Հռհռացող քահանային հրշեջ սանդուղքի վրա դրած տարան հոգեբուժական հիվանդանոց։
==Երկրաշարժ==
― Ինչ եք կարծում, պարագլուխ, ― հարցրեց Օստապը, երբ կոնցեսիոներները մոտենում էին Սիոնի գյուղին, ― ի՞նչ կարելի է վաստակել երկու վերստ բարձրության վրա գտնվող այս թշվառ վայրում։
Իպոլիտ Մատվեևիչը լուռ էր։ Միակ զբաղմունքը, որով նա կարող էր ապրուստի միջոց հայթայթել, մուրացկանությունն էր։ Բայց այստեղ, լեռնային այս գալարապտույտների և քիվերի վրա, մարդ չկար ողորմություն խնդրելու։
Ասենք, այստեղ էլ գոյություն ուներ մուրացկանություն, բայց բոլորովին առանձնահատուկ՝ ալպիական մուրացկանություն․ գյուղի կողքով անցնող յուրաքանչյուր ավտոբուսի կամ մարդատար մեքենայի մոտ էին վազում երեխաներ և շարժվող հանդիսականների առջև նաուրյան լեզգինկայի մի քանի պարաքայլ կատարում։ Դրանից հետո երեխաները վազում էին մեքենայի ետևից ու բղավում․
― Փո՛ղ տուր։ Փո՛ղ տուր։
Ուղևորները հինգ կոպեկանոցներ էին շպրտում և բարձրանում Խաչի լեռնանցքը։
― Սրբազան գործ է, ― ասաց Օստապը, ― կապիտալ ծախսեր չի պահանջվում, եկամուտները մեծ չեն, բայց մեր վիճակում գտնվողների համար արժեքավոր են։
Ճամփորդության երկրորդ օրվա ժամը երկուսի մոտերքը Իպոլիտ Մատվեևիչը, մեծ կոմբինատորի հսկողությամբ, թռուցիկ ուղևորների առջև կատարեց իր առաջին պարը։ Այդ պարը նման էր մազուրկայի, բայց Կովկասի վայրի գեղեցկություններից հագեցած ուղևորները լեզգինկայի տեղ ընդունեցին և վարձատրեցին երեք հինգ կոպեկանոցով։ Հետևյալ մեքենայի առջև, որը Թիֆլիսից Վլադիկավկազ էր մեկնում, պարեց և ցատկոտեց ինքը՝ տեխնիկական դիրեկտորը։
― Փո՛ղ տուր, փո՛ղ տուր, ― բղավում էր նա բարկացած։
Ծիծաղող ուղևորները առատորեն վարձատրեցին նրա ցատկոտումները։ Օստապը ճանապարհի փոշու միջից հավաքեց երեսուն կոպեկ։ Բայց այդ պահին սիոնցի երեխաները քարե կարկուտ տեղացին մրցակիցների գլխին։ Քարկոծումից փրկվելով, ճամփորդները արագ քայլերով ուղևորվեցին մոտակա աուլը, որտեղ վաստակած դրամը ծախսեցին պանրի ու հացի վրա։
Կոնցեսիոներները այդ զբաղմունքով էին անցկացնում իրենց օրերը։ Գիշերում էին լեռնային հյուղերում։ Չորրորդ օրը խճուղու կեռմաններով նրանք իջան Կայշաուրի հովիտը։ Այստեղ շոգ արև էր, և կոնցեսիոներների Խաչի լեռնանցքում կարգին սառած ոսկորները ձեռաց տաքացան։
Դարյալի ժայռերը, լեռնանցքի խավարն ու ցուրտը փոխարինվեցին կանաչով և խորանիստ հովտի տնականությամբ։ Ճամփորդները գնում էին Արագվայի վրայով, իջնում մարդկանցով բնակեցված, տնային անասուններով և ուտելեղենով առատ հովիտը։ Այստեղ կարելի էր խնդրելով մի բան ձեռք բերել, մի բան վաստակել կամ պարզապես գողանալ։ Ադրկովկասն էր դա։
Ուրախացած կոնցեսիոներներն ավելի արագ քայլեցին։
Պասանաուրիում, երկու հյուրանոց և մի քանի դուքան ունեցող շոգ ու հարուստ մի գյուղում, բարեկամները խնդրելով հաց ճարեցին և պարտեզով ու շղթայակապ երկու արջի քոթոթներով «Ֆրանսիա» հյուրանոցի դիմաց պառկեցին թփուտների մեջ։ Նրանք մեծ հաճույք էին ստանում տաքությունից, համով հացից և վաստակած հանգստից։
Սակայն հանգիստը շուտով խափանվեց ավտոմոբիլային շչակների ճղավոցից, նոր ավտոդողերի խշշոցից և խնդագին բացականչություններից։ Բարեկամները դուրս նայեցին։ «Ֆրանսիային» շարքով մոտեցան երեք միատեսակ նոր ավտոմեքենաներ։ Ավտոները անաղմուկ կանգ առան։ Առաջին մեքենայից դուրս ցատկեց Պերսիցկին։ Նրա ետևից դուրս եկավ «Դատարնն ու կենցաղը», փոշոտ մազերը հարդարելով։ Ապա մյուս մեքենաներից դուրս թափվեցին «Հաստոց» թերթի ավտոմոբիլային ակումբի անդամները։
― Դադա՛ր, ― բղավեց Պերսիցկին։ ― Խազեի՛ն։ Տասնհինգ խորոված։
«Ֆրանսիա» հյուրանոցը ելումուտ էին անում քնատ մարդիկ, և լսվում էր ոչխարի մայուն, որին ոտքերից բռնած քարշ էին տալիս խոհանոց։
― Դուք չե՞ք ճանաչում այդ երիտասարդին, ― հարցրեց Օստապը։ ― Դա «Սկրյաբինի» ռեպորտյորն էր, մեր տրանսպարանտի քննադատներից մեկը։ Բայց տես թե ինչ շուքով են եկել։ Ի՞նչ է նշանակում սա։
Օստապը մոտեցավ խորոված խժռողներին և շատ քաղաքավարի գլուխ տվեց Պերսիցկուն։
― Բոնժո՛ւր, ― ասաց ռեպորտյորը։ ― Որտե՞ղ եմ ձեզ տեսել, սիրելի ընկեր։ ― Ա֊ա՜֊ա։ Մտաբերում եմ։ «Սկրյաբինի» նկարիչը։ Այնպես չէ՞։
Օստապը ձեռքը սեղմեց կրծքին և խոնարհ գլուխ տվեց։
― Թույլ տվեք, թույլ տվեք, ― շարունակեց Պերսիցկին, որը ռեպորտյորի կառչուն հիշողություն ուներ։ ― Այդ ձեր վրա չէ՞ր պրծել արդյոք կառապանի ձին Մոսկվայում, Սվերդլովի հրապարակում։
― Ինչպես չէ, ինչպես չէ։ Եվ դեռ ձեր դիպուկ արտահայտությամբ ես իբր պրծել էի մի թեթև վախով։
― Իսկ դուք ինչ է, գեղարվեստական գծո՞վ եք աշխատում այստեղ։
― Ոչ, էքսուկսիոն նպատակներով։
― Ոտքո՞վ։
― Ոտքով։ Մասնագետները պնդում են, թե ավտոմոբիլով Ռազմա֊Վիրական ճանապարհով ճամփորդելը պարզապես հիմարություն է։
― Ոչ միշտ է հիմարություն, սիրելիս, ոչ միշտ։ Այ մենք, օրինակ, այնքան էլ հիամարաբար չենք ճամփորդում։ Մեքենաներն, ինչպես տեսնում եք, մերն են, ընգծում եմ՝ մերն են, կոլեկտիվինը։ Ուղիղ հաղորդակցություն՝ Մոսկվա֊Թիֆլիս։ Մի գրոշի բենզին է գնում։ Տեղափոխման հարմարություն և արագություն։ Փափուկ զսպանակներ։ Եվրո՛պա։
― Որտեղի՞ց ձեզ այդ ամենը, ― նախանձով հարցրեց Օստապը։ ― Հարյուրհազար ե՞ք շահել։
― Հարյուր չէ, բայց հիսուն շահել ենք։
― Դեվյատկա խաղալո՞վ։
― Ավտոմոբիլային ակումբին պատկանող պարտատոմսով։
― Հա՜, ― ասաց Օստապը, ― և այդ փողով ավտոմոբիլնե՞ր եք գնել։
― Ինչպես տեսնում եք;
― Այդպես։ Միգուցե ձեզ ավա՞գ է պետք։ Ես մի ջահել մարդու գիտեմ։ Խմող չէ։
― Ի՞նչ ավագ։
― Էն էլի․․․ Ընդհանուր ղեկավարություն, գործնական խորհուրդներ, դիտողական ուսուցում կոմպլեքսային մեթոդով․․․ Հը՞։
― Ես ձեզ հասկանում եմ։ Ոչ, պետք չէ։
― Պետք չէ՞։
― Ոչ։ Ցավոք սրտի։ Նկարիչ էլ պետք չէ։
― Այդ դեպքում տվեք տասը ռուբլի։
― Ավդոտին, ― ասաց Պերսիցկին։ ― Բարի եղիր, իմ հաշվին այս քաղաքացուն երեք ռուբլի տուր։ Ստորագրություն պետք չէ։ Դա հաշվետու անձ չէ։
― Շատ քիչ է, ― նկատեց Օստապը, ― բայց ես ընդունում եմ։ Ես հասկանում եմ ձեր դրության ողջ դժվարությունը։ Իհարկե, եթե դուք հարյուր հազար շահած լինեիք, հավանորեն հինգ ռուբլի կտայիք ինձ։ Բայց չէ՞ որ դուք շահել եք ընդամենը հիսուն հազար ռուբլի զրո֊զրո կոպեկ։ Համենայն դեպս շնորհակալություն։
Բենդերը քաղաքավարությամբ գլխարկը հանեց։ Պերսիցկին քաղաքավարությամբ գլխարկը հանեց։ Բենդերը սիրալիր գլուխ տվեց։ Պերսիցկին պատասխանեց սիրալիր գլուխ տալով։ Բենդերը ողջունելով ձեռքը թափահարեց։ Պերսիցկին, ղեկի մոտ նստելով, ձեռքով արեց։ Բայց Պերսիցկին հիանալի մեքենայով մեկնեց շողշողուն հեռուները, ուրախ ընկերներով շրջապատված, իսկ մեծ կոմբինատորը հիմար ընկերոջ հետ մնաց փոշոտ ճանապարհին։
― Տեսա՞ք ինչ շուք էր, ― հարցրեց Օստապը Իպոլիտ Մատվեևիչից։
― Զակավտոպրոմտո՞րգ է, թե՝ մասնավոր «Մոտոր» ընկերություն, ― բանիմացորեն հարցրեց Վորոբյանինովը, որը ճամփորդության մի քանի օրվա ընթացքում հիանալի ծանոթացել էր ճանապարհի ամեն տեսակ ավտոտրանսպորտի հետ։ ― Ես ուզում էի մոտենալ նրանց և պարել։
― Դուք շուտով բոլորովին կբթանաք, իմ խեղճ բարեկամ։ Ի՞նչ Զակավտոպրոմտորգ է դա։ Այդ մարդիկ, լսում եք, Կիսա, շա֊հել են հիսուն հազար ռուբլի։ Ինքներդ տեսնում եք, Կիսյուլա, ինչպես ուրախ են նրանք և որչափ ամեն տեսակ մեխանիկական զիբիլ են գնել։ Երբ մենք մեր փողն ստանանք, շատ ավելի ռացիոնալ կծախսենք։ Այնպես չէ՞։
Եվ բարեկամները, երազելով, թե ինչեր են գնելու երբ հարստանան, դուրս եկան Պասանաուրիից։ Իպոլիտ Մատվեևիչը կենդանի պատկերացրեց իրեն նոր գուլպաների գնումը և արտասահման մեկնելը։ Օստապի երազանքները շատ ավելի ընդարձակ էին։ Նրա նախագծերը հոյակապ էին․ ոչ այն է երկնագույն Նեղոսը ամբարտակով պատնեշելը, ոչ այն է Ռիգայում խաղատուն բացելը՝ բաժանմունքներ ունենալով բոլոր լիմիտրոֆներում։
Երրորդ օրը ճաշից առաջ, տխուր ու փոշոտ վայրերը՝ Անանուրը, Դուշեթը և Ցիլկանին անցնելուց հետո, ուղևորները մոտեցան Մցխետին՝ Վրաստանի հինավուրց մայրաքաղաքին։ Այստեղ Քուռը թեքվում էր Թիֆլիսի կողմը։
Երեկոյան ճամփորդները անցան ԶԱԳԷՍ֊ը ― Զեմո֊Ավճալյան հիդրոէլեկտրոկայանը։ Ապակին, ջուրը և էլեկտրականությունը շողշողում էին գույնզգույն կրակներով։ Այդ ամենը արտացոլվում և թրթռում էր արագահոս Քուռի մեջ։
Այստեղ կոնցեսիոներները բարեկամություն հաստատեցին մի գյուղացու հետ, որը նրանց սայլով երեկոյան ժամը տասնմեկի մոտերքը հասցրեց Թիֆլիս, հենց այն ժամին, երբ երեկոյան զովը փողոց է կանչում վրացական մայրաքաղաքի ցերեկվա շոգից հալումաշ եղած բնակիչներին։
― Վատ քաղաք չէ, ― ասաց Օստապը, դուրս գալով Շոթա Ռուսթավելու պողոտան, ― գիտեք ինչ, Կիսա․․․
Հանկարծ Օստապը խոսքը կիսատ թողած, նետվեց ինչ֊որ քաղաքացու ետևից, տասը քայլ անելուց հետո հասավ նրան և սկսեց աշխուժորեն զրուցել նրա հետ։
Հետո արագ վերադարձավ և մատով բզեց Իպոլիտ Մատվեևիչի կողը։
― Գիտե՞ք ով էր դա, ― շշնջաց նա արագ֊արագ։ ― «Օդեսյան բուբլիկների ― Մոսկովյան բարանկա արտելը», քաղաքացի Կիսլյարսկին։ Գնանք նրա մոտ։ Այժմ դուք կրկին, որքան էլ դա պարադոքսալ լինի, մտքի գիգանտ եք և ռուսական դեմոկրատիայի հայրը։ Չմոռանաք այտերդ ուռցնել և բեղերդ շարժել։ Ի դեպ, նրանք արդեն կարգին աճել են։ Ա՛հ, գրողը տանի։ Ի՜նչ դեպք է։ Բա՛խտ։ Եթե ես հիմա նրանից մի հինգ հարյուր ռուբլի չպոկեմ, թքեք իմ երեսին։ Գնա՛նք, գնա՛նք։
Կիսլյարսկին, որ Կովկաս էր եկել Ստարգորոդի ցնցումներից հանգստանալու համար, բոլորովին ընկճված էր։ Քթի տակ ինչ֊որ անհեթեթություններ մրմռալով բարանկաբուբլիկային գործի կանգառումի մասին, Կիսլյարսկին սարսափելի ծանոթներին նստեցրեց արծաթազօծ ճաղեր և ոտնդիր ունեցող կառքի մեջ և տարավ Դավիթի սարը։ Ռեստորանային այդ լեռան գագաթը բարձրացան ճոպանե երկաթուղով։ Թիֆլիսն իր հազարավոր լույսերով դանդաղորեն իջում էր խոր անդունդը։ Դավադիրները ուղիղ դեպի աստղերն էին բարձրանում։
Ռեստորանի սեղանները դասավորված էին հենց խոտերի վրա։ Խուլ դմբդմբում էր կովկասյան նվագախումբը, և փոքրիկ մի աչիկ, ծնողների հայացքների տակ, սեփական նախաձեռնությամբ լեզգինկա էր պարում սեղանների արանքում։
― Հրամայեցեք որևէ բան բերել, ― գլխի գցեց Բենդերը։
Փորձված Կիսլյարսկու հրամանով մատուցեցին գինի, կանաչի և վրացական աղի պանիր։
― Եվ ուտելու որևէ բան, ― ասաց Օստապը։ ― Եթե դուք իմանայիք, թանկագին պարոն Կիսլյարսկի, թե ինչե՜ր ենք քաշել Իպոլիտ Մատվեևիչի հետ, կզարմանայիք մեր արիության վրա։
«Դարձյալ, ― հուսահատ մտածում էր Կիսլյարսկին։ ― Դարձյալ սկսվում են իմ չարչարանքները։ Եվ ինչո՞ւ չգնացի Ղրիմ։ Հենրիետտան էլ էր խորհուրդ տալիս»։
Բայց նա անտրտունջ երկու խորոված պատվիրեց և դեպի Օստապը դարձրեց իր հաճոյակատար դեմքը։
― Այսպես ուրեմն, ― ասաց Օստապը, շուրջը նայելով և ձայնը ցածրացնելով, ― երկու խոսքով։ Երկու ամիս է ինչ մեզ հետևում են և, հավանորեն, վաղը մեր կոնսպիրատիվ բնակարանում դարան է սպասելու մեզ։ Ստիպված ենք պաշտպանվելու հրաձգությամբ։
Կիսլյարսկու այտերը արծաթազօծվեցին։
― Մենք ուրախ ենք, ― շարունակեց Օստապը, ― այս տագնապալից իրադրության պահին հանդիպելու հայրենիքին նվիրված մարտիկին։
― Հըմ․․․ այո, ― ատամների արանքից հպարտ ասաց Իպոլիտ Մատվեևիչը, հիշելով, թե ինչ սոված ոգևորությամբ նա լեզգինկա էր պարում Սիոնիից ոչ հեռու։
― Այո, ― շշնջաց Օստապը։ ― Մենք հույս ունենք ձեր օգնությամբ ջարդելու թշնամուն։ Ես ձեզ պարաբելում կտամ։
― Պետք չէ, ― հաստատ ասաց Կիսլյարսկին։
Հետևյալ րոպեին պարզվեց, որ բորսային կոմիտեի նախագահը հնարավորություն չունի մասնակցելու վաղվա ճակատամարտին։ Նա շատ է ցավում, բայց չի կարող։ Նա ծանոթ չէ զինվորական գործին։ Հենց դրա համար էլ նրան ընտրեցին բորսային կոմիտեի նախագահ։ Նա կատարյալ հուսահատության մեջ է, բայց ռուսական դեմոկրատիայի հոր կյանքը փրկելու համար (նա ինքն էլ հին օկտյաբրիստ է) պատրաստ է ցույց տալու հնարավոր ֆինանսական օգնություն։
― Դուք հայրենիքի հավատարիմ բարեկամն եք, ― հանդիսավոր կերպով ասաց Օստապը, հոտավետ խորովածի վրայից քաղցր կիպիանի խմելով։ ― Հինգ հարյուր ռուբլին կարող է փրկել մտքի գիգանտին։
― Ասացեք, ― աղերսագին հարցրեց Կիսլյարսկին, իսկ երկու հարյուրը չի՞ փրկի մտքի գիգանտին։
Օստապը չդիմացավ և սեղանի տակ խանդավառությամբ ոտքով խփեց Իպոլիտ Մատվեևիչին։
― Ես կարծում եմ, ― ասաց Իպոլիտ Մատվեևիչը, ― որ այս դեպքում սակարկությունը տեղին չէ։
Նա անմիջապես մի քացի ստացավ ազդրին, որ նշանակում էր․
«Բրա՛վո, Կիսա, բրավո, ահա թե ինչ է նշանակում շկոլա»։
Կիսլյարսկին առաջին անգամ լսեց մտքի գիգանտի ձայնը։ Նա այնպես զարմացավ այդ հանգամանքի վրա, որ անմիջապես հինգ հարյուր ռուբլի հանձնեց Օստապին։ Ապա վճարեց հաշիվը և, սեղանի շուրջը թողնելով բարեկամներին, հեռացավ գլխացավը պատճառ բռնելով։ Կես ժամ անց նա Ստարգորոդ կնոջը հեռագիր ուղարկեց․
<b>Քո խորհրդով մեկնում եմ Ղրիմ համենայն դեպս պատրաստիր զամբյուղը</b>
Օստապ Բենդերի ապրած երկար օրերի զրկանքները անհապաղ փոխհատուցում էին պահանջում։ Ուստի հենց նույն երեկոյան մեծ կոմբինատորը ռեստորանային լեռան վրա փայտացման աստիճանի խմեց և հյուրանոց գնալիս քիչ մնաց դուրս ընկեր վագոնից։ Հետևյալ օրը նա ի կատար ածեց վաղուցվա իր երազանքը։ Գնեց հիանալի պուտավոր մոխրագույն կոստյում։ Այդ կոստյումով շոգ էր, բայց և այնպես նա ման էր գալիս նրանով՝ քափուքրտինքի մեջ կորած։ Թիֆկոոպի պատրաստի հագուստների խանութում Վորոբյանինովի համար գնեցին սպիտակ պիկեի կոստյում և անհայտ յախտ֊ակումբի ոսկե դրոշմով ծովայինի ֆուրաժկա։ Այդ հանդերձանքով Իպոլիտ Մատվեևիչը նմանվում էր առևտրական նավի սիրող֊ծովակալի։ Նրա իրանը ձգվել էր, քայլվածքը դարձել հաստատուն։
― Ա՛խ, ― ասում էր Բենդերը, ― բարձր դաս։ Եթե ես կին լինեի, ձեզ նման գեղեցիկ տղամարդուն ութ տոկոս զեղջ կանեի սովորական գնից։ Ա՛խ, ա՛խ։ Այս տեսքով մենք կարող ենք շփվել։ Դուք կարո՞ղ եք շփվել, Կիսա։
― Ընկեր Բենդեր, ― կրկնում էր Վորոբյանինովը, ― բա ո՞նց է լինելու աթոռի բանը։ Պետք է իմանալ թատրոնի մասին։
― Խո՛֊խո՛, ― առարկեց Օստապը, աթոռի հետ պարելով «Օրիանտ» հյուրանոցի մավրիտանական մեծ համարում։ ― Մի սովորեցրեք ինձ ապրել։ Ես հիմա չար եմ։ Հիմա ես փող ունեմ։ Բայց ես մեծահոգի եմ։ Տալիս եմ ձեզ քսան ռուբլի և երեք օր քաղաքը կողոպտելու։ Ես Սուվորովի պես եմ․․․ Թալանեցե՛ք քաղաքը, Կիսա։ Քե՛ֆ քաշեք։
Եվ Օստապը ազդրերը թափահարելով, արագ տեմպով երգեց․
<poem>
Իրիկվա զանգ, իրիկվա զանգ,
Որքան խոհեր է ծնում նա։
</poem>
Բարեկամները մի ամբողջ շաբաթ օր ու գիշեր հարբեցողությամբ էին զբաղված։ Վորոբյանինովի ծովակալի կոստյումը գինու գունզգույն բծերով ծածկվեց, իսկ Օստապի կոստյումի վրա մի մեծ ծիածանագույն լաքա էր գոյացել։
― Բարև՛ ձեզ, ― ասաց ութերորդ առավոտյան Օստապը, որի խելքին փչեց խումար վիճակում կարդալ «Զարյա Վոստոկա»։ ― Լսեք դո՛ւք, հարբեցողի մեկը, թե ինչ են գրում թերթում խելացի մարդիկ։ Լսե՛ք։
:::::::::::::::Թատերական խրոնիկա
Երեկ, սեպտեմբերի 3֊ին, Թիֆլիսում գաստրոլները վերջացնելուց հետո, գաստրոլով Յալթա մեկնեց Մոսկովյան Կոլումբ թատրոնը։ Թատրոնը մտադիր է Ղրիմում մնալ մինչև Մոսկվայում ձմեռվա սեզոնի սկսվելը։
― Ըհը՛։ Ես ձեզ սսո՞ւմ էի, ― վրա բերեց Վորոբյանինովը։
― Ի՞նչ էիք ասում, ― չարացավ Օստապը։
Սակայն նա շփոթված էր։ Նրա համար շատ տհաճ բան էր այդ անփութությունը։ Գանձերի ետևից ընկնելու կուրսը Թիֆլիսում վերջացնելու փոխարեն, այժմ ստիպված էին մեկնել Ղրիմի թերակղզին։ Օստապն իսկույն անցավ գործի։ Գնվեց Բաթումի տոմս և պատվիրեցին տեղեր «Պեստել» շոգենավի երկրորդ կարգի նավասենյակում, որը Բաթումից Ֆեոդոսիա էր մեկնելու սեպտեմբերի 7֊ին, Մոսկվայի ժամանակով ժամը 23֊ին։
Սեպտեմբերի լույս տասնմեկի գիշերը, երբ «Պեստելը» փոթորկի պատճառով Անապա չմտնելով թեքվեց բաց ծովը և կուրս վերցրեց ուղիղ դեպի Յալթա, Իպոլիտ Մատվեևիչը երազ տեսավ։
Նա տեսավ, որ ինքը ծովակալի կոստյումով կանգնել է Ստարգորոդյան իր տան պատշգամբում և գիտե, որ ներքևում կանգնած ամբոխն իրենից ինչ֊որ բան է սպասում։ Վերամբարձ մեծ կռունկը նրա ոտքերի առջև իջեցրեց սև պտերով մի խոզ։
Եկավ դռնապան Տիխոնը պիջակի կոստյումը հագին և, խոզի ետևի ոտքերից բռնելով ասաց․
― Է՛խ, նրա հերն էլ անիծած, բա մի՞թե «Հավերժահարսը» ծոպ է տալիս։
Իպոլիտ Մատվեևիչի ձեռքին դաշույն հայտնվեց։ Դրանով նա հարվածեց խոզի կողին և նրա մեծ ու լայն վերքից ցեմենտի վրա թափվեցին և թռչկոտեցին ադամանդները։ Նրանք թռչկոտում և գնալով ավելի բարձրաձայն էին չխկչխկում։ Ի վերջո նրանց չխկչխկոցը անտանելի ու ահավոր դարձավ։
Իպոլիտ Մատվեևիչը զարթնեց իլյումինատորին ալիքի տված հարվածից։
Յալթային մոտեցան հանդարտ եղանակին, ուժասպառ անող արևոտ մի առավոտ։ Ծովային հիվանդությունից կազդուրված պարագլուխը հպարտ կանգնել էր նավախելին, սլավոնական ձուլածո հյուսագրով զարդարված զանգի մոտ։ Ուրախ Յալթյան ափի երկարությամբ շարք էր կանգնեցրել իր պստլիկ խանութները և լողացող ռեստորանները։ Նավահանգստում կանգնած էին քաթանե կտրովի տենտի տակ թավշյա նստելատեղերով կառքեր, «Ղրիմկուրսո»֊ի, «Ղրիմի շոֆեր» ընկերության ավտոմեքենաներն ու ավտոբուսները։ Աղյուսագույն աղջիկները պտտացնում էին բաց արած հովանոցները և թափահարում թաշկինակները։
Բարեկամները առաջինը իջան շիկացած ափը։ Կոնցեսիոներների երևալուն պես դիմավորողների և հետաքրքրվողների բազմությունից դուրս եկավ չեսուչե կոստյումով մի քաղաքացի և քայլերն արագ ուղղեց դեպի նավահանգստի տերիտորիայից դուրս գալու ելքը։ Բայց արդեն ուշ էր։ Մեծ կոմբինատորի որսկանի հայացքը արագ ճանաչեց չեսուչե քաղաքացուն։
― Սպասեցե՛ք, Վորոբյանինով, ― բղավեց Օստապը։
Եվ նա այնպես արագ նետվեց առաջ, որ ելքից մի տասը քայլ չանցած հասավ տղամարդուն։ Օստապը վայրկենապես վերադարձավ հարյուր ռուբլով։
― Ավելին չտվեց։ Ասենք, ես էլ չպնդեցի, թե չէ տուն վերադառնալու փող չի ունենա։
Եվ իրոք, Կիսլյարսկին հենց նույն ժամին ավտոմոբիլով ճղեց Ստավրոպոլ, իսկ այնտեղից երրորդ կարգի վագոնով ― տուն՝ Ստարգորոդ։
Կոնցեսիոներները ամբողջ օրն անցկացրին հյուրանոցում, հատակին մերկ նստած և ամեն րոպե վաննասենյակ դուշի տակ վազելով։ Բայց ջուրը տաք էր, ինչպես անպետք թեյ։ Շոգից փրկություն չկար։ Թվում էր, թե Յալթան հիմա ուր որ է կհալչի ու կհոսի ծովը։
Երեկոյան ժամը ութի մոտերքը, նզովելով աշխարհի բոլոր աթոռները, ընկերակիցները տաք կոշիկները քաշեցին ոտքերն ու գնացին թատրոն։
Խաղում էին «Ամուսնությունը»։ Շոգից տանջված Ստեփանը, ձեռքերի վրա կանգնած, քիչ էր մնում վայր ընկներ։ Ագաֆյա Տիխոնովնան վազում էր լարի վրայով, թաց ձեռքերով բռնած «Ես ուզում եմ Պոդկոլյոսինին» մակագրությամբ հովանոցը։ Այդ րոպեին, ինչպես և ամբողջ օրը, նա միայն մի բան էր ուզում։ Ուստի, և կամ գուցե հենց դրա համար, որ տաք ձվածեղ խժռող Ստեփանի դեմքը զզվանք առաջացրեց, ներկայացումը դուր չեկավ։
Կոնցեսիոներները գոհ էին, որովհետև իրենց աթոռը, երեք նոր ռոկոկո շքեղ բազկաթոռների հետ միասին, իր տեղումն էր։
Օթյակներից մեկում թաքնվելով, բարեկամներն համբերությամբ սպասեցին անասելի ձգձգված ներկայացման վերջին։ Հասարակությունը, վերջապես, ցրվեց և դերասանները դուրս վազեցին զովանալու։ Թատրոնում ոչ ոք չմնաց, բացի կոնցեսիոն ձեռնարկության փայատերերից։ Բոլորը դուրս վազեցին փողոց, վերջիվերջո տեղացող թարմ անձրևի տակ։
― Իմ ետևի՛ց, Կիսա, ― հրամայեց Օստապը։ ― Մի բան լինելու դեպքում՝ մենք թատրոնի ելքը կորցրած գավառացիներ ենք։
Նրանք բարձրացան բեմ և, լուցկի վառելով, բայց և այնպես հիդրավլիկ մամուլին կպչելով, հետազոտեցին ամբողջ բեմը։
Մեծ կոմբինատորը վազեց սանդուղքն ի վեր՝ բուտաֆորիանոց։
― Եկեք այստեղ, ― բղավեց նա։
Վորոբյանինովը ձեռքերը թափահարելով, վերև սլացավ։
― Տեսնո՞ւմ եք, ― ասաց Օստապը լուցկին վառելով։
Մշուշի միջից երևացին Հաբս֊ի աթոռի մի անկյունը և մի պատառ հովանոց «ուզոում եմ․․․» մակագրությամբ։
― Ահա՛։ Ահա մեր ապագան, ներկան և անցյալը։ Լուցկի վառեցեք, Կիսա։ Ես կհերձեմ սրան։
Եվ Օստապը ձեռքը կոխեց գրպանը գործիքներ հանելու։
― Դե՛հ, ― ասաց նա, ձեռքը պարզելով դեպի աթոռը, ― մի լուցկի էլ, պարագլուխ։
Լուցկին բռնկվեց, և տարօրինակ բան, աթոռն ինքն իրեն ցատկեց մի կողմ և հանկարծ, ապշած կոնցեսիոներների աչքի առջև, գետնի տակն անցավ։
― Մամա՜, ― բղավեց Իպոլիտ Մատվեևիչը, դեպի պատը թռչելով, թեև ոչ մի ցանկություն չուներ այդ անելու։
Զրնգոցով տեղահան եղան ապակիները, և «Ես ուզում եմ Պոդկոլյոսինին» մակագրությամբ հովանոցը, հողմի բերան ընկած, դուրս թռավ պատուհանից դեպի ծովը։ Օստապը պառկել էր հատակին, ֆաներե վահաններով փոքր֊ինչ ճզմված։
Ժամը տասներկուսնանց էր տասնչորս րոպե։ Դա 1927 թվականի Ղրիմի մեծ երկրաշարժի առաջին հարվածն էր։
Ամբողջ թերակզուն անթիվ ու անհամար աղետներ պատճառած ինը բալանոց հարվածը խլեց գանձը կոնցեսիոներների ձեռքից։
― Ընկե՛ր Բենդեր։ Ի՞նչ բան է սա, ― սարսափած բղավում էր Իպոլիտ Մատվեևիչը։
Օստապն ինքն իրեն կորցրել էր․ երկրաշարժը կանգնել էր նրա ճանապարհին։ Նրա հարուստ պրակտիկայում դա միակ դեպքն էր։
― Ի՞նչ բան է սա, ― վայնասուն էր բարձրացրել Վորոբյանինովը։
Փողոցից լսվում էին ձայներ, աղաղակ դոփդոփյուն։
― Սա նա է, որ մենք պետք է անմիջապես ճղենք փողոց, քանի պատը չի փլվել գլխներիս։ Շո՛ւտ, շո՛ւտ։ Տվե՛ք ձեր ձեռքը, շլյա՛պա։
Եվ նրանք նետվեցին դեպի ելքը։ Ի զարմանս նրանց, բեմից նրբանցք տանող դռան մոտ մեջքի վրա ողջ ու անվնաս ընկած էր հաբսյան աթոռը։ Իպոլիտ Մատվեևիչը շան պես կաղկանձելով մահացու ըռխումով կառչեց նրանից։
― Տափակբերա՛նը տվեք, ― բղավեց նա Օստապին։
― Քոսոտ ապուշի մեկը, ― հեծեց Օստապը։ ― Առաստաղը հիմա կփլչի, իսկ սա այստեղ ցնդել է։ Շո՛ւտ դեպի փողոց։
― Տափակբերա՜նը, ― գոռում էր խելացնոր Իպոլիտ Մատվեևիչը։
― Ձեր հերն էլ անիծած։ Կորչեցեք այստեղ ձեր աթոռով։ Իսկ կյանքը թանկ է ինձ համար իբրև հիշատակ։
Այդ խոսքերով Օստապը նետվեց դեպի դուռը։ Իպոլիտ Մատվեևիչը փնթփնթաց և, աթոռը գրկած, վազեց Օստապի ետևից։
Հենց որ նրանք հայտնվեցին նրբանցքի մեջտեղը, գետինն ասես երերաց ոտքերի տակ, կղմինդր թափվեց թատրոնի կտուրից, իսկ կոնցեսիոներների հենց նոր լքած տեղում ընկած էին հիդրավլիկ մամուլի մնացորդները։
― Դե, հիմա տվեք աթոռը, ― սառնարյուն ասաց Բենդերը։ ― Ինչպես տեսնում եմ, ձանձրացաք այն բռնելուց։
― Չեմ տա, ― ծվծվաց Իպոլիտ Մատվեևիչը։
― Սա ի՞նչ բան է։ Ապստամբությո՞ւն նավի վրա։ Տվեք աթոռը։ Լսո՞ւմ եք։
― Սա ի՛մ աթոռն է, ― ծղրտաց Վորոբյանինովը, ձայնակոխ անելով ամեն կողմից լսվող հառաչանքը, լացը և ճարճատյունը։
― Այդ դեպքում ստացեք հոնորարը, քավթառ քուսի։
Եվ Օստապը պղնձե ձեռքով մի լավ հասցրեց Վորոբյանինովի վզակոթին։
Հենց այդ պահին նրբանցքով սլացավ հրշեջ գումակը ջահերով, և նրանց թրթռուն լույսերի տակ Իպոլիտ Մատվեևիչը Բենդերի դեմքի վրա այնպիսի ահավոր մի արտահայտություն կարդաց, որ վայրկենապես հնազանդվեց ու տվեց աթոռը։
― Դե, հիմա լավ է, ― ասաց Օստապը շունչ քաշելով, ― ապստամբությունը ճնշված է։ Իսկ հիմա վերցրեք աթոռը և բերեք իմ ետևից։ Դուք պատասխանատու եք իրի անվտանգության համար։ Եթե նույնիսկ հիսուն բալի հարված լինի, աթոռը պետք է պահպանվի։ Հասկացա՞ք։
― Հասկացա։
Ողջ գիշերը կոնցեսիոներները թափառում էին խուճապահար ամբոխի հետ, մյուսների պես սիրտ չանելով մտնել լքած տները և սպասելով նոր հարվածների։
Լուսաբացին, երբ երկյուղը փոքր֊ինչ պակասեց, Օստապը ընտրեց մի տեղ, որի մոտերքը ո՛չ փլչելու ենթակա պատ կար, ո՛չ խանգարող մարդիկ, և ձեռնամուխ եղավ աթոռը հերձելուն։
Հերձման արդյունքները ապշեցրին երկու կոնցեսիոներներին։ Աթոռի մեջ ոչինչ չկար։ Իպոլիտ Մատվեևիչը գիշերվա և ցերեկվա բոլոր այդ ցնցումներին չդիմանալով, ծիծաղեց առնետի ծիծաղով։
Դրանից անմիջապես հետո լսվեց երրորդ հարվածը, գետինը պատռվեց և կուլ տվեց երկրաշարժի առաջին հարվածին խնայված և մարդկանց կողմից ջարդուփշուր եղած հաբսյան աթոռը, որի ծաղիկները ժպտացին փոշու ամպերի մեջ ծագած արևին։
Իպոլիտ Մատվեևիչը կանգնեց չորեքթաթ և, ճմռթված դեմքը արևի կարմրապղտոր սավառնակին ուղղելով, ոռնաց։ Մեծ կոմբինատորը, լսելով նրան, ուշաթափ եղավ։ Երբ նա սթափվեց, կողքին տեսավ Վորոբյանինովի մազերով պատած կզակը։ Իպոլիտ Մատվեևիչը գիտակցությունը կորցրել էր։
― Վերջի վերջո, ― ասաց Օստապը տիֆից կազդուրվողի ձայնով, ― հիմա մենք հարյուրից հարյուր շանս ունենք։ Վերջին աթոռը («աթոռ» բառը լսելուն պես, Իպոլիտ Մատվեևիչը սթափվեց) անհետացավ Հոկտեմբերյան կայարանի ապրանքային բակում, բայց տակավին գետնի տակը չի անցել։ Ինչո՛ւմն է բանը։ Նիստը շարունակվում է։
Ինչ֊որ տեղ դղրդոցով աղյուսներ էին թափվում։ Երկար ու զիլ սուլում էր շոգենավի շչակը։
==Ծանոթագրություններ==
<references/>