանդրովիչի՝ այստեղ հայտնվելու հնարավորությունը և ոչ մի կարգադրություն չէր արել։ Եվ ահա գեներալն այստեղ է, բոլորի առաջ, այն էլ հանդիսավոր ձևով պատրաստված և ֆրակով, և հենց այն ժամանակ, երբ Նաստասյա Ֆիլիպովնան «միայն առիթ է որոնում, որպեսզի Գանյայի ու նրա տնեցիների գլխին ծաղրանք տեղա»։ (Դրանում նա համոզված էր)։ Եվ իսկապես, ի՞նչ է նշանակում նրա այս այցելությունը, եթե ոչ ծաղր։ Նրա մոր և քրոջ հետ բարեկամանալո՞ւ, թե նրա իսկ տանը նրանց վիրավորելու է եկել։ Բայց նայելով, թե ինչպես էին տեղավորվել երկու կողմերը, արդեն կասկած լինել չէր կարող, նրա մայրն ու քույրը նստել էին մեկուսի վարկաբեկվածների պես, իսկ Նաստասյա Ֆիլիպովնան կարծես նույնիսկ մոռացել էր, որ նրանք իր հետ նույն սենյակում են... Եվ եթե իրեն այդպես է պահում, իհարկե, իր նպատակն ունի։
Ֆերդիշչենկոն բռնեց գեներալին ու մոտեցրեց նրան։
— Արդալիոն Ալեքսանդրովիչ Ւվոլգին,― արժանապատվությամբ արտասանեց առաջ խոնարհված ու ժպտացող գեներալը,— ծեր դժբախտ զինվոր և հայրն ընտանիքի, որը երջանիկ է իր մեջ առնել այսպիսի սքանչելի...
Նա չավարտեց․ Ֆերդիշչենկոն արագությամբ նրա հետևից մի աթոռ դրեց, և գեներալը, որի ոտները փոքր-ինչ թուլացած էին հետճաշյա այդ րոպեին, ուղղակի շրմփաց, կամ, ավելի լավ է ասել, ընկավ աթոռին, բայց դա, ի դեպ, նրան չշփոթեցրեց։ Նա տեղավորվեց ուղիղ Նաստասյա Ֆիլիպովնայի դիմաց և հաճելի ծամածռությամբ, դանդաղ ու էֆեկտով, նրա մատիկները մոտեցրեց իր շրթունքներին։ Առհասարակ բավական դժվար էր գեներալին շփոթեցնելը։ Նրա արտաքինը, բացի որոշ փնթիությունից, դեռևս բավականաչափ վայելուչ էր, որն ինքը շատ լավ գիտեր։ Առաջ առիթ էր ունենում լինել և շատ լավ հասարակության մեջ, որտեղից նրան վերջնականապես արտաքսեցին ընդամենը մի երկու֊երեք տարի առաջ։ Հենց այդ ժամանակից էլ նա արդեն չափազանց անզուսպ կերպով անձնատուր եղավ իր որոշ թուլություններին, բայց մինչև հիմա էլ նա պահպանում էր ճարպիկ ու հաճելի վարվելաձևը։ Թվում է, Նաստասյա Ֆիլիպովնան սաստիկ ուրախացավ Արդալիոն Ալեքսանդրովիչի հայտնվելուն, որի մասին, իհարկե, գիտեր լսածով։
— Լսել եմ, որ իմ որդին...— սկսեց Արդալիոն Ալեքսանդրովիչը։
— Այո, ձեր որդի՜ն։ Դուք էլ լավն եք, ձեր որդու հայրիկը։ Ինչո՞ւ բոլորովին չեք երևում ինձ մոտ։ Ինչ է, դուք ինքնե՞րդ եք թաքնվում, թե՞ ձեր որդին է ձեզ թաքցնում։ Դուք համենայն դեպս կարող եք ինձ մոտ գալ, առանց ոչ ոքի վարկաբեկելու։
— Նաստասյա Ֆիլիպովնա։ Խնդրում եմ, մի րոպեով բաց թողեք Արդալիոն Ալեքսանդրովիչին, նրան հարցնում են,— բարձրաձայն ասաց Նինա Ալեքսանդրովնան։
— Բա՜ց թողնեմ։ Ի սեր աստծո, ես այնքա՜ն եմ լսել, այնքան վաղուց էի ուզում տեսնել։ Եվ նա ի՞նչ գործեր ունի։ Չէ՞ որ պաշաոնաթող է։ Դուք ինձ չե՞ք թողնի, գեներալ, չե՞ք գնա։
— Ես ձեզ խոսք եմ տալիս, որ ինքը կգա ձեզ մոտ, բայց հիմա նա հանգստի կարիք ունի։
— Արդալիոն Ալեքսանդրովիչ, ասում են, թե դուք հանգստի կարի՜ք ունեք,— բղավեց Նաստասյա Ֆիլիպովնան դժգոհ ու զզվանք արտահայտող ծամածռությամբ, ինչպես թեթևսոլիկ հիմար աղջիկ, որից խլում են խաղալիքը։ Այնինչ գեներալը ջանաց իրեն ավելի հիմար դրության մեջ դնել։
— Բարեկա՜մս, բարեկա՜մս,— կշտամբանքով արտասանեց նա, հանդիսավորությամբ կնոջը դիմելով և ձեռքը սրտին դնելով։
— Դուք այստեզից չե՞ք գնա, մայրիկ,― բարձրաձայն հարցրեց Վարյան։
— Ոչ, Վարյա, ես մինչև վերջ կմնամ։
Նաստասյա Ֆիլիպովնան չէր կարող չլսել հարցն ու պատասխանը, բայց կարծես թե նրա ուրախությունը դրանից ավելի ևս ավելացավ։ Նա անմիջապես նորից հարցեր տեղաց գեներալի գլխին, և հինգ րոպե անց գեներալը ամենահանդիսավոր տրամադրության մեջ էր և ճառում էր ներկաների բարձրաձայն ծիծաղի ներքո։
Կոլյան քաշեց իշխանի փեշից։
— Գոնե դուք նրան մի կերպ հեռացրեք։ Չի՞ կարելի։ Խնդրում եմ։— Եվ խեղճ պատանու աչքերին նույնիսկ զայրույթի արցունքներ էին այրվում։— Օ, անիծված Գանկա, — ավելացրեց նա մտքում։
— Իվան Ֆյոդորովիչ Եպանչինն ու ես, իրոք, լավ բարեկամներ էինք,— դայլայլում էր գեներալը ի պատասխան Նաստասյա Ֆիլիպովնայի հարցերի։— Ես, նա և հանգուցյալ իշխան Լև Նիկոլաևիչ Միշկինը, որի զավակին ես գրկեցի այսօր քսանամյա անջատումից հետո, մենք երեքս, այսպես ասած, անբաժան հեծելախումբ էինք.— Աթոս, Պորտոս և Արամիս։ Բայց ավա՜ղ, մեկը գերեզմանում է, զարկված զրպարտանքից ու գնդակից, մյուսը ձեր առաջ է և դեռ պայքարում է զրպարտանքի ու գնդակների դեմ...
— Գնդակների՜,― բղավեց Նաստասյա Ֆիլիպովնան։
— Նրանք այստեղ են, կրծքումս, իսկ ստացել եմ Կարսի մերձակայքում, և վատ եղանակին զգում եմ։ Բայց մնացած բոլոր տեսակետներից ապրում եմ փիլիսոփայի պես, ման եմ գալիս, զբոսնում, իմ կաֆեում շաշկի եմ խաղում գործերից հեռացած բուրժուայի պես և «Independance» եմ կարդում։ Բայց մեր Պորտոսի՝ Եպանչինի հետ վերջնականապես խզել եմ, սրանից երեք տարի առաջ երկաթուղում բոլոնկայի հետ կապված պատմությունից հետո։
— Բոլոնկայի՞։ Այդ ի՞նչ պատմություն է,— առանձնահաաուկ հետաքրքրությամբ հարցրեց Նաստասյա Ֆիւլիպովնան։— Բոլոնկայի՞։ Թույլ տվեք, և երկաթուղո՞ւմ,— կարծես մտաբերում էր նա։
— Օ՜, հիմար պատմություն է, չարժի էլ կրկնել․ իշխանուհի Բելոկոնսկայայի տնային դաստիարակչուհու՝ միստրիս Շմիդի պատճառով․․․ չարժի էլ կրկնել։
— Անպայման պատմեցեք,— բացականչեց Նաստասյա Ֆիլիպովնան։
— Ես էլ դեռ չեմ լսել,— նկատեց Ֆերդիշչենկոն, c'est du nouveau<ref>Դա նորություն է (ֆրանս․)։</ref>։
— Արդալիոն Ալեքսաքնդրովիչ,— նորից հնչեց Նինա Ալեքսանդրովնայի աղերսական ձայնը։
— Հայրիկ, ձեզ կանչում են,— բղավեց Կոլյան։
— Հիմար պատմություն է, և երկու խոսքով,— սկսեց գեներալը ինքնագոհությամբ։― Երկու տարի առաջ, հա՝ երկու տարուց քիչ պակաս, նոր էին բացել ․․․յան երկաթուղին, ես (և արդեն քաղաքացիական վերարկուով), հոգալով աշխատանքս հանձնելու ինձ համար չափազանց կարևոր գործերը, առաջին կարգի տոմս գնեցի, ներս մտա, նստել ծխում եմ։ Այսինքն՝ շարունակում եմ ծխել, ծխախոտս առաջուց կպցրած էր։ Բաժանմունքում մենակ ես եմ։ Ծխելը չի արգելվում, բայց և չի թույլատրվում, այնպես, կիսաթույլատրվում է, ըստ սովորականի, դե, նաև նայած թե ում։ Լուսամուտը ցած է իջեցրած, հանկարծ սուլոցից անմիջապես առաջ տեղավորվում են երկու տիկին՝ հետները մի բոլոնյան շնիկ, ուղղակի դեմս, ուշացել էին, մեկը ամենաշքեղ ձևով էր հագնված, բաց կապույտ, մյուսն ավելի համեստ, թիկնոցավոր սև զգեստով։ Լավիկն են, նայում են ամբարտավան, խոսում են անգլերեն։ Ես, հասկանալի է, ոչինչ, ծխում եմ։ Այսինքն՝ ես մտածեցի, բայց շարունակում եմ ծխել լուսամատից դուրս, որովհետև լուսամուտը բաց է։ Շնիկը հանգչում է բաց կապույտ տիկնոջ ծնկներին, փոքրիկ, եղած-չեղածը իմ բռունցքի չափ, սև, թաթիկները սպիտակ, նույնիսկ հազվագյուտ բան էր։ Վզնոցն արծաթե էր, դևիզով։ Ես ոչ մի բան։ Միայն նկատում եմ, որ տիկինները կարծես բարկանում են, իհարկե, սիգարի համար։ Մեկը կրեոսկրյա լոռնետը դրեց աչքերին։ Ես էլի ոչ մի բան. նրա համար, որ ախր ոչինչ չե՜ն ասում։ Եթե ասեին, զգուշացնեին, խնդրեին, չէ որ վերջապես մարդկային լեզու կա։ Թե չէ՝ լռում են... և հանկարծ, և դա առանց մի փոքր, կասեմ ձեզ, նախազգուշացման, այսինքն՝ առանց նվազագույն իսկ, ուղղակի կարծես բոլորովին խելքները թռցրին, բաց կապույտը ձեռքիցս խլեց սիգարը և՝ լուսամատից դուրս։ Գնացքը սլանում է, գժի պես նայում եմ։ Վայրենի կին է, վայրենի կին, ուղղակի բոլորովին վայրենի վիճակում. սակայն հաղթանդամ կին է, գեր, բարձրահասակ, շիկահեր, կարմրադեմ (նույնիսկ չափազանց), աչքերը փայլում են ինձ վրա։ Առանց մի բառ ասելու, ես արտակարգ քաղաքավարությամբ, կատարյալ քաղաքավարությամբ, այսպես ասած՝ նրբագույն քաղաքավարությամբ, երկու մատով մոտենում եմ շնիկին, նրբավարի բռնում եմ վզից ու շրմփ լուսամուտից դուրս՝ սիգարի հետևից։ Միայն վնգստոցը լսվեց։ Գնացքը շարունակում է սլանալ...
— Դուք հրե՜շ եք,— բացականչեց Նաստասյա Ֆիլիպովնան քրքջալով և փոքրիկ աղջկա պես ծափ տալով։
— Բրա՜վո, բրա՜վո,— բղավում էր Ֆերդիշչենկոն։ Քմծիծաղ տվեց նաև Պտիցինը, որի համար նույնպես չափազանց տհաճ էր գեներալի հայտնվելը, նույնիսկ Կոլյան ծիծաղեց ու բղավեց. «Բրա՜վո»։
— Եվ ես իրավացի եմ, ես իրավացի եմ, եռակի իրավացի եմ,― եռանդով շարունակում էր ցնծացող գեներալը,― որովհետև եթե վագոնում սիգարն արգելված է, ապա շներն առավել ևս։
— Բրա՜վո, հայրիկ,— հիացմունքով բղավեց Կոլյան,— հիանալի՜ է։ Ես անպայման, անպայման նույն բանը կանեի։
— Իսկ տիկի՞նն ինչ արեց,— անհամբերությամբ հարցաքննում էր Նաստասյա Ֆիլիպովնան։
— Նա՞։ Ահա հենց այստեղ է ամբողջ տհաճությունը,— շարունակեց գեներալը մռայլված,— առանց մի բառ ասելու և առանց որևէ նախազգուշացման, նա շրխկացրեց երեսիս։ Վայրենի՜ կին, բոլորովին վայրենի վիճակում։
— Իսկ դո՞ւք։
Գեներալն աչքերը խոնարհեց, հոնքերը վեր քաշեց, ուսերը բարձրացրեց, շրթունքները սեղմեց, ձեռքերը տարածեց, փոքր֊ինչ լռեց և հանկարծ ասաց,
― Գլուխս կորցրի։
— Եվ սաստի՞կ։ Սաստի՞կ։
— Աստված վկա, ոչ սաստիկ։ Սկանդալ ստացվեց, բայց ոչ սաստիկ։ Ես միայն մի անգամ ետ մղեցի, լոկ միայն ետ մղած լինելու համար։ Բայց այստեղ սատանան ինքը դրդեց․ պարզվեց, որ բաց կապույտը անգլուհի է, տնային դասաիարակչուհի կամ նույնիսկ իշխանուհի Բելոկոնսկայայի տան բարեկամ, իսկ սև շոր հագածը՝ Բելոկոնսկայա իշխանուհիներից ավագն էր, մոտ երեսունհինգ տարեկան պառաված օրիորդ։ Իսկ հայտնի է, թե գեներալի կինը, Եպանչինան, ինչ հարաբերությունների մեջ է Բելոկոնսկիների տան հետ։ Բոլոր իշխանուհիները ուշագնաց են, արցունքնե՜ր, սո՜ւգ սիրելի շնիկի համար, վեց իշխանուհիների ճղճղոց, անգլուհու ճղճղոցը, աշխարհի վերջը։ Իհարկե, գնացի զղջացած, ներողություն խնդրեցի, նամակ գրեցի, չընդունեցին, ոչ ինձ, ոչ նամակս, իսկ Եպանչինի հետ երկպառակություններ, վտարում, արտաքսո՜ւմ։
— Բայց, ներեցեք, այդ ինչպե՞ս,— հանկարծ հարցրեց Նաստասյա Ֆիլիպովնան,— հինգ թե վեց օր առաշ «Independance»֊ում կարդացի,— ես միշտ կարդում եմ «Independance»-ն,— ճիշտ նույնպիսի մի պատմություն։ Բայց ճիշտ և ճիշտ նույնպիսի։ Դա պատահել է մերձհռենոսյան երկաթուղիներից մեկում, վագոնում, մի ֆրանսիացու և անգլուհու միջև, ճիշտ այդ ձևով խլվել է սիգարը, ճիշտ այդ ձևով լուսամուտից դուրս է նետվել շնիկը, վերջապես ճիշտ այդպես էլ վերջացել է, ինչպես ձեր պատմությունը։ Նույնիսկ զգեստը բաց կապույտ է եղել։
Գեներալը սարսափելի կարմրեց, Կոլյան նույնպես կարմրեց և ձեռներով գլուխը սեղմեց, Պտիցինն արագ շուռ եկավ։ Առաջվա պես քրքջում էր միայն Ֆերդիշչենկոն։ Գանյայի մասին խոսելն իսկ ավելորդ է, նա ամբողջ ժամանակ կանգնած էր, դիմանալով համր ու անտանելի տանջանքին։
— Հավատացնում եմ,— մրթմրթաց գեներալը, որ ինձ հետ էլ ճիշտ նույն բանը պատահել է...
— Հայրիկս, իրոք, անախորժություն է ունեցել միստրիս Շմիդի, Բելոկոնսկայայի տնային դաստիարակչուհու հետ,— ճչաց Կոլյան,— ես հիշում եմ։
— Ինչպե՜ս։ Ճիշտ և ճի՞շտ։ Միևնույն պատմությունը Եվրոպայի երկու ծայրերում և ճիշտ ու ճիշտ նույնպիսի, բոլոր մանրամասնություններով, մինչև բաց կապույտ զգեստը,— պնդում էր անողոք Նաստասյա Ֆիլիպովնան։ — Ես ձեզ կուղարկեմ «Independance Belցe»֊ը։
— Բայց, նկատեցեք,― դեռ շարունակում էր պնդել գեներալը,— որ այդ դեպքը ինձ պատահել է երկու տարի առաջ․․․
— Հա՜, դա թերևս։
Նաստասյա Ֆիլիպովնան հռհռում էր հիստերիկայի մեջ ընկածի պես։
— Հայրիկ, ես ձեզ խնդրում եմ դուրս գալ, երկու խոսք ունեմ ասելու,— դողդոջուն, տանջալից ձայնով ասաց Գանյան, մեքենայաբար բռնելով հոր ուսից։ Նրա հայացքում եռում էր անսահման ատելությունը։
Այդ նույն վայրկյանին նախասենյակից լսվեց զանգի խիստ ուժեղ հարվածը։ Այդպիսի հարվածով կարելի էր պոկել զանգակը։ Ազդարարվում էր մի արտասովոր այցելություն։ Կոլյան վազեց դուռը բացելու։
===X===
