Changes
/* Գլուխ տասնվեցերորդ */
― Գնում եմ, ― ասաց Պաբլոն։ ― Բայց շուտ կվերադառնամ։ ― Նա բարձրացրեց քարայրի մուտքի ծածկոցն ու դռան միջից գոռաց․ ― Ձյունը դեռ գալիս է, Ingles:
==Գլուխ տասնյոթերորդ==
Կամարի բացվածքից կրակի վրա ընկնող ձյան թշշոցն էր հիմա միայն լսվում քարայրում։
― Պիլա՛ր, ― ասաց Ֆերնանդոն։ ― Միս մնացե՞լ է։
― Դե բավական է, դու էլ, ― ասաց Պիլարը։ Բայց Մարիան վերցրեց Ֆերնանդոյի ամանը, մոտեցավ օջախի կողքին դրված կաթսային, մսապուր լցրեց, բերեց դրեց սեղանին ու սկսեց շոյել Ֆերնանդոյի ուսը։ Մի պահ այդպես աղջիկը կանգնած մնաց կողքին։ Բայց Ֆերնանդոն նրան չէր նայում։ Նա իր մսապուրով էր զբաղված։
Ագուստինը կանգնել էր օջախի մոտ։ Մյուսները նստած էին։ Պիլարն եկավ նստեց Ռոբերտ Ջորդանի դիմաց։
― Հիմա իմացա՞ր, Ingles, ― ասաց նա, ― թե ինչ մարդ է։
― Ի՞նչ կարող է անել, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Ինչ ասես, ― ասաց կինը՝ հայացքն իջեցնելով սեղանին։ ― Ինչ ասես։ Ամեն ինչի ընդունակ է։
― Գնդացիրը որտե՞ղ է, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Այստեղ է, անկյունում, թիկնոցով փաթաթված դրված է, ― ասաց Պրիմիտիվոն։ ― Ուզո՞ւմ ես բերեմ։
― Հետո, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Ուզեցի տեղն իմանալ։
― Այստեղ է, ― ասաց Պրիմիտիվոն։ ― Ես ներս եմ բերել ու իմ թիկնոցով էլ փաթաթել եմ, որպեսզի չոր մնա։ Սկավառակները պարկի մեջ են։
― Նա դրան ձեռք չի տա, ― ասաց Պիլարը։ ― Maquina֊յին ձեռք չի տա։
― Կարծեմ դու ասացիր, որ ինչ ասես կարող է անել։
― Եթե maquina֊յից գլուխ հաներ, կարող էր, ― ասաց կինը։ ― Նռնակ կարող է շրպրտել։ Այդ մեկը ավելի է նրան բռնում։
― Հիմարություն էր, անզորություն, որ չսպանեցինք, ― ասաց գնչուն։ Երեկոյան այդ խոսակցությանը նա չէր մասնակցել։ ― Դեռ երեկ գիշեր պետք է Ռոբերտոն նրան սպանած լիներ։
― Սպանի՛ր, ― ասաց Պիլարը։ Նրա լայն դեմքը մռայլ ու հոգնած տեսք ուներ։ ― Հիմա արդեն կողմ եմ։
― Ես դեմ էի, ― ասաց Ագուստինը։ Նա կանգնել էր կրակի դիմաց, ձեռքերը կախ, կրակի ցոլքի տակ թվում էր, թե մազակալած այտերը փոս են ընկել։ ― Հիմա կողմ եմ, ― ասաց նա։ ― Նա հիմա տեղով մեկ թույն է։ Նա մեր մահն է ուզում։
― Թող բոլորն էլ իրենց խոսքն ասեն, ― ասաց Պիլարը հոգնած ձայնով։ ― Ասա՛, Անդրես։
― Matarlo,<ref>Սպանել (իսպ․)։</ref> ― ասաց եղբայրներից մեկը, որի սև մազերը սուր անկյունով իջել էին ճակատին։
― Էլադիո՛։
― Նույնպես, ― ասաց մյուս եղբայրը։ ― Ես կարծում եմ, որ նա շատ վտանգավոր է։ Եվ ոչ մի բանի պիտանի չէ։
― Պրիմիտիվո՛։
― Նույնպես։
― Ֆերնանդո՛։
― Իսկ չե՞նք կարող բանտարկել, ― հարցրեց Ֆերնանդոն։
― Ասենք բանտարկեցինք, ո՞վ է հսկելու, ― ասաց Պրիմիտիվոն։ ― Երկու հոգի էլ հսկելով պիտի զբաղվեն։ Իսկ հետագայում ի՞նչ ենք անելու։
― Կարող ենք վաճառել ֆաշիստներին, ― ասաց գնչուն։
― Այդ էր պակաս, ― ասաց Ագուստինը։ ― Այդ ստորությունն էր պակաս։
― Առաջարկություն է, ― ասաց գնչու Ռաֆայելը։ ― Ինձ թվում է, որ ֆաշիստները ուրախությամբ կգնեն։
― Ասացի վերջ տուր, ― ասաց Ագուստինը։ ― Դա ստոր բան է։
― Պաբլոյից էլ հո ստոր չէ, ― արդարացավ գնչուն։
― Ստորությունը ստորությամբ չի արդարացվում, ― ասաց Ագուստինը։ ― Դե լավ, բոլորն էլ արդեն ասացին իրենց խոսքը։ Մնացին ծերուկն ու Ingles֊ը։
― Նրանք սրա հետ գործ չունեն, ― ասաց Պիլարը։ ― Նա նրանց առաջնորդը չի եղել։
― Մի րոպե, ― ասաց Ֆերնանդոն։ ― Ես դեռ չեմ վերջացրել։
― Խոսի՛ր, ― ասաց Պիլարը։ ― Այնքան խոսիր, մինչև վերադառնա։ Մինչև դռան ծածկոցը բարձրացնի ու նռնակը շպրտի, եղած֊չեղածը պայթեցնի։ Դինամիտն էլ, ամեն ինչ էլ։
― Կարծում եմ, չափազանցում ես, Պիլա՛ր, ― ասաց Ֆերնանդոն։ ― Ես չեմ կարծում, որ նա նման մտադրություն ունենա։
― Ես էլ չեմ կարծում, ― ասաց Ագուստինը։ ― Որովհետև եթե պայթեցնի, գինին էլ է կորչելու, իսկ նա հիմա ուր որ է կգա, որ խմի։
― Իսկ չի՞ լինի, որ տանք Էլ Սորդոյին, նա թող վաճառի ֆաշիստներին, ― առաջարկեց Ռաֆայելը։ ― Բայց նախ աչքերը հանենք, թե չէ դժվար կլինի նրա հետ գլուխ հանել։
― Ձենդ կտրի՛ր, ― ասաց Պիլարը։ ― Քո դեմ էլ եմ նույն բանն զգում, երբ սկսում ես խոսել։
― Ֆաշիստները նրա համար ոչ մի բան էլ չեն վճարի, ― ասաց Պրիմիտիվոն։ ― Քեզնից առաջ էլ են փորձել, ոչ մի բան էլ չեն ստացել։ Դեռ կարող են գնդակահարել էլ քեզ։
― Եթե աչքերը հանենք, կարելի է վաճառել, մի բան կտան, համոզված եմ, ― ասաց Ռաֆայելը։
― Դե ձենդ կտրի՛ր, ― ասաց Պիլարը։ ― Մեկ էլ որ այդ մասին խոսել ես, գնալու ես մոտը։
― Բայց հիշո՞ւմ ես ոնց ինքը վիրավոր guardia civil֊ի աչքերը հանեց, ― շարունակեց գնչուն։ ― Մոռացե՞լ ես։
― Դե փակի՛ր բերանդ, ― ասաց Պիլարը։ Ռոբերտ Ջորդանի ներկայությամբ բացված այս աչքեր հանելու խոսակցությունը նրան շփոթության էր մատնել։
― Ես իմ խոսքը չեմ վերջացրել, ― ընդհատեց նրանց Ֆերնանդոն։
― Վերջացրո՛ւ, ― ասաց Պիլարը։ ― Խոսի՛ր։ Վերջացրո՛ւ։
― Քանի որ գործնականորեն հնարավոր չէ Պաբլոյին բանտարկված պահել և քանի որ ստոր բան է ֆաշիստների․․․
― Վերջացրո՛ւ, ― ասաց Պիլարը։ ― Վերջացրո՛ւ, ի սեր աստծու։
― ․․․ հետ որևիցե բանակցություն վարելը, ― անվրդով շարունակեց Ֆերնանդոն, ― ես համաձայն եմ, որ լավագույն լուծումը երևի այն կլինի, որ նա վերացվի հանուն ծրագրված գործողությունների հաջողության հնարավորության առավելագույն ապահովման։
Պիլարը նայեց այդ փոքրամարմին մարդուն, գլուխը թափ տվեց, շրթունքները կծեց և ոչ մի խոսք չասաց։
― Այս է իմ կարծիքը, ― ասաց Ֆերնանդոն։ ― Ես կարծում եմ, որ մենք կարող ենք արդարանալ, քանի որ նրա գոյությունը վտանգավոր է Հանրապետության․․․
― Ով սուրբ աստվածածին, ― ասաց Պիլարը։ ― Նույնիսկ այսպիսի ժամանակ մարդը կարողանում է բյուրոկրատություն անել։
― Նկատի ունենալով հենց քիչ առաջվա նրա խոսքերն ու արարքները, ― շարունակեց Ֆերնանդոն։ ― Ու թեև պատերազմի առաջին օրերից մինչև վերջին ժամանակների իր գործունեության համար նա արժանի է երախտագիտության․․․
Պիլարը վեր կացավ, գնաց օջախի մոտ ու մի լիքը աման ձեռքին վերադարձավ։
― Ֆերնանդո, ― ասաց հանգիստ ամանը դնելով սեղանին։ ― Ընդունի՛ր, խնդրեմ, ամենայն հանդիսավորությամբ այս միսը, լցրո՛ւ բերանդ ու լռի՛ր։ Խելագարեցրիր դու քո կարծիքով։
― Բայց ո՞նց ենք, ― հարցրեց Պրիմիտիվոն և կանգ առավ առանց նախադասությունն ավարտելու։
― Estoy listo, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Ես պատրաստ եմ ի կատար ածելու։ Քանի որ հանգել եք այդ վճռին, ես կարող եմ առաջարկել իմ ծառայությունը։
Այս ի՞նչ էր, մտածեց նա։ Լսեցի, լսեցի ու ինքս էլ սկսեցի Ֆերնանդոյի նման խոսել։ Վարակիչ բան է երևում խոսքը։ Ֆրանսերենը դիվանագետների լեզու է։ Իսպաներենը՝ բյուրոկրատների։
― Ո՛չ, ― ասաց Մարիան։ ― Ո՛չ։
― Դա քո գործը չէ, ― ասաց Պիլարը աղջկան։ ― Ձենդ կտրի՛ր։
― Հենց այս գիշեր էլ կանեմ, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։
Նա նկատեց, որ Պիլարը մատը տարել էր շրթներին ու նայում է իրեն։ Կինը աչքերով ցույց էր տալիս դռան կողմը։
Քարայրի մուտքի դիմաց կախված տապճակը բարձրացավ, և երևաց Պաբլոյի գլուխը։ Նա ժպտաց բոլորին, հետո ներս եկավ, շրջվեց, ուղղեց տապճակը, հանեց թիկնոցն ու սկսեց ձյունը թափ տալ։
― Իմ մասի՞ն էիք խոսում, ― դիմեց բոլորին։ ― Խանգարեցի՞։
Ոչ մեկը չպատասխանեց, նա թիկնոցը կախեց պատին մեխված կեռից ու գնաց դեպի սեղանը։
― Que tal? ― հարցրեց ու սեղանի վրայից վերցրեց իր դատարկ բաժակը և սուզեց գինու թասի մեջ։ ― Վերացել է, ― ասաց Մարիան։ ― Տար լցրու տկից։
Մարիան վերցրեց թասն ու գնաց դեպի պատից գլխիվայր կախված երկարավուն, խոշոր, սև, ձյութապատ տիկը, քաշեց խցանը, և գինին սկսեց լցվել թասի մեջ։ Պաբլոն նայում էր ծնկաչոք աղջկան, նայում էր արագ պտույտներով թասի մեջ լցվող վառ կարմիր գինուն։
― Զգույշ, ― ասաց աղջկան։ ― Չթափվի, քիչ է մնացել, հասել է թիակներին։
Բոլորը լուռ էին։
― Պորտից մինչև թիակները այսօր եմ խմել, ― ասաց Պաբլոն։ ― Մի օրում։ Ձեզ ի՞նչ է եղել։ Կորցրե՞լ եք լեզուներդ։
Դարձյալ բոլորը լուռ էին։
― Լավ փակիր, Մարի՛ա, ― ասաց Պաբլոն։ ― Չծորա։
― Շուտով այնքան գինի լինի, ― ասաց Ագուստինը։ ― Միայն թե ի վիճակի լինես խմելու։
― Ըհը, մեկն արդեն լեզուն գտավ, ― ասաց Պաբլոն ու գլխով արեց Ագուստինին։ ― Շնորհավորում եմ։ Ես էլ մտածում էի, որ պապանձվել եք։
― Ինչի՞ց, ― հարցրեց Ագուստինը։
― Իմ գալուց։
― Դու կարծում ես, որ քո գալը կարևոր նշանակություն ունի՞։
Երևի ճիգ է գործադրում, որպեսզի ինքն իրեն հաղթահարի։ Գուցե Ագուստինն ինքն է ուզում ի կատար ածել վճիռը, մտածեց Ռոբերտ Ջորդանը։ Դե նա շատ է ատում Պաբլոյին։ Ես չեմ ատում, մտածեց նա։ Չէ, չեմ ատում։ Զզվում եմ, սակայն չեմ ատում։ Թեև աչքերը հանելու այդ պատմությունը ստիպում է, որ սկսես այլ կերպ մտածել։ Այնուամենայնիվ, իրենց գործն է, իրենց պատերազմն է։ Թեև այդ երկու օրը սրա ներկայությունը վտանգավոր է։ Բայց լավ է ես հեռու մնամ այս գործից, մտածեց նա։ Այսօր արդեն մի անգամ հիմար վիճակի մեջ ընկել եմ։ Ճիշտ է, ուզում եմ դրան վերացնել, բայց նախնական հիմար զրույցներ ոչ ես կվարեմ, ոչ էլ մյուսներին պետք է թույլ տամ։ Թե չէ ու սկսեն կրակել դինամիտի կողքին։ Ոչ մի նման հիմարություն։ Պաբլոն, հավանաբար, հաշվի առել է դա։ Իսկ դո՞ւ, ասաց ինքն իրեն։ Չես մտածել դրա մասին։ Ոչ էլ Ագուստինն է մտածել։ Դե ձեզ այդպես էլ պետք է։
― Ագուստին, ― ասաց նա։
― ի ՞նչ, ― ասաց Ագուստինը մռայլված և գլուխը շրջեց Պաբլոյից։
― Ուզում եմ խոսել հետդ, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Հետո։
― Հիմա, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը։ ― Por favor:<ref>Խնդրում եմ (իսպ․)։</ref>
Ռոբերտ Ջորդանը գնաց դեպի քարայրի մուտքը։ Բարձրահասակ ու փոս ընկած այտերով Ագուստինը վեր կացավ ու գնաց նրա ետևից։ Շարժվում էր դժկամությամբ, արհամարհալից տեսքով։ Պաբլոն հայացքով հետևում էր նրան։
― Մոռացե՞լ ես, թե ինչ կա ուսապարկում, ― ասաց Ռոբերտ Ջորդանը շատ ցածր ձայնով, որպեսզի մյուսներ չլսեն։
― Ես քո, ― ասաց Ագուստինը։ ― Տե՛ս, ընտելացանք՝ մոռացա։
― Ես էլ էի մոռացել։
― Ես քո կաթը, ― ասաց Ագուստինը։ ― Leche! Այ քեզ հիմարանալ։ ― Մեծ֊մեծ քայլերով մոտեցավ սեղանին ու նստեց։ ― Խմենք, Պաբլո՛, խմենք, բարեկամս, ― ասաց։ ― Ձիերը ո՞նց են։
― Շատ լավ, ― ասաց Պաբլոն։ ― Բուքն էլ սկսեց հանդարտվել։
― Ի՞նչ ես կարծում, կդադարի՞։
― Այո, ― ասաց Պաբլոն։ ― Ձյունն արդեն մանր հատիկներով է թափվում։ Քամին դեռ կշարունակի փչել, բայց ձյունը կդադարի։ Քամու ուղղությունը փոխվել է հիմա։
― Ի՞նչ ես կարծում, վաղը երկինքը կբացվի՞, ― հարցրեց Ռոբերտ Ջորդանը։
― Կբացվի, ― ասաց Պաբլոն։ ― Կարծում եմ ցուրտ կլինի, բայց պայծառ։ Քամին դեռ նորից կփոխի ուղղությունը։
Նայիր, ասաց Ռոբերտ Ջորդանն ինքն իրեն։ Տես ինչ սիրալիր է դարձել։ Քամու նման փոխել է ուղղությունը։ Ոճրագործ է, այն էլ ինչպիսի, դեմքին ես նայում՝ խոզ, իսկ զգայունությո՞ւնը, ամենակատարյալ ծանրաչափին իսկ չի զիջի։ Այո։ Ասենք խոզն էլ խելացի կենդանի է։ Ատում է մեզ Պաբլոն, գուցե սոսկ մեր ծրագրե՞րը, գուցե, և իր այդ ատելությունը դրսևորում է վիրավորանքներ հասցնելով, այնքան, որ արդեն պատրաստվում ես հաշիվը մաքրելու, և այստեղ, ահա, կանգ է առնում և իրեն այնպես պահում, կարծես ոչինչ չի եղել։
― Եղանակը կբացվի, մեր գործն էլ լավ կլինի, Ingles, ― ասաց Պաբլոն Ռոբերտ Ջորդանին։
― Մեր գործը, ― ասաց Պիլարը։ ― Մե՛ր։
― Այո՛, մեր, ― քմծիծաղեց Պաբլոն նայելով նրան ու մի կում գինի խմեց։ ― Այո՛։ Ես դրսում նորից ծանրութեթև արի։ Մենք ինչո՞ւ պետք է համաձայն չլինենք։
― Ի՞նչ բանի, ― հարցրեց կինը։ ― Ի՞նչ։
― Ամեն ինչի, ― ասաց Պաբլոն։ ― Կամրջի պայթեցմանը։ Ես ձեզ հետ եմ հիմա։
― Դու հիմա մեզ հե՞տ ես, ― ասաց Ագուստինը։ ― Քիչ առաջվա խոսքերից հետո՞։
― Այո՛, ― ասաց Պաբլոն։ ― Քամին ուղղությունը փոխեց, և հիմա ես ձեզ հետ եմ։
Ագուստինը տարուբերեց գլուխը։
― Քամին, ― ասաց նա ու նորից տարուբերեց գլուխը։ ― Մեզ հետ ես, ու մոռացա՞ր, որ ես խփեցի մռութիդ։
― Այո, ― քմծիծաղեց Պաբլոն և մատները տարավ շրթունքին։ ― Այո, մոռացա, և ձեզ հետ եմ։
Ռոբերտ Ջորդանը ուշադիր հետևում էր Պիլարին։ Կինը այնպես էր նայում Պաբլոյին, կարծես մի տարաշխարհիկ գազան լիներ դիմացը։ Նրա դեմքից տակավին չէր ջնջվել այն արտահայտությունը, որ հայտնվեց վիրավորի աչքերն հանելու մասին խոսակցությունից հետո։ Նա գլուխը թափ տվեց, կարծես ազատվելու համար այդ հիշողությունից, ու ասաց․
― Լսի՛ր։
― Ասա՛, կի՛ն։
― Ի՞նչ պատահեց քեզ։
― Ոչինչ, ― ասաց Պաբլոն։ ― Կարծիքս փոխեցի։ Ուրիշ ոչինչ։
― Դռան տակ կանգնած ականջ էիր դրել, հա՞, ― հարցրեց կինը։
― Այո, ― ասաց Պաբլոն։ ― Բայց ոչինչ չկարողացա լսել։
― Վախեցար, որ կսպանեն քեզ։
― Ոչ, ― ասաց նա և բարձրացած բաժակի վրայով նայեց կնոջը։ ― Ես դրանից չեմ վախենում։ Դու գիտես։
― Լավ, ի՞նչ պատահեց քեզ, ― ասաց Ագուստինը։ ― Դեռ քիչ առաջ հարբած բերանդ բացել էիր ու ինչ ասես ասում էիր, մեր մահն էիր ուզում, ամենակեղտոտ ձևով վիրավորում էիր կանանց, դեմ էիր մեր բռնած գործին․․․
― Հարբած էի, ― ասաց Պաբլոն։
― Իսկ հիմա՞։
― Հիմա հարբած չեմ, ― ասաց Պաբլոն։ ― Եվ փոխել եմ կարծիքս։
― Ով ուզում է, թող հավատա, ես քեզ չեմ հավատում, ― ասաց Ագուստինը։
― Ուզում ես հավատա, ուզում ես՝ ոչ, ― ասաց Պաբլոն։ ― Բայց իմացիր՝ ինձնից բացի ոչ ոք չի կարող ձեզ Գրեգոս հասցնել։
― Գրեգո՞ս։
― Կամրջից հետո միայն Գրեգոսում կարելի է ապահով լինել։
Ռոբերտ Ջորդանը նայեց Պիլարին և ձեռքը տանելով ականջին, այնպես, որ Պաբլոն չնկատի, հարցական թփթփացրեց։
Կինը գլխով արեց։ Հետո մեկ էլ գլխով արեց ու ինչ֊որ բան փսփսաց Մարիայի ականջին․ աղջիկը մոտեցավ Ռոբերտ Ջորդանին։
― Ասում է անպայման լսել է մեր խոսակցությունը, ― ասաց Մարիան Ռոբերտ Ջորդանի ականջին։
― Ուրեմն, Պաբլո, ― ծանր֊ծանր ասաց Ֆերնանդոն, ― դու հիմա մեզ հետ ես և կողմնակից ես կամրջի պայթեցմանը։
― Այո, բարեկամս, ― ասաց Պաբլոն։ Նա նայեց ուղիղ Ֆերնանդոյի աչքերին ու գլխով արեց։
― Ճի՞շր ես ասում, ― հարցրեց Պրիմիտիվոն։
― De veras,<ref>Ճիշտ (իսպ․)։</ref> ― ասաց Պաբլոն։
― Եվ կարծում ես, որ հաջողությամբ կավարտվի՞, ― հարցրեց Ֆերնանդոն։ ― Դու հիմա դրան հավատո՞ւմ ես։
― Այո, ― ասաց Պաբլոն։ ― Իսկ դու չե՞ս հավատում։
― Հավատում եմ, ― ասաց Ֆերնանդոն։ ― Բայց ես սկզբից ևեթ հավատացել եմ։
― Դուրս գնամ, ― ասաց Ագուստինը։
― Ցուրտ է դրսում, ― ասաց Պաբլոն բարեկամաբար։
― Գուցեև, ― ասաց Ագուստինը։ ― Բայց այլևս չեմ դիմանում այս manicomio֊յում։
― Գժանոց մի՛ անվանիր այս քարայրը, ― ասաց Ֆերնանդոն։
― Manicomio է, ոճրագործների գժանոց, ― ասաց Ագուստինը։ ― Գնամ, քանի դեռ չեմ խելագարվել։
