Changes
/* Ուսուցում և հիշողություն */
[[Պատկեր:Neuro11-2.png|308px]]
===Աշխատանքային հիշողություն===
Ինչպես նոթատետրի մի թերթիկի վրա մենք կարճ գրառումներ ենք անում (օրինակ՝ անուններ և հեռախոսի համարներ գրելու համար, որոնք մեզ պետք են կարճ ժամանակով), այնպես էլ ուղեղը ունի համակարգ՝ փոքր ծավալի ինֆորմացիան ճշգրտորեն պահելու և դրա հետ աշխատելու համար։
Մենք օգտվում ենք այդ համակարգից զրույցի ժամանակ խոսակցության թելը պահելու համար, մտովի հաշվարկներ կատարելիս կամ էլ հիշելու, թե որտեղ ենք թողել մեր բանալիները մի րոպե առաջ։ Հաճախ ասվում է, որ աշխատանքային հիշողության մեջ կարելի է մտապահել 7±2 նիշ, այդ պատճառով էլ հեռախոսի համարները հիմնականում չեն գերազանցում 7 կամ 8 նիշից։ Բայց սրանք ճշգրտորեն հիշելը կարևոր է։ Կարող եք ստուգել Ձեր աշխատանքային հիշողության ծավալը և սահմանափակ կայունությունը մի պարզ փորձի օգնությամբ, որը կարող եք անել ընկերների հետ։
[[Պատկեր:Neuro11-1.png|right|309px]]
<strong>Կենտրոնական գործադիր համակարգը</strong> կառավարում է ինֆորմացիայի հոսքը հիշողության երկու հիմնական պահեստների միջոցով։ Պահեստներից մեկը <strong>լսողականն</strong> է, որն աշխատում է «լուռ» կրկնության միջոցով. դա ուղեղի այն մասն է, որը մենք օգտագործում ենք, երբ ինքներս մեզ ինչ֊որ բան ենք ասում։ եթե նույիսկ մենք կարդում ենք բառեր կամ թվեր, ապա միևնույն է ինֆորմացիան վեր է ածվում լսողական ծածկագրի և կարճ ժամանակով պահպանվում այս երկբաղադրյալ համակարգում։ Մենք ունենք նաև <strong>«տեսողական նոթատետր»</strong>, որը բավական երկար ժամանակ կարող է պահպանել առարկաների պատկերները մեր մտքում (տեսողական հիշողություն)։
Աշխատանքային հիշողությունը տեղակայված է <strong>ճակատային և գագաթային
բլթերում</strong>։ Ուղեղապատկերման միջոցով կատարված ուսումնասիրությունները, օգտագործելով PET և fMRI տեխնոլոգիաները ցույց են տվել, որ աշխատանքային հիշողության լսողական հատվածները հիմնականումտեղակայված են ձախ ճակատային և գագաթային բլթերում, որտեղ նրանք համագործակցում են խոսակցական, պլանա֊ վորման և որոշում֊կայացնող նեյրոնալ ցանցերի հետ։ Այս գործունեության համար անհրաժեշտ է լավ աշխատանքային հիշողություն։ Տեսողական նոթատետրը գտնվում է աջ կիսագնդում (տես նկարը այս գլխի վերջում)։
Ինչպե՞ս է առաջացել աշխատանքային հիշողությունը։ Կենդանիները, նույնիսկ կաթնասունների մեծ մասը, հավանաբար, չունեն կարճաժամկետ հիշողության այն կառուցվածքը, ինչ որ մենք, և պարզ է, որ այն դժվար թե առաջացած լինի նրա համար, որ հնադարյան մարդիկ լավ հիշեն հեռախոսահա֊ մարները։ Մանուկների հետազոտումը ցույց է տալիս, որ աշխատանքային հիշողությունը վճռորոշ դեր ունի նրանց լեզու սովորելու ժամանակ, ըստ երևույթին, այս հիշողության համակարգի զարգացումը կապված է մարդու մոտ խոսքի առաջացման հետ։ Չէ որ նախադասության իմաստը ճիշտ ըմբռնելու համար անհրաժեշտ է մտապահել հնչող բառերը և նրանց ճիշտ հերթականությունը։
===երկարաժամկետ հիշողություն===
երկարաժամկետ հիշողությունը նույնպես ստորաբաժանված է տարբեր համակարգերի, որոնք լայնորեն սփռված են ուղեղի տարբեր նեյրոնալ ցանցերով։ Տարբեր ցանցերը նաև տարբեր գործ են անում։ Կարելի ասել, որ ինֆորմացիան մտնում է զգա֊ ցող համակարգերից, այնուհետև անցնում է այնպիսի ուղի֊ներով, որոնք իրականացնում են այդ տեղեկատվության խիստ մասնագիտացված մշակում։ Օրինակ տեսողական համակարգից ստացվող ինֆորմացիան գնում է զոլավոր կեղևից դեպի միջային քունքային բիլթ այսպես կոչված վենտրալ ուղիով, ճանապարհին անցնելով այնպիսի նյարդային ցանցերի միջով, որոնք պարզում են առարկայի ձևը, գույնը, խտությունը, նրա ծանոթ կամ անծանոթ լինելը, մինչև վերջապես ինչ֊որ մի հիշողություն է ձևավորվում այդ առարկայի վերաբերյալ, միաժամանակ ֆիքսվում է՝ որտեղ և երբ է այն հանդիպել։
[[Պատկեր:Neuro11-4.png|314px]]
Այս կասկադի վերլուծության վերաբերյալ տարբեր տեսակետներ կան։ Դրանցից մեկի համաձայն, կեղևում կան հատվածներ, որոնք ձևավորում են երևացող առարկայի <strong>«ընկալչական ներկայացուցչությունը»</strong>։ Այն օգտագործվում է մեզ շրջապատող իրերի մտապահման և հետագայում ճանաչման համար։ Դրա միջոցով է, որ մենք ի վիճակի ենք ճանաչելու որևէ հայտնի մարդու, քաղաքական գործչի թերթում տպված ծաղրանկարը։ Այս համակարգին շատ մոտ է նաև <strong>սեմանտիկ (գիտելիքային) հիշողությունը</strong>, որը աշխարհի մասին մեր ունեցած փաստացի գիտելիքների ամբողջությունն է։ Օրինակ՝ մենք գիտենք, որ Փարիզը Ֆրանսիայի մայրաքաղաքն է, որ ԴՆԹ ֊ ն կոդավորում է գենետիկ ինֆորմացիան զույգ֊նուկլեոտիդների հաջորդականության ձևով և այլն։ Մեր գիտելիքների «շենքի» կարևոր հատկությունն այն է, որ փաստերը հավաքագրված են կատեգորիաներով։ Այն շատ կարևոր է հիշողությունից որևէ ինֆորմացիայի վերհանման համար, քանի որ որևէ բան հիշելիս փնտրումը կատարվում այդ շենքի պահեստներում ծառանման ճյուղավորված մեր գիտելիքներից։ եթե սեմանտիկ հիշողությունը կազմակերպված լիներ այնպես, ինչպես մեզանից շատերը դասավորում են իրերը իրենց ձեղնահարկում (այսինքն՝ թափթփված ու անկանոն), ապա մեզ համար որևէ բան հիշելը կվերածվեր մի դաժան խնդրի։ Բարեբախտաբար, ուղեղը տեսակավորում է մեր կողմից ստացվող ինֆորմացիան խմբերի, կատեգորիաների։ Իհարկե, շատ լավ է, երբ կա փորձառու ուսուցիչ, որը տեսակավորելով ինֆորմացիան սովորեցնում է աշակերտներին։
[[Պատկեր:Neuro11-3.png|315px]]
Մենք ձեռք ենք բերում նաև հմտություններ տարբեր իրերի հետ վարվելու համար, հույզեր ենք ունենում դրանց հետ կապված։ Իմանալ, որ դաշնամուրը դաշնամուր է՝ մի բան է, նվագել կարողա֊ նալը՝ այլ բան։ Հեծանիվ քշել կարողանալը օգտակար է, բայց պակաս կարևոր չէ դրա հետ կապված վտանգավոր իրավիճակների իմացությունը։ Հմտությունները ձեռք ենք բերվում մտածված, պահանջում են երկարատև փորձառություն, այնինչ հուզական ուսուցումը ավելի արագ է ընթանում։ Հաճախ այն ուղղակի պետք է լինի արագ, հատկապես այն դեպքերում, երբ մեր ուսուցման առարկան վախ է առաջացնում։ Ուսուցման այս երկու ձևերն էլ կոչվում է պայմանական ռեֆլեկտոր։ Այս պրոցեսում ընդգրկված են ուղեղի մասնագիտացված կառույցներ. հիմային հանգույցները և ուղեղիկը՝ տարբեր հմտությունների ձեռք բերման հարցում, և ամիգդալան (նշաձև մարմինը)` հուզական ուսուցման համար։ Շատ կենդանիներ սովորելով են հմտություններ ձեռք բերում. դա անհրաժեշտ է նրանց վերապրման համար։
[[Պատկեր:Neuro11-5.png|315px]]
