Changes

-Ի՞նչ –Ի՞նչ ես կարծում, որ կողմ են դարձել,- – հարցրեց Լեգոլասը,- – դեպի հյուսի՞ս, որպեսզի կարճ ճանապարհով հասնեն Իզենգարդ կամ Ֆանգորն, թե՞ հարավ դեպի Էնտվեյի անցումը:

-Ինչ –Ինչ էլ որ մտածած լինեն դեպի գետը հաստատ չեն գնա,- – պատասխանեց Արագորնը,- ես : –Ես կարծում եմ մեր թշնամիները ռիսկի չեն դիմի երկար զբոսնելու Ռոհանի տափաստաններում և կընտրեն ամենակարճ ճանապարհը, եթե իհարկե Սարումանի իշխանությունը Ռոհանի վրա դեռ չի տարածվել: Գնում ենք դեպի հյուսիս:

-Մենք –Մենք արդեն հասել ենք նրանց մի մասին,- – շրջվելով դեպի ընկերներն ասաց Լեգոլասը,- տեսե՛ք: –Տեսե՛ք:

-Եվս –Եվս մեկ հանելուկ,- – մթագնեց Ջիմլին,- դե : –Դե արի ու հասկացիր, թե այստեղ ի՞նչ է կատարվել: Մթության մեջ ոչինչ չես զանազանի, բայց հո չե՞նք սպասելու մինչև լուսաբաց:

-Ինչ –Ինչ էլ որ եղած լինի մեզ համար սա հույսի նշան է,- – ասաց Լեգոլասը,- օրքերի : –Օրքերի թշնամիները ամենայն հավանականությամբ մեր դաշնակիցներն են: Այս լեռներում բանկիչնե՞ր բնակիչնե՞ր կան:

-Ոչ –Ոչ չկան,- – պատասխանեց Արագորնը,- Ռոհանցիները : –Ռոհանցիները այս կողմերում հազվադեպ են երևում, իսկ Մինաս Թիրիթը հեռու է: Եթե միայն ինչ որ մեկը չի որոշել այստեղ որսի գալ... Բայց ի՞նչ որսաս այստեղ... Ո՛չ, կարծում եմ որսորդների ձեռքի գործը չէ:

-Այդ –Այդ դեպքում ինչպե՞ս կբացատրես այս ամենը,- – հարցրեց Ջիմլին:

-Իրենց –Իրենց թշնամիներին հենց իրենք են հետները բերել,- – ասաց Արագորնը,- – բոլոր սպանված օրքերը հյուսիսից են: Սպանվածների մեջ այն անծանոթ զինանշանով աժդահա օրքերից չկան: Երևում է նրանց մեջ կռիվ է եղել: Այս զզվելի արարածների համար կռիվները սովորական գործ են: Իսկ վեճը կարող է սկսած լինել ինչից ուզես, օրինակ ճանապարհի ընտրությունից:

-Կամ –Կամ էլ գերիների պատճառով են վիճել,- – ավելացրեց Ջիմլին,- հուսով : –Հուսով եմ հոբիթները այս պատմությունից անվնաս են դուրս եկել:

-Վերջապե՛ս–Վերջապե՛ս,- – գոչեց Արագորնը,- – ահա՛ այն հետքը, որը մենք փնտրում էինք: Նրանք գնում են առվի երկայնքով դեպի վեր: Ճիշտ ուղղությամբ ենք գնում: Հարաբերությունները պարզելուց հետո օրքերը շարժվել են դեպի այս կողմ:

-Օ՜ –Օ՜ Գոնդոր, Գոնդո՜ր,- – բացականչեց Արագորնը,- – Մի օր կտեսնե՞մ քեզ ավելի երջանիկ: Ախ եթե ես կարողանայի թեքվել հարավ՝ դեպի քո փայլփլուն գետերը... բայց հիմա ինձ ճանապարհը այլ կողմ է տանում... Օ՜ Գոնդոր, Գոնդո՜ր:

Թագադրված միթրիլե թևերով---------------------------------------(խոսքը գնում է միթրիլե թևերով Գոնդորյան թագի մասին)

-Իսկ –Իսկ հիմա գնանք,- – ասաց նա, շրջվելով դեպի արևմուտք:

-Նայե՛ք,- Լեգոլասը –Տեսե՛ք: –Լեգոլասը ձեռքը մեկնեց դեպի գունատ երկինքը,- նորից ; –Նորից այն արծիվը, միայն թե այս անգամ շատ բարձր է ճախրում: Երևում է ետ է վերադառնում: Շատ արագ է թռչում: Տեսնո՞ւմ եք:

-Ոչ–Ոչ, իմ բարի Լեգոլաս, նույնիսկ իմ աչքերը նրան չեն տեսնում,- – պատասխանեց Արագորնը,- երևի : –Երևի նա իսկապես շատ բարձր է ու հեռու: Եթե դա այն նույն թռչունն է, ապա կուզենայի իմանալ թե ինչ հանձնարարությամբ է ուղարկված: Բայց նայի՛ր, հարթավայրում նույնպես ինչ որ բան է շարժվում և բավականին մոտիկ է: Կարծում եմ այն ուղղակիորեն մեզ հետ է կապված:

-Այո–Այո, այդպես է,- – հաստատեց Լեգոլասը,- – դա մեծ հետյոտն ջոկատ է, բայց ի՞նչ ջոկատ է չեմ կարող ասել: Շատ հեռու է, կլինի մի տասներկու լիգ: Չնայած այստեղ հարթավայր է և ես կարող եմ սխալվել:

-Ինձ –Ինձ թվում է այլևս ստիպված չենք լինի հետքը փնտրել,- – առույգացավ Ջիմլին,- – եկեք արագ գտնենք ամենակարճ վայրեջքի ճանապարհը:

-Օրքերն –Օրքերն արդեն գտե՛լ են,- – գոչեց Արագորնը:

-Ա՜խ–Ա՜խ, այս կանաչ մարգագետինների բուրմունքը,- – հիացավ նա,- շնչում : –Շնչում ու մոռանում ես որ ամբողջ գիշեր չես քնել: Առա՛ջ:

-Մենք –Մենք ավելի թեթև ենք բեռնված քան երկաթյա զրահներով զինված օրքերը,- – ասաց Արագորնը,- կարծում : –Կարծում եմ կկարողանանք կրճատել մեր ու նրանց միջև ընկած տարածությունը:

-Կանգնե՛ք–Ապասե՛ք, մի՛ եկեք չգա՛ք իմ ետևից,- ու – և թեքվեց դեպի ձախ: Երկու փոքրիկ ոտաբոբիկ ոտքերի հետքը տանում էր գլխավոր արահետից դուրս: Մի փոքր այն կողմ հետքը ընդհատվում էր մեկ այլ՝ կոպիտ հետքով, և կորչում տրորված խոտերում: Արագորնը կռացավ, ինչ որ բան վերցրեց գետնից ու վազելով վերադարձավ ընկերների մոտ:

-Ես –Ես ճիշտ էի,- – հայտարարեց նա,- – հոբիթի հետք է: Ամենայն հավանականությամբ Փինի հետքն է, նա ավելի ցածրահասակ է քան Մերին: Տեսե՛ք:

-Ախր –Ախր սա էլֆական թիկնոցի ամրակա՜լն է,- – միաժամանակ բացականչեցին Լեգոլասն ու Ջիմլին:

-Լորիենյան –Լորիենյան տերևները հենց այնպես այստեղ-այնտեղ չեն ընկնում,- – ասաց Արագորնը: -Ամրակալը –Ամրակալը հատուկ են այստեղ թողել մեզ նշան տալու նպատակով:Կարծում եմ Փինը հենց այդ պատճառով էլ դուրս է վազել ճանապարհից, իսկ օրքը նրան բռնել է:

-Նշանակում –Նշանակում է նա ո՛ղջ է, գլուխը տեղում է, ոտքերն ու ձեռքերը նույնպես,- հրճվանքով բացականչեց Ջիմլին: -Լավ –Լավ լուրեր են: Իզուր չենք նախաձեռնել այս հետապնդումը:

-Հույս –Հույս ունենանք նա թանկ չի հատուցել իր համարձակության համար,- – գլուխն օրօրեց Լեգոլասը: -Վազե՛նք–Վազե՛նք, սիրտս այրվում է երբ մտածում եմ, որ մեր զվարթ փոքրիկներին քշում են սպանդի՝ ինչպես գառներին ...

-Մենք –Մենք պետք է ընտրենք,- ասաց Արագորնը,- – մնանք այստեղ գիշերենք, թե վազենք այնքան մինչև ուժասպառ լինենք:

-Եթե –Եթե թշնամիները գիշերը կանգ չառնեն նրանք շատ հեռու կգնան,- – պատասխանեց Լեգոլասը:

-Չեմ –Չեմ հասկանում օրքերը չե՞ն հանգստանում,- – զարմացավ Ջիմլին:

-Օրքերը –Օրքերը հազվադեպ են լույսով դուրս գալիս բաց հարթավայր: Վախենում են,- առարկեց Լեգոլասը: -Իսկ սրանք չվախեցան ու ամբողջ օրը սլանում էին: Առավել ևս գիշերը նրանք կանգ չեն առնի:

-Բայց –Բայց մթության մեջ մենք կկորցնենք ճանապարհը,- – նկատեց Ջիմլին:

-Մինչև –Մինչև հիմա հետքը ոչ աջ է թեքվել ոչ ձախ,- – ասաց Լեգոլասը,- ինչքան : –Ինչքան որ տեսնում են իմ աչքերը աչքերը՝ արահետը չի փոխում իր ուղին:

-Կարող –Կարող է կորցնենք ճանապարհը, կարող է ոչ,- – միջամտեց Արագորնը,- – բայց եթե հանկարծ կորցնենք ստիպված ենք լինելու հետ վերադառնալ, իսկ դրա համար ահագին ժամանակ կպահանջվի:

-Եվ –Եվ հետո,- – ավելացրեց Ջիմլին,-– մեկ էլ տեսար նրանք բաժանվեցին ու մենք սխալ հետքով գնացինք: Իսկ եթե գերիներին քարշ տան դեպի գե՞տը, կամ թեքվեն դեպի արևելք՝ Մորդո՞ր... Մենք կկորցնենք հետքն ու այլևս չենք իմանա, թե ինչ կատարվեց նրանց հետ:

- Դու –Դու իրավացի ես,- ասաց Արագորնը,- – եթե ես հետքերից ճիշտ եմ դատում, սպիտակ ձեռքի զինանշանով օրքերը հաղթել են վեճում ու հիմա չարագործները ամբողջ ուժով սլանում են Իզենգարդ: Ամեն ինչ այդ մասին է խոսում:

-Պետք –Պետք չի օրքերի որոշումներին վստահել,- – առարկեց Ջիմլին,- – և հետո հոբիթները կարող են փախչել: Համ էլ կարող է նորից ինչ որ նշան թողնեն: Գիշերով չենք նկատի:

-Փինի –Փինի գործած հնարքից հետո օրքերը հաստատ կրկնակի ուշադրությամբ են նրանց հսկում, իսկ խեղճերը հիմա հոգնածությունից հազիվ են ոտքերները քարշ տալիս,- – չէր համաձայնվում Լեգոլասը: -Եթե –Եթե մենք հոբիթներին չփրկենք, նրանք երկար չեն վազի: Բայց թե ինչպես ենք նրանց փրկելու դժվար է գուշակել: Հիմա գլխավորը օրքերին հասնելն է:

-Ես –Ես սովոր եմ հեռավոր ճանապարհորդությունների ու ամրակազմ թզուկ եմ համարվում, բայց նույնիսկ ես չեմ կարող առանց հանգստանալու վազել մինչև Իզենգարդ,- – հառաչեց Ջիմլին,- իմ : Իմ սիրտն էլ է այրվում, և եթե դա հնարավոր լիներ, ես կհետապնդեի նրանց ամբողջ գիշեր: Բայց ես պետք է հանգստանամ, այլապես ինձանից քիչ օգուտ կլինի: Իսկ ե՞րբ հանգստանալ եթե ոչ գիշերը, երբ հետքերը վատ են երևում:

-Ես –Ես զգուշացնում էի, որ ընտրությունը բարդ դժվար է լինելու,- – հիշեցրեց Արագորնը: -Եվ –Եվ այսպես, ի՞նչ ենք որոշում:

-Վերջին –Վերջին խոսքը քոնն է,- – ասաց Ջիմլին,- Դու : –Դու հմուտ հետքագետ ես: Որոշիր և մենք կհնազանդվենք:

-Սիրտս –Սիրտս առաջ է թռչում,- – ասաց Լեգոլասը,- – բայց մենք պետք է միասին լինենք: Ես կհաշտվեմ Արագորնի որոշման հետ:

-Իզուր –Իզուր ընտրությունը ինձ վրա թողեցիք,- – հառաչեց Արագորնը: -Վերջին –Վերջին երկու օրը ես անընդհատ սխալներ եմ գործում:

-Ոչ–Ոչ, գիշերով չարժե շարունակել,- – վերջապես ասաց նա,- երկու : –Երկու չարիքից ամենավատը հետքը կորցնելն է: Եթե լուսինը պայծառ լուսավորեր, ընտրությունն այլ կլիներ, բայց ցավոք լույսը շատ աղոտ է:

-Որովհետև –Որովհետև երկինքն անպամած է,- – փնթփնթաց Ջիմլին: -Երնեկ –Երնեկ Լորիենի տիրուհին մեզ էլ նվիրեր Ֆրոդոյի լուսարձակող անոթից...

-Տիրուհու –Տիրուհու նվերը Ֆրոդոյին ավելի է պետք,- – ասաց Արագորնը,- միջերկրի : –Միջերկրի ճակատագիրը հիմա որոշվում է այնտեղ, որտեղ գտնվում է մատանու պահապանը: Այն գործողություններից, որ պետք է կատարվեն մեր դարաշրջանում, մեզ հանձնարարված է միայն մի փոքր մասը: Չի բացառվում, որ հենց ամենասկզբից մենք անտեղի ենք հետապնդում օրքերին և իմ խոսքից ոչինչ չի կախված: Համենայն դեպս ընտրությունը կատարված է և ժամանակը շատ սուղ է: Թող ամեն մեկն օգտագործի այն առավելագույնս:

-Նրանք –Նրանք շատ են հեռացել,- – շրջվելով դեպի Արագորնը տխուր ասաց նա: -Սիրտս –Սիրտս ասում է ինձ, որ ամբողջ գիշեր առանց հանգստանալու քայլել են:

-Միևնույնն –Միևնույնն է, մենք կգնանք նրանց հետքերով, ինչքան որ ուժներս հերիքի,- – պատասխանեց Արագորնը և կռանալով թափահարեց թզուկի ուսը: -Արթնացի՛ր –Արթնացի՛ր Ջիմլի, շարժվելու ժամանակն է:

-Բայց –Բայց դեռ մութ է,- թզուկը : –Թզուկը նստելով տրորեց աչքերը: -Մինչև –Մինչև չլուսանա, նույնիսկ Լեգոլասը նրանց չի տեսնի, թեկուզ սարի գլուխը բարձրանա:

-Վախենում –Վախենում եմ ես նրանց էլ ոչ մի տեղից չեմ տեսնի,- – հոգոց հանեց Լեգոլասը,- ո՛չ : –Ո՛չ սարի գլխից, ո՛չ այստեղից, ո՛չ լուսնի լույսի ներքո և ո՛չ էլ արևի:

-Երբ –Երբ դավաճանում է տեսողությունը, կարող է օգնել լսողությունը,- – առարկեց Արագորնը: -Հողը –Հողը տնքում է նրանց կոշիկների հարվածներից:

-Ձայները –Ձայները շատ խուլ են ու խառնիխուռն,-– ասաց Արագորնը և վեր կացավ: -Մի –Մի բան հաստատ է, առաջիկա մի քանի մղոնում ճանապարհը դատարկ է: Մեր թշնամիների ոտքերի ձայնը ցածր է ու հազիվ է լսվում: Նրանք շատ հեռու են: Փոխարենը քանի գնում ավելի հստակ է լսվում սմբակների ձայնը: Ինձ թվում է, որ ես դեռ երազում էի դրանք լսում: Ինչ որ ձիեր էին, արևմուտք էին սլանում: Բայց հիմա կարծես թե փոխել են ուղղությունը դեպի հյուսիս ու սրնթաց հեռանում են մեզնից: Կուզենայի իմանալ ի՞նչ է կատարվում այս հողերում:

-Շարժվեցի՛նք–Շարժվեցի՛նք,- – գոչեց Լեգոլասը:

-Քանի գնում –Գնալով ավելի շատ եմ փոշմանում կորցրած ժամանակի համար,- – հուսահատ ձայնով ասաց Լեգոլասը: -Օրքերը –Օրքերը մեզանից բավականին առաջ են անցել: Այնպես են սլանում չարագործները, ասես Սաուրոնն ինքն է նրանց քշում:

-Նշանակում –Նշանակում է վե՞րջ մեր այսքան թափած ջանքերին ու փայփայած հույսին,- – ատամները կրճտացրեց Ջիմլին:

-Հույսին –Հույսին հնարավոր է և վերջ, բայց ջանքերը իզուր չէին,- – արձագանքեց Արագորնը: -Հետ –Հետ հաստատ չենք դառնա: Առջևում դեռ երկար ճանապարհ կա: Բայց ինչքա՜ն եմ ես հոգնել...

-Այստեղ –Այստեղ ինչ որ տարօրինակ բան է կատարվում: Մի տեսակ չեմ հավատում այս չափից ավելի լռությանը: Լուսինը գրեթե չի լուսավորում: Աստղեր չկան: Բա հոգնածությու՜նը: վաղուցվանից այսպես չէի ուժասպառվել: Հետքագետին վայել չէ ճանապարհի կեսին այսպես հոգնել: Ինչ որ մեկն օգնում է մեր թշնամիներին՝ ուժ տալով նրանց, իսկ մեր առջև ինչ որ անտեսանելի արգելքներ հյուսում: Ճիշտն ասած ոտքերս այնքան չեն հոգնել, ինչքան սիրտս է ծանրացել:

-Իսկապես –Իսկապես այդպես է,- ասաց – հաստատեց Լեգոլասը,- ես : –Ես դա զգացել եմ դեռ այն ժամանակ, երբ Էմին Մուիլի լանջերից իջանք հարթավայր: -Էլֆը –Էլֆը ձեռքը պարզեց արևմուտք՝ դեպի Ռոհանի դաշտերը: -Թշնամական –Թշնամական անտեսանելի արգելքների ակունքը մեր ետևում չէ, այլ առջևում:

-Սարումանի –Սարումանի կախարդանքն է,- – ցածրաձայն ասաց Արագորնը: -Միևնույնն –Միևնույնն է նա մեզ չի կարող ետ հետ դարձնել, բայց գիշերել ստիպված ենք: Լուսինը կրկին չի լուսավորում, իսկ հետքը առաջվա պես դեպի հյուսիս է տանում: Կհանգստանանք մինչև առավոտ ու կրկին առաջ:

-Վե՛ր –Վե՛ր կացեք, շո՛ւտ արեք,- – շտապեցնում էր նա մնացածներին,- – լույսն արդեն բացվում է, արագացրե՛ք: Ֆենգորնի անտառեզրին մեզ հետաքրքիր լուրեր են սպասվում: Չար թե բարի, չեմ կարող ասել, բայց չպետք է ուշանանք: Արթնացե՛ք:

-Այստեղ –Այստեղ օրքերը որոշել են հանգստանալ,- – ասաց նա,- – բայց հետքերը արդեն հնացել են: Երևում է սիրտդ քեզ չէր խաբում, Լեգոլա՛ս: Արդեն մոտավորապես երեք անգամ տասներկու ժամ է անցել, ինչ նրանք այստեղից հեռացել են: Եթե նրանք թափը չեն կոտրել, ուրեմն դեռ երեկ հասել են Ֆենգորնի անտառեզր:

-Ո՛չ –Ո՛չ հյուսիսում և ո՛չ ել արեևմուտքում ոչինչ չի երևում բացի կանաչից,- – բողոքեց Ջիմլին: -Գուցե –Գուցե բարձրանանք բլուրների գլո՞ւխը, մեկ էլ տեսար անտառը երևաց:

-Չի՛ –Չի՛ երևա,- առարկեց Արագորնը,- բլուրները : –Բլուրները դեռ մի տասներկու լիգ էլ ձգվում են դեպի հյուսիս, իսկ այնտեղից մինչև անտառեզր, եթե ճիշտ եմ հիշում, մի տասնըհինգ լիգ կլինի:

-Դե –Դե ուրեմն առա՛ջ,- – փնթփնթաց Ջիմլին,- պարտադիր : –Պարտադիր չի, որ մեր ոտքերն իմանան, թե ինչքան ճանապարհ կա առջևում: Չնայած, եթե սրտներս ուրախ լիներ, ոտքերներս էլ չէին բողոքի:

-Եկեք –Եկեք բարձրանանք այ այն կանաչ բլրի գլուխը,- – առաջարկեց էլֆն ու վազեց բլրի լանջն ի վեր:

-Ոչինչ –Ոչինչ չի երևում,- – ասաց Ջիմլին,- ժամանակն : –Ժամանակն է կանգ առնել ու գիշերելու պատրաստություն տեսնել: ցրտում է, զգու՞մ եք:

-Քամին –Քամին հյուսիսից է փչում, ձյունապատ լեռներից,- – պատասխանեց Արագորնը:

-Առավոտյան –Առավոտյան կողմ քամին ուղղությունը կփոխի ու կփչի արևելքից,- – խոստացավ Լեգոլասը: -Հանգստանանք–Հանգստանանք, եթե հոգնել եք, բայց հույսներդ մի կորցրեք: Ոչ ոք չգիտի թե մեզ առավոտյան ինչ է սպասվում: Լուսաբացը հաճախ է անսպասելի լուրեր բերում:

-Արդեն –Արդեն երեք լուսաբաց ենք դիմավորել՝ ինչ սկսել ենք հետապնդումը, և ի՞նչ օգուտ,- – ուսերը թոթվեց Ջիմլին:

-Հեծյալնե՛ր –Հեծյալնե՛ր են,- – ոտքի թռչելով բղավեց Արագորնը,- հեծյալների : –Հեծյալների մի մեծ ջոկատ է այս կողմ արշավում արագնթաց ձիերով:

-Ճիշտ –Ճիշտ է,- – հաստատեց Լեգոլասը: -Հարյուր –Հարյուր և հինգ հոգի կլինեն, խարտյաշ մազերով, իսկ զրահները փայլում են արևի տակ: Հեծյալների առաջնորդը բարձրահասակ մարդ է:

-Սուր –Սուր են էլֆերի աչքերը,- – ժպտաց Արագորնը:

-Եվ –Եվ ի՞նչ դժվար բան կա այստեղ,- – ուսերը թոթվեց Լեգոլասը: -Նրանք –Նրանք ընդամնեը հինգ լիգ են հեռու այստեղից:

-Հինգ –Հինգ լիգ են հեռու թե մեկ կարևոր չէ,- – ձեռքը թափ տվեց Ջիմլին: -Միևնույնն –Միևնույնն է բաց դաշտում հանդիպումից չենք խուսափի: Շարժվենք առա՞ջ, թե սպասենք այստեղ:

-Սպասենք–Սպասենք,- – որոշեց Արագորնը,- ուժերս : –Ուժերս սպառվելու վրա են, իսկ հետապնդումը ոչինչ չտվեց: Իսկ գուցե հեծյյալները մեզնից առա՞ջ են անցել: Նրանք էլ են օրքերի հետքով գնում, միայն թե հակառակ ուղղությամբ: Մեզ թարմ լուրեր են սպասվում:

-Կամ –Կամ էլ սուր նիզակներ, – քմծիծաղեց Ջիմլին:

-Ձիերից –Ձիերից երեքը առանց հեծյալների են,- – ասաց Լեգոլասը,- – բայց հոբիթների չեմ տեսնում նրանց հետ:

-Ի՞նչ –Ի՞նչ գիտես այդ հեծյալների մասին Արագո՛րն,- – հարցրեց նա,- գուցե : –Գուցե մահ՞ին ենք սպասում այստեղ նստած:

-Ես –Ես եղել եմ Ռոհանում,- – պատասխանեց Արագորնը: -Քմահաճ –Քմահաճ ու հպարտ ժողովուրդ են, բայց մեծահոգի են և մեծ սիրտ ունեն: Խիզախ են, բայց դաժան չեն, այնքան էլ կրթված չեն, բայց սուր միտք ունեն: Գրքեր չեն գրում, բայց երգեր ունեն՝ հինավուրձ, ինչպես այն ժամանակները, երբ խավարի վարագույրը դեռ չէր տարածվել միջերկրում: Բայց ես չգիտեմ, թե ինչ է այստեղ կատարվել վերջին ժամանակներս և ինչպիսի ընտրություն են կատարել ռոհանցիները: Հյուսիսից Սարումանն է նրանց գայթակղում, արևելքից Սաուրոնն է սպառնում... Ռոհանցիները Գոնդորի հետ հնուց ի վեր բարեկամություն են անում, չնայած որ արյունակից չեն միմյանց: Հին ու մոռացված ժամանակներում ռոհանցիներին այս կողմերն է բերել երիտասարդ Էորլը: (Մուստանգրիմցիների առաջնորդը և Ռոհանի առաջին թագավորը) Նրանք երևի արյունակցական կապերով ավելի մոտ են երկար լճի՝ Դեյլի բնակիչներին, որոնք գտնվում են Բարդի հպատակության տակ, և անտառային մարդկանց ցեղին, որոնք հպատակվում են Բեորնին: Նրանց մեջ էլ են շատ հանդիպում բարձրահասակ ու շիկահեր մարդիկ, և տեսքով շատ նման են ռոհանցիներին: Ամեն դեպքում ռոհանցիները օրքերին չեն խղճում:

-Բայց –Բայց Գենդալֆն ասում էր, որ ռոհանցիները Մորդորին տուրք են վճարում,- – հիշեց Ջիմլին:

-Բորոմիրը –Բորոմիրը դրան չէր հավատում,- – ասաց Արագորնը,- ինչպես : –Ինչպես նաև ես:

-Շուտով –Շուտով ճշմարտությունը կիմանանք,- – խոսքը կտրեց Լեգոլասը,- նրանք : –Նրանք արդեն մոտիկ են:

-Ի՞նչ –Ի՞նչ նորություն կա հյուսիսում, Ռո՛հանի Հեծյալներ:

-Ո՞վ –Ո՞վ եք դուք և ինչ գործ ունեք այստեղ,- – համընդհանուր լեզվով հարցրեց հեծիալը: Նրա խիստ ձայնն ու առոգանությունը Թզուկին ու էլֆին հիշեցրեցին Բորոմիրին:

-Ինձ –Ինձ Պանդուխտ են անվանում,- – պատասխանեց Արագորնը,- – հյուսիսից եմ եկել, օրքերին եմ հետապնդում:

-Սկզբում –Սկզբում ես ինքս ձեզ օրքերի տեղ դրեցի, բայց հիմա տեսնում եմ որ սխալվել եմ,- – վերջապես ասաց նա,- – բայց ձեզանից ի՞նչ որսորդ: Ո՞վ է հետապնդում օրքերին այսպիսի ջոկատով: Նրանք շատ ճարպիկ են կռվի դաշտում ու լավ զինված են: Էլ չխոսեմ նրանց քանակից: Բախտներդ բերել է, որ չեք հանդիպել նրանց, թե չէ որսորդներից կվերածվեիք որսի: Բայց գիտե՞ս ինչ, Պանդուխտ, քո մեջ ինչ որ տարօրինակ բան կա,- նա : –Նա ուշադիր հայացք նետեց Արագորնի վրա: -Պանդուխտ–Պանդուխտ... Մի՞թե դա անուն է: Նույնիսկ հագուստդ է տարօրինակ: Որտեղի՞ց հայտնվեցիք: Ինչպե՞ս կարող էինք ձեզ չնկատել: Միգուցե դուք էլֆե՞ր եք:

-Ոչ–Ոչ,- – պատասխանեց Արագորնը,- – մեզանից միայն մեկն է էլֆ՝ Լեգոլասը, հյուսիսային Չարքանտառից: Բայց մեր ճանապարհը անցել է ՔվեթլորիենովԼոթլորիենով, իսկ նրա տիրուհին՝ ի նշան բարեկամության, մեզ ճանապարհել է նվերներով:

-Դուրս –Դուրս է գալիս որ կախարդուհին, որի մասին պատմվում է հին հեքիաթներում, իսկապես ապրում է ոսկե անտառում,- – գոչեց նա: -Լսել –Լսել եմ, որ քչերին է հաջողվում դուրս պրծնել նրա հյուսած որոգայթից: Իրո՛ք որ տարօրինակ ժամանակում ենք ապրում... Բայց եթե դուք եղել եք Լորիենում և ստացել եք կախարդուհու օրհնությունը, այդ դեպքում գուցե դուք էլ եք կախարդներ, և խաբեության ծուղա՞կ եք հյուսում: -Նա –Նա կասկածանքով նայեց էլֆին ու թզուկին: -Իսկ –Իսկ դո՞ւք ինչու եք լռում օտարականնե՛ր, թե՞ դուք լեզու չունեք:

-Սկզբում –Սկզբում ասա քո անունը, հեծյա՛լ, իսկ հետո կիմանաս իմը,- – հպարտ գոչեց նա:

-Որպես –Որպես օտարական դու պետք է առաջինը ներկայանաս,- – խստացավ ռոհանցին՝ չափչփելով Ջիմլիին ոտից գլուխ,- – բայց թող քո ասածը լինի: Ես Էոմե՛րն եմ՝ Էոմունդի որդին, Ռոհանի երրորդ հրամանատարըզորավարը:

-Այդ –Այդ դեպքում լսի՛ր ինձ Էոմեր՝ որդի Էոմունդի,- – ասաց թզուկը: -Ես –Ես Ջիմլին եմ՝ Գլոյնի որդին, Սարատակի թագավորությունից: Մինչ հիմարություններ դուրս տալը լավ կլիներ ավելի լավ ճանաչեիր նրան ում զրպարտում ու վիրավորում ես: Մի՛ դատիր այն, ինչը չգիտես:

-Ես –Ես կթռցնեի քո գլուխը թզու՛կ, եթե դու գոնե մի քիչ բարձրահասակ լինեիր,- – ցասումով գոչեց Էոմերը:

-Դու –Դու կմեռնես ավելի շուտ քան թուրդ կհասնի կհասցնի հարվածե՛լ,- կայծակի պես – կայծակնային արագությամբ աղեղը լարելով բացականչեց Լեգոլասը: -Նա , –նա մենա՛կ չի այստեղ:

-Ներիր –Ներիր մեզ Էոմե՛ր,- – ասաց նա,- – եթե դու մեզ ճանաչեիր, ապա կհասկանայիր թե ինչու իմ ընկերները տաքացան: Մենք թշնամի չենք ո՛չ Ռոհանին, ո՛չ էլ նրա ժողովրդին: Նախքան հարվածդ հասցնելը կլսե՞ս մեզ:

-Լա՛վ–Լա՛վ, – պատասխանեց Էոմերը իջեցնելով թուրը,- – բայց հիշի՛ր, այս մռայլ ժամանակներում անկոչ հյուրերին վայել չէ նման գոռոզ պահվածքը: Ասա՛ ինձ քո իսկական անունը:

-Սկզբում –Սկզբում ասա թե ու՛մ ես դու հպատակվում,- – գոչեց Արագորնը,- – Մորդորի սև տիրակալին թշնամի՞ ես, թե՞ բարեկամ:

-Ես –Ես հպատակվում եմ իմ տիրակալ Ռոհանի թագավոր Թեոդենին՝ Թենգելի որդուն,- – պատասխանեց Էոմերը: -Մենք –Մենք չենք հպատակվում սև տիրակալին, բայց դեռ պատերազմի մեջ էլ չենք նրա հետ: Բայց եթե դուք նրանից եք փախչում, ավելի լավ է լքեք այս հողերը: Մեր սահմաններն ապահով չեն: Մեզ սպառնում են, բայց մենք միայն մի բան ենք ուզում, որ մեզ հանգի՛ստ թողնեն: Ուզում ենք ապրել այնպես, ինչպես ապրել ենք մինչև հիմա: Չե՛նք ուզում խոնարհել գլուխներս օտար տիրակալների առջև՝ կարևոր չէ բարի, թե չար: Կար ժամանակ, երբ մենք հյուրասեր էինք, բայց հիմա անկոչ օտարականնրը թող չնեղանան, նրանց հետ խոսակցությունը կարճ է տևում: Ասա՛, ո՞վ ես դու, ու՞մ ես հպատակվում, և ու՞մ հրամանով ես մեր հողերում օրքերին հետապնդում:

-Ես –Ես ոչ մեկին էլ չե՛մ հպատակվում,- – ասաց Արագորնը,- – բայց Մորդորի սպասավորներին հետապնդում եմ ամենուր: Օրքերին ցանկացած մահկանացուից լավ եմ ճանաչում, և եթե ընտրություն ունենայի, այլ կերպ կհետապնդեյի: Օրքերը մեր ընկերներից երկուսին գերի են վերցրել: Նման իրավիճակում էլ չես մտածում ոտքով ես, թե ձիով: Սլանում ես առանց հետ նայելու ու ոչ մեկից թույլտվություն չես հարցնում: Եվ չես էլ հաշվում շատ են թշնամիներդ, թե քիչ, եթե միայն սուրդ չի հաշվում կտրված գլուխները: Չէ՞ որ ես անզեն չե՛մ:

-Էլենդի՛լ–Էլենդի՛լ,- – բարձր ձայնով գոչեց Արագորնը: -Ես –Ես Արագո՛րնն եմ, Արաթորնի որդի՛ն: Էլեսսար են ինձ ասում՝ անվանում, էլֆական բյուրեղ: Ծնունդով ես դունադանցի եմ: Իսիլդուրի՝ Էլենդիլի որդու, Գոնդորի հնագույն տիրակալի հետնորդը: Քո առջև Էլենդիլի կոտրված թուրն է՝ վերածնված կայծակը: Այն նորից են կռել: Ընտրի՛ր վերջապես բարեկամ ես ինձ, թե՞ թշնամի: Կօգնես ինձ, թե՞ կխանգարես:

-Իսկապես –Իսկապես որ չտեսնված ժամանակներ են եկել,- – մրթմրթաց նա,- լեգենդներն : –Լեգենդներն ու առասպելները բուսնում են ճանապարհիդ անմիջապես խոտի միջից... Բայց ասա ինձ, օ պարոն, ի՞նչն է քեզ բերել մեր տիրույթները: Ի՞նչ էին նշանակում գուշակության մռայլ բառերը... Շատ օրեր են արդեն անցել այն օրից, ինչ Բորոմիրը՝ Դենետորի որդին, հեռացավ փնտրելու այդ հարցի պատասխանը, բայց նրա ձին, որը մենք էինք փոխարինաբար տվել, առանց հեծիալի է վերադարձել: Ի՞նչ լուրեր ես բերել մեզ հյուսիսային երկրներից:

-Ես –Ես բերել եմ ձեզ ընտրություն,- – պատասխանեց Արագորնը: -Փոխանցիր –Փոխանցիր Թեոդենին՝ Թենգելի որդուն, որ վաղ թե ուշ նա ստիպված է լինելու պատերազմի մեջ մտնել՝ կամ Սաուրոնի կողմից, կամ էլ նրա դեմ: Ոչ ոք այլևս չի կարող ապրել առաջվա պես, և շատ քչերը կպահպանեն իրենց տիրույթները: Բայց այդ մասին հետո կխոսենք: Եթե ոչինչ չխանգարի ես ինքս թագավորին կհանդիպեմ: Բայց հիմա իմ առջև դժվար ճանապարհ է և ես քո օգնության կարիքն ունեմ: Դու արդեն լսեցիր, որ ես հետապնդում եմ օրքերին, որոնք գերեվարել են մեր ընկերներին: Ի՞նչ կասես այդ մասին:

-Հետապնդելն –Հետապնդելն իմաստ չունի,- – ասաց Էոմերը,- – օրքերը ոչնչացված են:

-Իսկ –Իսկ ի՞նչ է կատարվել մեր ընկերների հետ:

-Մենք –Մենք միայն օրքերի ենք տեսել:

-Բայց –Բայց դա իսկապես տարօրինակ է,- – գոչեց Արագորնը,- իսկ : –Իսկ դուք զննե՞լ եք սպանվածներին: Մի՞թե այնտեղ միայն օրքեր են եղել: Մեր ընկերները փոքրահասակ են: Դուք նրանց երեխաների տեղ կընդունեյիք: Ոտաբոբիկ են, մազոտ ոտնաթաթերով, և այս նույն թիկնոցներից են կրում:

-Այնտեղ –Այնտեղ ոչ երեխաներ կային, ոչ էլ թզուկներ,- – ասաց Էոմերը: -Մենք –Մենք հավաքել ենք նրանց զենքերը, իսկ դիակները մեր ավանդույթի համաձայն կիտել իրար գլխի ու այրել: Մնացորդները դեռ ծխում են:

-Մեր –Մեր ընկերները ոչ թզուկներ են ոչ էլ երեխաներ,- – առարկեց Ջիմլին,- – նրանք հոբիթներ են:

-Հոբիթնե՞ր–Հոբիթնե՞ր,- զարմացավ Էոմերը,- – այդ ի՞նչ ցեղ է: Տարօրինակ անվանում ունեն:

-Անվանումն –Անվանումն էլ է տարօրինակ, ժողովուրդն էլ,- – համաձայնեց Ջիմլին: -Այդ –Այդ երկուսը մեզ համար շատ թանկ են: Ինչքան որ հասկացա գուշակության բառերը այստեղ էլ են հասել: Այնտեղ խոսվում է կոլոտիկի մասին: Ուրեմն այսպես, կոլոտիկները հենց հոբիթներն են:

-Կոլոտիկներ–Կոլոտիկներ,- – քմծիծաղեց Էոմերի կողքին կանգնած ռոհանցին,- ինչեր : –Ինչեր ասես որ չես լսի հիմա: Կոլոտիկները փոքրիկ մարդուկներն են՝ հյուսիսային հին հեքիաթներից: Բայց մենք հո հեքիաթո՞ւմ չենք: Մենք հիմա Ռոհանում ենք՝ պայծառ արևի ներքո:

-Մեկը –Մեկը մյուսին չի խանգարում,- – պատասխանեց Արագորնը,- մեզանից : –Մեզանից հետո ապրողներն էլ մեր ժամանակի մասին հեքիաթներ կպատմեն:

-Ժամանակը –Ժամանակը չի սպասում տեր իմ,- – անհամբեր խոսեց ռոհանցին չլսելով Արագորնին,- – պետք է հարավ շտապել: Թողնենք այս խելագարներին իրենց զառանցանքներով: Թե՞ կհրամայես կապկպել նրանց:

-Հանգիստ –Հանգիստ Էոտա՛յն,- – կանգնեցրեց նրան Էոմերը անցնելով ռոհաներենի,- – սպասի՛ր մի քանի րոպե: Գնացե՛ք, հավաքվեք արահետի մոտ ու պատրաստ եղեք: Գնում ենք Էնտֆորդ:

-Տարօրինակ –Տարօրինակ են զրույցներդ Արագո՛րն,- – ասաց նա,- – բայց ես զգում եմ, որ դու չես խաբում: Մենք՝ ռոհանցիներս, երբեք չենք ստում, այդ պատճառով էլ մեզ հեշտ չէ խաբել: Չնայած ինչ որ բան թաքցնում ես: Կպատմե՞ս ինձ ձեր ճանապարհորդության իրական նպատակի մասին:

-Մեր –Մեր ճանապարհորդությունը սկսվել է Իմլադրիսից,- – պատասխանեց Արագորնը,- – այն նույն Իմլադրիսից, որի մասին խոսվում է գուշակությունում: Այդ օրվանից արդեն շատ շաբաթներ են անցել: Բորոմիրն էլ էր մեր ջոկատում: Ես պետք է գնայի նրա հետ Գոնդոր, որպեսզի օգնեի Սաուրոնի դեմ պատերազմում: Բայց ջոկատը ուրիշ նպատակ էր հետապնդում, որի մասին ես հիմա իրավունք չունեմ խոսել: Մեր ջոկատի առաջնորդը Գենդալֆ Մոխրագույնն էր:

-Գե՛նդալֆը–Գե՛նդալֆը,- – գոչեց Էոմերը: -Ռոհանում –Ռոհանում Գենդալֆ Մոխրագույնին լավ են ճանաչում: Բայց զգուշացնում եմ, նրա անունը չի օգնի ձեզ ձեռք բերել թագավորի բարեհաճությունը: Գենդալֆը հաճախ էր հյուր գալիս մեզ: Լինում էր նույնիսկ տարվա մեջ մի քանի անգամ: Բայց լինում էր, որ անհետանում էր մի քանի տարով ու ամեն անգամ անհանգստացնող լուրեր էր բերում: Դրա համար նրան սկսեցին անվանել Գենդալֆ չարագույժ: Եվ իսկապես, այս ամառվա նրա այցելությունից հետո անախորժությունները սկսվեցին: Սարումանի հետ լեզու չենք գտնում: Առաջ մենք Սարումանին բարեկամ էինք համարում, բայց Գենդալֆը զգուշացրեց, որ Իզենգարդում մեր դեմ պատերազմի են պատրաստվում: Նա ասաց, որ բանտարկված է եղել Օրթհանքում ու հրաշքով է փրկվել: Խնդրեց, որ օգնենք իրեն, բայց թագավորը մերժեց: Ռոհանում զգուշացիր Գենդալֆի անունը տալուց: Թագավորը կատաղած է նրա վրա: Նա մեր երամակից ընտրել տարել է Լուսաչ անունով արքայական նժույգին, որին հեծնել կարող են միայն Ռոհանի տիրակալները: Լուսաչի նախահայրը Էորլ արքայի փառապանծ նժույգն է եղել, որը ինչպես հայտնի է հասկանում էր մարդկային լեզուն: Յոթ օր առաջ Լուսաչը վերադարձել է, բայց թագավորը ավելի է կատաղել, նժույգը ոչ մեկին չի թողնում իրեն մոտենալ:

-Փաստորեն –Փաստորեն Լուսաչը կարողացել է գտնել տան ճանապարհը,- – ասաց Արագորնը: -Նա –Նա Գենդալֆից բաժանվել է հեռավոր հյուսիսում: Բայց ավա՛ղ, Գենդալֆը այլևս չի կարողանա հեծնել նժույգին: Նա գահավիժեց Մորիայի խավար անդունդն ու հավիտյան հեռացավ աշխարհից:

-Չարագույժ –Չարագույժ լուր է,- – ասաց Էոմերը,- համենայն : –Համենայն դեպս իմ ու ինձ նմանների համար: Բայց ոչ բոլորն են այդպես մտաածում: Թագավորի արքունիքում լինես՝ ինքդ կհամոզվես:

-Այդ –Այդ լուրը ավելի դառն է քան դուք՝ ռոհանցիներդ կարող եք պատկերացնել,- – տխուր պատասխանեց Արագորնը: -Կարճ –Կարճ ժամանակ անց նրա ծանրությունը կզգան բոլորը: Նրա մահից հետո ջոկատը ես էի առաջնորդում և տարա նրանց Լոթորիեն: Այդ հրաշք երկրի մասին խոսելուց առաջ պետք է գոնե մեկ անգամ այն տեսնել, Էոմե՛ր: Այնպես որ դատարկ զրույցներ այլևս չանես: Հետո մենք լողացինք մեծ գետն ի վար մինչև Ռաուրոս ջրվեժն ու այնտեղ իր մահը գտավ Բորոմիրը: նրան նետահարեցին այն նույն օրքերը, որոնց դուք քիչ առաջ ոչնչացրել եք:

-Վա՜յ –Վա՜յ մեզ,- – մինչև հոգու խորքը ցնցված բղավեց Էոմերը: -Բորոմիրի –Բորոմիրի մահը չափազանց մեծ կորուստ է Մինաս Թիրիթի և մեզ բոլորիս համար: Նա հզոր ռազմիկ էր, և նրա փառքը թնդում էր ամենուր: Ռոհանում նա հազվադեպ էր լինում: Պաշտպանում էր Գոնդորի արևելյան սահմաննները, բայց ինձ հաջողվել է հանդիպել նրան: Նա ավելի շատ ռոհանցու էր հիշեցնում, քան խստադեմ գոնդորցու: Ափսո՜ս: Բորոմիրը իր ժողովրդի համար մեծ առաջնորդ կդառնար, բայց երևում է ճակատագիրն այլ կերպ է վարվել... Իսկ ինչու Գոնդորից լուր չի եկել: Ե՞րբ է այդ ամենը կատարվել:

-Չորս –Չորս օր առաջ,- – պատասխանեց Արագորնը,- հենց : –Հենց այդ երեկո էլ մենք ճանապարհ ընկանք Թոլ Բրանդիրի ստորոտից ու և հիմա կանգնած ենք այստեղ, քո առաջառջև:

-Ինչպես –Ինչպես թե... ոտքո՞վ,- – չհասկացավ Էոմերը:

-Այո–Այո, ինչպես տեսնում ես:

-Պանդուխտ–Պանդուխտ... սխալ են քեզ անվանել, օ Արաթորնի որդի, պետք է Թռչող Ոտքեր անվանեին: Ձեր այս արշավի մասին դեռ շատ երգեր կերգվեն: Քառասունհինգ լիգ ոտքով ու ընդամենը չորս օրում: Ամուր են Էլենդիլի հետնորդների մկանները: Բայց ասա ինձ, պարո՛ն, ի՞նչ անեմ ես հիմա: Մենք շտապում ենք, պետք է վերադարնանք: Թեոդոնը մեզ է սպասում: Իմ զինակիցների ներկայությամբ ես զգույշ էի խոսում, բայց սև տիրակալի հետ մենք իրոք պատերազմի մեջ չենք, չնայած արքունիքում կան մարդիկ, որոնք թագավորի ականջին վախկոտ խորհուրդներ են շշնջում: Բայց պատերազմի հոտն արդեն գալիս է: Մենք դաշինքի մեջ ենք Գոնդորի հետ ու չենք դրժի մեր խոստումը՝ առաջին կանչով հասնել օգնության: Այդպես եմ մտածում ես ու նրանք՝ ովքեր կգան իմ ետևից: Երրորդ հրամանատարը պատասխանատու է արևելյան սահմանների հանգստության համար ու ես հրամայել եմ բոլոր հովիվներին արածեցնել իրենց երամակներին Էնվեյի մյուս ափին ու այս ափում չերևալ: Այստեղ մնացել են միայն պահակազորն ու հետախույզներն իրենց արագավազ ձիերով:

-Ուրեմն –Ուրեմն դուք Սաուրոնին տուրք չե՞ք վճարում,- – դուրս թռավ Ջիմլիի բերանից: -Ո՛չ–Ո՛չ, ու և երբեք էլ չենք չե՛նք վճարի,- Էոմերի : –Էոմերի աչքերը փայլեցին,- ինձ : –Ինձ էլ են հասել այդ կեղծ լուրերը, բայց չգիտեի, որ այդքան հեռու են գնացել: Մի քանի տարի առաջ սև տիրակալն ուզում էր մեզանից նժույգներ գնել ու լավ գին էր առաջարկում նրանց համար, բայց մենք հրաժարվեցինք, որովհետև նա չար նպատակով է օգտագործում նժույգներին: Դրանից հետո նա Ռոհան ուղարկեց օրք ձիագողերի, որոնք շատ սևամազ նժույգներ գողացան ու հիմա այդ ցեղից համարյա չի մնացել: Ահա՛ թե ինչու ենք մենք օրքերի նկատմամբ այդպիսի թշնամանք տածում՝ առանց ներում բեկումի: Բայց վերջին ժամանակներս ամենաշատ դժբախտությունները գալիս են Սարումանից: Նա իրեն այս հողերի տիրակալն է հռչակել և արդեն մի քանի ամիս է մեր միջև պատերազմ է: Սարումանն իր շուրջն է հավաքել օրքերին, գայլ դարձորյակներին, լեռնային ավազակներին և արդեն փակել է ռոհանյան լեռնանցքը: Աչքններս չթարթած կհայտնվենք շրջափակման մեջ: Արևմուտքում թշնամիներ, արևելքում թշնամիներ... Դժվար է կռվել այդպիսի հակառակորդի դեմ: Սարումանը կախարդ է, խորամանկ ու հմուտ, բացի այդ նաև փոխակերպուկ է: Ասում են հայտնվում է գլխանոցով թիկնոցի մեջ փաթաթված ծերունու տեսքով ու ջրի երկու կաթիլի պես նման է Գենդալֆին: Սարումանի լրտեսները թափանցում են բոլոր արգելքների միջով, իսկ նրա չարագույժ թռչունները գիշեր ու ցերեկ ճախրում են մեր երկնակամարում: Չգիտեմ ինչով այս ամենը կվերջանա, բայց սիրտս վատ բան է գուշակում: Ինձ թվում է Սարումանը թագավորական արքունիքում էլ աչքեր ու ականջներ ունի: Ինքդ կհամոզվես, եթե գաս մեզ հետ: Գնա՛նք մեզ հետ, Արագո՛րն: Թե՞ իզուր է հուսում իմ սիրտը, որ դու հայտնվել ես օգնելու ինձ կասկածի ու վտանգի ժամին:

-Ես –Ես կգամ Էդորաս հենց կարողանամ,- – խոստացավ Արագորնը:

-Բայց –Բայց ինչու՞ ոչ հիմա: Այս տագնապալի օրերին Էլենդիլի փորձառու հետնորդի հայտնվելը մեր ժողովրդին մեծ հույս ու տոկունություն կհաղորդեր: Արևմտյան դաշտերում հիմա ճակատամարտ է ընդանում և վախենում եմ մերոնք չդիմանան: Ես առանց Թեոդենի թույլտվության իմ ջոկատով հյուսիս եմ արշավել և արքունիքը հիմա անպաշտպան է, բայց ես չէի կարող այլ կերպ վարվել: Հետախույզները լուր բերեցին, որ երեք օր առաջ օրքերի մի մեծ ջոկատ է իջել արևմտյան պատով, իսկ նրանց վահաններին Սարումանի զինանշանն է: Փաստորեն Սարումանը դաշի՞նք է կնքել սև տիրակալի հետ: Դա ամենասարսափելին էր իմ կարծիքով: Այդ հրեշավոր լուրը լսելով ես իմ ջոկատը հավաքեցի և ճանապարհ ընկա: Երկու օր առաջ, մայրամուտին, Ֆենգորնի անտառի մուտքի մոտ բռնացրեցինք օրքերին: Մենք շրջապատեցինք նրանց և երեկ առավոտյան հարձակվեցինք: Այդ մարտում ես տասնհինգ մարտիկ կորցրեցի և տասներկու ձի: Օրքերն ավելի շատ դուրս եկան քան մենք կարծում էինք: Արևելքից նրանց օգնություն էր եկել՝ դատելով հետքերից: Ամենավերջում անտառից ևս մի ջոկատ օգնության եկավ մեր թշնամիներին: Իսկական հսկաներ էին: Կրկին սպիտակ ձեռքի զինանշանով՝ կատաղի ու ուժեղ: Բայց մենք նրանց էլ ոչնչացրեցինք, չնայած շատ երկար ժամանակ պահանջվեց: Մենք պետք ենք թե՛ հարավում և թե՛ արևմուտքում: Չե՞ք ուզում միանալ մեզ: Մենք ձեզ ձիեր կտանք: Սրիդ համար էլ աշխատանք կճարվի: Թզուկի տապարն ու էլֆի աղեղն էլ իրենց համար գործ կգտնեն, եթե նրանք ներեն ինձ ոսկե անտառի տիրուհու մասին ասած խոսքերս: Ես ուղղակի կրկնում եմ այն ինչը խոսում են մեր կողմերում: Ուրախ կլինեմ եթե այդպես չլինի:

-Քո –Քո խոսքերը բարի են,- – ասաց Արագորնը,- – Շնորհակալություն: Իմ սիրտը նույնպես ձգտում է դուրս գալ նախանշված ճանապարհից ու գալ քո ետևից, բայց ես չեմ կարող թողնել մեր ընկերներին բախտի քմահաճույքին, քանի դեռ հույս կա, որ նրանք կգտնվեն:

-Հույս –Հույս չկա,- – ասաց Էոմերը,- հյուսիսային : –Հյուսիսային սահմանին դու նրանց չես գտնի:

-Բայց –Բայց նրանք ետևում էլ չեն մնացել: Մենք ճանապարհին արևելյան պատից ոչ հեռու հստակ նշանի հանդիպեցինք, և գիտենք, որ նրանցից գոնե մեկը այդ ժամանակ դեռ ողջ էր: Պատից այս կողմ ուրիշ ոչ մի արտառոց բան չի հանդիպել: Արահետը ուղիղ այս կողմ է գալիս: Ուրիշ հետքեր չկան, եթե իհարկե հետքագետի իմ վարպետությունը ինձ չի դավաճանել:

-Այդ –Այդ դեպքում ո՞ւր են նրանք անհետացել:

-Չգիտեմ–Չգիտեմ: մտածում եմ, որ նրանք սպանված են ու այրված օրքերի հետ միասին, բայց դու դա բացառում ես, և ես քեզ հավատում եմ: Կարող եմ եզրակացնել միայն մի բան: Մարտից առաջ նրանք ծլկել են անտառ: Երևի դա տեղի է ունեցել նախքան օրքերին շրջափակման մեջ վերցնելը: Դու վստա՞հ ես, որ շրջափակումից ոչ ոք դուրս չի պրծել:

-Կարող –Կարող եմ երդվել, որ ոչ մի օրք չի դուրս եկել շրջափակումից,- – գոչեց Էոմերը,- իսկ : –Իսկ եթե ինչ որ մեկը կարողացել է դուրս պրծնել օղակից, ուրեմն նա հաստատ ամենաքիչը էլֆ կախարդ է:

-Մեր –Մեր բարեկամները հագնված են ինչպես մենք,- – նկատեց Արագորնը,- – իսկ դուք մեզ չնկատեցիք:

-Այո–Այո, ճիշտ է: Այդ , այդ մասին ես մոռացել էի,- – համաձայնվեց Էոմերը,- և ընդհանրապես : Եվ առհասարակ այսօր այնքան հրաշքներ տեղի ունեցան, որ ես էլ ոչ մի բանում վստահ չեմ: Ինչ ասես չի կատարվում աշխարհում: Թզուկն ու էլֆը ձեռք ձեռքի տված զբոսնում են Ռոհանի դաշտերում, մարդիկ հանդիպում են Լորիենի կախարդուհուն և նրանց հետ ոչինչ չի պատահում: Եվ դա դեռ ամենը չէ: Ռոհան է վերադարձել Էլենդիլի սուրը, որը կոտրվել էր դեռ այն ժամանակ, երբ մեր նախահայրերը դեռ ոտք չէին դրել այս հողերը: Եվ վերադարձել է վերածնված: Այսպիսի իրավիճակում չգիտես էլ ինչ անես:

-Ոչ –Ոչ մի տարօրինակ բան էլ չկա,- – ասաց Արագորնը,- չարն : –Չարն ու բարին միշտ էլ մնում են չար ու բարի, թե մարդկանց, թե էլֆերի և թզուկների համար: Ուղղակի պետք է կարողանալ մեկը մյուսից տարբերել: Ոսկե անտառում էլ է ամեն ինչ այդպես:

-Ճշմարիտ –Ճշմարիտ որ այդպես է,- համաձայնվեց – համաձայնեց Էոմերը: -Ես –Ես հավատում եմ քեզ: Սիրտս էլ հուշում է ինչպես վարվել, բայց դժբախտությունն այն է, որ ես չեմ կարող հետևել սրտիս խորհրդին: Մեր օրենքները արգելում են օտարականներին առանց թագավորի գիտության թափառել Ռոհանում: Հիմա վատ ժամանակներ են, և օրենքներն ավելի են խստացել: Ես խնդրեցի ձեզ ձեր կամքով հետևել մեզ, բայց դուք հրաժարվեցիք: Հո հիմա չե՞նք կռվելու հարյուրը երեքի դեմ:

-Կարծում –Կարծում եմ ձեր օրենքները գրված են ուրիշ դեպքերի համար,- – առարկեց Արագորնը: -Բայց –Բայց արդյո՞ք ես իրոք օտարական եմ: Ես քիչ անգամներ չեմ եղել ձեր երկրում և նույնիսկ կռվել եմ Ռոհանի մարտիկների շարքերում՝ ճիշտ է ուրիշ անունով: Քեզ ես երբեք չեմ հանդիպել: Այն ժամանակ դու դեռ երեխա էիր, բայց հորդ՝ Էոմունդի հետ, շատ եմ զրուցել: Թեոդենի՝ Թենգելի որդու հետ նույնպես:Այն ժամանակներում ռոհանցի բարեխիղճ հրամանատարը երբեք չէր կանգնեցնի մի մարդու՝ ով շտապում է ընկերներին օգնության: Մի խոսքով, իմ պարտքն է շարունակել ուղիս, իսկ դու՝ Էոմունդի որդի, կարող ես ընտրե՛լ: Կամ օգնի՛ր մեզ, կամ էլ բաց թող, եթե չես ուզում օգնել: Կամ շարժվիր օրենքով, բայց այդ դեպքում թագավորի մոտ կվերադառնան ոչ թե հարյուր մարտիկ, այլ շատ ավելի քիչ:

-Երկուսս –Երկուսս էլ շտապում ենք: Իմ ջոկատն անհամբեր սպասում է հրամանի, որպեսզի ինչքան հնարավոր է արագ հեռանանք այստեղից, իսկ քո հույսը քանի գնում ավելի եթերային է դառնում: Ես իմ ընտրությունը կատարեցի: Գնա՛ցեք ձեր ճանապարհով, և բացի այդ ես ձեզ ձիեր էլ կտամ: Միայն մի բան եմ խնդրում, երբ կատարեք ձեր պարտքը, կամ հասկանաք որ ապարդյուն էիք փնտրում, վերադարձրե՛ք ձիերին Էդորաս: Դա թագավորին ապացույց կլինի, որ ես ճիշտ եմ վարվել: Դրանից կարող է կախված լինել իմ պատիվը և հնարավոր է նույնիսկ կյանքը: Ինձ հուսախաբ չանես:

-Չեմ –Չեմ անի,- – խոստացավ Արագորնը:

-Մեծ էր Էոմերի զինակիցների զարմանքը, երբ նա հրամայեց ազատ նժույգներին տալ օտարականներին: Շատերը կասկածամիտ հայացքներ գցեցին, բայց միայն Էոտայնը համարձակվեց բարձրաձայն արտահայտվել:

-Գուցե –Գուցե արժե տալ ձիերին այս օտարականին, որը Գոնդորի տիրակալներից է սերում՝ եթե հավատանք նրա խոսքին, բայց չլսված բան է, որ Ռոհանյան ռոհանյան նժույգին հեծնի թզուկը:

-Հանգստացի՛ր–Հանգստացի՛ր, այդպիսի բան չի՛ եղել ու չի՛ էլ լինի,- – արձագանքեց Ջիմլին,- ես : –Ես ավելի լավ է ոտքով գնամ, քան բարձրանամ այս այդ գազանի վրա: Չեմ բարձրանա եթե նույնիսկ ուժով ստիպեն: Ես ոտքով էլ հետ չեմ մնա:

-Կմնաս–Կմնաս,- – նկատեց Արագորնը,- մենք : –Մենք ժամանակ չունենք և չենք կարող ոտքով եկողի հետյոտնի արագությամբ ընթանալ:

-Ջիմլի–Ջիմլի, բարեկամս, մի անհանգստացիր,- – հանգստացրեց նրան Լեգոլասը,- – մենք երկուսով մի ձիով կգնանք, և դու անհանգստանալու կարիք չես ունենա: Ե՛ս կվարեմ ձին:

-Նրա –Նրա անունը Խասուֆել է,- – ասաց Էոմերը: -Թող –Թող որ նա քեզ հավատարիմ լինի, և թող քո բախտն ավելի շատ բերի, քան նրա նախկին տիրոջ՝ Գարուլֆի բախտը:

-Առանց –Առանց թամբի էլ յոլա կգնամ,- – ասաց նա և մեծ թեթևությամբ թռավ ձիու մեջքին:

-Բարի –Բարի ճանապա՜րհ, ցանկանում եմ գտնեք այն, ինչ փնտրում եք,- բարեմաղթեց Էոմերը: -Ինչքան –Ինչքան հնարավոր է շուտ վերադարձեք, և թող մեր սրերը փայլատակե՛ն միասին:

-Ես –Ես կվերադառնա՛մ,- – գոչեց Արագորնը:

-Ես –Ես է՛լ,- – խոստացավ Ջիմլին,- մենք : –Մենք դեռ կզրուցենք Լորիենի տիրուհու մասին, և ես քեզ կսովորեցնեմ ավելի քաղաքավալի լինել:

-Կտեսնենք–Կտեսնենք,- – պատասխանեց Էոմերը,- այսօր : –Այսօր այնքան տարօրինակ դեպքեր տեղի ունեցան, որ ես չեմ զարմանա, եթե դառնամ թզուկի աշակերտը, և նրա տապարը մեծագույն հարգանք ստեղծի իմ մեջ Լորիենի տիրուհու հանդեպ:

Այս խոսքերով էլ նրանք բաժանվեցին: Ռոհանցիների նժույգները սլանում էին քամու արագությամբ: Քիչ անց, երբ Ջիմլին ետ նայեց, Էոմերի ջոկատը դարձել էր մի փոքրիկ բիծ անծայրածիր հորիզոնում: Արագորնը նայում էր միայն առաջ, որ հանկարծ չկորցնի հետքը: Նա այնպես էր կորացել, որ այտը դիպչում էր Խասուֆելի պարանոցին: Շուտով նրանք հասան էնտվեյին: Գետի ափին օրքերի հետքը բաժանվում էր երկու մասի: Մեկը թեքվում էր դեպի արևելք: Օգնության եկած օրքերի հետքն էր, որի մասին պատմել Էր Էոմերը: Արագորնը իջավ ձիուց, արագորեն հետազոտեց հետքերն ու նորից թռավ ձիու մեջքին: Բարեկամները շարունակեցին ճանապարհը արահետի կողքով, աշխատելով չկոխրտել հետքըչտրորել հետքերը: Քիչ անց Արագորնը նորից կանգ առավ, իջավ ձիուց և սկսեց ուշադիր զննել:

-Շատ –Շատ բան չես զանազանի,- – վերջապես ասաց նա: -Ռոհանցիները –Ռոհանցիները զգալիորեն կոխրտել տրորել են հետքըհետքերը: Երևում է հետ գալու ճանապարհին գալուց խիտ շարքերով են արշավել՝ աշխատելով գետից չհեռանալ: Արևելք գնացող հետքերը լավ են պահպանվել, բայց նրանցից ոչ մեկը չի տանում ետ՝ դեպի Անդուինը: Հարկավոր է դանդաղ գնալ և ուշադիր լինել, որ այլ կողմ գնացող հետք բաց չթողնենք: Այստեղ օրքերը հաստատ նկատած կլինեին, որ իրենց հետապնդում են և կարող էին գերիներին քարշ տալ այլ կողմ:

-Ամեն –Ամեն ինչ ապարդյուն է,- – տխուր ասաց Ջիմլին,- շատ : –Շատ հանելուկներ ենք գուշակել, ինչ ճանապարհ ենք ընկել, բայց այս մեկը երևի ամենադժվարն է: Վախենում եմ հոբիթների ածխացած ոսկորրները խառնվել են օրքերի ոսկորներին: Ֆրոդոն ծանր կտանի այս լուրը, եթե իհարկե այդ մասին նա երբևե իմանա: Բա Ազատքում սպասող ծեր հոբիտը... Էլրոնդը դեմ էր նրանց մեզ հետ գալուն:

-Իսկ –Իսկ Գենդալֆը կողմ էր,- – առարկեց Լեգոլասը:

-Դե –Դե Գենդալֆն առաջինը որոշեց մասնակցել արշավին ու և առաջինն էլ զոհվեց,- – պատասխանեց Ջիմլին,- սխալվեց : –Սխալվեց այս անգամ իր հաշվարկների մեջ:

-Գենդալֆը –Գենդալֆը որոշեց մասնակցել ոչ թե այն պատճառով, որ բարեհաջող ավարտ էր կանխագուշակել,- – ասաց Արագորնը,- – այլ որովհետև հրաժարվել չէր կարող, չնայած գիտեր, որ այս ամենը կարող է տխուր ավարտ ունենալ:

-Եկեք –Եկեք խարույկ վառենք,- – առաջարկեց թզուկը,- ես : –Ես արդեն ոչնչից ոչ մի բանից չեմ վախենում: Եթե նույնիսկ օրքերը թռչեն դեպի կրակը, ինչպես թիթեռները դեպի լույսը, ինձ համար արդեն միևնույնն է:

-Եթե –Եթե հոբիթները թափառում են անտառում՝ խարույկի լույսը նրանց այստեղ կբերեր,- – ավելացրեց Լեգոլասը:

-Չես –Չես իմանա խարույկի լույսն է՛լ ում այստեղ կբերի, բացի օրքերից ու հոբիթներից,- – ասաց Արագորնը: -Մենք –Մենք երկու լիգ ենք հեռու դավաճան Սարումանի տիրույթները տանող լեռնանցքից: Եվ բացի այդ՝ մենք Ֆենգորնի անտառեզրին ենք գտնվում: Ասում են այստեղի ծառերին դիպչելը վտանգավոր է:

-Բայց –Բայց նայիր ռոհանցիները ինչ մեծ խարույկ են վառել երեկ և հաստատ մի՛ ծառ չեն տապալել,- – առարկեց Ջիմլին,- գիշերն : –Գիշերն էլ այստեղ են անցկացրել ու , և նրանց հետ ոչինչ չի պատահել:

-Ռոհանցիները –Ռոհանցիները քանակով ավելի շատ էին, քան մենք,- – հիշեցրեց Արագորնը,- և : –Եվ առհասարակ Ֆենգորնի զայրույթը նրանց չի վախեցնում: Նրանք հազվադեպ են այս կողմերում երևում, անտառի խորքն էլ երբեք չեն մտնում: Իսկ մեզ ճանապարհը կարող է դեպի անտառի խորքը տանել, զգույշ եղե՛ք, ծառերին ձեռք չտա՛ք:

-Դրա –Դրա կարիքը չկա,- – ասաց Ջիմլին,- ռոհանցիները : –Ռոհանցիները բավականաչափ փայտ են թողել, և բացի այդ՝ տարածքը լիքն է գետնին թափթփված չոր ճյուղերով:

-Տեսե՛ք–Տեսե՛ք,- – զարմացած բացականչեց նա,- – կրակի ջերմությունը դուր է գալիս ծառին:

-Հիշում –Հիշում եմ Սելեբորնը զգուշացնում էր մեզ Ֆենգորնի մասին: Ասում էր, որ անտառի խորքը չգնանք,- ասաց նա: -Ինչ ես կարծում, ինչու՞, Արագո՛րն: Բորոմիրն էլ էր ինչ որ ասույթների մասին պատմում: Ինչի՞ մասին է խոսվում այնտեղ:

-Շատ –Շատ ասույթներ կան Գոնդորում, և ոչ միայն այնտեղ,- – պատասխանեց Արագորնը: -Եթե –Եթե Սելեբորնի խոսքերը չլինեին, ես կհամարեի դրանք դատարկ հնարանքներ, որոնց իրական իմաստը վաղուց արդեն կորսված է: Ինքս էի ուզում քեզ հարցնել, ճշմարտություն կա՞ արդյոք դրանց մեջ: Բայց եթե նույնիսկ անտառային էլֆը չգիտի, էլ ի՞նչ սպասես մարդուց:

-Դու –Դու շատ ես ճանապարհորդել,- – առարկեց Լեգելասը,- ես –ես որտեղի՞ց պետք է լսած լինեի Ֆենգորնի մասին, բացի մի քանի երգից, որտեղ երգվում է այն մասին, որ առաջներում այստեղ բնակվել են օնոդրիմները՝ մարդկանց լեզվով էնտերը: Այս անտառը շա՜տ-շատ հին է նույնիսկ էլֆերի չափանիշներով:

-Այո՛–Այո՛, հինավուրց անտառ է,- – հաստատեց Արագորնը,- – այնքան հինավուրց, որքան գերազմանոցի մոտակայքում աճող Հավերժական անտառը: Էլրոնդն ասում էր, որ այդ երկու անտառները ինչ որ տեղ ազգականներ են: Սրանք վերջին պատվարն են այն հնագույն անտառների, որոնք սփռված էին այս հողերում դեռ այն վաղ ժամանակներում, երբ առաջնածինները նոր էին սկսել դեգերել միջերկրում, իսկ մարդկային ցեղը դեռ չէր արթնացել հավերժական քնից... Բայց Ֆենգորնն իր սեփական գաղտնիքն էլ ունի, թե ինչ գաղտնիք է չեմ կարող ասել:

-Չեմ –Չեմ էլ ուզում իմանալ,- – հայտարարեց Ջիմլին,- ով : –Ով էլ այստեղ ապրելուց լինի ես կանեմ ամեն ինչ, որպեսզի նրան չհանդիպեմ:

-Հիշիր –Հիշիր Ջիմլի, ոչ մի դեպքում ոչ ճյուղ, ոչ էլ թուփ հանկարծ չկտրես: Եվ աշխատիր անտառ չգնալ ցախ հավաքելու, եթե նույնիսկ խարույկը հանգչի: Ծայրահեղ դեպքում ձայն տուր ինձ:

-Քեզ –Քեզ ի՞նչ է պետք հայրիկ,- – հարցրեց Արագորնը կտրուկ ոտքի կանգնելով,- եթե : –Եթե մրսած ես մոտեցիր տաքացիր խարույկի մոտ:

-Ձիե՛րը–Ձիե՛րը, ձիե՛րը չկան:

-Եվ –Եվ այսպես, ձիերին ստիպված ենք հրաժեշտ տալ,- – վերջապես ասաց Արագորնը,- ո՛չ : –Ո՛չ հասնել նրանց և ո՛չ էլ գտնել չենք կարող: Ինչ արած, կփորձենք առանց նրանց յոլա գնալ, եթե հանկարծ չցանկանան վերադառնալ: Մենք ոտքով սկսեցինք հետապնդումն ու բարեբախտաբար մեր ոտքերը դեռ մեզ հետ են...

-Ոտքե՞ր–Ոտքե՞ր,- – հոգնած փնթփնթաց Ջիմլին,- – ոտքերը քայլելու համար են, բայց կերակրել մեզ նրանք չեն կարող:

-Դեռ –Դեռ բոլորովին վեջերս դու ոչ մի գնով չէիր ցանկանում հեծնել ձիուն,- – ծիծաղեց Լեգոլասը: -Եթե –Եթե այսպես շարունակվի, շուտով հեծյալ էլ կդառնաս:

-Երևում –Երևում է նման առիթ էլ չի հանդիսանա,- – քմծիծաղեց Ջիմլին:

-Եթե –Եթե ուզում եք իմ կարծիքն իմանալ,- – ասաց նա մի փոքր լռելուց հետո,- – ես մտածում եմ, որ դա Սարումանն էր: Էլ ո՞վ պիտի այստեղ քարշ գա: Հիշո՞ւմ եք ինչ էր ասում Էոմերը. «Նա հայտնվում է գլխանոցով թիկնոցի մեջ փաթաթված ծերունու կերպարանքով...» Հենց Սարումանն էլ տարել է մեր նժույգներին, կամ էլ ուղղակի վախեցրել նրանց: Ամեն դեպքում ոչինչ էլ չես կարող անել: Հիշե՛ք այս խոսքս, մեր դժբախտությունները այսքանով չեն վերջանալու:

-Նկատի –Նկատի կունենամ խոսքդ,- – ասաց Արագորնը,- – բայց ծերունու գլխին գլխարկ էր, այլ ոչ թե գլխանոց: Չնայած դա կարող է ոչ մի նշանակություն չունենալ: Երևի քո ենթադրաությունը ճիշտ է: Այստեղ մենք վտանգի մեջ ենք, ցերեկ լինի, թե գիշեր, բայց մեզ մնում է միայն պառկել ու հանգստանալ, քանի դեռ հնարավորություն կա: Գիտե՞ս ինչ, Ջիմլի, դու ավելի լավ է պառկիր հանգստացիր, քո փոխարեն ես կհսկեմ: Ես պետք է մի քիչ խորհեմ: Հետո կքնեմ: