Changes
::Երբ պիտի մենք կրկին խմբվենք երեքով՝<br/>
::Որոտով ու կայծակով կամ անձրևով։անձրևով<ref>Վ․ Շեքսպիր, «Մակբեթ», արարված 1, տեսարան 1։</ref>։<br/>
Հարբած, օրորվելով, նրանք պարում էին ցամաքած ծովի ափին, պղծելով օդը անեծքներով և շանթահարելով չար կատվային հայացքով։
::Թունոտ աղիք մեջն ածենք։<br/>
::Դյութվի՜ր, դյութվի՜ր, տաժա՜նք, նյութվի՜ր,<br/>
::Կաթսա՜, փրփրա՜, բո՜ց, վառվի՜ր։վառվի՜ր<ref>Նույն տեղը, արարված 4, տեսարան 1։</ref>։<br/>
Նրանք կանգ առան, շուրջը նայեցին։
― Հիմա ասեղով՝ ուղիղ սրտի մեջ։
― Հուռութքը, ո՞ւր է հուռութքը։ Բախտ գուշակելու քարտերի մոտ է, փոշին վրայից թափ տվեք, իսկ հիմա նայեք...նայեք…
Վհուկները աչքերը չռեցին մոգական հուռութքի վրա։ Նրանք գունատվեցին։
― Ստիպված ենք մորֆի տալ։
― Բայց, հրամանատար...հրամանատար…
― Ի՞նչ է, չե՞ք տեսնում, որքան վատ է վիճակը։
Հրամանատարը բարձրացրեց բրդյա ծածկոցը։ Խոնավ սավանի տակ պառկած մարդը շարժվեց, տնքաց։ Օդը հագեցած էր այրված ծծմբի հոտով։
― Ես տեսա, տեսա...― տեսա…― Մեռնողը բացեց աչքերը, և նրա հայացքը կանգ առավ լուսանցույցի վրա, որի ետևում տիեզերական անհունն էր, աստղաբույլերը, հեռվում մնացած Երկիր մոլորակը և բոլորովին մոտակայքում՝ Մարսի հսկայական կարմիր գունդը։
― Ես տեսա նրան... նրան… մարդու դեմքով հսկայական արնախում հրեշը․․․ թևերն էր թափահարում, թափահարում էր... էր… թափահարում էր...էր…
― Զարկերա՞կը,― հարցրեց հրամանատարը։
Երեք վհուկները ցնցվեցին և նայեցին մարսյան ցամաքած ծովի ափին, որտեղ Զմրուխտե քաղաքն էր։ Նրա ամենաբարձր դստիկոնում փոքրամարմին մարդը մի կողմ քաշեց պատուհանի կարմրածուփ վարագույրը։ Նա նայեց ամայի տարածքին, որտեղ կախարդ պառավները իրենց խառնուրդն էին եփում և ձեռքերում տրորում մոմը։ Ավելի հեռվում հազարավոր ուրիշ խարույկներ էին երևում։ Մարսյան գիշերային օդում լողում էին գիշերաթիթեռի թևերի պես թեթև անուշահոտության կապույտ շամանդաղը, ծխախոտի սև քուլաները, եղևնու սգո ճյուղերի խարույկի ծուխը ու դարչինի հոտով մառախուղը։ Փոքրամարմին մարդը հաշվում էր վհուկների ճարճատող խարույկները։ Կարծես իր վրա զգալով երեք կախարդների հայացքները, նա շրջվեց։ Բոսորագույն վարագույրի հավաքած եզրը ցած սահեց, կիսով չափ ծածկելով պատուհանը, թվաց, թե հարևան շքամուտքը աչքով արեց, ինչպես դեղին աչք։
…Էդգար Ալան Պոն դուրս էր նայում աշտարակի պատուհանից և գինու հոտը, որ խմել էր, խտղտում էր ռունգերը։
— Հեկատեի բարեկամները հիմա շատ գործ ունեն,— ասաց նա, նայելով հեռվում երևացող վհուկներին։
— Ես տեսա, թե այսօր ինչպես էր նրանց հալածում Շեքսպիրը,— թիկունքում հնչեց մի ձայն,— ծովափին հավաքվել էր նրա ողջ թիկնազորը, հազարներ էին։ Այնտեղ էին երեք վհուկները, Օբերոնը, Համլետի հայրը, Պակը<ref>Շեքսպիրի պիեսների հերոսներից։</ref>, բոլորը։ Աստված իմ, հազարներ էին, մարդկային ծով։
— Սքանչելի Վիլյամ,— Պոն շրջվեց։
Մուգ կարմիր ծալազարդ վարագույրը սահեց՝ ծածկելով պատուհանը։ Նա դեռ մի վայրկյան կանգնած մնաց, նայելով պատերի կոպիտ որմածքին, սևացած փայտե սեղանին, մոմի լույսին և սեղանի մոտ նստած մարդուն, որը պարապությունից լուցկիներ էր վառում մեկը մյուսի ետևից և նայում էր, թե ինչպես կիսով չափ այրվելուց հետո մարում են։ Դա Ամբրոզ Բիրսն էր։ Քթի տակ նա ինչ֊որ բան էր սուլում՝ ժամանակ առ ժամանակ կամացուկ ծիծաղելով։
— Հարկավոր է նախազգուշացնել պարոն Դիքենսին,— ասաց Պոն։— Առանց այդ էլ շատ հապաղեցինք, մեր տրամադրության տակ հաշված ժամեր են մնացել։ Դուք ինձ հետ կգա՞ք նրա տուն, Բիրս։
Բիրսը աշխուժորեն նրան նայեց։
— Ես հենց նոր մտածում էի՝ ի՞նչ կպատահի մեզ։
— Եթե չկարողանանք սպանել տիեզերագնացներին կամ գոնե վախեցնել, բնականաբար ստիպված կլինենք թողնել մոլորակը։ Կհաստատվենք Յուպիտերի վրա, իսկ եթե նրանք այնտեղ էլ հասնեն՝ կմեկնենք Սատուրն, եթե այդտեղ գան, մեր տրամադրության տակ են Ուրանը, Նեպտունը, վատթարագույն դեպքում՝ Պլուտոնը։
— Իսկ հետո՞…
Էդգար Պոյի դեմքը հոգնած էր, աչքերում մարմրում էին խարույկների ցոլքերը, ձայնը տխուր էր ու օտարոտի, արտահայտիչ շարժումներն ու զարմանալի ճերմակ ճակատին ընկած սև մազափունջը անհամատեղելի էին թվում։ Կարծես տապալված դև էր, պարտված զորավար։ Մտքերի մեջ ընկնելիս նա սովորություն ուներ կծոտել մուգ, մետաքսափայլ բեղերը, որոնք շատ էին տուժում։ Նա այնքան փոքրահասակ էր, որ թվում էր, թե ճերմակ, խոշոր, կարծես լույս ճառսւգող ճակատը ինքնուրույն շարժվում է սենյակի աղջամուղջում։
— Մենք մի առավելություն ունենք՝ տեղաշարժվելու ավելի կատարյալ միջոցներ,— ասաց նա,— բացի այդ, միշտ էլ կարելի է հույս դնել նրանց ատոմային պատերազմների, պետությունների կործանման, միջնադարի, հետևաբար, սնահավատության վերադարձի վրա։ Եվ մի հրաշալի երեկո բոլորս կկարողանանք վերադառնալ Երկիր։— Էդգար Պոն մտածկոտ աչքերը հառեց առաստաղին,— նրանք թռչում են այստեղ, որպեսզի այս աշխարհն էլ ավերեն։ Չե՞ն ուզում համակերպվել այն մտքին, որ դեռ ինչ֊որ բան չեն պղծել։
— Մի՞թե գայլերի ոհմակը կհանգստանա, եթե թեկուզ մի ոչխար կենդանի մնացած լինի,— ասաց Բիրսը։— Իսկական մարտ կլինի։ Ես կնստեմ հեռվում ու կհաշվեմ միավորները։ Կհաշվեմ, թե քանի երկրացի ընկավ եռացող ձյութի կաթսան և շշերում գտնված քանի ձեռագիր է նետվել խարույկը, քանի երկրացի են ասեղնահարված և քանի Կարմիր մահ է փախուստի դիմել ասեղների տեսքից, հա, հա, հա…
Պոն թեթևակի օրորվեց՝ հարբած գինուց ու զայրույթից։
— Մենք ի՞նչ ենք արել։ Ի սեր աստծո, մեզ հետ եղեք, Բիրս։ Մի՞թե քննադատները և գրախոսները արդարացի էին մեր գրքերի հանդեպ։ 0՜, ոչ։ Նրանք գրքերն ուղղակի բռնում էին մանրէազերծ ունելիներով և նետում էին կաթսան՝ եռացնելու և վնասակար մանրէները ոչնչացնելու համար։ Անիծվեն նրանք։
— Զվարճալի վիճակ է,— ասաց Բիրսը։
Աշտարակի աստիճաններից լսվող հուսահատ աղաղակը ընդհատեց զրույցը։
— Միստր Պո, միստր Բիրս։
— Հիմա, հիմա, գալիս ենք,— մի քանի աստիճան իջնելով՝ նրանք տեսան պատին հենված մարդուն։ Հուզմունքից նրա շունչը կտրվում էր։
— Լսե՞լ եք լուրը,— գոռաց նա։ Ապա դողացող ձեռքերով կառչեց նրանցից, ասես ոտքերի տակ անդունդ էր բացվել։— Մի ժամից վայրէջք կկատարեն։ Գրքեր են բերում։Վհուկներն ասում են, որ հին գրքեր են։ Իսկ դուք օրհասական այս պահին նստել եք աշտարակում։ Ինչո՞ւ ոչինչ չեք ձեռնարկում։
— Մենք անում ենք, ինչ հնարավոր է, Բլեքվոլդ,— ասաց Պոն։— Ձեզ համար դա նորություն է։ Եկեք մեզ հետ, մենք գնում ենք պարոն Չարլզ Դիքենսի մոտ…
— Որպեսզի կշռադատենք մեր վիճակը, մեր տխուր վիճակը,— ավելացրեց Բիրսը և աչքով արեց։
Նրանք սանդուղքներով իջնում էին ցած՝ ամրոցի խոր լռության մեջ, ավելի ու ավելի ներքև, այնտեղ, ուր սարդոստայն էր, փոշի ու կեղտ։
— Մի՛ հուզվեք,— ասաց Պոն, և նրա ճակատը լուսավորեց նրանց ճամփան, ինչպես խոշոր ճերմակ լամպ՝ մերթ բռնկվելով, մերթ մարելով։— Ես կանչել եմ բոլոր նրանց, ովքեր մեռած ծովի ափին են։ Նաև մերոնց՝ իմ բարեկամներին, Բլեքվուդ, ձերոնց նույնպես, Բիրս։ Բոլորն այնտեղ են։ Բոլոր գազանները, վհուկներն ու սուրատամ ծերուկները։ Թակարդները լարված են, ճոճանակներն ու հորերը սպասում են, Կարմիր մահը նույնպես,— նա կամացուկ ծիծաղեց,— այո, Կարմիր մահը։ Կարո՞ղ էի ես մտածել, որ կգա ժամանակը, երբ իսկապես հարկավոր կլինի Կարմիր մահվան գոյությունը։ Բայց նրանք ուզում են այդ և կստանան։
— Մենք արդյո՞ք բավականաչափ ուժեղ ենք,— կասկածները տանջում էին Բլեքվոլդին։
— Իսկ ի՞նչ է ուժը։ Ամեն դեպքում նրանք անակնկալի կգան։ Նրանք զուրկ են երևակայությունից, այդ մաքրակենցաղ, երիտասարդ տիեզերագնացները՝ վարակազերծ արտահագուստներով և ակվարիում հիշեցնող գնդաձև սաղավարտներով։ Նրանք նոր կրոն են պաշտում, կրծքներին ոսկյա շղթաներից հերձադանակներ են կախված, գլխներին մանրադիտակներից սարքված խույր կա, ձեռքներին՝ ծխացող բուրվառներ, մինչդեռ իրականում դրանք սոսկ մանրէասպան ավտոկլավներ են։ Նրանք ուզում են ամեն կարգի սատանայություններին մեկընդմիշտ վերջ տալ։ Պոյի, Բիրսի, Հոթորնի, Բլեքվուդի անուները չպետք է պղծվեն նրանց վարակազերծ շուրթերում։
Ամրոցից դուրս գալով, նրանք հատեցին հովիտը։ Լիճը լիճ չէր, փայլփլուն էր ու տեսլական, ինչպես մղձավանջային երազում։ Օդը լի էր ինչ֊որ ձայներով, թևաբախումներով, քամու հառաչով։ Խարույկի մոտ քրթմնջոցը մեկ լռում, մեկ նորից էր հնչում, մարմինները ճոճվում էին։ Կրակի լույսի տակ Պոն տեսավ, թե ինչպես փայլատակեցին հյուսելու շյուղերը։ Նրանք հյուսում ու հյուսում էին։ Նրանք կանխագուշակում էին ցավ, տառապանք և չարիք մոմե արձաններին, որոնք պատկերում էին մարդկանց։ Եռացող կաթսայից սխտորի, պղպեղի հոտ էր գալիս, կրակի մեջ նետված զաֆրանը գլխապտույտ առաջացնող բուրմունք էր սփռում…
— Շարունակեք,— գոչեց Պոն,— ես դեռ կվերադառնամ։
Ծովի ամայի ափին սև ֆիգուրները ձգվեցին, սկսեցին աճել և հանկարծ երկինք ելան, ինչպես սև ծուխ։ Հեռու լեռներում աշտարակների վրա զնգզնգացին զանգակները, և սև ագռավները անհանգստացած բրոնզե զանգերի աղմուկից, թևաբախումով վեր սլացան ու տարածվեցին օդում, ինչպես փոշի։
Միայնակ բլրից Պոն ու Բիրսը հապճեպ իջնում էին հովիտը և շուտով հայտնվեցին սալարկված նրբանցքում։ Ցուրտ, մռայլ եղանակ էր, նաև մառախուղ, և ետ ու առաջ անող անցորդները դոփում էին, որպեսզի մի քիչ տաքանան, մոմերի լույսեր էին երևում գրասենյակների եւ կրպակների պատուհաններում, որտեղ կախված էին Ծննդյան տոների հնդկահավերը։ Ոտքից գլուխ տաք փաթաթված աղաների խումբը գովերգում էր Ծննդյսւն տոները. «Աստված ձեզ երջանկություն տա», և նրանց շունչը սպիտակ ամպ էր դառնում ճքճքան օդում։ Աշտարակի ժամացույցը միապաղաղ ավետում էր կեսգիշեր։ Երեխաները դուրս էին վագում փռերից, կեղտոտ ձեռքերում ամուր պահած կաթսաներն ու մատուցարանները, որոնցից Նոր տարվա ճաշի գոլորշին էր ելնում։
Կանգնելով «Սկրուջ, Մարլի և Դիքենս» ցուցանակի տակ, Պոն ձեռքն առավ Մարլիի դեմքը պատկերող դռան թակը և հարվածեց դռանը։ Այն իսկույն կիսաբացվեց, և երաժշտության ուրախ հնչյունները թվաց հիմա եկվորներին կստիպեն պարել։ Անկոչ հյուրերի կողմը ուղղված սրածայր մորուքով և բեղերով մարդու թիկունքում երևում էին ծափ զարկող միստր Ֆիզուիգը և միսիս Ֆիզուիգը ՝ տեղովը ժպիտ։ Այդ զույգը այնպես կրակոտ էր պարում, որ աջ ու ձախ բախվում էր ուրիշներին։ Ճզճզում էր ջութակը, և ծիծաղի կարկաչը նման էր քամուց օրորվող բյուրեղապակյա ջահի զնգոցին։ Հսկայական սեղանին առատորեն թափված էր աղ դրած խոզի ազդրամիս, հնդկահավի ու սագի ուտեստներ, քաղցր բլիթներ, մատղաշ խոճկորներ, նրբերշիկի շղթաներ, նարինջներ ու խնձորներ։
Սեղանի մոտ նստել էր Բոբ Քրաչիթը, փոքրիկ Դորիթը և պստլիկ Թիմը, ինքը՝ միստր Ֆեյգինը, և էլի մեկը, որ նման էր տավարի չեփած մսակտորի կամ մանանեխի ավելցուկի, կամ պանրի շերտի, կամ թերխաշ կարտոֆիլի։ Դա պարոն Մարլին էր՝ իր շղթայով և ամեն ինչով։ Գինին հոսում էր գետի նման, իսկ կարմրացրած հնդկահավը անում էր, ինչ պետք է աներ՝ սքանչելի գոլորշի էր արձակում։
— Ի՞նչ եք կամենում,— հարցրեց պարոն Չարլզ Դիքենսը։
— Մենք նորից եկանք խնդրելու ձեզ, Չարլզ։ Մենք ձեր օգնության կարիքն ենք զգում,— ասաց Պոն։
— Օգնությո՞ւն։ Հույս ունեք, որ ես կօգնեմ ձեզ հաշվեհարդար տեսնել այդ հրաշալի տղաների հետ, որ այստե՞ղ են թռչում։ Իզուր։ Ես պատահմամբ եմ այստեղ։ Իմ գրքերը սխալմամբ են այրել։ Ես չեմ հետաքրքրվում գերբնական երևույթներով, երբեք սարսափազդու և անհավատալի պատմություններ չեն գրել, ինչպես դուք՝ Պո և դուք՝ Բիրս, կամ էլ ուրիշները։ Ես ձեզ հետ ոչ մի ընդհանուր բան չունեմ, սոսկալի մարդիկ եք դուք։
— Դուք համոզելու մեծ տաղանդ ունեք,— հորդորում էր Էդգար Պոն,— կարող էիք հանդիպել տիեզերագնացներին, հանգստացնել, փարատել նրանց կասկածները, միամտացնել, իսկ հետո ինքներս կզբթաղվեինք։
Դիքենսը աչքը չէր կտրում սև թիկնոցից, որի մեջ թաղված էին Էդգար Պոյի ձեռքերը։ Ժպտալով՝ Պոն թիկնոցի ծալքերից դուրս քաշեց սև կատվին։
— Իսկ սա նվեր է նրանցից մեկին։
— Իսկ մյուսների՞ն։
Պոն գոհունակ ժպտաց։
— Վաղաժամ թաղում։
— Դուք մռայլ մարդ եք, Պո։
— Ես վախեցած ու զայրացած մարդ եմ։ Ես աստված եմ, ինչպես և դուք, պարոն Դիքենս, ինչպես մենք և բոլոր նրանք, որոնց ստեղծել ենք մեր երևակայությամբ։ Մեր հերոսները, եթե կուզեք իմանալ, հիմա ոչ միայն վտանգի են ենթարկվում, այլ հալածված են, արգելված, այրված, պատառ֊պատառ արված, հիշողությունից ջնջված։ Մեր ստեղծած աշխարհները կործանվում են ու ոչնչանում։ Նույնիսկ աստվածները կարող են ապստամբել։
— Ահա թե ինչ,— Դիքենսը անհամբերությամթ շրջեց գլուխը, նա ցանկանում էր որքան հնարավոր է արագ վերադառնալ ուրախ հասարակությանը, երաժշտությանն ու համեղ ուտելիքներին,— այդ դեպքում գուցե բացատրեք, թե ինչպես հայտնվեցիք այստեղ։ Ինչպե՞ս եղավ։
— Պատերազմը պաստերազմ է ծնում, ավերումը հղի է ավերածությամբ։ Երկրագնդի վրա մի հարյուրամյակ առաջ սկսեցին արգելել մեր գրքերը։ Հրեշավոր հաշվեհարդար էր՝ ոչնչացնել այն ամենը, ինչ ստեղծել էինք։ Հենց դա ստիպեց մեզ վերադառնալ։ Որտեղի՞ց։ Մահվան թվաբանությունի՞ց։ Անէությունի՞ց։ Ես վերացարկումների սիրահար չեմ։ Ուղղակի չգիտեմ։ Միայն գիտեմ, որ մեր ստեղծած աշխարհները և մեր ստեղծագործությունները օգնության էին կանչում, և մենք փորձեցինք փրկել նրանց։ Միակ հնարավորությունը այստեղ՝ Մարսի վրա մի հարյուր տարի սպասելն էր, մինչև Երկրի վրա այլևս չեն հանդուրժի կասկածամիտ գիտնականներին։ Բայց նրանք այժմ էլ որոշել են վռնդել մեզ այստեղից, մեզ ու մեր երևակայությունը՝ ալքիմիկոսներին, վհուկներին, արնախում հրեշներին ու չարքերին, որոնք մեկը մյուսի ետևից նահանջում էին գիտության հաղթարշավին զուգահեռ։ Մենք փախուստից բացի այլ ճանապարհ չունենք։ Դուք պետք է օգնեք մեզ։ Դուք կարող եք համոզել։ Դուք մեզ հարկավոր եք։
— Մեկ անգամ ևս կրկնում եմ, որ ձեզ հետ ոչ մի ընդհանուր բան չունեմ։ Ես ձեզ չեմ քաջալերում, Պո, ոչ էլ ուրիշներին,— բարկացած գոռաց Դիքենսը,— ես երբեք վհուկներ, հրեշներ և այլ սատանայական բաներ չեմ հնարել։
— Իսկ ձեր պատմվա՞ծքը՝ «Սուրբ Ծննդյան երգը»։
— Դատարկ բան է, ընդամենը մի պատմվածք։ Հնարավոր է, որ ուրիշ գործ էլ գրած լինեմ ուրվականների մասին, հետո՞ ինչ։ Իմ գլխավոր գրքերը այդպիսի անմտությունների մասին չեն։
— Սխալմամբ է, թե ոչ, բայց նրանք ձեզ էլ են մեր շարքը դասել։ Նրանք ձեր գրքերն են ոչնչացրել, Դիքենս, ձեր ստեղծած աշխարհները։ Դուք պետք է ատեք նրանց։
— Համաձայն եմ, որ նրանք հիմար են ու տգետ, բայց միայն ալդքանը։ Մնաք բարով։
— Թող գոնե միստր Մարլին դուրս գա։
— Ոչ։
Դուռը շրխկոցով փակվեց։ Երբ Պոն սառած սալահատակի վրա սայթաքելով փողոցով ցած էր իջնում, եդջերափողի ձայն լսեց և տեսավ մոտեցող փոստային կառքը։ Ծիծաղելով ու երգելով, կւսրմրատակած ու աշխույժ, «Երջանիկ Ծնունդ» գոռալով դուրս թափվեցին Փիքվիքյան ակումբի անդամները և ինչքան ուժ ունեին սկսեցին թակել դուռը։
Դուռը բացեց մի գիրուկ տղա…
…Էդգար Պոն փութկոտ քայլում էր ցամաքած ծովի ափով։ Մի պահ նա կանգ էր առնում մեկ այս, մեկ այն խարույկի մոտ, որպեսզի հանձնարարություններ տա, ստուգի՝ կաթսան լա՞վ է եռում, դեղաթույնը բավարա՞ր է և կավիճով մոգական շրջանները ինչպես են գծված։
— Լա՜վ է,— բացականչեց նա և առաջ անցավ,— հրաշալի՜ է,— գոոաց և առաջ վազեց։ Մյուսները միացան նրան և վազեցին նրա ետևից։ Ահա հասան միստր Քափըրդն ու միստր Մաքընը։
Բոլոր չար օձերը և կատաղի դևերը, կրակ ժայթքող վիշապները և ֆշշացող իժերը, ցնցվող վհուկները, թունավոր տատասկները, այրող եղինջը և ծակող կաղշնուկը, այն ամենը, ինչը այս տխուր եզրն էր շպրտել երևակայությամբ նահանջած ծովը, այժմ փրփրում էր, քլթքլթում և թշշում։
Միստր Մաքընը հանկարծ կանգ առավ։ Նա չոքեց սառն ավազի վրա և լաց եղավ երեխայի նման։ Ջանում էին մխիթարել, բայց ապարդյուն։
— Ես հենց նոր մտածեցի…— շշնջաց նա,— ես մտածեցի, ի՞նչ կլինի մեզ հետ, եթե անհետանան մեր գրքերի վերջին օրինակները։
Քամին վզզոցով անցավ կողքով։
— Չհամարձակվեք այդ մասին խոսել։
— Բայց մենք պարտավոր ենք,— հեծեծաց միստր Մաքընը,— հատկապես հիմա, երբ տիեզերանավը վայրէջք կկատարի, և դուք, պարոն Պո, դուք, Քափըրդ, դուք, Բիրս, կանհետանաք, ինչպես քամուց քշված ծուխը։ Ձեր դեմքերը կսկսեն հալվել…
— Վերահաս մա՞հ է սպասվում բոլորիս։
— Մենք գոյության ունենք, քանի դեռ մեզ հանդուրժում են Երկրի վրա։ Եթե այսօր վերջնական դատավճիռ արձակվի և անհետանան մեր գրքերի վերջին օրինակները, մենք կհանգչենք կրակի պես,— Քափըրդը տխուր մտածմունքի մեջ ընկավ։
— Ո՞վ եմ ես։ Երկրի վրա ո՞ւմ հիշողության մեջ եմ դեռ ապրում, որտե՞ղ՝ աֆրիկյան մի հյուղակո՞ւմ, գուցե որևէ ճգնավոր կարդո՞ւմ է իմ պատմվածքները։ Արդյո՞ք նա վերջին մոմն է՝ ժամանակի ու գիտության քամուց երերացող։ Թույլ մարմրող բոց, որի շնորհիվ ես դեռ ապրում եմ որպես հպարտ վտարանդի։ Կամ գուցե մի տղա է նա, որը լքված ձեղնահարկում ժամանակին գոցել է ինձ։ Երեկ ես այնպե՜ս վատ էի, այնպե՜ս վատ։ Հոգին էլ մարմին ունի, ճիշտ ինչպես մարմինը, և իմ հոգու մարմինը, նրա յուրաքանչյուր մասնիկը նվում էր… Երեկ ես մոմ էի, որ հանգչում էր, բայց հանկարծ կրակը նոր ուժով բոցավառվեց, որովհետև այնտեղ, Երկրում մի երեխա փոշուց փռշտալով՝ իրենց ձեղնահարկում գտավ քրքրված, մաշված իմ գիրքը։ Եվ ահա ես կարճատև ժամանակ ստացա։
Ափին փոքրիկ խրճիթի դուռը ամուր շրխկաց։ Ցածրահասակ մարդը, որի կաշին ու ոսկորն էր մնացել, դուրս եկավ խրճիթից և ոչ ոքի վրա ուշադրություն չդարձնելով, նստեց ու հայացքը հառեց իր սեղմած բռունցքներին։
— Այ թե ում եմ ափսոսում,— տխուր շշնջաց Բլեքվուդը,— նայեք, նրա վերջը մոտ է։ Ինչ֊որ ժամանակ նա ավելի իրական հիվանդ էր, քան մենք՝ մարդիկս։ Դարեր շարունակ նրան՝ մերկ մտահղացմանը, վարդագույն մարմին էին տվել, ճերմակ մորուք, թավշյա հագուստ ու սև երկարաճիտ կոշիկներ։ Նրան տվել էին սահնակ, եղջերուներ, փայլփլուն զիզի֊պիզիներ և մի ճյուղ փշատերև։ Իսկ հետո վերցրին ու ոչնչացրին, նետեցին, ինչպես անպետք իր։
Բոլորը լուռ էին։
— Ինչպե՞ս է այնտեղ, Երկրի վրա առանց Ծննդյան տոների,— մտածեց Պոն,— առանց բոված շագանակների, տոնածառների, մոմերի ու շրխկանների… Ոչինչ չկա, միայն ձյուն, քամի ու միայնակ, իրապաշտ մարդիկ…
Նրանք նայում էին ցանցառ մորուքով, խամրած կարմիր թավշյա բաճկոնով ցածրահասակ, նիհար ծերունուն։
— Գիտե՞ք, ինչպես այդ եղավ։
— Դժվար չէ պատկերացնել, ֆանատիկոս հոգեբույժ, խելոք ձևացող սոցիոլոգ, փրփրած, դժգոհ ուսուցիչ, ֆանտազիայից զուրկ ծնողներ…
— Ողբալի վիճակ է։ Ես չեմ նախանձում ծննդյան տոների նվերներ վաճառողներին,— քմծիծաղեց Բիրսը։— Վերջերս որքան հիշում եմ, նրանք սկսել են փշարմավ կախել և ճրագալույցը նշել ամենայն սրբոց տոնի նախօրյակին։ Հիմա, եթե իհարկե դա դեռ իմաստ ունի, թերևս սեպտեմբերին նշեն…
Բիրսը հանկարծ լռեց և հառաչելով փլվեց գետնին։ Ընկնելիս հասցրեց շշնջալ.
— Ի՜նչ տարօրինակ է…
Սարսափից քարացած, նրանք նայում էին, թե ինչպես նրա մարմինը վերածվում էր գորշ կապտավուն մոխրի և ածխացած ոսկորների, մրի փաթիլները լողում էին օդում։
— Բիրս, Բիրս…
— Նա չկա։
— Զոհվեց նրա գրքի վերջին օրինակը։ Ինչ֊որ մեկը Երկրում հենց նոր այրեց։
— Աստված հոգին լուսավորի։ Նրանից այլևս ոչինչ չմնաց։ Քանի որ մենք ոչ այլ ինչ ենք, եթե ոչ մեր գրքերը, և եթե գրքերը ոչնչացնում են, անհետ կորչում ենք և մենք։
Երկնքում աղմուկն ուժեղանում էր։
Տագնապալի ճիչերով նրանք վեր նայեցին։ Կրակե բոցերով այրելով երկնակամարը, թռչում էր հրթիռը։ Ծովափին առկայծեցին լապտերների լույսերը, լսվեց ճռռոց, կրճկրճոց, խլթխլթոց, կախարդական հեղուկի հոտը տարածվեց։ Սնամեջ դդում֊գանգերը՝ դատարկ ակնախոռոչներում այրվող մոմերով, շրջում էին սառը մաքուր օդում։ Ոսկրոտ մատները սեղմված էին, և վհուկի սմքած շուրթերից անեծք էր թափվոմ։
Նավ, նավ, հապա, ջարդվիր, ընկիր,
Չքվիր, ջնջվիր, բոցավառվիր,
Ցրիվ արի, պայթիր, ճայթիր,
Պառավի դի, կատվի կաշի…
— Եկել է մեր ճանապարհվելու ժամանակը,— շշնջաց Բլեքվուդը,— Յուպիտեր, Սատուրն կամ Պլուտոն։
— Փախչե՞նք,— գոռաց Պոն,— երբեք։
— Ես ծեր մարդ եմ, հոգնել եմ։
Պոն նայեց ծերունու դեմքին և հասկացավ, որ նա ճիշտ է ասում։
Նա մագլցեց հսկայական քարաբեկորներին և դիմեց հազարավոր գորշ ստվերներին, կանաչ լույսերին ու դեղին աչքերին, ոռնացող քամուն։
— Թույնը, դեղաթույնը,— գոռաց նա։
Դառը նշի, քեմոնի, մուշկի, մանուշակի արմատի ու օշինդրի բույր տարածվեց։
Հրթիռը իջնում էր դանդաղ և անդառնալիորեն, բոլորից անիծված մեղսագործի վայունով ու հեծեծյունով։ էդգար Պոն մոլեգնել էր։ Նա վեր պարզեց սեղմած բռունցքները, և բույրերի, ատելության ու զայրույթի սիմֆոնիան հնազանդվեց։ Փոթորկի կոտրատած ճյուղերի նման վեր խոյացան չղջիկները։ Վրդովված սրտերը շիկացած օղում արկերի պես պայթում էին արնաներկ հրավառությամբ։ Ավելի ու ավելի ցած, ճոճանակի նման անկասելի, իջնում էր հրթիռը։
Զայրացած լուտանքներ թափելով, Պոն ետ էր ընկնում, իսկ հրթիռը մոտենում էր՝ շամփրելով օդը։ Մեռած ծովը դարձել էր ջրհոր, որտեղ, ինչպես ծուղակում, նրանք սպասում էին, թե երբ կացնի բերանի նման կիջնի չարագուշակ մեքենան։ Կարծես կանգնած էին լեռներից գլորվող ձնահյուսի դեմ֊հանդիման։
— Իժե՜ր,— գոռաց Պոն։
Բազմագույն գալարաժապավենները վեր սլացան, հրթիռին ընդառաջ։ Բայց այն արդեն վայրէջք էր կւստարել՝ ակոսելով, այրելով օդը։
Եվ ահա այն գտնվում էր ընդամենը մի մղոն հեռավորության վրա, հռնդալով, ավազներին հենած կրակե պոչը։
— Առա՜ջ,— մոլեգնած գոչեց Պոն,— մեր ծրագիրը փոխվեց։ Հիմա մենք միայն մի ելք ունենք։ Առա՜ջ։ Առա՜ջ։ Միասին հարձակվենք, ճզմենք, սպանենք նրանց։
Թվաց, դա հրաման էր գազազած ալիքներին՝ փոխելու իրենց վազքը, ծովին՝ ալեկոծվելու և թողնելու իր նախնական տեղը, մոլեգնած պտտահողմին՝ գալարվելու ավազների վրա, կրակին՝ հեղեղի պես լցվելու չորացած գետահուները, փոթորիկին, կայծակին, տեղատարափին՝ հարձակվելու ափերի վրա։ Ստվերները ճիչ ու սուլոցով, հեծեծյունով ու հառաչանքներով ուղղվեցին դեպի հրթիռը, որը հեռավոր հովտում շարժիչները անջատած՝ նման էր մետաղյա հանգած ջահի։ Կարծես շրջվել էր սևացած կաթսան։ Զայրացած մարդիկ և մռնչացող գազանները շիկացած լավայի նման հոսում էին ծովի հատակը անջուր մղոններով։
— Սպանենք նրանց,— գոռում էր վազող Էդգար Պոն։
Տիեզերագնացները դուրս եկան նավից, հրացանները պատրաստ պահած։ Զգուշորեն աջ ու ձախ նայելով, նրանք որսաշների պես հոտոտում էին օդը։ Ամայի էր, ոչ ոք չկար։ Նրանք թեթևացած շունչ քաշեցին։
Վերջինը հրամանատարը դուրս եկավ։ Անմիջապես հրամայեց ցախ հավաքել և խարույկ վառել։ Բոցերը երկինք ելան։ Հրամանատարը կարգադրեց կիսաշրջանաձև մոտենալ։
— Մեր առջև նոր աշխարհ է,— սկսեց նա ստիպելով իրեն խոսել հանդարտ ու վստահ, չնայած ջղաձգորեն անընդհատ գլուխը ետ էր շրջում, նայելով չորացած ծովին։
— Հին աշխարհը մնաց ետևում, սա նոր աշխարհի սկիզբն է։ Ի՞նչ կա ավելի խորհրդանշական, քան այն, որ մի անգամ ևս հաստատենք մեր նվիրվածութլունը գիտութլանն ու առաջադիմությանը։— Նա գլխով արեց օգնականին՝ գրքե՛րը։— Կրակը խաղաց գրքերի խամրած վերնագրերի հետ՝ «Ուռիներ», «Ավելորդը», «Ահավասիկ, երազող է», «Բժիշկ Ջեքըլը և միստր Հայդը», «Զմրուխտե քաղաքի կախարդը», «Փելուսիդար», «Ժամանակի լքած երկիրը», «Ամառային գիշերվա երազը» և Մաքընի, Էդգար Պոյի, Քեբըլի, Դանսընի, Բլեքվուդի, Լուիս Քերոլի ատելի անունները՝ մոռացված, բանադրված անուններ։
— Սա նոր աշխարհ է, և մենք հանդիսավորությամբ հիմա վերջ կտանք այն ամենին, ինչ մնացել է հնից։
Հրամանատարը գրքերից մի էջ պոկեց։ Պոկոտում էր մեկը մյուսի ետևից և նետում կրակը։
Ականջ ծակող ճիչ։
Մարդիկ վախեցած ընկրկեցին, և նրանց հայացքները ակամա ուղղվեցին ամայի ծովի ափին վառվող խարույկի կողմը։
Էլի ճիչ, բարձր ու ողբաձայն, նման շնչահատ վիշապի, կատաղությամբ ափի գետաքարերին զարնվող կետի հոգեվարքի, քանի որ Լևիաթանյան ծովը ընկրկեց, որ էլ ետ չգա։
Թվաց՝ օդը սուլոցով սրընթաց լցվեց դատարկության մեջ, որտեղ մի պահ առաջ ինչ֊որ բան է եղել։
Հրամանատարը խնամքով հաշվեհարդար տեսավ վերջին գրքի հետ՝ նետելով կրակը։
Օդը այլևս չէր թրթռում։
Լռություն։
— Հրամանատար, լսո՞ւմ եք։
Մարդիկ գլխահակ ականջ էին դնում։
— Ոչ։
— Ալիք է, սըր։ Այս ծովի հատակին։ Ինձ թվաց նույնիսկ տեսնում եմ։ Հսկայական սև ալիք։ Ուղիղ մեր վրա է գալիս։
— Ձեզ թվացել է։
— Նայեք ինքներդ։
— Էլի ի՞նչ կա։
— Տեսեք, տեսեք։ Հեռվում քաղաք է, կանաչ քաղաք։ Լճի ափին, ճեղքվեց երկու մասի, ավերվում է։
Առաջ թեքված մարդիկ լարեցին տեսողությունը և անհանգիստ շարժվեցին։ Սմիթը կանգնել էր նրանց մեջ, դողացնում էր։ Ձեռքը հպել էր ճակատին, ձգտում էր ինչ֊որ բան հիշել։
— Հիշեցի։ Այո, այո, հիշեցի։ Շատ վաղուց, դեռ երեխա ժամանակ մի գիրք եմ կարդացել, կարծեմ հեքիաթ էր Զմրուխտե քաղաքի մասին։ Հիշեցի՝ «Զմրուխտե քաղաքի հեքիաթը»։
— Զմրուխտե։
— Այո, քաղաքն այդպես էր կոչվում։ Ես հիմա տեսա ճիշտ այնպես, ինչպես գրքում էր նկարագրված, բայց փլվեց։
— Սմիթ։
— Այո, սըր։
— Հրամայում եմ անհապաղ գնալ հոգեբույժի մոտ։
— Լսում եմ, սըր,— Սմիթը պատվի բռնեց։
— Բոլորը զգուշություն պահպանեն։
Վախով հրացանները պատրաստ պահած մարդիկ հեռանում էին հրթիռից ու նրա լուսարձակներից, որպեսզի ավելի լավ տեսնեն կեղծ ծովը և ցածր բլուրները։
— Ինչպե՞ս, այստեղ ոչ ոք չկա՞,— հուսախաբ շշնջաց Սմիթը,— ոչ մի կենդանի շո՞ւնչ։
Քամին վայունով մի բուռ ավազ նետեց նրա ոտքերի տակ։
