Changes
/* Բեբրայի ռազմաճակատային թատրոնը */
Իրականում, սակայն, Ռոզվիտան պառկած էր ինձ հետ և սարսափելի վախենում էր։ Իսկ Օսկարնելլոն ամենևին էլ չէր վախենում, սակայն պառկել էր Ռագունայի հետ։ Նրա վախն ու իմ քաջությունը իրար միացրին մեր ձեռքերը։ Ես ամենուր հավաքում էի նրա վախի նշանները, նա հավաքում էր նշանները իմ քաջության։ Ավարտին մոտ ես ինքս էլ սկսեցի թեթևակի վախենալ, իսկ նա քաջալերվեց։ Եվ այդ ժամանակ ես առաջին անգամ վանեցի նրա վախը և նրա մեջ քաջություն ներդրեցի, իմ տղամարդկային քաջությունը երկրորդ անգամ ապստամբեց։ Այն դեպքում, երբ իմ չքնաղ տասնութ տարին էր բոլորում, նա, էլ չգիտեմ էլ, թե կյանքի որ տարին ապրելով, որերորդ անգամ պառկելով, տրվեց իր մարզված, իմ մեջ առույգություն ներշնչող վախին։ Քանզի նրա շինարարական նվազագույն ծախսերով պատրաստված, սակայն այնուամենայնիվ, լիովին համաչափ մարմինը ճիշտ այնպես, ինչպես նրա դեմքը, ցույց չէին տալիս իմ կողմից թողնվող հետքերի որևիցե նշաններ։ Ժամանակից ու քաջությունից դուրս, վախով ժամանակից դուրս ինձ տրվեց ոմն Ռոզվիտա։ Եվ ոչ մեկը երբեք չի իմանա, թե քանի տարեկան էր այն լիլիպուտ կինը, որն իմ քաջության շնորհիվ ռայխի մայրաքաղաքի վրա կատարված օդային խոշոր հարձակման ժամանակ, երբ թաղել էին Թոմասի մառանում, կորցրեց իր վախը, մինչև որ հակաօդային պաշտպանության մարդիկ մեզ փորեցին ու հանեցին․ քանի՞ տարեկան էր՝ տասնինը թե իննունինը։ Իսկ Օսկարին ավելի լավ կլինի լռություն պահպանել, քանի որ նա ինքն էլ չգիտի, թե ում կողմից է իրեն նվիրվել այդ առաջին անգամ իր ֆիզիկական չափսերին համապատասխանող գրկախառնությունը՝ ոչ այն է ծեր կնոջ, ոչ այն է՝ վախից դյուրությամբ զիջող դարձած աղջկա կողմից։
===Դիտահայել բետոնը կամ առեղծվածորեն֊բարբարոսաբար֊ձանձրալի===
Մենք երեք շաբաթ շարունակ երեկոյից երեկո խաղում էինք կայազորի ու հռոմեյական Մետց քաղաքի պատկառելի հինավուրց ամրություններում։ Այդ նույն ծրագիրը մենք երկու շաբաթ ներկայացնում էինք Նանսիում։ Հյուրասիրաբար մեզ մեկ շաբաթ ընդունեց Շալոն֊սյուր֊Մարնը։ Օսկարի լեզվից արդեն դուրս էին սայթաքում առաջին ֆրանսերեն բառերը։ Ռեյմսում մենք կարողացանք հիանալ դեռ Առաջին համաշխարհային պատերազմի ժամանակվա ավերածություններով։ Աշխարհահռչակ տաճարի քարե գազանանոցը այն զզվանքից, որը նրան ներշնչում էր մարդկությունը, անդադար ջուր էր թքում քարե սալարկուղու վրա, ինչը նշանակում էր․ անձրևը Ռեյմսում տեղում էր օրեցօր և գիշերները՝ ևս։ Դրա փոխարեն Փարիզում մեզ կուրացուցիչ տաք սեպտեմբեր բաժին հասավ։ Ես կարող էի Ռոզվիտայի հետ թևանցուկ շրջել Սենայի առափնյա փողոցով և այդ ձևով նշել իմ տասնիննամյակը։ Չնայած, Ֆրանսիայի մայրաքաղաքը ես գիտեի ունտեր սպա Ֆրից Տրուչինսկու բացիկներից, սակայն Փարիզը ոչ մի դեպքում չհիասթափեցրեց։ Երբ ես ու Ռոզվիտան առաջին անգամ հայնտվեցինք Էյֆելյան աշտարակի կողքը և, ես իննսունչորս եմ, իսկ նա իննսունինը սանտիմետր, բարձրացրինք վեր մեր աչքերը, մեզ երկուսիս համար, որ կանգնած էինք ձեռք ձեռքի, պարզ դարձավ և՛ մեր եզակիությունը, և՛ մեր իրական մեծությունը։ Մենք հենց փողոցում համբուրվեցինք, ինչը սակայն Փարիզում ոչինչ չի նշանակում։
Օ, դու, արվեստի ու պատմության հետ չքնաղ շփում։ Երբ ես առաջվա պես Ռոզվիտային թևանցուկ արած այցի գնացի Հաշմանդամների տուն, վերհիշեցի մեծ, սակայն հասակով ոչ բարձր և այդ իսկ պատճառով մեզ այդչափ սրտամոտ կայսրին։ Ես խոսեցի Նապոլեոնի բառերով։ Այնպես, ինչպես նա ասաց Ֆրիդրիխ II֊ի գերեզմանի վրա, որը, տեղին է ասել, նույնպես բարձր հասակ չուներ․ «Եթե նա ապրեր այսօր, ապա մենք այստեղ չէինք կանգնի»։ Հենց այդպես էլ ես Ռոզվիտայի ականջին քնքշորեն շշնջացի։
Եթե կորսիկացին այսօր ապրեր, մենք չէինք կանգնի այստեղ և չէինք համբուրվի գետափին, կամուրջների տակ, Փարիզի մայթերին։
Ահռելի համերգային ծրագրի շրջանակներում մենք ելույթ ունեցանք և՛ Պլեյել դահլիճում, և՛ Սառա Բեռնարի թատրոնում։ Օսկարը շուտ ընտելացավ մեծ քաղաքի բեմական պայմաններին, կատարելագործեց իր խաղացանկը, հարմարվեց երես առած զավթիչ զորամասերի ճաշակին․ ես իմ ձայնով այլևս հասարակ գերմանական գարեջրով լի շշեր չէի կտրատում։ Օ, ոչ, ես կտրում ու բեկորների էի վերածում ամենանրբաճաշակ, զարմանահրաշ ձևով կլորացված, ֆրանսիական ամրոցներում ծնված, ամենանրբագույն շնչով փչված ծաղկամանները և սկահակները։ Ես իմ ծրագիրը կառուցում էի մշակութային֊պատմական սկզբունքով և սկսում էի Լյուդովիկոս XIV֊ի ժամանակվա գավաթներից, ապակե փոշի էի դարձնում Լյուդովիկոս XIV֊ի դարաշրջանի արտադրանքները։ Ես հեխափոխական ժամանակներին բնորոշ սրընթացությամբ դատաստան էի տեսնում դժբախտ Լյուդովիկոս XIV֊ի և նրա անգլուխ Մարիա Անտուանետայի, հետո մի քիչ էլ Ֆիլիպի ապակյա գավաթների հետ, իսկ հետո մասերի էի բաժանում ֆրանսիական մոդեռնի ապակյա արտադրանքները։
Եթե նույնիսկ պարտերում և օթյակներում նստած արշավային֊մոխրագույն հանդիսատեսը ունակ չէր լինում հասկանալ իմ ելույթների պատմական հաջորդականությունը և բեկորները, միևնույն է, պարգևատրում էր ծափահարություններով՝ որպես լիովին սովորական ինչ֊որ բան։ Երբեմն պատահում էին շտաբային սպաներ և ռայխից լրագրողներ, որոնք հիանում էին ոչ միայն բեկորներով, այլև պատմության իմ զգացումով։ Զինվորական համազգեստով և գիտնականի տեսքով ոմն անհատ իմ արվեստի կապակցությամբ շատ հաճոյախոսություններ արեց, երբ պարետատան համար գալա համերգից հետո ներկայացվեցինք նրան։ Օսկարը առանձնահատուկ երախտագիտությամբ լցվեց ռայխի առաջատար թերթերից մեկի թղթակցի հանդեպ, որը բնակվում էր Սենայի վրայի քաղաքում, իրեն անվանեց Ֆրանսիայի մասնագետ և շատ նրբանկատորեն ինձ մատնացույց արեց ոչ մեծ սխալներս, ավելի շուտ, նույնիսկ ոչ թե սխալներս, այլ իմ ծրագրում տեղ գտած ոճային բացթողումները։
Մենք ողջ ձմեռն անցկացրեցինք Փարիզում։ Մեզ բնակեցնում էին լավագույն հյուրանոցներում և, չեմ թաքցնի, ողջ երկար ձմռան ընթացքում Ռոզվիտան աննահանջ անցկացրեց ինձ հետ կողք կողքի և հաստատեց ֆրանսիական անկողինների առավելությունները։ Երջանի՞կ էր, արդյոք, Օսկարը Փարիզում։ Արդյո՞ք նա վերջնականապես մոռացավ տանը մնացած իր հարազատներին՝ Մարիային, Մացերատին, Գրեթխեն և Ալեքսանդր Շեֆլերներին և, վերջապես, իր որդի Կուրտին ու Աննա Կոլյայչեկ տատիկին։
Եթե նույնիսկ չէի էլ մոռացել, սակայն նրանցից ոչ մեկին չէի էլ կարոտում։ Այդ իսկ պատճառով ես դաշտային փոստով ոչ մի բացիկ չուղարկեցի, կյանքի ոչ մի նշան ցույց չտվեցի։ Հակառակը, հնարավորություն տվեցի, որպեսզի նրանք մեկ տարի ապրեն առանց ինձ, քանզի արդեն մեկնելիս հաստատապես որոշել էի վերադառնալ, և ինձ հետաքրքիր էր, թե ինչպես է տեղավորվել այդ ողջ խումբը իմ բացակայության ժամանակ։ Փողոցում, ինչպես նաև ներկայացումների ժամանակ, ես երբեմն զինվորների մեջ ծանոթ դեմքեր էի փնտրում։ Միգուցե Ֆրից Տրուչինսկուն կամ Ակսել Միշքեին ետ են կանչել ռազմաճակատից ու տեղափոխել Փարիզ, մտածում էր Օսկարը, մեկ թե երկու անգամ նրան նույնիսկ թվաց, իբր ինքը հետևակայինների խմբի մեջ տեսավ Մարիայի քաջարի եղբորը, սակայն նա սխալվեց․ արշավային համազգեստը մոլորության մեջ է գցում։
Հայրենիքի կարոտը իմ մեջ միայն Էյֆելյան աշտարակն էր արթնացնում։ Եվ բանը նրանում չէր, որ՝ մագլցելով նրա վրա և ներկայացած համայնապատկերով գայթակղված, ես ցանկություն էի զգում շարժվել հայրենիքիս ուղղությամբ։ Փոստային բացիկների վրա ու իր մտքերում Օսկարը արդեն այնքան էր բարձրացել աշտարակի վրա, որ իրական բարձրացումը կարող էր բերել միայն հիասթափության և իջնելու պահանջի։ Սակայն երբ ես միայնակ, առանց Ռոզվիտայի, կանգնում էի աշտարակի տակ, իսկ երբեմն նստում էի մետաղական կառուցվածքի համարձակ թեքությունների միջև։ Այդ փակ թվացող կառույցը վեր էր ածվում իմ Աննա տատիկի հսկայական շորածածկույթի։ Նստելով Էյֆելյան աշտարակի տակ, ես միաժամանակ նստում էի նրա չորս շրջազգեստների տակ։ Մարսյան դաշտը վերափոխվում էր կաշուբյան կարտոֆիլի դաշտի, փարիզյան հոկտեմբերյան անձրևը անխոնջաբար թեքությամբ մաղվում էր Բիսաուի ու Ռամկաուի միջև։ Ողջ Փարիզը և, նույնիսկ, փարիզյան մետրոն, նման օրերին կծվահամ յուղի հոտ էր արձակում, իսկ ես դառնում էի մտախոհ ու լուռ։ Նման օրերին Ռոզվիտան ինձ հետ խնամքով էր վերաբերում, զգալով իմ ցավը, քանզի շատ նրբազգաց մարդ էր։ Քառասունչորսի ապրիլին, երբ, ըստ տեղեկագրությունների, բոլոր ռազմաճակատներում տեղի էր ունենում ուժերի կրճատում, մենք ստիպված էինք դասավորել մեր դերասանական ուղեբեռը, լքել Փարիզը և Բեբրայի ռազմաճակատային թատրոնի Ատլանտյան բերդապատնեշը։ Շրջագայությունը մենք սկսեցինք Հավրից։ Իմ կարծիքով այդ ժամանակ Բեբրան ցրված և սակավախոս տեսք ուներ։ Ճիշտ է, ներկայացման ժամանակ նա ոչ մի անգամ չձախողեց խաղը և առաջվա պես նվաճում էր ծիծաղասերներին, սակայն հենց վերջին անգամ ընկնում էր վարագույրը, նրա հոգնած դեմքը, Նարսեսի դեմքը քարանում էր։ Սկզբնական շրջանում ես ենթադրաբար նրա մեջ տեսնում էի խանդոտի կամ, ավելի վատ, մի մարդու, որը անձնատուր է եղել երիտասարդության գերազանցող ուժի առջև։ Ռոզվիտան ինձ շշուկով պարզաբանեց․ ճիշտ է, նա ինքն էլ հստակ ոչինչ չգիտեր, սակայն ինչ֊որ բան էր խոսում այն սպաների մասին, ովքեր այցելել էին Բեբրային ներկայացումից հետո, փակ դռների ետևում։ Երևում էր, որ իմ խրատատուն պատրաստվում էր դուրս գալ իր ներքին արտագաղթի վիճակից, կարծես նա ինչ֊որ կոնկրետ բան է ծրագրել, կարծես նրա մեջ սկսել է խոսել իր նախնու՝ արքայազն Օյգենի արյունը։ Բեբրայի ծրագրերը նրան այնքան հեռացրեցին մեզանից, նրան այնքան բարձր ոլորտներ տարան, որ ինտիմ կապը Օսկարի ու Ռոզվիտայի միջև, որը ժամանակին Բեբրայի մենաշնորհն էր, միայն հոգնած ժպիտ էր առաջացնում նրա կնճռոտված դեմքի վրա։ Մեզ բռնացնելով՝ դեպքը տեղի ունեցավ Տրուվիլում, մեզ տեղավորել էին առողջարանային հյուրանոցում և մենք գրկախառնության մեջ հանգուցվելով, պառկել էինք մեր ընդհանուր գրիմավորման սենյակի գորգի վրա, նա միայն թափ տվեց ձեռքը, երբ մենք ցանկանում էինք միմյանցից անջատվել և իր գրիմավորման հայելու մեջ ասաց․
― Տիրեք մեկդ մյուսին, փոքրիկներս, համբուրվեք, վաղը մենք պետք է ուսումնասիրենք բետոնը, իսկ վաղը չէ մյուս օրը՝ բետոնը կճրթճրթա մեր ատամների վրա, այնպես որ համբուրվեք, քանի ցանկություն ունեք։
Դա տեղի էր ունենում քառասունչորսի հունիսին։ Այդ ընթացքում մենք հասցրել էինք Բիսկայնով դեպի վեր՝ մինչև Հոլանդիան անցնել ողջ Ատլանտյան բերդապատնեշը, մեծ մասամբ գտնվելով թիկունքում, առասպելական բունկերներում, քիչ բան տեսնելով, և միայն Տրուվիլում էր, որ մենք անմիջականորեն ծովի ափին ներկայացում տվեցինք։ Սկզբի համար մեզ առաջարկեցին ուսումնասիրել բետոնե բերդապատնեշը, և Բեբրան համաձայնվեց։ Վերջին ներկայացումը Տրուվիլում։ Գիշերը մեզ տեղափոխեցին Կաննից ոչ հեռու և ափամերձ ավազաբլուրներից չորս կիլոմետր հեռու գտնվող Բավեն գյուղակը։ Մեզ տեղավորեցին գյուղացիների մոտ։ Շատ վարելահող, կենդանի ցանկապարիսպներ, խնձորենիներ։ Այնտեղ խնձորի օղի՝ կալվադոս են թորում։ Մենք այդ կալվադոսից խմեցինք, իսկ հետո շատ լավ քնեցինք։ Ծակծկող օդը հոսում էր դեպի պատուհանը, գորտերի ջրափոսը մինչև լուսաբաց առանց հանգստի կռկռում էր։ Պատահում են գորտեր, որոնք կարողանում են թմբկահարել։ Ես քնիս միջից լսում էի նրանց ու ինձ ներշնչում․ ժամանակն է, որ դու տուն գնաս, Օսկար։ Շուտով քո որդին՝ Կուրտը, կդառնա երեք տարեկան, դու պետք է նրան ապահովես թմբուկով։ Դու դա խոստացել ես նրան։ Նման ներշնչումից հետո Օսկարը մի քանի անգամ արթնանում էր, և հոգսերից հոգնած, հոր պես սկսում էր շոշափել իր շուրջբոլորը, համոզվում, որ Ռոզվիտան այնտեղ է, ներշնչում նրա բուրմունքը․ Ռոզվիտայից շատ չնչին չափով դարչինի, ծեծված մեխակի և, շատ քիչ, մշկախաղողի հոտ էր գալիս․ նա նախատոնական համեմունքների բուրմունք էր արձակում և այդ բուրմունքը պահպանում էր նույնիսկ ամռանը։
Լուսաբացի հետ գյուղացիական բակ եկավ զրահապատ փոխադրիչ մեքենան։ Մեզ՝ բակամուտքի մոտ կանգնածներիս, պատել էր դողը, վաղ էր, թարմ էր, մենք զրուցում էինք՝ հաղթահարելով ծովից եկող քամին․ Բեբրան, Ռոզվիտան, Ֆելիքսը, Քիթթին, Օսկարը և այն ավագ լեյտենանտ Հերցոգը, որը պատրաստվում էր մեզ տանել Կաբուրից արևմուտք գտնվող իր մարտկոցը։
Ասելով, որ Նորմանդիան կանաչ գույնի է, ես դրանով իսկ չհիշատակեցի այն բծավոր, սպիտակաշագանակագույն անասուններին, որոնք նետի պես ուղիղ մայրուղու աջ ու ձախ ընկած կողմերում իրենց մասնագիտական որոճողական պարտականություններն էին կատարում ցողից թացացած, փոքր ինչ մառախլապատ արոտավայրերում։ Եվ մեր զրահապատված անձնակազմը ընթանում էր այն անվրդովությամբ, որը կարող էր ստիպել, որպեսզի ամոթից կարմրեն այդ զրահը ծածկող տերևները, եթե որևէ մեկը չկռահեր դրանք ժամանակին ներկաքողարկել։
Բարդի, կենդանի ցանկապատնեշ, տարածված թփուտ, ծովափնյա առաջին հյուրանոցներ՝ անհրապույր, դատարկ, քամուց շրխկացող պատուհանների փեղկերով․ մենք թեքվեցինք զբոսավայրի կողմը, դուրս եկանք և ավագ լեյտենանտի ետևից, որը կապիտան Բեբրայի հանդեպ ցուցաբերում էր թեև հանդուրժողական, սակայն լիովին պաշտոնական վերաբերմունք, սկսեցինք քայլել ավազաբլուրների միջով՝ ավազով և ալեբախության աղմուկով հագեցած քամուն ընդառաջ։
Օ, ոչ, դա հեզահամբյուր Բալթիկ ծովը չէր, որ սպասում էր ինձ իր շշագույն֊կանաչ ալիքի օրիորդական հեծկլտանքներով։ Այստեղ Ատլանտիկան օգտագործում էր իր վաղնջական խուսավարումը․ մակընթացության ժամանակ նետվում էր առաջ, տեղատվության ժամանակ՝ նահանջում։
Եվ ահա մենք դա՝ այդ բետոնը տեսանք։ Մեզ թույլատրված էր աչքներս չռած նայել ու սքանչանալ․ բետոնը լռում էր։
― Զգա՛ստ, ― գոռաց ինչ֊որ մեկը բետոնի մեջ, այնուհետև ոմն երկարավիզ դուրս վազեց այն բունկերի միջից, որը նման էր վերևից հարթուկված կրիայի, տեղավորված էր երկու ավազաբլուրների միջև, կրում էր «Դորա֊յոթ» անունը և հրակնատների դիտաճեղքերից, ինչպես նաև փոքր տրամաչափի մետաղական մասերից, հետևում էր մակընթացությանն ու տեղատվությանը։ Այն մարդուն, որը զեկուցում էր ավագ լեյտենանտ Հերցոգին, ինչպես նաև կապիտան Բեբրային, կոչում էին ավագ եֆրեյտոր Լանքես։
Լանքես «պատիվ տալով)։ Դորա֊յոթ, մեկ ավագ եֆրեյտոր, չորս շարքային։ Ոչ մի առանձնահատուկ իրադարձություն։
Հերցոգ։ Շնորհակալություն։ Ավագ եֆրեյտոր Լանքես, ազատ։ Դուք լսեցիք պարոն չորսին․ ոչ մի առանձնահատուկ իրադարձություն։ Եվ սա արդեն շարունակվում է քանի տարի։
Բեբրա։ Ծայրահեղ դեպքում՝ մակընթացություն և տեղատվություն։ Բուն բնության երևույթը։
Հերցոգ։ Հենց դա է մեր մարդկանց գլխավոր հոգսը։ Ահա թե ինչու ենք մենք մեկը մյուսի կողքին բունկերներ կառուցում։ Մենք, եթե կարելի է այսպես արտահայտվել, գնդակոծման գոտում միմյանց կողք֊կողքի։ Շուտով ստիպված կլինեինք մի քանի բունկեր պայթեցնել, որպեսզի տեղ ազատենք նոր բետոնի համար։
Բեբրա։(Ոտքերով բետոնին թփթփացնելով, ընդ որում՝ նրա խմբի անդամները ևս անում են նույն բանը)։ Իսկ պարոն ավագ լեյտենանտը հավատո՞ւմ է բետոնին։
Հերցոգ։ Դե դա այնքան էլ համապատասխան բառ չէ։ Մենք այստեղ այլևս արդեն գրեթե ոչնչի չենք հավատում։ Ի՞նչ կասեք Լա՛նքես։
Լանքես։ Ճիշտ այդպես, պարոն լեյտենանտ, ոչ մի բանի։
Բեբրա։ Սակայն նրանք մտադրություն ունեն և տոփանում են հողը։
Հերցոգ։ Թող դա մնա մեր մեջ․ այդ ընթացքում նրանք փորձ են ձեռք բերում։ Առաջ ես շինարարությունից ոչինչ չէի հասկանում, մի քիչ համալսարանում էի սովորել, իսկ ամեն ինչ սկսվեց հետո։ Հույս ունեմ, որ պատերազմից հետո ինձ պետք կգա ցեմենտի հետ աշխատելու փորձը։ Չէ՞ որ ստիպված ենք լինելու մեր հայրենիքում ամեն ինչ նորից կառուցել։ Դուք միայն մոտիկից նայեք բետոնին։ (Բեբրան ու նրա մարդիկ քթները խոթում են բետոնի մեջ)։ Դե, և ինչ եք դուք տեսնո՞ւմ։ Խեցիներ։ Հումքը ուղղակի ոտքերի տակ ընկած է։ Վերցրու ու խառնիր։ Քարեր, խխունջներ, ավազ, ցեմենտ․․․ Ձեզ էլ ինչ ասեմ, պարոն կապիտան․․․ Դուք որպես դերասան, որպես արվեստի մարդ, սա պետք է հասկանաք։ Լանքես, հլը մի պարոն կապիտանին պատմիր, թե մենք ինչ տոփանեցինք բունկերի մեջ։
Լանքես։ Լսում եմ, պարոն ավագ լեյտենանտ։ Հրամայված է պարոն կապիտանին պատմել, թե մենք ինչ տոփանեցինք բունկերի մեջ։ Մենք նրա մեջ բետոնավորեցինք դեռահաս շնիկներին։ Յուրաքանչյուր բունկերի հիմքի մեջ՝ ահա թե որտեղ է թաղված շունը։
Բեբրայի մարդիկ։ Շան ձագի՞ն։
Լանքես։ Կաննից սկսած մինչև Հավր ընկած ծովափի հատվածում շուտով ոչ մի շուն չի մնա։
Բեբրայի մարդիկ։ Ոչ մի շան ձագ։
Լանքես։ Ահա թե որքան փութաջան ենք մենք։
Բեբրայի մարդիկ։ Այդքան փութաջան եք։
Լանքես։ Շուտով մենք ստիպված կլինենք անցնել կատվի ձագերին։
Բեբրայի մարդիկ։ Մյաու։
Լանքես։ Սակայն կատուները այնքան լիարժեք չեն, ինչպես շները։ Հենց այդ պատճառով էլ մենք հույս ունենք, որ իրադարձությունները շուտով կսկսվեն։
Բեբրայի մարդիկ։ Գալա համերգ։
Ծափահարություններ։
Լանքես։ Մենք արդեն բավարար չափով պարապել ենք։ Եվ եթե մենք այլևս շներ չունենանք․․․
Բեբրայի մարդիկ։ Օ՛֊օ֊օ։
Լանքես։ ․․․ մենք այլևս չենք կարողանա բունկերներ կառուցել։ Որովհետև կատուները լավ բան չեն բերի։
Բեբրայի մարդիկ։ Մյաու, մյաու։
Լանքես։ Սակայն եթե պարոն կապիտանը կամենա համառոտ տեղեկանալ, թե ինչու դեռատի շներին․․․
Բեբրայի մարդիկ։ Շան ձագերին․․․
Լանքես։ Կարող եմ միայն մեկ բան ասել․ ես դրան չեմ հավատում։
Բեբրայի մարդիկ։ Ֆու։
Լանքես։ Սակայն մեր զինվորները մեծ մասամբ գյուղից են։ Իսկ նրանց մոտ մինչ օրս էլ ընդունված է, որ երբ տուն են կառուցում կամ ցախանոց, կամ եկեղեցի, հիմքի հատվածում պետք է մի ինչ֊որ կենդանի մարմին խառնել և․․․
Հերցոգ։ Բավական է խոսեք, Լանքես։ Ազա՛տ։ Կարճ ասած, ինչպես պարոն կապիտանը արդեն կամեցավ նկատել, այստեղ, Ատլանտյան բերդապատնեշի մոտ մենք, այսպես ասած, հարգանքի տուրք ենք մատուցում սնահավատություններին։ Ասենք, ճիշտ նույն կերպ, ինչպես ձեզ մոտ՝ թատրոնում․ առաջին ներկայացումից առաջ չի կարելի սուլել կամ մինչև սկիզբը դերասանը պետք է թքի ձախ ուսի վրայով։
Բեբրայի մարդիկ։ Թու, թու֊թու (թքում են միմյանց ուսերի վրայով)։
Հերցոգ։ Բայց, թողնենք կատակները։ Չի կարելի խլել մարդկանց հաճույքը։ Բարձրագույն հրամանով կարգադրված է ներողամտորեն վերաբերվել նույնիսկ այն հանգամանքին, որ վերջին ժամանակներս նրանք սկսել են բունկերների ելքերը զարդարել խեցե խճապատկերներով կամ բետոնե զարդաքանդակներով։ Մարդիկ ցանկանում են ինչ֊որ բանով զբաղվել։ Եվ ես չեմ հոգնում պնդել մեր պետին, որին զայրացնում են բետոնե ոլորագծերը․ ավելի լավ են, պարոն մայոր, բետոնե ոլորագծերը, քան ոլորագծերը ուղեղի մեջ։ Մենք՝ գերմանացիներս, ոսկի ձեռքեր ունենք, ինչ արած ստիպված ենք այս կերպ վարվել։
Բեբրա։ Մենք էլ ահա մեր կողմից ենք ձգտում զվարճացնել բանակին, որն Ատլանտյան բերդապատնեշի այս կողմում սպասում է․․․
Բեբրայի մարդիկ։ Բեբրայի ռազմաճակատային թատրոնը երգում է ձեզ համար, նվագում է ձեզ համար, օգնում, որ դուք վերջնական հաղթանակի հասնեք։
Հերցոգ։ Դուք և ձեր մարդիկ կատարելապես ճիշտ եք տրամաբանում։ Սակայն միայն թատրոնը այստեղ քիչ է։ Մենք այստեղ մեծ մասամբ գտնվում ենք լիակատար միայնակության մեջ, ահա և ինքներս մեզ օգնում ենք ինչպես կարողանում ենք։ Ինչ կասեք, Լանքես։
Լանքես։ Ճիշտ այդպես, պարոն ավագ լեյտենանտ։ Օգնում ենք մեզ, ինչպես կարողանում ենք։
Հերցոգ։ Դուք լսո՞ւմ եք։ Եվ հուսով եմ, պարոն կապիտանը ինձ կների՝ ես դեռ պետք է լինեմ Դորա֊չորրրոդում և Դորա֊հինգերորդում։ Իսկ դուք կարող եք ուսումնասիրել բետոնը, այստեղ տեսնելու բան կգտնվի։ Լանքեսը ձեզ ամեն ինչ ցույց կտա։
Լանքես։ Լսում եմ, կա, ամեն ինչ ցույց տալ, պարոն ավագ լեյտենանտ։
Հերցոգը և Բեբրան փոխանակում են զինվորական ողջույններ։ Հերցոգը գնում է դեպի աջ, Ռոզվիտան, Օսկարը, Ֆելիքսը և Քիթթին, որոնք այդ ողջ ժամանակ կանգնած էին Բեբրայի ետևում, թռչում են առաջ։ Օսկարը բռնել է իր թիթեղյա թմբուկը, Ռոզվիտան՝ մթերքներով զամբյուղը, Ֆելիքսը և Քիթթին դժվարությամբ մագլցում են բունկերի բետոնապատ տանիքի վրա և այնտեղ սկսում մարմնամարզական վարժություններ անել։ Օսկարն ու Ռոզվիտան դույլիկով ու գոգաթիակով բունկերի կեղքի ավազների մեջ սկսում են խաղալ, փոխադարձ սեր են պատկերում, աղմկում և ջղայնացնում են Ֆելիքսին ու Քիթթիին։
Բեբրան անփութորեն, բունկերը բոլոր կողմերից ուսումնասիրելով ասում է․ «Ասացեք, խնդրեմ, ավագ եֆրեյտոր, իսկ ըստ էության ո՞վ եք դուք մասնագիտությամբ»։
Լանքեմ։ Գեղանկարիչ, պարոն կապիտան, սակայն դա արդեն վաղուց է եղել։
Բեբրա։ Դուք ուզում եք ասել ներկարա՞ր։
Լանքես։ Նաև ներկարար, սակայն ավելի շատ՝ կտավներ։
Բեբրա։ Լսեք, լսեք։ Դրանից հետևում է, որ դուք, եթե Աստված հաջողի, գնում եք մեծ Ռեմբրանդի կամ, ասենք, Վելասկեսի հետքերով։
Լանքես։ Ավելի լավ է ասենք՝ մեկի ու մյուսի միջև։
Բեբրա։ Սակայն, մարդ արարած, այդ դեպքում հանուն ինչի՞ եք դուք բետոն խառնում, բետոն տոփանում, բետոն պահպանում։ Ձեզ պետք է տեղափոխել քարոզչության վաշտ։ Մեզ զինվորական նկարիչներ չափից դուրս շատ են պետք։
Լանքես։ Դժվար թե ես ձեզ հարմար լինեմ, պարոն կապիտան։ Ներկայիս ճաշակներին համապատասխան՝ ես շեղամույթ եմ նկարում։ Իսկ պարոն կապիտանի մոտ չի՞ գտնվի, արդյոք, ավագ եֆրեյտորի համար մի սիգարետ։
(Բեբրան նրան է մեկնում սիգարետը։)
Բեբրա։ Շեղամույթը ժամանակակից արվեստ է նշանակում։
Լանքես։ Ի՞նչ կապ ունի այստեղ ժամանակակիցը։ Դեռ այն բանից առաջ, երբ հայտնվեցին սրանք իրենց բետոնով, շեղամույթը արդեն վաղուց էր ժամանակակից համարվում։
Բեբրա։ Ախ, ահա թե ինչպե՜ս։
Լանքես։ Այո, հենց այդպես։
Բեբրա։ Միգուցե դուք ցեմենտե խմորի վրա մաստեխինո՞վ եք նկարում։
Լանքես։ Եվ դա՝ նույնպես։ Ես, զուտ մեքենայնորեն, փորձում եմ նաև բութ մատով, կոճակներ ու մեխեր եմ կպցնում, իսկ մինչև երեսուներեքը ես մի ժամանակահատված ունեցա, երբ փշալարը անց էի կացնում խրուկաներկի միջով։ Թերթերում լավ արձագանքներ եղան։ Այժմ դրանք կախված են շվեյցարացի մի հավաքորդի անձնական հավաքածուում։ Նա փոքր գործարանատեր է։
Բեբրա։ Ախ, այս պատերազմը, այս սարսափելի պատերազմը։ Նշանակում է, այժմ դուք բետոն եք տոփանում։ Ձեր տաղանդը վատնում եք ամրաշինական աշխատանքների վրա։ Ճիշտ է, ժամանակին այդ նույն բանը Լեոնարդոն ու Միքելանջելոն էլ են արել։ Նրանք մեքենաներ են ծրագրավորել և ամրոցապարսպի աշտարակներ են կառուցել, երբ աստվածամայրերի պատվերներ չեն ունեցել։
Լանքես։ Դուք տեսնում եք։ Ինչ֊որ մի սողանցք միշտ էլ կգտնվի։ Եվ նա, ով իրական արարիչ է, այսպես թե այնպես կբացահայտի իրեն։ Միգուցե պարոն կապիտանը կամենա՞ դիտել բունկերի մուտքի վերևի զարդաքանդակը, որը, իմիջիայլոց, ես եմ պատրաստել։
Բեբրա։ Հիմնավոր ուսումնասիրությունից հետո․ ուղղակի զարմանահրաշ է։ Ձևերի ինչպիսի՜ հարստություն, արտահայտչականության ինչպիսի՜ կտրուկ ուժ։
Լանքես։ Այս ոճը կարելի է «կառուցվածքային կազմավորություններ» անվանել։
Բեբրա։ Իսկ ձեր արարչությունը կամ կտավը անվանում ունի՞։
Լանքես։ Բայց չէ՞ որ ես ասացի կազմավորություններ, ըստ իս, այն կարելի է շեղաչք կազմավորություններ անվանել։ Նոր ոճ է։ Նման բան դեռևս ոչ ոք չի պատրաստել։
Բեբրա։ Սակայն, այնուամենայնիվ, հատկապես այն պատճառով, որ դուք արարիչ եք, դուք պետք է ձեր ստեղծագործությանը մի ինչ֊որ ինքնատիպ անվանում տաք։
Լանքես։ Անվանում, անվանում, ինչի՞ են դրանք պետք։ Դրանք հենց այն պատճառով են միայն հորինում, որ ցուցահանդեսի համար գրացուցակներ են անհրաժեշտ։
Բեբրա։ Դուք ուղղակի կոտրատվում եք, Լանքես։ Փորձեք իմ մեջ տեսնել արվեստի երկրպագուի, այլ ոչ թե կապիտանի։ Էլի՞ մի սիգարետ (Լանքեսը վերցնում է։) Այսպիսո՞վ․․․
Լանքես։ Դե, եթե դուք այդ կողմից եք մոտենում․․․ Դե լավ։ կարճ ասած․ Լանքեսն այսպես էր մտածում․ երբ այստեղ ամեն ինչ ավարտվի, բունկերները կմնան կանգուն, որովհետև բունկերները մնում են, նույնիսկ երբ մնացած ամեն ինչը փլվում է։ Եվ այդտեղ կգա ժամանակը։ Ես ուզում եմ ասել (նա թաքցնում է վերջին սիգարետը), որ կգան դարերը։ Իսկ պարոն կապիտանի մոտ մեկ սիգարետ ևս չի՞ գտնվի։ Խոնարհաբար շնորհակալ եմ։ Դարերը կգան և դարերը կգնան, սակայն բանակները կմնան, ինչպես մնացել են բուրգերը, կարծես ոչինչ էլ չի պատահել։ Եվ այդ ժամանակ մի հրաշալի օր կհայտնվի այսպես ասած հնություններ ուսումնասիրող ու կմատծի․ ի՜նչ աստիճան աղքատ էր արվեստով այն ժամանակաշրջանը, Առաջին և Յոթերորդ համաշխարհային պատերազմների միջև ընկած ժամանակաշրջանը․ բութ գորշ բետոն՝ տեղ֊տեղ բունկերների մուտքերի վերևներում ժողովրդական ոգով անօգնական, մակերեսային գիտելիքներ ունեցող մակարդակով ոլորագծեր, և հանկարծ Դորա֊չորրորդի, Դորա֊հինգերորդի, Դորա֊վեցերորդի, Դորա֊յոթերորդի մոտ նա կտեսնի իմ կառուցվածքային կազմավորությունները և իրեն կասի՝ իսկ սա ի՞նչ բան է։ Հետաքրքիր է, հետաքրքիր է։ Ես կհամարձակվեմ նույնիսկ պնդել՝ մոգական է, ահարկու և միևնույն ժամանակ՝ սրաթափանց հոգեվիճակ։ Այստեղ արարել է հանճարը, հնարավոր է, որ սա XX դարի միակ հանճարն է, որ արտահայտվել է միանշանակ և բոլոր ժամանակների համար։ Իսկ ունի՞, արդյոք, այս արարումը անուն։ Իսկ չե՞նք գտնի մենք ինչ֊որ տեղ վարպետին։ Եվ եթե պարոն կապիտանը ավելի ուշադիր զննի՝ գլուխը ուսի վրա խոնարհելով, ապա երկու կազմավորությունների և թեթևակի կտրվածքի միջև կտեսնի․․․
Բեբրա։ Իմ ակնոցը․․․ Օգնե՛ք ինձ, Լանքե՛ս։
Լանքես։ Այսպիսով, այնտեղ գրված է․ Հերբերթ Լանքես, հազար ինը հարյուր քառասունչորս թիվ։ Անվանումը՝ Առեղծվածայնորեն֊Բարբարոսաբար֊Ձանձրալի։
Լանքես։ Ինչպես տեսնում եք։
Բեբրա։ Հնարավոր է, որ հինգ հարյուր տարի կամ նույնիսկ հազար տարի անց կատարվելիք վերականգնողական աշխատանքների ժամանակ բետոնի մեջ շան ոսկորներ հայտնաբերվեն։
Լանքես։ Ինչը ավելորդ անգամ կհաստատի իմ տված անվանումը։
Բեբրա։ Ա՜խ, ի՜նչ է ժամանակը և ի՜նչ էինք մենք, ի՛մ սիրելի ընկեր, եթե չլինեին մեր ստեղծագործությունները․․․ Սակայն նայե՛ք, Ֆելիքսը և Քիթթին՝ իմ մարմնամարզիկները։ Նրանք թավալ են գալիս բետոնի վրա։
(Քիթթին արդեն երկար ժամանակ մի ինչ֊որ թղթի կտոր պտույտ է տալիս Ռոզվիտայից դելի Օսկարը, Ֆելիքսից դեպի Քիթթին, նրանք դրա վրա ինչ֊որ բան են գրում։ Քիթթին՝ սաքսոնական թեթև բառբառով։ Դուք տեսնում եք, պարոն Բեբրա, ինչ ասես որ չես անի բետոնի վրա (քայլում է ձեռքերի վրա)։
Ֆելիքս։ ― Դուք դեռ բետոնի վրա սալտո֊մորտալե չեք տեսել (գլուխկոնծի է տալիս)։
Քիթթի։ Դրա փոխարեն այստեղ այնքան էլ շոգ չէ, և գարշահոտ էլ չի գալիս, ինչպես այդ հիմարավուն կինոներում (հանգուցաձև գալարվում է)։
Ֆելիքս։ Մենք այստեղ՝ վերևում, նույնիսկ մի բանաստեղծություն հորինեցինք։
Ինչո՞ւ «մենք»։ Դա Օսկարելլոն և սինյորա Ռոզվիտան հորինեցին։
Ֆելիքս։ Բայց չէ՞ որ, երբ հանգավորմամբ չէր ստացվում, մենք էլ էինք օգնում։
Քիթթի։ Մեզ ընդամենը մեկ բառ է պակասում, և բանաստեղծությունն արդեն պատրաստ կլինի։
Ֆելիքս։ Օսկարելլոն կկամենար իմանալ, թե ինչպե՞ս են կոչվում ծովափի այդ ցողունիկները։
Քիթթի։ Որովհետև դրանք պետք է մտցնել բանաստեղծության մեջ։
Ֆելիքս։ Եթե ոչ, ապա մի շատ կարևոր բան կպակասի։
Քիթթի։ Դե՛, մեզ ասացե՛ք, պարո՛ն զինվոր, դե ինչպե՞ս են նրանք՝ այդ ցողունիկները անվանվում։
Ֆելիքս։ Իսկ միգուցե նա իրվունք չունի՞, որովհետև թշնամին լսում է քեզ։
Քիթթի։ Բայց չէ՞ որ մենք այլևս ոչ մեկին չենք պատմի։
Ֆելիքս։ Մենք միայն այն պատճառով ենք հարցնում, որ առանց դրա արվեստի հարցում ոչինչ չի ստացվի։
Քիթթի։ Ա՜խր, նա՝ մեր Օսկարելլոն, շատ ջանք է թափում։
Ֆելիքս։ Իսկ գոթական տառերով որքա՞ն գեղեցիկ է նա կարողանում գրել։
Քիթթի։ Եվ որտե՞ղ է նա այդքան լավ սովորել, կուզենայի ես իմանալ։
Ֆելիքս։ Նա միայն մեկ բան չգիտի, թե ինչպես են անվանվում ցողունիկները։
Լանքես։ Եթե պարոն կապիտանը դեմ չէ․․․
Բեբրա։ Դե, եթե միայն դա այնպիսի ռազմական գաղտնիք չէ, որը կարող է ազդեցություն ունենալ պատերազմի արդյունքի վրա։
Ֆելիքս։ Դե, եթե Օսկարելլոն հետաքրքրվում է․․․
Քիթթի։ Եթե առանց դրա բանաստեղծությունը չի ստացվի․․․
Ռոզվիտա։ Եթե մեզ բոլորիս համար այդքան հետաքրքիր է․․․
Բեբրա։ Եթե ես հրամայում եմ ձեզ․․․
Լանքես։ Դե լավ։ Մենք դրանք կառուցել ենք տանկերի ու դեսանտային նավակների հնարավոր հարձակումներից պաշտպանվելու համար։ Եվ քանի որ նա նման տեսք ունի՝ մենք այն «Ռոմելիայի պահակախումբ» ենք անվանում։
Ֆելիքս։ Ռոմելիա։
Քիթթի։ Ծնեբեկ։ Օսկարելլո՛, դա քեզ հարմա՞ր է։
Օսկար։ Այո, այն էլ ինչպե՛ս։ (Բառը գրում է թղթին, բանաստեղծությունը փոխանցում է Քիթթին, որը կանգնած է բունկերի վրա։ Նա ավելի շատ է գալարով հանգուցվում և, ինչպես դասի ժամանակ, գրատախտակի մոտ սկսում է արտասանել հետևյալ բանաստեղծությունը)․
Քիթթի․
«Ատլանտյան հողապատնեշի վրա»
Դեռ ականներ ենք մենք քողարկում,
Բետոն ու ծնեբեկ ենք տոփանում,
Բայց դեպ բաճկոնների երկիր ենք գնում,
Ի՜նչ կիրակի՝ առանց ձվածեղի։ Ուրբաթ օրերին՝ ձկնապուր։
Մենք կգնայինք բիդերմայերի մոտ։
Էլի պատնեշի այն կողմում ենք քնում,
Էլի ականներ ենք խեղդում զուգարանում,
Էլի զրույցների մասին ենք երազում,
Կեգլի, աղավնի, հարևանուհիներ են երազում։
Կոյուղու խողովակի գալարն ենք ուսումնասիրում,
Մենք կգնայինք բիդերմայերի մոտ։
Էլի հողն ինչ֊որ մեկին թաքցնում,
Էլի է մեկի մայրը լաց լինում,
Պարաշյուտների մետաքսների տակ,
Ուր ծալքազարդերն են հավաքված փնջով,
Մահը կուրծք է զարդարում փետուրներով,
Իսկ մենք գնում ենք բիդերմայերի մոտ։
(Բոլորը, այդ թվում նաև Լանքեսը, ծափահարում են։)
Լանքես։ Իսկ հիմա մեզ մոտ տեղատվություն է։
Ռոզվիտա։ Այս դեպքում իսկական ճաշելու ժամն է։ (Նա վեր է վարձրացնում մթերքներով լի մեծ զամբյուղը։ Զամբյուղը զարդարված է ժապավեններով ու արհեստական ծաղիկներով։)
Քիթթի։ Կեցցե՛ս։ Բացօթյա ճաշ։
Ֆելիքս։ Դա բնությունն է գրգռում մեր ախորժակը։
Ռոզվիտա։ Օ՜, ուտելիքի սրբագործություն, որ միավորում է ազգերը մինչ կերուխումի ավարտը։
Բեբրա։ Կուտենք բետոնի վրա։ Դա հուսալի հիմք է։
(Լանքեսից բացի, բոլորը մագլցում են բունկերի վրա։ Ռոզվիտան փռում է ուրախ ծաղիկներով սփռոցը։ Նա իր անծայրածիր զամբյուղից զարդափնջերով ու ծոպավոր ժապավեններով բարձիկներ է դուրս բերում։ Բացված է արևից պաշտպանվելու վարդագույն֊բաց կանաչ հովանոցը, լարվել է շեփորով փոքրիկ գրամոֆոնը։ Բաժանված են ափսեիկները, գդալիկները, դանակները ձվերի համար, անձեռոցիկները։)
Ֆելիքս։ Եդ լյարդի պաշտետ կուտեի։
Քիթթի։ Իսկ ձեզ մոտ չի՞ մնացել այն ձկնիկներից, որը մենք Ստալլինգրադից փրկեցինք։
Օսկար։ Ռոզվիտա, իզուր ես դու դանիական կարագը այդքան հաստ քսում։
Բեբրա։ Շատ խելամիտ է, տղա՛ս, որ դու հոգ ես տանում նրա կազմվածքի մասին։
Ռոզվիտա։ Իսկ եթե ինձ համար համեղ է և օգտակար, այդ դեպքում ինչպե՞ս անենք։ Օ՜֊օ՜։ Հենց հիշում եմ հարված սերուցքով տորթի մասին, որով մեզ Կոպենհագենի օդաչուները հյուրասիրեցին․․․
Բեբրա։ Իսկ թերմոսի մեջ շոկոլադը ամենևին էլ չէր սառել։
Քիթթի։ Իսկ ես շատ պարզորոշ սիրահարված եմ ամերիկյան պաքսիմատներին։
Ռոզվիտա։ Միայն այն ժամանակ, երբ նրանց վրա կարելի է հարավաֆրիկյան կոճապղպեղի պովիդլո քսել։
Օսկար։ Ոչ այդքան թանձր, Ռոզվիտա, խնդրում եմ քեզ։
Ռոզվիտա։ Իսկ դու ինքդ այդ անգլիական շոգեխաշած գարշելի մսից ինչ հաստ կտորներ ես վերցնում։
Բեբրա։ Հե՜յ, պարոն զինվոր։ Չամիչով ու դեղնաշլորի ջեմով հացի մի բարակ կտոր չե՞ք կամենում։
Լանքես։ Եթե ես ծառայության մեջ չլինեի, պարո՛ն կապիտան․․․
Ռոզվիտա։ Այդ դեպքում նրան հրաման տուր։
Քիթթի։ Այո՛, այո՛, հրաման։
Բեբրա։ Այսպես, ավագ եֆրեյտո՛ր Լանքես, ես հրամայում եմ ձեզ սնունդի մեջ օգտագործել չամիչով հաց, որի վրա քսված է դեղնաշլորով ֆրանսիական ջեմ, դանիական թերխաշ ձու, խորհուրդ եմ տալիս խորհրդային ձկնկիթ և մեկ գավաթ հոլանդական շոկոլադ։
Լանքես։ Լսում եմ, պարո՛ն կապիտան։ Կա՛ սնունդի մեջ օգտագործել։ (Բոլորի նման նստում է բունկերի վրա։)
Բեբրա։ Մի՞թե մենք պարոն զինվորի համար բարձիկ չունենք։
Օսկար։ Թող իմը վերցնի։ Իսկ ես թմբուկի վրա կնստեմ։
Ռոզվիտա։ Միայն թե չմրսես, ի՛մ գանձ։ Բետոնը նենգ բան է, իսկ դու դրան սովոր չես։
Քիթթի։ Այդ դեպքում թող իմ բարձը վերցնի, ես թեթևակի հանգույցով կպտտվեմ, մեղրով հացն էլ միաժամանակ ավելի լավ կուլ կգնա։
Ֆելիքս։ Միայն թե այդ ամենը սփռոցի վերևում արա, որպեսզի բետոնը մեղրով չաղտոտես։ Թե չէ դա կլինի մարտական հզորությանը հասցված վնաս (բոլորը շաղ են տալիս)։
Բեբրա։ Ա՜խ, որքան օգտակար է ծովի օդը։
Ռոզվիտա։ Այո՛, շատ օգտակար է։
Բեբրա։ Կուրծքդ հարթվում է։
Բեբրա։ Սիրտը փոխում է թաղանթը։
Ռոզվիտա։ Այո՛, փոխում է։
Բեբրա։ Հոգին դուրս է թռչում բոժոժի միջից։
Ռոզվիտա։ Որքան է ամեն ինչ ավելի լավը դառնում ծովի հայացքի տակ։
Բեբրա։ Հայացքը ազատ ու թռչող է դառնում․․․
Ռոզվիտա։ Նա թռչում է․․․
Բեբրա։ Անափ ծովի վրայով գնում է դեպի հեռուները․․․ Ավագ եֆրեյտո՛ր Լանքես, ասացե՛ք ինձ, այդ ինչ հինգ սև բծեր եմ տեսնում ծովի ափին։
Քիթթի։ Ես էլ եմ տեսնում։ Հինգ հովանոցներով։
Ֆելիքս։ Դրանք վեցն են։
Քիթթի։ Հինգ․ մեկ, երկու, երեք, չորս, հինգ։
Լանքես։ Դա Լիզեից եկած միանձնուհիներն են։ Նրանց էվակուացրել են մանկապարտեզի հետ։
Քիթթի։ Սակայն Քիթթին երեխաներ չի տեսնում։ Նա հինգ հովանոց է տեսնում։
Լանքես։ Նրանք երեխաներին միշտ գյուղում են թողնում՝ Բավենում, իսկ իրենք տեղատվության ժամանակ միշտ գալիս են և, ռոմելյան ծնեբեկների միջև խրված, խխունջներ ու ծովախեցգետիններ են հավաքում։
Քիթթի։ Ա՜խ, ինչ խղճալի են։
Ռոզվիտա։ Գուցե նրանց շոգեխաշած միս և պաքսիմատնե՞ր առաջարկենք։
Օսկար։ Օսկարը չամիչով հաց և դեղնաշլորով ջեմ կառաջարկեր, քանի որ այսօր ուրբաթ է, և միանձնուհիներին շագեխաշած միս ուտել չի թույլատրվում։
Քիթթի։ Ահա նրանք վազեցին։ Կարծես իրենց հովանոցներով լող են տալիս։
Լանքես։ Նրանք միշտ այդպես են անում, երբ հավաքում են, որքան որ պետք է։ Այնուհետև նրանք սկսում են խաղալ։ Բոլորից առավել՝ նոր դարձի բերվածը՝ քույր Ագնետկան, դեռահաս մի աղջիկ, նա դեռ ոչինչ չի հասկանում, իսկ այ եթե պարոն կապիտանի մոտ ավագ եֆրեյտորի համար էլի մեկ սիգարետ գտնվեր․․․ Խոնարհաբար շնորհակալ եմ։ Իսկ այն մեկը, որը ետևում է, գերը, նա դեռ նրանց ետևից էլ չի հասցնում, դա մայրապետ մայր Սխոլաստիկան է։ Նա չի ցանկանում, որպեսզի քույրերը ծովի ափին խաղան։ Հնարավոր է, որ դա դեմ է նրանց միաբանության կանոններին։ (Ետին պլանով վազելով անցնում են հովանոցներով միանձնուհիները։ Ռոզվիտան միացնում է գրամոֆոնը։ Հնչում է «Սահնակներով Պետերբուրգում սահելը»։ Միանձնուհիները դրա տակ պարում են և միմյանց ձայն տալիս)։
Ագնետկա։ Է՜յ, քո՛ւյր Սխոլաստիկա։
Սխոլաստիկա։ Ագնե՛տկա։ Քո՛ւյր Ագնետկա։
Ագնետկա։ Այո՛, այո՛, քո՛ւյր Սխոլաստիկա։
Սխոլաստիկա։ Ե՛տ եկեք, զավա՛կս։ Քո՛ւյր Ագնետկա։
Ագնետկա։ Չե՛մ կարող։ Ոտքերս իրենք են ինձ տանում։
Սխոլաստիկա։ Այդ դեպքում աղոթե՛ք, քո՛ւյր, որպեսզի շուռ գաք։
Ագնետկա։ Ցավագին։
Սխոլաստիկա։ Ոչ բարեպարգև։
Ագնետկա։ Ուրախություն պարգևո՞ղ։
Սխոլաստիկա։ Դե՛, աղոթե՛ք վերջապես, քո՛ւյր Ագնետկա։
Ագնետկա։ Ես այդպես էլ աղոթում եմ, աղոթում եմ։ Իսկ ոտքերս ինձ ավելի ու ավելի հեռու են տանում։
Սխոլաստիկա։ (Քիչ ավելի ցածր): Ագնետկա։
Ագնետկա։ Է՜յ, քո՛ւյր Սխոլաստիկա։
(Միանձնուհիներն անհետանում են։ Միայն ժամանակ առ ժամանակ ետին պլանի վրա կարճ ժամանակով երևում են նրանց հովանոցները։ Ձայնասկավառակը ավարտվում է։ Բունկերի մուտքի մոտ զանգում է դաշտային հեռախոսը։ Լանքեսը ցած է թռչում բունկերի տանիքից, վերցնում է լսափողը, մնացածները շարունակում են ուտել)։
Ռոզվիտա։ Ո՞վ կմտածեր, որ այստեղ, անսահման բնության կենտրոնում, հեռախոս լիներ։
Լանքես։ Դորա֊յոթը լսում է։ Ավագ եֆրեյտոր Լանքե՛ս։
Հերցոգ (Հեռախոսի լսափողը ձեռքին դանդաղ դուրս է գալիս աջ կողմից, ընթացքում հաճախ կանգ է առում և խոսափողի մեջ ասում)։ Դուք ինչ է, քնե՞լ եք, ավագ եֆրեյտոր Լանքես, երբ Դորա֊յոթի դիմաց այդքան աշխույժ շարժում է։ Անզեն աչքով է տեսանելի։
Լանքես։ Դա միանձնուհիներն են, պարոն ավագ լեյտենանտ։
Հերցոգ։ Ի՞նչ միանձնուհիներ։ Իսկ եթե դրանք ամենևին էլ միանձնուհիներ չե՞ն։
Լանքես։ Սակայն նրանք միանձնուհիներ են։ Անզեն աչքով է երևում։
Հերցոգ։ Դուք ի՞նչ է, ոչ մի անգամ քողարկման մասին չե՞ք լսել։ Հինգերորդ շարասյան մասի՞ն։ Առաջին հարյուրամյակը չէ, որ անգլիացիները այդպես են գործում։ Կարծես թե Աստվածաշնչով են գալիս և հանկարծ, բարև ձեզ, պայթյուն է տեղի ունենում։
Լանքես։ Նրանք ծովախեցգետիններ են հավաքում, պարո՛ն լեյտենանտ․․․
Հերցոգ։ Որպեսզի անմիջապես մաքրես ծովափը, պա՞րզ է։
Լանքես։ Լսում եմ, պարո՛ն ավագ լեյտենանտ։ Միայն թե նրանք ուղղակի ծովախեցգետիններ են հավաքում։
Հերցոգ։ Ավագ եֆրեյտո՛ր Լանքես։ Արդեն վաղուց ժամանակն է, որ դուք սեղմեք ձգանը։
Լանքես։ Բայց նրանք ուղղակի ծովախեցգետիններ են փնտրում, քանի որ տեղատվություն է, իսկ նրանց մանկապարտեզի համար․․․
Հերցոգ։ Որպես վերադաս ես ձեզ հրամայում եմ․․․
Լանքես։ Լսում եմ, պարո՛ն ավագ լեյտենանտ։ (Թաքնվում է բունկերում։ Հերցոգը հեռախոսով կրկին գնում է դեպի աջ)։
Օսկար։ Ռոզվիտա, խնդրում եմ, սեղմիր ականջներդ։ Հիմա կսկեն կրակել ինչպես «Վոխենշաուում»։
Քիթթի։ Ա՜խ, ինչ սարսափելի՜ է։ Ես ավելի շուտ կփաթաթվեմ հանգույցով։
Բեբրա։ Ես նույնիսկ մտածում եմ, որ մենք ինչ֊որ բան կլսենք։
Ֆելիքս։ Պետք է կրկին գրամոֆոնը միացնել։ Այն ինչ֊որ բան մեղմացնում է։
(Միացնում են գրամոֆոնը, «Փլաթերս» խումբը երգում է «Մեծ խաբեբան»։ Մեղեդու հետ ներդաշնակ կտկտում է գնդացիրը։ Ռոզվիտան սեղմում է ականջները։ Ֆելիքսը կանգնած է գլխի վրա։ Ետին պլանում միանձնուհիները հովանոցների հետ երկինք են համբառնում։ Ասեղը լռվում է, սկսում է կրկնել միևնույն բանը, այնուհետև՝ լռություն։ Ֆելիքսը գլխի վրայից իջնում է ոտքերի վրա։ Քիթթին քանդում է սեփական մարմինը։ Ռոզվիտան աստիճանաբար նախաճաշի մնացորդները դնում է մթերքի զամբյուղի մեջ։ Օսկարը և Բեբրան օգնում են նրան։ Բոլորն իջնում են բունկերի տանիքից։ Բունկերի մուտքի միջից հայտնվում է Լանքեսը)։
Լանքեմ։ Միգուցե պարոն կապիտանի մոտ մի սիգարետ է՞լ գտնվի ավագ եֆրեյտորի համար։
Բեբրա։ (Նրա խումբը վախվորած սեղմվում է նրա ետևում): Իմ կարծիքով, պարոն զինվորը չափից դուրս շատ է ծխում։
Լանքես։ Այդ բոլորի պատճառը բետոնն է, պարո՛ն կապիտան։
Բեբրա։ Իսկ երբ մի անգամ ընդհանրապես բետոն չլինի՞։
Բեբրայի մարդիկ։ Բետոն ընդհանրապես չի լինի։
Լանքես։ Բետոնն անմահ է, պարո՛ն կապիտան։ Միայն մենք ու մեր սիգարետներն․․․
Բեբրա։ Գիտեմ, գիտեմ։ Ծխի հետ մեկտեղ մենք էլ ենք քշվում։
Բեբրայի մարդիկ (դանդաղ նահանջելով)։ Ծխի հետ մեկտեղ։
Բեբրա։ Իսկ ահա բետոնը մարդիկ կարող են հազար տարի հետո էլ ուսումնասիրել։
Բեբրայի մարդիկ։ Հազար տարի հետո։
Բեբրա։ Եվ կսկեն նրա մեջ շան ոսկորներ գտնել։
Բեբրայի մարդիկ։ Շան ոսկորներ։
Բեբրա։ Եվ բետոնից շեղ կազմավորություններ։
Բեբրայի մարդիկ։ ԱՌԵՂԾՎԱԾԱՅԻՆ֊ԲԱՐԲԱՐՈՍԱԲԱՐ֊ՁԱՆՁՐԱԼԻ։
(Լանքեսը մնում է միայնակ, ծխում է)։
Չնայած բետոնի վրա նախաճաշելիս Օսկարը քիչ կամ ընդհանրապես հարկ չունեցավ խոսելու՝ նա չէր կարող Ատլանտյան բերդապատնեշի այդ խոսակցությունը չձայնագրել։ Չէ՞ որ նմանատիպ խոսքեր ասվել էին դաշնակից զորքերի ափ դուրս գալու նախօրեին, և այն ավագ եֆրեյտոր ու բետոնի նկարիչ Լանքեսին էլ մենք կրկին կհանդիպենք, երբ մյուս էջերում կներբողվի ետպատերազմական ժամանակը, և այժմ արդեն շքեղ գույնով ծաղկած բիդերմայերը։
Ծովափնյա զբոսավայրում զրահամեքենան դեռ սպասում էր։ Խոշոր ոստյուններով իր ենթականերին էր մոտենում ավագ լեյտենանտ Հերցոգը։ Ծանր հևալով՝ նա Բեբրայից ներողություն խնդրեց այդ փոքր միջադեպի համար։ «Արգելված գոտին հենց արգելված գոտի է», ― ասաց նա, ինչից հետո տիկնանց օգնեց զրահամեքենայի մեջ մտնել, ինչ֊որ հանձնարարություններ տվեց վարորդին, և մենք ետադարձ ճանապարհով շարժվեցինք դեպի Բավեն։ Պետք էր շտապել։ Մենք դժվարությամբ ժամանակ գտանք ճաշելու համար, քանի որ արդեն ժամը երկուսի համար համակրելի նորմանդական ամրոցի Ասպետական դահլիճում, որը տեղակայված էր զյուղի եզրի բարդիներից այն կողմ, ներկայացում էր նշանակված։
Մեզ ընդամենը կես ժամ էր մնում լուսավորությունը փորձարկելու համար, ինչից հետո առաջիկայում Օսկարը թմբկահարության ներքո պետք է բացեր վարագույրը։ Մենք խաղում էինք ունտեր սպաների ու զինվորների համար։ Ծիծաղը հնչում էր հաճախ և կոպիտ։ Մենք էլ նրբանկատություն չէինք ցուցաբերում։ Ես ձայնովս կտրեցի ապակե գիշերային միզամանը, որի մեջ մանանեխով մի քանի նրբերշիկ էր դրված։ Հաստ շպարված Բեբրան ծաղրածուական արտասուքներ էր թափում կոտրված միզամանի վրա, այնուհետև նրա միջից հանեց նրբերշիկները, վրան մանանեխ ավելացրեց և ախորժակով կերավ՝ աղմկոտ հրճվանք առաջ բերելով զինվորական զանգվածների մոտ։ Քիթթին ու Ֆելիքսը որոշ ժամանակից ի վեր կաշվե կարճ շալվարներով ու տիրոլյան գլխարկներով էին ելույթ ունենում, ինչը նրանց մարմնամարզական համարներին առանձնահատուկ նրբերանգ էր հաղորդում։ Ռոզվիտան հագել էր իրանը պիրկ գրկող իր արծաթագույն շրջազգեստը, բաց կանաչ գույնի ձեռնոցները և փոքրիկ ոտքերին՝ ոսկե նախշակարերով սանդալները, ոչ մի անգամ չբարձրացրեց իր թեթևակի կապույտ ներկված կոպերը և իր միջերկրածովային պայծառատեսական ձայնով ցուցադրում էր իրեն բնորոշ դիվայնությունը։ Ես ասե՞լ եմ արդեն, որ Օսկարը համերգներից առաջ հագուստը փոխելու կարիք չուներ։ Ես հագա իմ հին ու բարի, վրան «ԵՎԿ Զայդլից» գրված անհովհար գդակը, ծովային ալիքի գույնի բաճկոնը, բաճկոնի տակից երևում էր գոլֆ շալվարս, բավականին մաշված կոշիկներիս մեջ կուլուլված գուլպաներս և սպիտակակարմիր լաքապատ թմուկս, որը ճիշտ նույն տեսքով հնգապատիկ անգամ վերարտադրված, որպես պահուստային հիմնամիջոց, պահվում էր իմ դերասանական ուղեբեռի մեջ։
Երեկոյան մենք ներկայացումը կրկնեցինք սպաների Կաբուրի կապի ծառայության հեռախոսավարուհիների համար։ Չգիտես ինչու Ռոզվիտան նյարդայնանում էր և, չնայած սխալներ թույլ չէր տալիս, սակայն իր համարի ժամանակ, հանկարծ դրեց իր կապույտ շրջանակով ակնոցը, փոխեց առոգանությունը, իր կանխատեսումներով դարձավ ավելի շիտակ․ օրինակ մի սփրթնած և շփոթվածությունից հանդուգն դարձած կապավորուհու ասաց, որ վերջինս սիրային կապի մեջ է իր պետի հետ։ Այդ անկեղծությունը ինձ վրա ծանր տպավորություն թողեց՝ չնայած դահլիճում հաամերաշխ ծիծաղ առաջացրեց, կասկած չկար, որ պետը նստած էր աղջկա կողքին։
Ներկայացումից հետո ամրոցում բնակավորված գնդի շտաբային սպաները ճաշկերույթ էին կազմակերպել։ Բեբրան, Քիթթին, Ֆելիքսը մնացին, իսկ Ռոզվիտան ու Օսկարը աննկատ հեռացան, մտան անկողին և այդ բետոնային իրադարձություններով լի օրվանից հետո արագ քնեցին ու արթնացան միայն առավոտյան հինգին, արթնացման պատճառը ափ իջեցման սկիզբն էր։ Ի՞նչ պատմեմ ձեզ այդ մասին։ Ռազմաճակատի մեր մասում՝ Օրնայի գետաբերանից ոչ հեռու, ափ դուրս եկան կանադացիները։ Ստիպված եղանք Բավենը թողնել։ Մենք արդեն դասավորել էինք մեր իրերը։ Նախատեսվում էր մեզ շտաբի հետ ուղարկել ետ։ Ռոզվիտան ինձ խնդրեց մեկ գավաթ սուրճ բերել, որովհետև չէր հասցրել նախաճաշել։ Փոքր ինչ նյարդայնանալով ու վախենալով, թե բեռնատարը բաց կթողնեմ՝ ես հրաժարվեցի և նույնիսկ նրա հետ որոշ չափով կոպիտ էի։ Այդ ժամանակ նա ինքը իր բարձր կրունկներով, փոքրիկ կոշիկներով ցած թռավ մեքենայից, սպասքը ձեռքին սլացավ դեպի դաշտային խոհանոցը և այնտեղ ընկած ռումբի հետ միաժամանակ հարված հասցրեց առավոտվա տաք սուրճին։
Օ, Ռոզվիտա, ես այդպես էլ չգիտեմ, թե քանի տարեկան էիր դու, գիտեմ միայն, որ իննսունինը սանտիմետր հասակ ունեիր, որ քո շուրթերով մարգարեություն էիր անում Միջերկրական ծովը, որ քեզանից դարչինի ու մշկախաղողի հոտ էր գալիս։ Որ դու կարող էիր նայել ցանկացած մարդու սրտի ներսը և միայն քո՝ սեփականի մեջ նայել չկարողացար, այլապես դու կմնայիր ինձ հետ, այլ ոչ թե կվազեիր այդ չափից դուրս տաք սուրճի ետևից։
Լիզեում Բեբրան կարողացավ մեզ համար Բեռլին մեկնելու գրավոր կարգադրություն հայթայթել։ Պարետատնից վերադառնալով՝ նա Ռոզվիտայի մահվանից հետո առաջին անգամ խոսեց։
― Մեզ՝ գաճաճներիս ու խեղկատակներիս, հարկավոր չէ պարել քարացած բետոնի վրա, որը հսկաների համար է տոփանված։ Ավելի լավ է մենք մնանք բեմի տակ, որտեղ ոչ մեկը չի կռահի մեր ներկայության մասին։
Բեռլինում ես բաժանվեցի Բեբրայից։
― Ի՞նչ պետք է դու անես բոլոր ռմբապաստարաններում՝ առանց քո Ռազվիտայի, ― հարցրեց նա նուրբ սարդային քմծիծաղով, ինչից հետո համբուրեց իմ ճակատը և որպես Դանցիգի երկաթուղային գլխավոր կայարանի բոլոր ճանապարհային փաստաթղթերով հանդերձ ինձ ուղեկցող, հրաժեշտ տվեց Քիթթիին ու Ֆելիքսին, ինչպես նաև նվիրեց դերասանական ուղեբեռից մնացած հինգ թմբուկները։ Նման ձևով հանդերձավորված, առաջվա պես ինձ հետ ունենալով իմ գիրքը, քառասունչորս թվի հունիսի տասնմեկին՝ իմ որդու ծննդյան երրորդ տարեդարձի նախօրեին, ժամանեցի իմ հայրենի քաղաք, որը նախկինի պես անվանս ու միջնադարյան էր՝ ժամը մեկ բռնկվելով իր տարբեր բարձրության զանգակատների տարբեր չափսերի զանգակների թնդյունով։
