Changes

Մոտենում էր գիշերը: Ետևում խտանում էր իրիկնային մշուշի շղարշը՝ պարուրելով ծառերի բներն ու Անդուինի ափերը: Բայց երկինքը մաքուր էր ու անամպ. կամաց: Կամաց, իրար հետևից , սկսում էին առկայծել աստղերը: Արևմուտքում հանգիստ լողում էր լուսինը:

Երեք որսորդները մտան ժայռերի ստորոտը, որտեղ ստիպված էին դանդաղեցնել ընթացքը. հետքը : Հետքը գտնելը բարդանում էր: Էմին Մուիլի լեռնաշղթան իր երկու անհամաչափ գագաթներով ձգվում էր հյուսիսից դեպի հարավ:Լեռնշղթայի արևմտյան լանջերը ուղղաձիգ էին, քարքարոտ ու դժվար անցանելի, անցանելի՝ ի տարբերություն արևելյան լանջերի: Երեք հետապնդողները ամբողջ գիշեր մագլցում էին լեռան քարքարոտ լանջերով, ճանապարհը : Ճանապարհը տանում էր նրանց դեպի վեր՝ լեռնանցքը, իսկ այնտեղից դեպի վար՝ գագաթների միջև ընկած ոլոր-մոլոր խորունկ հովիտը, որտեղ լուսաբացին մոտ ճանապարհորդները կարճ ժամանակով կանգ առան: Լուսինն անհետացել էր , բայց երկնքում դեռ փայլփլում փայլում էին աստղերը: Նոր օրվա առաջին ճառագայթները դեռ հովիտ չէին թափանցում, քանզի խանգարում էին բարձրադիր լեռները: Արագորնը հայտնվել էր փակուղում: Օրքերի հետքերը իջնելով թեք լանջից անհետանում էին հովտում:

-Ինչ ես կարծում որ կողմ են դարձել,- հարցրեց Լեգոլասը, - դեպի հյուսի՞ս, որպեսզի կարճ ճանապարհով հասնեն Իզենգարդ կամ Ֆանգորն, թե հարավ, հարավ՝ դեպի Էնտվեյի անցումը:

-Ինչ ել էլ որ մտածած լինեն դեպի գետը հաստատ չեն գնա,- պատասխանեց Արագորնը,- ես կարծում եմ մեր թշնամիները ռիսկի չեն դիմի երկար զբոսնելու Ռոհանի տափաստաններում և կընտրեն ամենակարճ ճանապարհը, եթե իհարկե Սարումանի իշխանությունը Ռոհանի վրա դեռ չի տարածվել: Գնում ենք դեպի հյուսի՛ս:

Հովտի քարե գոգը իջնելով ներքև միանում էր քարքարոտ բլրին, հատակին՝ : Հատակին՝ քարերի արանքում , տրտնջալով վազում էր առվակը: Ձախ կողմում խոժոռվել էին մռայլ ժայռերը, աջ կողմում կողմում՝ լեռան մոխրագույն լանջերը: Ճանապարհորդները ևս մեկ ու կես վերստ քայլեցին դեպի հյուսիս: Արագորնը անընդհատ կռանալով ուշադիր զննում էր տարածքը: Լեգոլասը քայլում էր մի քիչ առաջ ընկած: Հանկարծ նա կանգ առավ ու ճչաց: Արագորնն ու թզուկը նետվեցին դեպի էլֆը:

-Մենք արդեն հասել ենք նրանց մի մասին,- շրջվելով դեպի ընկերները ընկերներն ասաց Լեգոլասը,- տեսե՛ք:

Ուշադիր նայելով Արագորնն ու Ջիմլին հասկացան , որ կիսախավարում սևին տվող բլուրը իրականում թե բլուր է, այլ իրար գլխի թափթփած հինգ օրքերի մարմիններ:Դիակները դաժանորեն խոշտանգված էին, իսկ նրանցից երկուսը՝ երկուսը նույնիսկ գլխատված: Շրջակա հողը ներծծվել էր օրքերի մուգ արյունով:

-Եվս մեկ հանելուկ,- մթագնեց Ջիմլին,- դե արի ու հասկացիր թե այստեղ ինչ ի՞նչ է կատարվել: մթության մեջ ոչինչ չես զանազանի, բայց հո չե՞նք սպասելու մինչև լուսաբաց:

-Ինչ ել էլ որ եղած լինի մեզ համար սա հույսի նշան է,- ասաց Լեգոլասը,- օրքերի թշնամիները ամենայն հավանականությամբ մեր դաշնակիցներն են: Այս լեռներում բանկիչնե՞ր կան:

-Ոչ չկան,- պատասխանեց Արագորնը,- Ռոհանցիները այս կողմերում հազվադեպ են երևում, իսկ Մինաս Թիրիթը հեռու է: Եթե միայն ինչ որ մեկը չի որոշել այստեղ որսի գալ... Բայց ի՞նչ որսաս այստեղ... ՈչՈ՛չ, կարծում եմ որսորդների ձեռքի գործը չէ:

-Իրենց թշնամիներին հենց իրենք են հետները բերել,- ասաց Արագորնը,- բոլոր սպանված օրքերը հյուսիսից են՝ հեռվիցեն: Սպանվածների մեջ այն անծանոթ զինանշանով աժդահա օրքերից չկան: Երևում է նրանց մեջ կռիվ է եղել: Այս զզվելի արարածների համար կռիվները սովորական գործ են: Իսկ վեճը կարող է սկսած լինել ինչից ուզես, օրինակ ճանապարհի ընտրությունից:

Արագորնը ուշադիր զննեց տարածքը , բայց ոչ մի նոր հետք չհայտնաբերեց: Հետապնդումը շարունակվում էր: Արևելքում երկինքը կամաց-կամաց սկսում էր գունատվել, աստղերը : Աստղերը մեկը մյուսի հետևից հանգչում էին, սկսվում : Սկսվում էր մոխրագույն լուսաբացը: Անցնելով ևս մի քիչ ճանապարհ, ճանապարհորդները կանգ առան ձորակի մոտ, որի հատակին քարերի միջով իր ոլորապտույտ հունն էր փորել փոքրիկ առվակը: Այն շրջապատված էր թփուտներով, ափերը : Ափերը ծածկված էին կանաչով:

-ՎերջապեսՎերջապե՛ս,- գոչեց Արագորնը,- ահա նրանքահա՛ այն հետքը, հետքերը՝ որոնք որը մենք փնտրում ենքէինք: նրանք գնում են առվի երկայնքով դեպի վեր առվի երկայնքով, ճիշտ : Ճիշտ ուղղությամբ ենք գնում, հարաբերությունները : Հարաբերությունները պարզելուց հետո օրքերը շարժվել են դեպի այս կողմ:

Նրանք թեքվեցին դեպի աջ ու շտապեցին առվի երկայնքով դեպի վեր՝ թռչկոտելով քարերի վրայով այնպիսի թեթևությամբ, ասես անքուն գիշերը իրենք չեին չէին անցկացրել: Վերջապես ձորակը դուրս բերեց նրանց բլրի գլուխը: Առավոտյան սառնաշունչ քամին խառնշտում էր ճամփորդների վարսերը մազերը ու ծածանում թիկնոցների ծայրերը: Բարեկամները դարձան դեպի ետ: հեռվում՝ Հեռվում՝ գետի այն կողմում , բլուրները արդեն լուսավորվել էին լուսաաբացի առաջին ճառագայթներով, լեռների ետևից : Լեռների հետևից երևում էր արեգակի կարմիր գլուխը: Առջևում՝ արևմտյան կողմում , փռված էր առավոտյան մշուշի մեջ քնած տափաստանը, բայց զարթոնքի : Զարթոնքի պատրաստ հողը աչքի առաջ նոր գույներ էր ստանում:Հեռու -հեռվում, մի երեսուն լիգ (կամ գուցե ավել) այն կողմ , արևի վարդաույն վարդագույն ճառագայթների ներքո փայլատակաում փայլատակում էին Գոնդորի ձյունապատ լեռների սրածայր գագաթները:

-Օ Գոնդոր, Գոնդո՜ր,- բացականչեց Արագորնը,- երբևէ Մի օր կտեսնե՞մ քեզ ավելի երջանիկ մի օր, ախ : Ախ եթե ես կարողանաի կարողանայի թեքվել հարավ, հարավ՝ դեպի քո փայլփլուն գետերը... բայց հիմա ինձ ճանապարհը այլ կողմ է տանում... Օ ԳոնդորԳոնդո՜ր, Գոնդո՜ր:

Դու լայնարձակ ես, ես՝ լեռներից մինչև ծով,

Օրհնված Օրհնյալ են հողերդ հողերդ՝ լեռներից մինչև ծով,:

Թագավորների շեմքն է լույսով ողողվել,:

Որը ոսկուց ել էլ է պայծառ:

Դու նայում ես արևմուռքին,:

-Իսկ հիմա գնանք,- ասաց նա , շրջվելով դեպի արևմուտք:

Ճանապարհը լեռան լանջով իջնում էր ներքևվար: Մի տասներկու սաժեն ներքև սկսվում էր լայն, հողմահար քիվը, որը կտրուկ վերջանում էր քարափով: Դա այսպես կոչված արևելյան Ռոհանյան պատն էր: Էմին Մուիլի բարձրավանդակը մնաց ետևում: առջևում, առջևում՝ ինչքան որ աչքը կտրում էր, տարածվել էին Ռոհանի լայնարձակ հարթավայրերը: (Ռոհանը դա նույն Մուստանգրիմն է, որի մասին պատմվում էր առաջին գրքում):

-Նայե՛ք,- Լեգոլասը ձեռքը մեկնեց դեպի գունատ երկինքը,- նորից այն արծիվը, միայն թե այս անգամ շատ բարձր է ճախրում, երևում : Երևում է ետ է վերադառնում, շատ է : Շատ արագ է թռչում: Տեսնո՞ւմ եք:

-Ոչ , իմ բարի Լեգոլաս, նույնիսկ իմ աչքերը նրան չեն տեսնում,- պատասխանեց Արագորնը,- երևի նա իսկապես շատ բարձր է ու հեռու: Եթե դա այն նույն թռչունն է , ապա կուզենաի իմանալ թե ինչ հանձնարարությամբ է ուղարկված: Բայց նայիր նայի՛ր, հարթավայրում նույնպես ինչ որ բան է շարժվում, և բավականին մոտիկ է, կարծում : Կարծում եմ այն ուղղակիորեն մեզ հետ է կապված:

-Այո , այդպես է,- հաստատեց Լեգոլասը,- դա մեծ հետյոտն ջոկատ է, բայց ինչ ի՞նչ ջոկատ է չեմ կարող ասել: Շատ հեռու է, կլինի մի տասներկու լիգ, չնայած : Չնայած այստեղ հարթավայր է և ես կարող եմ սխալվել:

-Օրքերը Օրքերն արդեն գտե՛լ են,- գոչեց Արագորնը:

Ջոկատը շարունակեց հետապնդումը, բայց արդեն լուսաբացի շողերի ներքո: Ամեն ինչ խոսում էր այն մասին, որ օրքերը շտապում էին ինչքան ուժ ունեինշտապում էին: անընդհատ հանդիպում էին շպրտված և լքված իրեր, իրեր՝ ուտելիքի պարկ, բզկտված սև թիկնոց, ծանր ու հնամաշ երկարաճիտք կոշիկներ: Հետքը տանում էր ճանապարհորդներին քարափի երկայնքով դեպի ձախ: Վերջապես աջ կողմում երևաց աղմկոտ առվի օգնությամբ ժայռերի մեջ փորված խորը իջվածք: ափի երկայնքով ձգվում եր էր կոպիտ ու հինավուրձ արահետը, որը կարծես անհարթ ու խարխլված աստիճաններ լիներ:Վերջին աստիճանը հաղթահարելով հետապնդողները հետապնդողներն ի զարմանս իրենց մինչև ծնկները թաղվեցին խոտի մեջ: Էմին Մուիլի ստորոտոտին ծփում էր թարմ, կանաչ ծովը: Առուն անհետանում էր խիտ մացառուտներում, լսվում : Լսվում էր , թե նա ինչպես է խուլ խշխշումխշշում, սկսելով իր ճանապարհը դեպի Էնտվեյ գետի հարթավայըհարթավայրը:

Ճանապարհորդներին թվաց թե ձմեռը մնացել է հետևում: Օդը Օդն այստեղ թարմ էր ու տաք, այն : Այն իր հետ բերում էր խոտի թույլ բուրմունքը, բուրմունք՝ ասես գարունը գարունն արդեն արթնացել էր հարթավայրում ու կենարար ուժով լցրել խոտերի արմատները... Լեգոլասը Լեգոլասն ամբողջ կրծքով խորը շունչ քաշեց: Նա նման էր ճանապարհորդի, որը երկար ժամանակ անապատում դեգերելուց հետո հայտնվել էր ջրի ափին:

-Մենք ավելի ավելի թեթև ենք բեռնված քան երկաթյա զրահներով զինված օրքերը,- ասաց Արագորնը,- կարծում եմ կկարողանանք կրճատել մեր մեր ու նրանց միջև ընկած տարածությունը:

Եվ Ճանապարհորդները իրար հետևից իծաշարուկով սլացան առաջ: Նրանց աչքերում բոցկլտում էր կրակը: Օրքերը մարգագետնում իրենց ետևից հետևից լայն կոխկրտված շերտ էին թողել , որը տանում էր դեպի արևմուտք և համարյա գրեթե ամենուր, որտեղ դիպել էր նրանց ոտքը, Ռոհանի խոտերը թոշնել ու սևացել էին:

-Կանգնե՛ք, մի՛ եկեք իմ ետևից,- ու թեքվեց դեպի ձախ, երկու փոկրիկ, : Երկու փոքրիկ ոտաբոբիկ ոտքերի հետքը տանում էր գլխավոր արահետից դուրս: Մի փոքր այն կողմ հետքը ընդհատվում էր մեկ այլ՝ կոպիտ հետքով, և կորչում տրորաված տրորված խոտերում: Արագորնը կռացավ, ինչ որ բան վերցրեց գետնից ու վազելով վերադարձավ ընկերների մոտ:

Նա ձեռքը պարզեց դեպի ընկերները, ափի : Ափի մեջ արևի տակ փայլփլում էր ուռենու մի տերև, որն ասես նոր ծաղկած լիներ: Տարօրինակ էր տեսնել տերևը այնտեղ , որտեղ ընդանրապես ծառ չկար:

-Ախր սա էլֆական թիկնոցի ամրակալն ամրակա՜լն է,-միաժամանակ բացականչեղին բացականչեցին Լեգոլասն ու Ջիմլին:

-Լորիենյան տերևները հենց այնպես այստեղ -այնտեղ չեն ընկնում,- ասաց Արագորնը,- ամրակալը հատուկ են այստեղ թողել մեզ նշան տալու նպատակով:Կարծում եմ Փինը հենց այդ պատճառով էլ դուրս է վազել ճանապարհից, իսկ օրքը նրան բռնել է:

-Նշանակում է նա ո՛ղջ է, գլուխը տեղում է, ոտքերն ու ձեռքերը նույնպես,- հրճվանքով բացականչեց Ջիմլին,- լավ լուրեր են, իզուր : Իզուր չենք նախաձեռնել այս հետապնդումը:

-Հույս ունենանք նա թանկ չի հատուցել իր համարձակության համար,- գլուխն օրօրեց Լեգոլասը,- վազե՛նք, սիրտս այրվում է երբ մտածում եմ , որ մեր զվարթ փոքրիկներին քշում են սպանդի՝ ինչպես գառներին սպանդի...

Արեգակը հատել էր զենիթը և դանդաղ թեքվում էր դեպի արևմուտք: Հարավից՝ ծովից, քամին թեթև ամպեր էր բերում: Շուտով արևը հատեց հորիզոնը: Ճանապարհորդների հետևից դեպի արևելք ձգվեցին երկար ստվերները: Բայց բարեկամները կանգ չառան: Բորոմիրի մահից մեկ ու կես օր էր արդեն անցել, բայց օրքերը դեռ շատ հեռու էին: Հարթավայրը թվում էր ամայի: Երբ սկսեց մթնել Արագորնը կանգ առավ: Նրանք այդ օրը ընդամենը երկու անգամ էին հանգստացել , այն էլ շատ քիչ ժամանակով: Լեռը, որտեղ նրանք դիմավորեցին լուսաբացը , մնացել էր հեռվում, մոտ տասներկու լիգ:

-Մենք պետք է ընտրենք,- ասաց Արագորնը,- մնանք այստեղ գիշերենք , թե վազենք այնքան մինչև ուժասպառ լինենք:

-Չեմ հասկանում օրքերը չե՞ չե՞ն հանգստանում,- զարմացավ Ջիմլին:

-Օրքերը հազվադեպ են լույսով դուրս գալիս բաց հարթավայր, վախենում : Վախենում են,- առարկեց Լեգոլասը,- իսկ սրանք չվախեցան ու ամբողջ օրը սլանում էին: Առավել ևս գիշերը նրանք կանգ չեն առնի:

-Բայց մթության մոջ մեջ մենք կկորցնենք ճանապարհը,- նկատեց Ջիմլին:

-Մինչև հիմա հետքը ոչ աջ է թեքվել ոչ ձախ, - ասաց Լեգոլասը,- ինչքան որ տեսնում են իմ աչքերը,- ասաց Լեգոլասը,- արահետը չի փոխում իր ուղին:

-Կարող է կորցնենք ճանապարհը , կարող է ոչ,- միջամտեց Արագորնը,- բայց եթե հանկարծ կորցնենք ստիպված ենք լինելու հետ վերադառնալ, իսկ դրա համար ահագին ժամանակ կպահանջվի:

-Եվ հետո,- ավելացռեց ավելացրեց Ջիմլին,-մեկել մեկ էլ տեսար նրանք բաժանվեցին ու մենք սխալ հետքով գնացինք: Իսկ եթե գերիներին քարշ տան դեպի գե՞տը, կամ թեքվեն դեպի արևելք, Մորդորարևելք՝ Մորդո՞ր... Մենք կկորցնենք հետքը հետքն ու այլևս չենք իմանա , թե ինչ կատարվեց նրանց հետ:

- Դու իրավացի ես,- ասաց Արագորնը,- եթե ես հետքերից ճիշտ եմ դատում , սպիտակ ձեռքի գերբով զինանշանով օրքերը հաղթել եմ են վեճում ու հիմա չարագործները ամբողջ ուժով սլանում են Իզենգարդ: Ամեն ինչ այդ մասին է խոսում:

-Պետք չի օրքերի որոշումներին վստահել,- առարկեց Ջիմլին,- և հետո հոբիթները կարող են փախչել: Համ էլ կարող է նորից ինչ որ նշան թողնեն, գիշերով : Գիշերով չենք գտնինկատի:

-Փինի գործած հնարքից հետո օրքերը հաստատ կրկնակի ուշադրոըթյամբ ուշադրությամբ են նրանց հսկում, իսկ խեղճերը հիմա հոգնածությունից հազիվ են ոտքերները քարշ տալիս,- չէր համաձայնվում Լեգոլասը,- եթե մենք հոբիթներին չփրկենք, նրանք երկար չեն վազի: Բայց թե ինչպես ենք նրանց փրկելու գուշակելը դժվար էգուշակել: Հիմա գլխավորը օրքերին հասնելն է:

-Ես զգուշացնում էի , որ ընտրությունը դժվար բարդ է լինելու,- հիշեցրեց Արագորնը,- և այսպես , ի՞նչ ենք որոշում:

-Վերջին խոսքը քոնն է,- ասաց Ջիմլին,- Դու հմուտ հետքագետ ես, որոշիր : Որոշիր և մենք կհնազանդվենք:

-Սիրտս առաջ է թռչում,- ասաց Լեգոլասը, բայց մենք պետք է միասին լինենք, ես : Ես կհաշտվեմ Արագորնի որոշման հետ:

-Իզուր ընտրությունը ինձ վրա թողեցիք,- հառաչեց Արագորնը, - վերջին երկու օրը ես անընդհատ սխալներ եմ գործում:

-Ոչ, գիշերով չարժե շարունակել,- վերջապես ասաց նա,- երկու չարիքից ամենավատը հետքը կորցնելն է: Եթե լուսինը պայծառ լուսավորեր ընտրությունը , ընտրությունն այլ կլիներ, բայց ցավոք լույսը շատ աղոտ է:

-Որովհետև երկինքն անպամած է,- փնթփնթքց փնթփնթաց Ջիմլին,-այ եթե երնեկ Լորիենի տիրուհին մեզ էլ նվիրեր Ֆրոդոյի լուսարձակող անոթից...

-Տիրուհու նվերը Ֆրոդոյին ավելի է պետք,- ասաց Արագորնը,- միջերկրի ճակատագիրը հիմա որոշվում է այնտեղ , որտեղ գտնվում է մատանու պահապանը: Այն գործողություններից, որ պետք է կատարվեն մեր դարաշրջանում, մեզ հանձնարարված է միայն մի փոքր մասը: Չի բացառվում , որ հենց ամենասկզբից մենք անտեղի ենք հետապնդում օրքերին, և իմ խոսքից ոչինչ չի կախված: Համենայն դեպս ընտրությունը կատարված է և ժամանակը շատ քիչ սուղ է, թող : Թող ամեն մեկը մեկն օգտագործի այն առավելագույնս:

Արաորնը Արագորնը պառկեց գետնին ու միանգամից քնեց: այն ժամանակվանից ի վեր , երբ նա առաջնորդեց պահապաններին Թոլ Բրանդիրի անտառները, մինչև հիմա աչք չէր փակել: Բայց լույսը դեռ չէր բացվել չբացված նա արդեն ոտքի վրա էր: Ջիմլին դեռ չէր արթնացել, : Լեգոլասը մտահոգ կանգնած նայում էր հյուսիս:

-Նրանք շատ են հեռացել,- շրջվելով դեպի Արագորնը տխուր ասց ասաց նա,- սիրտս ասում է ինձ , որ ամբողջ գիշեր առանց հանգստանալու քայլել են:

-Միևնույնն է , մենք կգնանք նրանց հետքերով , ինչքան որ ուժներս հերիքի,- պատասխանեց Արագորնը ու և կռանալով թափահարեց թզուկի ուսը,- արթնացիր արթնացի՛ր Ջիմլի , շարժվելու ժամանակն է:

-Բայց դեռ մութ է,- թզուկը նստեց տրորելով նստելով տրորեց աչքերը,- մինչև չլուսաանա չլուսանա, նույնիսկ Լեգոլասը նրանց չի տեսնի , թեկուզ սարի գլուխը բարձրանա:

-Վախենամ ես նրանց էլ ոչ մի տեղից չեմ տեսնի,- հոգոց հանեց Լեգոլասը,- ոչ ո՛չ սարի գլխից, ոչ ո՛չ այստեղից, ոչ ո՛չ լուսնի լույսի ներքո և ոչ ել ո՛չ էլ արևի:

-Երբ դավաճանում է տեսողությունը , կարող է օգնել լսողությունը, - առարկեց Արագորնը, հողը - Հողը տնքում է նրանց կոշիկների հարվածներից:

Նա պառկեց խոտերին ու ականջը դրեց գետնին, երկար : Երկար ժամանակ չէր շարժվում: Ջիմլին սկսեց կասկածել. -Հո «Հո չի՞ քնել հետքագետը, կամ միգուցե ու՞շքն է գնացելգնացել»: Այդ ընթաղքում երկինքը սկսեց լուսավորվել և հարթավայրի վրա տարածվեց մոխրագույն կիսախավարը:

-Ձայները շատ խուլ են ու խառնիխուռն,- ասաց Արագորնը և վեր կացավ,- մի բան հաստատ է, առաջիկա մի քանի վերստում ճանապարհը դատարկ է: Մեր թշնամիների ոտքերի ձայնը ցածր է ու հազիվ է լսվում, նրանք : Նրանք շատ հեռու են: Փախարենը Փոխարենը քանի գնում ավելի հստակ է լսվում սմբակների ձայնը:Ինձ թվում է , որ ես դեռ երազում էի դրանք լսում: Ինչ որ ձիեր էին, որոնք դեպի արևմուտք էին սլանում, բայց : Բայց հիմա կարծես թե փոխել են ուղղությունը դեպի հյուսիս ու սրնթաց հեռանում են մեզնից: Կուզենաի Կուզենայի իմանալ ինչ ի՞նչ է կատարվում այս հողերում:

Եվ այսպես սկսվեց հետապնդման երրորդ օրը: Քայլում ու քայլում էին նրանք առանց հանգստանալու, ու ոչինչ չէր կարող մարել նրանց սրտերում վառվող կրակը: Հազվադեպ էին մի երկու բառ փոխանակում: Առջևում անծայրածիր կանաչ հարթավայր էր: Ճանապարհորդների էլֆական թիկնոցները լուծվելով կանաչա-մոխրագույն խոտերին թաքցնում էին նրանց նույնիսկ ամենասուր աչքերից, երևի : Երևի միայն էլֆը կզանազաներ երեք բարեկամներին խոտերից, և այն էլ մոտիկից: Քանի ու քանի անգամ արդեն, իրենց սրտի խորքում ճանապարհորդները շնորհակալություն էին հայտնում Լորիենի տիրուհուն այդ թիկնոցների ու լեմբասի համար, որը որն ուտում էին առանց կանգ առնելու, առնելու՝ քայլելու ընթացքում, ամեն անգամ զգալով նրա թարմացնող ու կենարար ուժը: Թշնամու հետքը հետքն ուղիղ գծով, առանց ոլորանների, տանում էր դեպի հյուսիս արևմուտք: Երեկոյան մոտ հարթավայրը վերջացավ ու և ճանապարհը սկսեց բարձրանալ անհյուրընկալ ու ծառազուրկ սարի լանջը: Այստեղ օրքերի հետքը թեքվում էր դեպի հյուսիս ու ժամանակ առ ժամանակ գրեթե կորչում, հողը : Հողն այստեղ քանի գնում պնդանում էր, իսկ բուսականություն համարյա չկար: Հեռվում, Հեռվում՝ ձախ կողմում , կանաչ գորգի վրա արծաթի պես փայլում փայլփլում էր Էնտվեյի ոլորանը: Տարածքը ամայի էր ու անշունչ, բնակության : Բնակության հետք անգամ չկար: Արագորնը զարմանում էր , որ մինչև հիմա ոչ մի կենդանի շնչի չեն հանդիպել, հանդիպել՝ ոչ մարդու, ոչ էլ գազանի, չնայած որ : Չնայած ռոհանցիների բնակավայրերը գտնվում էին ավելի հարավ՝ Էրեդ Նիմրիսի անտառապատ ստորոտում, սպիտակ լեռների՝ որոնք որը թաքնված էին էր մշուշում ու այստեղից չէին չէր երևում: Բայց առաջներում ռոհանցիները իրենց ձիերին այս կողմերում էին արածեցնում, հարթավայրում : Հարթավայրում վրաններ էին խփում ու նույնիսկ ձմեռում, բայց հիմա այս հողերը դատարկ էին ու ամայի:

Մութն ընկնելուն պես ճանապարհորդները կան առան: Եվս տասներկու լիգ ճանապարհ մնաց ետևում: Էմին Մուիլի լանջերը մնացել էին հեռվում ու կորել մշուշի մեջ, որը ծածկել էր հորիզոնը:Նորալուսինը հազիվ էր երևում մշուշոտ երկնքում ու համարյա գրեթե չէր լուսավորում, իսկ աստղերը չէին երևում:

-Ինչքան Քանի գնում է ավելի եմ փոշմանում կորցրած ժամանակի համար,- հուսահատ ձայնով ասաց Լեգոլասը,- օրքերը մեզանից ահագին առաջ են անցել,- այնպես են սլանում չարագործները չարագործներն ասես Սաուրոնն ինքն է նրանց քշում:

-Նշանակում է վերջ վե՞րջ մեր այսքան թափած ջանքերին ու փայփայած հույսին,- ատամները կրճտացրեց Ջիմլին:

-Հույսին հնարավոր է և վերջ, բայց ջանքերը իզուր չեն,- արձագանքեց Արագորնը,- հետ ետ հաստատ նորից չենք դառնա, առջևում : Առջևում դեռ երկար ճանապարհ կա: Բայց ինչպես ինչքան եմ ես հոգնել... Նա շրջվեց դեպի ետ՝ հետ, որտեղ թանձրանում էր խավարը, և ավելացրեց. -Այստեղ ինչ որ տարօրինակ բան է կատարվում: Մի տեսակ չեմ հավատում այս չափից ավելի լռությանը: Լուսինը համարյա գրեթե չի լուսավորում, աստղեր : Աստղեր չկան: Բա հոգնածությունը, հոգնածությու՜նը: վաղուցվանից այսպես չէի ուժասպառվել, հետքագետին : Հետքագետին վայել չէ ճանապարհի կեսին այսպես հոգնել: Ինչ որ մեկն օգննում օգնում է մեր թշնամիներին թշնամիներին՝ ուժ տալով նրանց, իսկ մեր առջև ինչ որ անտասանելի արգելքներ հյուսում: Ճիշտն ասած ոտքերս այդքան չեն հոգնել , ինչքան որ սիրտս է ծանրացել:

-Իսկապես այդպես է,- ասաց Լեգոլասը,- ես դա զգացել եմ դեռ այն ժամանակ , երբ Էմին Մուիլի լանջերից իջանք հարթավայր: ,- Էլֆը ձեռքը պարզեց արևմուտք՝ դեպի Ռոհանի դաշտերը.,- թշնամական անտեսանելի արգելքների ակունքը մեր ետևում չէ, այլ առջևում:

-Սարումանի կախարդանքն է,- ցածրաձայն ասաց Արագորնը,- միևնույնն է նա մեզ չի կարող հետ ետ դարձնել, բայց գիշերել ստիպված ենք: Լուսինը կրկին չի լուսավորում , իսկ հետքը առաջվա պես դեպի հյուսիս է տանում: Կհանգստանանք մինչև առավոտ ու կրկին առաջ:

-Վե՛ր կացեք, շո՛ւտ արեք,- շտապեցնում էր նա մնացածներին,- լույսն արդեն բացվում է, արագացրե՛ք: Ֆենգորնի անտառամուտի մոտ անտառեզրին մեզ հետաքրքիր լուրեր են սպասվում, չար : Չար թե բարի , չեմ կարող ասել, բայց չպետք է ուշանանք, արթնացե՛ք: Արթնացե՛ք:

Արագորնն ու Ջիմլին արագ ոտքի ելան և ջոկատը ջոկատն առանց ժամանակ կորցնելու շարժվեց առաջ: Բլուրները կամաց -կամաց մոտենում էին: Կեսօրին դեռ մի ժամ կար, երբ ճանապարհորդները հասան բլուրների կանաչ ստորոտը, բարձրանալով : Բարձրանալով բլուրների լանջերով կանաչի լանջերն ի վեր՝ կանաչ ծածկույթը գագաթի մոտ վեր էր ածվում դատարկ, քարքարոտ հողի: Ձախ կողմում, բլուրների ու գետի միջև ընկած հատվածում , տարածվել էր կանաչ մարգագետինը: Բլուրներից մեկի տակ տակ՝ կանաչի մեջ , սևին էր տալիս տրորված, ջարդրտված ջարդոտված խոտերից մի տարածք: Օրքերն էին կանգ առել հանգստանալու: Այդտեղից հետքը նորից թեքվում էր դեպի հյուսիս ու գնում բլուրների երկայնքով: Արագորնը կանգ առավ և ուշադիր սկսեց ուսումնասիրել տրորված տարածքն ու նրա շրջապատը:

-Այստեղ օրքերը որոշել են հանգստանալ,- ասաց նա,- բայց հետքերը արդեն հնացել են, երևում : Երևում է սիրտդ քեզ չէր խաբում Լեգոլաս, արդեն Լեգոլա՛ս: Արդեն մոտավորապես երեք անգամ տասներկու ժամ է անցել , ինչ նրանք այստեղից հեռացել են: Եթե նրանք թափը չեն կոտրել , ուրեմն դեռ երեկ հասել են Ֆենգորնի անտառի սահմանինանտառեզր:

-Ոչ Ո՛չ հյուսիսում և ոչ ո՛չ ել արեևմուտքում ոչինչ չի երևում բացի կանաչից,- բողոքեց Ջիմլին,-գուցե բարձրանանք բլուրների գլո՞ւխը, մեկ ել էլ տեսար անտառը երևաց:

-Չի Չի՛ երևա,- առարկեց Արագորնը,- բլուրները դեռ մի տասներկու լիգ էլ ձգվում են դեպի հյուսիս, իսկ այնտեղից մինչև անտառի բերանըանտառեզր, եթե ճիշտ եմ հիշում, մի տասնըհինգ լիգ կլինի:

-Դե ուրեմն առա՛ջ,- փնթփնթաց Ջիմլին,- պարտադիր չի , որ մեր ոտքերը ոտքերն իմանան , թե ինչքան ճանապարհ կա առջևում: Չնայած , եթե սրտներս ուրախ լիներ , ոտքերներս էլ չէին բողոքի:

Երբ արևը արևն արդեն մայր էր մտնում մտնում՝ բարեկամները անցան վերջին բլուրը, ամբողջ : Ամբողջ օրը նրանք քայլել էին առանց հանգստանալու, և լավ հոգնել էին: Ջիմլիի մեջքը հոգնածությունից կորացել էր: Սովորաբաբար Սովորաբար թզուկները թե ճանապարհին, թե աշխատանքի ժամանակ ժայռի պես տոկուն են, բայց այս անվերջանալի հետապնդումը ծանր էր անդրադարձել թզուկի վրա, մեծամասամբ : Մեծամասամբ այն պատճառով , որ հաջողության հասնելու հույսը մարել էր նրա սրտում: Արագորնը քայլում էր լուռ ու մռայլ, ժամանակ : Ժամանակ առ ժամանակ կռանալով ու ուշադիր զննելով հետքը, հետքը՝ հույս ունենալով արահետում կրկին ինչ որ մի նշան գտնել: Միայն Լեգոլասն էր , որ քայլում էր առաջվա պես թեթև: Թվում էր, թվում էր թե նրա ոտքերը չէին դիպչում գետնին, համենայն : Համենայն դեպս նա հետքեր չէր թողնում: Նա սնվում էր միայն էլֆերի ճանապարհային հացով ու եթե կարելի է այդպես անվանել, քնում էր ոտքի վրա: Այդ քնի ժամանակ նրա հոգին թափառում էր էլֆերի հեռավոր ու զարմանահրաշ անուրջների արահետներում, իսկ բանականությունը մնում էր ընկերների հետ, հետ՝ արևի պայծառ լույսով ողողված երկրային ճանապարհին:

Արագորնն ու Ջիմլին հոգնած հետևեցին նրան: Մինչ նրանք կբարձրանաին, արևը վերջնականապես կորավ հորիզոնի ետևում հորիզոնում և իրիկնային կիսախավարի վարագույրը պատեց աշխարհը: Բարեկամների աչքերի առաջ բացված տեսարանը հուսադրող չէր: Նրանք կանգնած էին մոխրագույն ու միապաղաղ հարթավայրի մեջտեղում, որը խառնվում էր իրիկնային մշուշին ու լուծվում անվերջանալի խավարում: Եվ միայն հյուսիս արևմտյան կողմում , ինչ որ բան էր սևին տալիս թանձրացող խավարում, : Մառախլապատ լեռներն էին սկսում, որոնց ստորոտին էլ հենց փռված էր անտառը:

-Ոչինչ չի երևում,- ասաց Ջիմլին,- ժամանակն է կանգ առնել ու գիշերելու պատրաստություն տենալ, տեսնել: ցրտում է բայց, զգու՞մ եք:

-Առավոտյան կողմ քամին ուղղությունը կփոխի ու կփչի արևելքից,- խոստացավ Լեգոլասը,-հանգստանանք , եթե հոգնել եք, բայց հույսներդ մի կորցրեք: Ոչ ոք չգիտի թե մեզ առավոտյան ինչ է սպասվում: Լուսաբացը հաճախ է անսպասելի լուրեր բերում:

-Արդեն երեք լուսաբաց ենք դիմավորել դիմավորել՝ ինչ սկսել ենք հետապնդումը և ի՞նչ օգուտ,- ուսերը թոթվեց Ջիմլին:

Ցրտաշունչ գիշեր էր: Արագորնն ու Ջիմլին քնել էին անհանգիստ քնով, ժամանակ : Ժամանակ առ ժամանակ արթնանալով նրանք տեսնում էին Լեգոլասին, որը մեկ անշարժ կանգնած էր նրանց կողքին, մեկ էլ անձայն քայլում էր այս ու այն կողմ ու քթի տակ էլֆերեն ինչ որ երգ երգում: Ի պատասխան նրա երգին երգի՝ երկնքում մեկը մյուսի հետևից բոցավառվում էին աստղերը: Այդպես ացավ անցավ գիշերը: լուսաբացը Լուսաբացը դիմավորեցին միասին, նայում : Նայում էին , թե ինչպես է լուսավորվում անամպ ու ջինջ երկինքը: Վերջապես ծագեց գունատ արևը, արևելյան : Արևելյան քամին ցրեց մշուշը մշուշն ու պայծառ լույսը ողողեց հարթավայրը: Արևվելքում ինչքան աչքդ կտրեր , տարածվել էին Ռոհանի արոտավայրերը: Այդ արոտավայրերը նրանք էլի էին տեսել շատ հեռվից, հեռվից՝ Անդուինի ափերից: Հյուսիս արևմուտքում մթին էր տալիս Ֆենգորնի անտառը, բայց դեռ մի տասը լիգ կլիներ մինչև անտառի ծայրը: Մառախլապատ լեռները հալվում էին հորիզոնի կապույտում, իսկ մոխրագույն ամպերի մեջից վեր էր խոյանում Մեթեդրեսի՝ ամենաբարձր լեռան գագաթը: Անտառի միջից նեղ հունով ու բարձրադիր ափերով բարեկամներին ընդառաջ էր վազում արագնթաց Էնտվեյը: Օրքերի հետքը ուղիղ այնտեղ էր տանում:

Ուշադիր նայելով հարթավայրին Արագորնը հանկարծ նկատեց հեռավոր , բայց արագ շարժվող մի բիծ: Նա ականջը դրեց գետնին ու սկսեց ուշադիր լսել: Լեգոլասը ձեռքի ափով աչքերը ծածկած ուշադիր նայում էր բծին, նա : Նա իր սուր էլֆական հայացքով տեսնում էր ոչ թե բիծ կամ կետ, այլ հեծիալների, շատ հեծիալների: Նրանց նիզակների ծայրերը փայլփլում էին առավոտյան պայծառ արևի տակլույսից, ասես հեռավոր աստղեր լինեին լինեին՝ մահկանացուների աչքին անհասանելի: Իսկ ավելի հեռվում դեպի երկինք էր բարձրանում ծխի թանձր ամպը:

-Սպասենք,- որոշեց Արագորնը,- ուժերս սպառվելու վրա են, իսկ հետապնդումը ոչինչ չտվեց: Իսկ գուցե հեծիալները մեզնից առա՞ջ են անցել, նրանք : Նրանք էլ են օրքերի հետքով գնում, գնում՝ միայն թե հակառակ ուղղությամբ: Մեզ թարմ լուրեր են սպասվում:

-Ձիերից երեքը առանց հեծիալների են,- ասաց Լեգոլասը,- բայց հոբիթների նրանց հետ չեմ տեսնումնրանց հետ:

-Ես չէի ել էլ ասում , որ լուրերը անպայման բարի են լինելու,- պատասխանեց Արագորնը,- ինչպիսին էլ որ լինեն սպասել է պետք մինչև հասնեն:

Բարեկամները Բարեկամներն իջան բլրի գագաթից, չափազանց : Չափազանց աչքի ընկնող տեղ էր: Հասնելով ստորոտին նրանք փաթաթվելով թիկնոցների մեջ նստեցին խոտին: Ժամանակը դանդաղ էր անցնում, սպասումը գնալով ծանրանում էր: Ջիմլին անհամբերությունից իր տեղը չէր գտնում և չխոսել չէր կարող:

-Ի՞նչ գիտես այս հեցիալների հեծիալների մասին Արագո՛րն,- հարցրեց նա,- գուցե մահ՞ին ենք սպասում այստեղ նստած:

-ես եղել եմ Ռոհանում,- պատասխանեց Արագորնը,- քմահաճ ու հպարտ ժողովուրդ են, բայց մեծահոգի են ու մեծ սիրտ ունեն: Խիզախ են բայց դաժան չեն, այնքան էլ կրթված չեն , բայց սուր միտք ունեն, գրքեր : Գրքեր չեն գրում , բայց երգեր ունեն, ունեն՝ հինավուրձ , ինչպես այն ժամանակները , երբ խավարի վարագույը վարագույրը դեռ չէր պատել միջերկիրըտարածվել միջերկրում: Բայց ես չգիտեմ թե ինչ է այստեղ կատարվել վերջին ժամանակներս և ինչպիսի ընտրություն են կատարել ռոհանցիները: Հյուսիսից Սարումանն է նրանց գայթակղում, արևելքից Սաուրոնն է սպառնում... Ռոհանցիները Գոնդորի հետ հնուց ի վեր բարեկամություն են անում, չնայած որ արյունակից չեն միմյանց: Հին ու մոռացված ժամանակներում ռոհանցիներին այս կողմերն է բերել երիտասարդ Էորլը: (Մուստանգրիմցիների առաջնորդը և Ռոհանի առաջին թագավորը) Նրանք երևի արյունակցական կապերով ավելի մոտ են երկար լճի՝ Դեյլի բնակիչներին, որոնք գտնվում են Բարդի հպատակության տակ, ու և անտառային մարդկանց ցեղին, որոնք հպատակվում են Բեորնին: Նրանց մեջ էլ են շատ հանդիպում բարձրահասակ ու շիկահեր մարդիկ, ու տեսքով շատ նման են ռոհանցիներին: Ամեն դեպքում ռոհանցիները օրքերին չեն խղճում:

-Բայց Գենդալֆը Գենդալֆն ասում էր , որ ռոհանցիները Մորդորին տուրք են վճարում,- հիշեց Ջիմլին:

Վերջապես նույնիսկ Ջիմլին լսեց հեռվից եկող սմբակների ձայնը: Հեծյալները քամու պես սլանում էին օրքերի հետքերով: Շուտով հարթավայրում զրնգուն ձայներ լսվեցին: Ռոհանցիները խթանելով իրենց ձիերին սլանում էին դեպի հարավ, տափաստանը : Տափաստանը դղրդում էր սմբակների ձայնիցդոփյունից: Շարքը շարքի հետևից ետևից անցնում էր ջոկատը ճանապարհերդների ճանապարհորդների դիմացով: Հեծիալները ուժեղ, ամրակազմ տեսք ունեին, ունեին՝ զինված էին ու զրահապատ: Թեթև սաղավարտների տակից ծածանվում էին նրանց շիկահեր մազերը: Խելացի, խելացի բայց միևնույն ժամանակ խիստ դեմքեր ունեին: Գոտիներից թուր եր էր կախված, իսկ մեջքներին մեջքներին՝ վահան, ձեռքներին բռնել էին նիզակները: Նրանց նժույգների բաշը խնամված էր, մազը փայլուն, իսկ պոչները ծածանվում էին քամուց:

Թեկուզ ժամանակ առ ժամանակ հեծիալներից մեկը բարձրացնում էր գլուխն ու նայում շուրջ բոլորը, բայց կարծես ոչ մեկ չէր նկատում խոտերին նստած անծանոթներին: Ջոկատի վերջին շարքերն էին անցնում , երբ Արագորնը բարձրացավ նստած տեղից ու բարձր գոռաց.

Զարմանալի վարպետությամբ հեծիալները կանգնեցրին իրենց նժույգներին նժույգներն ու արագորեն շրջապատեցին անծանոթներին: Բարեկամները հայտնվեցին ռոհանցիների շրջափակման մեջ: Արագորնը անշարժ կանգնել էր, իսկ Ջիմլին ու Լեգոլասը շարունակում էին նստած մնալ մնալ՝ սպասելով դեպքերի զարգացմանը: Հեծիալիալները Հեծիալները կանգ առան ու նիզակները նիզակներն ուղղեցին դեպի օտարականները: Նրանց առաջնորդը մի գլուխ բարձր էր մնացած ռազմիկներից, ռազմիկներից՝ սպիտակ ձիու պոչով սաղավարտով: Նա առաջ եկավ նիզակի ծայրը ուղղելով Արագորնի կրծքին: Արագորնը տեղից չշարժվեց:

-Սկզբում ես ինքս ձեզ օրքերի տեղ դրեցի, բայց հիմա տեսնում եմ որ սխալվել եմ,- վերջապես ասաց նա,- բայց ձեզանից ի՞նչ որսորդ, ո՞վ : Ո՞վ է հետապնդում օրքերին այսպիսի ջոկատով, նրանք : Նրանք շատ ճարպիկ են կռվի դաշտում ու լավ զինված են, էլ : Էլ չխոսեմ նրանց քանակից: Բախտներդ բերել է , որ չեք հանդիպել նրանց , թե չէ որսորդներից կվերածվեիք որսի: Բայց գիտե՞ս ինչ , Պանդուխտ, քո մեջ ինչ որ տարօրինակ բան կա,- նա ուշադիր հայացք նետեց Արագորնի վրա,- Պանդուխտ... մի՞թե դա անուն է, նույնիսկ հագուստդ է տարօրինակ, որտեղի՞ց : Որտեղի՞ց հայտնվեցիք, ինչպե՞ս : Ինչպե՞ս կարող էինք ձեզ չնկատել: Միգուցե դուք էլֆե՞ր եք:

-Ոչ,- պատասխանեց Արագորնը,- մեզանից միայն մեկն է էլֆէլֆ՝ Լեգոլասը, Լեգոլասը՝ հյուսիսային Չարքանտառից: Բայց մեր ճանապարհը անցել է Քվեթլորիենով, իսկ նրա տիրուհին ճանապարհել է մեզ նվերներով, տիրուհին՝ ի նշան բարեկամության, մեզ ճանապարհել է նվերներով:

-Դուրս է գալիս որ կախարդուհին՝ կախարդուհին, որի մասին պատմվում է հին հեքիաթներում, իսկապես ապրում է ոսկե անտառում,- գոչեց նա,- լսել եմ որ քչերին է հաջողվում դուրս պրծնել նրա հյուսած ցանցերիցորոգայթից: Իրո՛ք որ տարօրինակ ժամանակում ենք ապրում... Բայց եթե դուք եղել եք Լորիենում ու և ստացել եք կախարդուհու օրհնությունը , այդ դեպքում գուցե դուք ե՞լ է՞լ եք կախարդներ ու խաբեության ծուղակ եք հյուսում,- Նա կասկածանքով նայեց էլֆին ու թզուկին,- իսկ դո՞ւք ինչու եք լռում օտարականնե՛ր, թե՞ դուք լեզու չունեք:

Ջիմլին վեր կացավ տեղից ու կացինը ձեռքին, ոտքերը լայն բացած կանգնեց ռոհանցու դիմաց, նրա : Նրա աչքերը փայլատակեցին:

-Որպես օտարական դու պետք է առաջինը ներկայանաս,- խստացավ ռոհանցին ռոհանցին՝ չափչփելով Ջիմլիին ոտից գլուխ,- բայց թող քո ասածը լինի: Ես Էոմե՛րն եմ, եմ՝ Էոմունդի որդին, Ռոհանի երրորդ հրամանատարը:

-Այդ դեպքում լսի՛ր ինձ Էոմեր, Էոմեր՝ որդի Էոմունդի,- ասաց թզուկը,- ես Ջիմլին եմ, եմ՝ Գլոյնի որդին , Սարատակի թագավորությունից: Մինչ հիմարություններ դուրս տալը լավ կլիներ ավելի լավ ճանաչեիր նրան՝ նրան ում զրպարտում ու վիրավորում ես: Մի՛ դատիր այն ինչը չգիտես:

Ռոհանցու աչքերը փայլատակեցին, շրջափակման : Շրջափակման օղակն ավելի նեղացավ, նիզակների : Նիզակների ծայրերը դիպան ճանապարհորդներին:

Էոմերը բարձրացրեց թուրը՝ ու թուրը և ամեն ինչ արյունով կվերջանար, եթե չմիջամտեր Արագորնը: Նա կանգնեց Էոմերի և Ջիմլիի միջև:

-Ներիր մեզ ԷոմերԷոմե՛ր,- ասաց նա,- եթե դու մեզ ճանաչեիր , ապա կհասկանայիր թե ինչու իմ ընկերները տաքացան: Մենք թշնամի չենք ոչ ո՛չ Ռոհանին, ոչ ո՛չ էլ նրա ժողովրդին, նախքան : Նախքան հարվածդ հասցնելը կլսե՞ս մեզ:

-Լավ, պատասխանեց Էոմերը Էոմերն իջեցնելով թուրը,- բայց հիշի՛ր, այս մռայլ ժամանակներում անկոչ հյուրերին վայել չէ նման գոռոզ պահվածքը: Ասա՛ ինձ քո իսկական անունը:

-Սկզբում ասա ում թե ու՛մ ես դու հպատակվում,- գոչեց Արագորնը,- թշնամի ես թե՞ բարեկամ Մորդորի սև տիրակալինթշնամի՞ ես, թե՞ բարեկամ:

-Ես հպատակվում եմ իմ տիրակալին, տիրակալ Ռոհանի թագավոր Թեոդենին, Թեոդենին՝ Թենգելի որդուն,- պատասխանեց Էոմերը,- մենք չենք հպատակվում սև տիրակալին, բայց դեռ պատերազմի մեջ էլ չենք նրա հետ: Բայց եթե դուք նրանից եք փախչում , ավելի լավ է լքեք այս հողերը: Մեր սահմանները սահմաններն ապահով չեն, մեզ : Մեզ սպառնում են, բայց մենք միայն մի բան ենք ուզում՝ ուզում, որ մեզ հանգիստ հանգի՛ստ թողնեն: Ուզում ենք ապրել այնպես ինչպես ապրել ենք մինչև հիմա, չենք : Չե՛նք ուզում խոնարհել գլուխներս օտար տիրակալների առջև, առջև՝ կարևոր չէ բարի , թե չար: Կար ժամանակ , երբ մենք հյուրասեր էինք, բայց հիմա անկոչ օտարականնրը թող չնեղանան, նրանց հետ խոսակցությունը կարճ է տևում: Ասա՛ ով , ո՞վ ես դու, ու՞մ ես հպատակվում, և ու՞մ հրամանով ես մեր հողերում օրքերին հետապնդում:

-Ես ոչ մեկին ել չեմ էլ չե՛մ հպատակվում,- ասաց Արագորնը,- բայց Մորդորի սպասավորներին հետապնդում եմ ամենուր: Օրքերին ցանկացած մահկանացուից մահկանացույից լավ եմ ճանաչում ու եթե ընտրություն ունենաի այլ կերպ կհետապնդեի: Օրքերը մեր ընկերներից երկուսին գերի են վերցրել, նման : Նման իրավիճակում էլ չես մտածում ոտքով ես , թե ձիով, սլանում : Սլանում ես առանց հետ նայելու ու ոչ մեկից թույլտվություն չես հարցնում: Ու չես էլ հաշվում շատ են թշնամիներդ թե քիչ, եթե միայն սուրդ չի հաշվում կտրված գլուխները, չէ՞ : Չէ՞ որ ես անզեն չե՛մ:

-Էլենդի՛լ ,- բարձր ձայնով գոչեց Արագորնը,- ես Արագորնն եմ, Արագո՛րնն եմ՝ Արաթորնի որդին, : Էլեսսար են ինձ ասում, ասում՝ էլֆական բյուրեղ, ծնունդով : Ծնունդով ես դունադանցի եմ, : Իսիլդուրի՝ Էլենդիլի որդու, Գոնդորի հնագույն տիրակալի հետնորդը: Քո առջև Էլենդիլի կոտրված թուրն է, է՝ վերածնված կայծակը, այն : Այն նորից են կռել: Ընտրի՛ր վերջապես բարեկամ ես ինձ , թե՞ թշնամի, կօգնես : Կօգնես ինձ , թե՞ կխանգարես:

Ջիմլին ու Լեգոլասը ապշած նայում էին իրենց ընկերոջը: Նրանք Արագորնին այդպիսին դեռ չէին տեսել, թվում : Թվում էր , թե նա հանկարծակի աճեց, ահագնացավ , իսկ Էոմերը փոքրացավ: Նրա դեմքը մի պահ այնպիսի իշխանություն ու վեհություն էր ճառագում, որ էլֆն ու թզուկը ակամա հիշեցին Անդուինի քարե հսկաներին, հսկաներին՝ Գոնդորի արքաներին: Մի պահ Լեգոլասին նույնիսկ թվաց , թե Արագորնի ճակատին փայլատակեց արքայական թագը:

Էոմերը ետ նահանջեց խոնարհելով հպարտ գլուխը, նրա : Նրա հայացքում կասկածը փոխարինվեց հարգանքի:

-Իսկապես որ չտեսնված ժամանակներ են եկել,- մրթմրթաց նա,- լեգենդներն ու առասպելները բուսնում են ճանապարհիդ անմիջապես խոտի միջից... Բայց ասա ինձ, օ պարոն, ի՞նչն է քեզ բերել մեր տիրույթները, ի՞նչ : Ի՞նչ էին նշանակում գուշակության մռայլ բառերը: Շատ օրեր են արդեն անցել ինչ Բորոմիրը, Բորոմիրը՝ Դենետորի որդին , հեռացավ փնտրելու այդ հարցի պատասխանը, բայց նրա ձին, որը մենք էինք տվել , առանց հեծիալի է վերադարձել: Ի՞նչ լուրեր ես բերել մեզ հյուսիսային երկրներից:

-Ես բերել եմ ձեզ ընտրություն,- պատասխանեց Արագորնը,- փոխանցիր Թեոդենին, Թեոդենին՝ Թենգելի որդուն, որ վաղ թե ուշ նա ստիպված է լինելու պատերազմի մեջ մտնել, մտնել՝ կամ Սաուրոնի կողմից , կամ էլ նրա դեմ: Ոչ ոք այլևս չի կարող ապրել առաջվա պես ու շատ քչերը կպահպանեն իրենց տիրույթները: Բայց այդ մասին հետո կխոսենք: Եթե ոչինչ չխանգարի ես ինքս թագավորին կհանդիպեմ: Բայց հիմա իմ առջև դժվար ճանապարհ է և ես քո օգնության կարիքն ունեմ: Դու արդեն լսեցիր , որ ես հետապնդում եմ օրքերին , որոնք գերեվարել են մեր ընկերներին: Ի՞նչ կասես այդ մասին:

-Բայց դա իսկապես տարօրինակ է,- գոչեց Արագորնը,- իսկ դուք զննե՞լ եք սպանվածներին, մի՞թե : Մի՞թե այնտեղ միայն օրքեր են եղել: Մեր ընկերները փոքրահասակ են, դուք : Դուք նրանց երեխաների տեղ կընդունեիք, ոտաբոբիկ : Ոտաբոբիկ են, մազոտ ոտնաթաթերով ու այս նույն թիկնոցներից են կրում:

-Հոբիթնե՞ր,- զարմացավ Էոմերը,- այդ ի՞նչ ցեղ է, տարօրինակ : Տարօրինակ անվանում ունեն:

-Անվանումն ել էլ է տարօրինակ , ժողովուրդն էլ,- համաձայնեց Ջիմլին,- այդ երկուսը մեզ համար շատ թանկ են: Ինչքան որ հասկացա գուշակության բառերը այստեղ ել էլ են հասել, այնտեղ : Այնտեղ խոսվում է կոլոտիկի մասին, ուրեմն : Ուրեմն այսպես, կոլոտիկները հենց հոբիթներն են:

-Կոլոտիկներ,- քմծիծաղեց Էոմերի կողքին կանգնած ռոհանցին,- ինչեր ասես որ չես լսի հիմա, կոլոտիկները : Կոլոտիկները փոքրիկ մարդուկներն են են՝ հյուսիսային հին հեքիաթներից: Բայց մենք հո հեքիաթո՞ւմ չենք, մենք : Մենք հիմա Ռոհանում ենք, ենք՝ պայծառ արևի ներքո:

-Հանգի՛ստ Էոտայն,- կանգնեցրեց նրան Էոմերը անցնելով ռոհաներենի, սպասիր - սպասի՛ր մի քանի րոպե: Գնացեք Գնացե՛ք, հավաքվեք արահետի մոտ ու պատրաստ եղեք, գնում : Գնում ենք Էնտֆորդ:

Էոտայնը քթի տակ փնթփնթալով հեռացավ հեռացավ՝ ջոկատին փոխանցելու առաջնորդի հրամանը: Էոմերը մնաց օտարականների հետ:

-Տարօրինակ են զրույցներդ Արագո՛րն,- ասաց նա,- բայց ես զգում եմ , որ դու չես խաբում, մենք՝ : Մենք՝ ռոհանցիներս , երբեք չենք ստում, այդ պատճառով էլ մեզ հեշտ չէ խաբել: Չնայած ինչ որ բան թաքցնում ես, կպատմե՞ս : Կպատմե՞ս ինձ ձեր ճանապարհորդության իրական նպատակի մասին:

-Մեր ճանապարհորդությունը սկսվել է Իմլադրիսից,- պատասխանեց Արագորնը,- այն նույն Իմլադրիսից , որի մասին խոսվում է գուշակությունում: Այդ օրվանից արդեն շատ շաբաթներ են անցել: Բորոմիրն էլ էր մեր ջոկատում, ես : Ես պետք է գնաի գնայի նրա հետ Գոնդոր, որպեսզի օգնեի օգնեյի Սաուրոնի դեմ պատերազմում: Բայց ջոկատը ուրիշ նպատակ էր հետապնդում, որի մասին ես հիմա իրավունք չունեմ խոսել: Մեր ջոկատի առաջնորդը Գենդալֆ Մոխրագույնն էր:

-Գե՛նդալֆը,- գոչեց Էոմերը,- Ռոհանում Գենդալֆ Մոխրագույնին լավ են ճանաչում, բայց : Բայց զգուշացնում եմ , նրա անունը չի օգնի ձեզ ձեռք բերել թագավորի բարեհաճությունը: Գենդալֆը հաճախ էր հյուր գալիս մեզ, լինում : Լինում էր նույնիսկ տարվա մեջ մի քանի անգամ, բայց : Բայց լինում էր , որ անհետանում էր մի քանի տարով, ու ամեն անգամ միշտ անհանգստացնող լուրեր էր բերում: Դրա համար նրան սկսեցին անվանել Գենդալֆ չարագույժ: Եվ իսկապես, այս ամառվա նրա այցելությունից հետո անախորժությունները սկսվեցին, : Սարումանի հետ լեզու չենք գտնում: Առաջ մենք Սարումանին բարեկամ էինք համարում, բայց Գենդալֆը զգուշացրեց , որ Իզենգարդում մեր դեմ պատերազմի են պատրաստվում: Նա ասաց , որ բանտարկված է եղել Օրթհանքում ու հրաշքով է փրկվել: Խնդրեց, խնդրեց որ օգնենք իրեն, բայց թագավորը մերժեց: Ռոհանում զգուշացիր Գենդալֆի անունը տալուց, թագավորը : Թագավորը կատաղած է նրա վրա: Նա մեր երամակից ընտրել տարել է Լուսաչ անունով արքայական նժույգին, որին հեծնել կարող են միայն Ռոհանի տիրակալները: Լուսաչի նախահայրը Էորլ արքայի փառապանծ նժույգն է եղել, որը ինչպես հայտնի է հասկանում էր մարդկային լեզուն: Յոթ օր առաջ Լուսաչը վերադարձել է, բայց թագավորը ավելի է կատաղել, նժույգը ոչ մեկին չի թողնում իրեն մոտենալ:

-Փաստորեն Լուսաչը կարողացել է գտնել տան ճանապարհը,- ասաց Արագորնը,- նա Գենդալֆից բաժանվել է հեռավոր հյուսիսում: Բայց ավա՛ղ, Գենդալֆը այլևս չի կարողանա հեծնել նժույգին, նա : Նա գահավիժեց Մորիայի խավար անդունդը անդունդն ու հավիտյան հեռացավ աշխարհից:

-Չարագույժ լուր է,- ասաց Էոմերը,- համենայն դեպս ինձ ու իմ ու ինձ նմանների համար, բայց : Բայց ոչ բոլորն են այդպես մտաածում, թագավորի : Թագավորի արքունիքում լինես լինես՝ ինքդ կհամոզվես:

-Այդ լուրը ավելի դառն է քան դուք՝ ռոհանցիներդ կարող եք պատկերացնել,- տխուր պատասխանեց Արագորնը,- կարճ ժամանակ անց նրա ծանրությունը կզգան բոլորը: Նրա մահից հետո ջոկատը ես էի առաջնորդում, ու տարա նրանց Քվեթորիեն: Այդ հրաշք երկրի մասին խոսելուց առաջ պետք է գոնե մեկ անգամ այն տեսնել Էոմե՛ր, այպես Էոմե՛ր: Այնպես որ դատարկ զրույցներ այլևս չանես: Հետո մենք լողացինք մեծ գետն ի վար մինչև Ռաուրոս ջրվեժը ջրվեժն ու այտեղ իր մահը գտավ Բորոմիրը, : նրան նետահարեցին այն նույն օրքերը , որոնց դուք քիչ առաջ ոչնչացրել եք:

-Վա՜յ մեզ,- մինչև հոգու խորքը ցնցված բղավեց Էոմերը,- Բորոմիրի մահը չափազանց մեց մեծ կորուստ է Մինաս Թիրիթի ու մեզ բոլորիս համար: Նա հզոր ռազմիկ էր, ու նրա փառքը թնդում էր ամենուր: Ռոհանում նա հազվադեպ էր լինում, պաշտպանում : Պաշտպանում էր Գոնդորի արևելյան սահմաննները, բայց ինձ հաջողվել է հանդիպել նրան: Նա ավելի շատ ռոհանցու էր հիշեցնում , քան խստադեմ գոնդորցու: Ափսո՜ս, : Բորոմիրը իր ժողովրդի համար մեծ առաջնորդ կդառնար, բայց երևում է ճակատագիրը այլ կերպ է վարվել... Իսկ ինչու Գոնդորից լուր չի եկել, ե՞րբ : Ե՞րբ է այդ ամենը կատարվել:

-Չորս օր առաջ,- պատասխանեց Արագորնը, - հենց այդ երեկո էլ մենք ճանապարհ ընկանք Թոլ Բրանդիրի ստորոտից ու հիմա կանգնած ենք քո առաջ:

-Պանդուխտ... սխալ են քեզ անվանել , օ Արաթորնի որդի, պետք է Թռչող ոտքեր անվանեին, ձեր : Ձեր այս արշավի մասին դեռ շատ երգեր կերգվեն: Քառասունհինգ լիգ ոտքով, ու ընդամենը չորս օրում: Ամուր են Էլենդիլի հետնորդների մկանները: Բայց ասա ինձ , տե՛ր , ի՞նչ անեմ ես հիմա, մենք : Մենք շտապում ենք, պետք է վերադարնանք, : Թեոդոնը մեզ է սպասում: Իմ զինակիցների ներկայությամբ ես զգույշ էի խոսում, բայց սև տիրակալի հետ մենք իրոք պատերազմի մեջ չենք, չնայած արքունիքում կան մարդիկ, որոնք թագավորի ականջին վախկոտ խորհուրդներ են շշնջում: Բայց պատերազմի հոտն արդեն գալիս է, մենք : Մենք դաշինքի մեջ ենք Գոնդորի հետ ու չենք դրժի մեր խոստումը խոստումը՝ առաջին կանչով հասնել օգնության: Այդպես եմ մտածում ես, ու նրանք՝ ովքեր կգան իմ ետևից: Երրորդ հրամանատարը պատասխանատու է արևելյան սահմանների հանգստության համար, ու ես հրամայել եմ բոլոր հովիվներին արածեցնել իրենց երամակներին Էնվեյի մյուս ափին ու այս ափում չերևալ: Այստեղ մնացել են միայն պահակազորն ու հետախույզները հետախույզներն իրենց արագավազ ձիերով:

-Ո՛չ, ու երբեք ել էլ չենք վճարի,- Էոմերի աչքերը փայլեցին,- ինձ էլ են հասել այդ կեղծ լուրերը, բայց չգիտեի , որ այդքան հեռու էն են գնացել, մի : Մի քանի տարի առաջ սև տիրակալը տիրակալն ուզում էր մեզնից նժույգներ գնել ու լավ գին էր առաջարկում նրանց համար, բայց մենք հրաժարվեցինք, որովհետև նա չար նպատակով է օգտագործում նժույգներին: Դրանից հետո նա Ռոհան ուղարկեց օրք ձիագողերի, որոնք շատ սևամազ նժույգներ գողացան, ու հիմա այդ ցեղից համարյա չի մնացել: Ահա Ահա՛ թե ինչու ենք մենք օրքերի նկատմամբ այդպիսի թշնամանք տածում տածում՝ առանց ներում բեկումի: Բայց վերջին ժամանակներս ամենաշատ դժբախտությունները գալիս են Սարումանից, նա : Նա իրեն այս հողերի տիրակալն է հռչակել ու արդեն մի քանի ամիս է մեր միջև պատերազմ է: Սարումանն իր շուրջն է հավաքել օրքերին, գայլ դարձորյակներին ու լեռնային գլխակերներին և արդեն փակել է ռոհանյան լեռնանցքը: Աչքններս չթարթած կհայտնվենք շրջափակման մեջ, արևմուտքում : Արևմուտքում թշնամիներ, արևելքում թշնամիներ... Դժվար է կռվել այդպիսի հակառակորդի դեմ, : Սարումանը կախարդ է, խորամանկ ու հմուտ, բացի այդ նաև փոխակերպուկ է: Ասում են հայտնվում է գլխանոցով թիկնոցի մեջ փաթաթված ծերունու տեսքով, ու ջրի երկու կաթիլի պես նման է Գենդալֆին: Սարումանի լրտեսները թափանցում են բոլոր արգելքների միջով, իսկ նրա չարագույժ թռչունները գիշեր ու ցերեկ ճախրում են մեր երկնակամարում: Չգիտեմ ինչով այս ամենը կվերջանա, բայց սիրտս վատ բան է գուշակում: Ինձ թվում է Սարումանը թագավորական արքունիքում էլ աչքեր ու ականջներ ունի, ինքդ : Ինքդ կհամոզվես , եթե գաս մեզ հետ: Գնանք Գնա՛նք մեզ հետ Արագո՛րն, թե՞ Արագո՛րն: Թե՞ իզուր է հուսում իմ սիրտը, որ դու հայտնվել ես օգնելու ինձ կասկածի ու վտանգի ժամին:

-Բայց ինչու՞ ոչ հիմա: Այս տագնապալի օրերին Էլենդիլի փորձառու հետնորդի հայտնվելը մեր ժողովրդին մեծ հույս ու տոկունություն կհաղորդեր: Արևմտյան դաշտերում հիմա ճակատամարտ է ընդանում ու վախենում եմ մերոնք չդիմանան: Ես առանց Թեոդենի թույլտվության իմ ջոկատով հյուսիս եմ արշավել ու արքունիքը հիմա անպաշտպան է, բայց ես չէի կարող այլ կերպ վարվել, հետախույզները : Հետախույզները լուր բերեցին , որ երեք օր առաջ օրքերի մի մեծ ջոկատ է իջել արևմտյան պատով ու նրանց վահաններին Սարումանի զինանշանն է: Փաստորեն Սարումանը դաշի՞նք է կնքել սև տիրակալի հետ: Դա ամենասարսափելին էր իմ կարծիքով, այդ : Այդ հրեշավոր լուրը լսելով ես իմ ջոկատին հավաքելով ջոկատը հավաքեցի և ճանապարհ ընկա: Երկու օր առաջ մայրամուտին , Ֆենգորնի անտառի մուտքի մոտ , բռնացրեցինք օրքերին: Մենք շրջապատեցինք նրանց ու երեկ առավոտյան հարձակվեցինք, այդ : Այդ մարտում ես տասնհինգ մարտիկ կորցրեցի ու տասներկու ձի, օրքերը : Օրքերն ավելի շատ դուրս եկան քան մենք կարծում էինք, արևելքից : Արևելքից նրանց օգնություն էր եկել եկել՝ դատելով հետքերից: Ամենավերջում անտառից ևս մի ջոկատ օգնության եկավ մեր թշնամիներին, իսկական : Իսկական հսկաներ էին, կրկին : Կրկին սպիտակ ձեռքի զինանշանով, զինանշանով՝ կատաղի ու ուժեղ: Բայց մենք նրանց էլ ոչնչացրեցինք , չնայած շատ երկար ժամանակ պահանջվեց: Մենք պետք ենք թե թե՛ հարավում և թե թե՛ արևմուտքում: Չե՞ք ուզում միանալ մեզ, մենք : Մենք ձեզ ձիեր կտանք, : սրիդ Սրիդ համար էլ աշխատանք կճարվի: Թզուկի տապարն ու էլֆի աղեղն էլ իրենց համար գործ կգտնեն , եթե նրանք ներեն ինձ ոսկե անտառի տիրուհու մասին ասած խոսքերս: Ես ուղղակի կրկնում եմ այն ինչը խոսում են մեր կողմերում, ուրախ : Ուրախ կլինեմ եթե այդպես չլինի: