Changes

Այս անգամ նրա վիճակն անհույս էր, դա երրորդ հարվածն էր։ Ամեն գիշեր ես անցնում էի նրանց տան մոտով (արդեն արձակուրդներ էին), զննում պատուհանի լուրավորված լուսավորված քառակուսին եւ ամեն գիշեր պատուհանը լուսավորված էր միանման՝ աղոտ ու հավասար։ Մտածում էի, եթե նա մահացել էր, ապա կտեսնեի մոմերի արտացոլումը լուսամուտերի վարագույրների վրա, քանի որ գիտեի՝ հանգուցյալի գլխավերեւում միշտ երկու վառվող մոմեր են դնում։ Նա հաճախ էր ինձ ասում, որ այս աշխարհում իր օրերը հաշված են, բայց ես նրա խոսքերին չէի հավատում։ Այժմ գիտեի, որ այդ խոսքերը ճշմարիտ են։ Ամեն գիշեր, երբ նայում էի պատուհանին, շշուկով արտասանում էի «կաթված» բառը։ Այդ բառը ականջիս խորթ էր հնչում, ինչպես Էվկլիդեսի «արեւացույցը» եւ «սիմոնականությունը» կատեխիզիսում, բայց հիմա այն ասես մի հանցավոր եւ մեղսապարտ էակի անուն լիներ։ Այդ բառը սարսափեցնում էր ինձ, միաժամանակ ցանակնում ցանկանում էի մոտիկից տեսնել նրա մահացու աշխատանքը;

― — Ո՛չ, ես չէի ասի, թե նա իսկապես ․․․ բայց ինչ֊որ տարօրինակ բան կար․․․ ինչ֊որ բան էր կատարվում նրա հետ․․․ ահա իմ կարծիքը նրա մասին․․․

― — Նա սկսեց ֆսֆսացնել ծխամորճը եւ, անկածկած, այդ միջոցին մտմտում էր կարծիքի շուրջ։ Ձանձրալի, հիմա՛ր ծերուկ։ Երբ մենք նոր էինք ծանոթացել, նա դեռ բավականին հետաքրքիր մարդ էր, խոսում էր թորման տարբեր ձեւերից, բայց շուտով ձանձրացա օղեթորման մասին նրա անվերջանալի խոսակցություններից։

― — Ես իմ սեփական տեսությունն ունեմ, ― — ասաց նա։ ― — Իմ կարծիքով, դա այն․․․ բացառիկ դեպքերից է․․․ բայց դժվար է ասել․․․

Նա նորից սկսեց ֆսֆսացնել ծխամորճը, այդպես էլ չբբացատրելով չբացատրելով իր տեսությունը։ Հորեղբայրս նկատելով իմ զարմացած հայացքն ասաց․

― — Հիմա, երբ քո ծեր բարեկամը մահացել է, դու կտխրես։

―Ո՞վ— Ո՞վ, ― — հարցրի ես։

― — Հայր Ֆիլնը։

― — Նա մահացե՞լ է։

― — Միսթըր Քոթերը հենց նոր հայտնեց այդ մասին։ Ինքն անցնելիս է եղել նրանց տան մոտով։

― — Գիտեի, որ ինձ զզնում են, այդ պատճառով շարունակեցի ուտել, ձեւացնելով, թե լուրը ինձ չհետաքրքրեց։

― — Տղան ու նա մոտ ընկերներ էին, հայր Ֆլինը նրան շատ բան է սովորեցրել։ Ասում են, ծերուկը նրան շատ էր սիրում։

― — Աստված հո՜գին լուսավորի, ― — ասաց մորաքույրս ջերմեռանդորեն։

― — Ես թույլ չէի տա, ― — ասաց նա, ― — որ իմ երեխաները շփվեին նման մարդու հետ։

― — Ի՞նչ եք ուզում ասել միսթեր Քոթեր, ― — հարցրեց մորաքույրս։

― — Ուզում եմ ասել, որ երեխաների համար դա վնասկար վնասակար է։ Իմ կարծիքով տղան պիտի վազվզի իր հասակակիցների հետ եւ ոչ թե․․․ Ճիշտ չե՞մ ասում, Ջեք։

― — Դա նաեւ իմ կարծիքն է, ― — ասաց հորեղբայրս։ ― — Թող երեխան իր նմանների հետ խաղա։ Մարմնամարզությամբ զբաղվիր՝ միշտ ասում եմ ես այդ Ռոզենկրեյցերին։ Է՜հ, երբ թոկից փախածի մեկն էի ամեն առավոտ՝ ձմեռ թե ամառ, սառը լոգանք էի ընդունում։ Ահա թե ինչն է հիմա ինձ փրկում։ Կրթությունը շատ լավ է և օգտակար, բայց… Միստր Քոթերը գո՞ւցե ոչխարի մսից մի կտոր համտեսի, — դիմեց նա մորաքրոջս։

Ուշ քնեցի այդ գիշեր։ Չնայած զայրացած էի Քոթերի վրա, որ նա ինձ երեխա էր անվանել, բայց գլուխ էի կոտրում հասկանալու նրա կցկտուր Նախադասությունների նախադասությունների իմաստը։ Սենյակիս մթության մեջ ինձ թվում էր թե նորից տեսնում եմ կաթվածահարի ծանր, գորշ դեմքը։ Գլուխս թաքցրի վերմակի տակ և փորձեցի մտածել նոր տարվա մասին, բայց գորշ դեմքը դեռ շարունակում էր ինձ հետապնդել։ Դեմքը շշնջում էր, և ես հասկացա, որ ցանկանում է ինչ֊որ բան խոստովանել։ Զգում էի, որ խորասուզվում եմ արատավոր ու հաճելի մի աշխարհ, որտեղ ինձ սպասում էր նույն դեմքը։ Նա շշնջացող ձայնով սկսեց ինձ խոստովանել, և ես չէի հասկանում, թե ինչու էր անվերջ ժպտում և ինչու էին նրա շուրթերը այդքան թաց։ Հետո հիշեցի, որ նա մահացել է կաթվածից, և զգացի, որ ես նույնպես ամաչկոտ ժպտում եմ, կարծես թողություն եմ տալիս նրա սիմոնականությանը։

Ցանկացա ներս մտնել և տեսնել նրան, բայց չհամարձակվեցի դուռը ծեծել։ Դանդաղ քայլեցի փողոցի արևոտ կողմով, ճանապարհին կարդալով համարյա բոլոր թատերական ազդերը։ Ինձ տարօրինակ էր թվում, որ ոչ ես էի սգի մեջ, ոչ էլ օրը, և տհաճություն զգացի, երբ հասկացա, որ ինձ համակում է ազատության զգացումը, ասես Նրա նրա մահը ազատել էր ինձ ինչ֊որ բանից։ Դա ինձ զարմացրեց, որովհետև հորեղբայրս երեկ երեկոյան իսկապես ճիշտ էր ասում, ծերուկը ինձ շատ բան էր սովորեցրել։ Նա ավարտել էր Հռոմի իռլանդական քոլեջը և ինձ սովորեցրել էր ճիշտ կարդալ լատիներեն։ Նա պատմում էր ինձ կատակոմբների և Նապոլեոն Բոնապարտի մասին, բացատրում պատարագի բազմաթիվ արարողությունների և քահանայի տարբեր զգհստավորումների զգեստավորումների նշանակությունները։ Նա հաճույք էր ստանում, երբ դժվար հարցեր էր տալիս, օրինակ, ինչպե՞ս վարվել տվյալ դեպքում, կամ՝ արդյոք գործած այս կամ այն մեղքը համարվո՞ւմ է մահացու, թույլատրելի, կամ էլ պարզապես թուլություն։ Նրա հարցերը բացահայտում էին, թե որքան բարդ և խորհրդավոր են եկեղեցու այդ կանոնները, որոնք ես միշտ համարում էի սովորական ծիսակատարություններ։ Քահանայի պարտականությունները հաղորդության և խոստովանության գաղտնիքի հարցում ինձ այնքան կարևոր էին թվում, որ ես զարմանում էի, թե մարդիկ ինչպես են համարձակվում հանձն առնել այդ պարտականաթյունը։ Եվ ես բոլորովին չզարմացա, երբ նա պատմեց, որ այս խճճված հարցերը բացատրելու համար եկեղեցու հայրերը գրել են «Փոստային տեղեկագրի» հաստության գրքեր, որոնք տպված են նույնպես խտաշար, ինչպես թերթերում դատական պրոցեսների մասին տպագրված հայտարարությունները։

Քայլելով փողոցի արևոտ կողմով, ես հիշում էի Քոթերի խոսքերը և փորձում մտաբերել, թե երազիս մեջ հետո ինչ կատարվեց։ Վերհիշեցի, որ մի թավշյա վարագույր կար եւ մի հնաձև կախովի լամպ։ Ես գտնվում էի ինձ անծանոթ սովորույթների մի հեռավոր երկրում՝ երևի Պարսկաստանում… Բայց երազիս վերջը չկարոզացա չկարողացա հիշել։

Մենք խաչակնքեցինք և դուրս եկանք։ Ներքևի փոքրիկ սենյակում Էլիզան նստել էր քահանայի պատվավոր բազկաթոռին։ Ես տեղավորվեցի անկյունում գտնվող իմ սովորական տեղում, իսկ Նաննին մոտեցավ բուֆետին, հանեց գինու սափորը ու մի քանի գավաթ, և դնելով սեղանին, առաջարկեց մի փոքրիկ գավաթ գինի խմել։ Նա ինձ առաջարկեց սերուցքային պաքսիմատներ, բայց ես հրաժարվեցի, մտածելով, որ ուտելիս բարձրաձայն կխրթխրթացնեմ։ Նա կարծես փոքր֊ինչ ափսոսանքով ընդունեց իմ մերժումը և լուռ մոտենալով գահավորակին, Նստեց նստեց քրոջ մոտ։ Ոչ ոք ոչ մի բառ չասաց՝ բոլորով նայում էինք դատարկ բուխարիկին։ Մորաքույրս սպասեց, և, երբ Էլիզան հոգոց հանեց, ասաց․

—Է՛հ, ինչ արած, հիմա նա այն աշխարհում է։ ― — Էլիզան մի անգամ էլ հոգոց հանեց և որպես համաձայնության նշան, գլուխը թեքեց։

— Նա այնքան խաղաղ էր, տիրուհի, երբ հոգին ավանդևց, որ ուղղակի անհավատալի էր․ լավ մահ էր, փա՚ռք փա՜ռք տիրոջը։

— Նույնն էր ասում և այն կի՛նը, որը եկել էր Նրան նրան լողացնելու։ Նա ասում էր, որ հայր Ֆլինը կարծես քնած լիներ, իսկ դեմքը այնքան խաղաղ էր ու հանգիստ։ Ոչ ոք չէր կարծում, թե դագաղում նա այդքան խաղաղ տեսք կունենա։

Էլիզան ջրջազգեստի շրջազգեստի եզրը հարթեց ծնկների վրա։

— Է՛հ, խեղճ Նաննին,— ասաց Էլիզան, նայելով նրան, ― — ուղղակի տանջվեց, չէ որ ամեն ինչ ստիպված էինք ինքներս անել… թե՛ կին գտնել, որ լողացնի հայր Ֆլինին, թե՛ տեղափոխել, թե՛ դագաղ պատվիրել եւ թե՛ պատարագ անել եկեղեցում։ Եթե հայր Օ՚Ռուրկը չլիներ, չգիտեմ, թե ինչ կլիներ մեր վիճակը։ Ահա նա ծաղիկներ է ուղարկել, եկեղեցուց՝ մոմեր, եւ հայտարարություն է տվել «Քաղաքացիների լրաբերում», իր վրա է վերցրել գերեզմանոցի և անգամ խեղճ Ջեյմսի ապահովագրության հոգսը։

― — Եվ այժմ, երբ ամեն ինչ վերջացել է, դուք նոր֊նոր կզգաք նրա բացակայությունը, ― — ասաց մորաքույրս։

— Ես գիտեմ,― — ասաց Էլիզան,― — որ նրան գավաթով արգանակ այլևս չեմ բերի, և ոչ էլ դուք նրան ծխախոտ կուղարկեք։ Օ՛հ, խեղճ Ջեյմս։

— Վերջերս ես նկատում էի, որ նրա հետ ինչ֊որ բան էր կատարմում։ կատարվում։ Երբ արգանակ էի նրան տանում, հաճախ էի տեսնում, աղոթագիրքը ընկած է հատակին, ինքը ընկած է բազկաթոռին՝ գլուխը ետ գցած, իսկ բերանը՝ բաց։ ― — Նա մատը մոտեցրեց քթին, խոժոռվեց, հետո շարունակեց։

― — Բայց ինչ վիճակում էլ լիներ, չէր հանձնվում։ Ասում էր, քանի դեռ ամառը չի վերջացել, մի օր Այրիշթաուն կգնանք, այն տունը տեսնելու, որտեղ ծնվել ենք մենք, միայն թե Ջոն Դոշից էժան գնով անաղմուկ և փափուկ մի սայլակ գնենք։ Հայր Օ՚Ռուրկը ասում էր, որ հատուկ անիվներով ինչ֊որ սայլակներ կան, և երեքով՝ ինքը, ես ու Նաննին այնտեղ կգնանք շաբաթ երեկոյան… Այդ միտքը նրա գլխից դուրս չէր գալիս… Խե՛ղճ Ջեյմս…

Էլիզան հանեց թաշկինակը, սրբեց աչքերը, հետո թաշկինակը դրեց գրպանը ե և որոշ ժամանակ նայում էր դատարկ բուխարիկին։

― — Եվ այդ ամենի պատճառը թասն էր, որը նա ջարդեց այն ժամանակ… Դրանից ել սկսվեց ամեն ինչ… Իհարկե, մենք ասում էինք՝ ո՛չինչ, թասը դատարկ էր։ Ասում էինք, որ փոքրավորն է մեղավոր… բայց այնուհանդերձ, այդ բանից հետո խեղճ Ջեյմսը ջղային ղարձավ, աստված հանգստություն տաՆրա նրա ոսկորներին։