Changes
/* Գլուխ ութերորդ */
== Գլուխ ութերորդ ==
Ամբողջ գիշեր չկարողացա քնել։ Մառախուղ էր։ Սաունդ գետի վրա անդադար սուլում էր շչակը, իսկ ես տենդի մեջ շուռումուռ էի գալիս զազրելի իրականության ու ծանր, մղձավանջային երազների մեջ։ Լուսադեմին լսեցի, թե ինչպես մի տաքսի մոտեցավ Գեթսբիի տանը։ Անմիջապես վեր թռա անկողնուց, սկսեցի հագնվել, զգացի, որ բան ունեմ նրան ասելու, ինչ֊որ բան նախազգուշացնելու, որովհետև առավոտյան ուշ կլիներ։
Պարտեզ մտնելով, նրա մուտքի գուռը բաց տեսա։ Նախասրահում Գեթսբին հենվել էր սեղանին՝ անքնությունից թե վհատությունից կուչ եկած։
― Ոչ մի բան էլ չեղավ,— անկենդան ձայնով ասաց նա։— Ես սպասեցի մոտավորապես մինչև ժամը չորսը, հետո նա մոտեցավ պատուհահին, կանգնեց մի րոպե ու հանգցրեց լույսը։
Նրա տունը երբեք այդքան հսկայական չէր թվացել ինձ, ինչպես այդ գիշեր, երբ մենք չափչփում էինք ընդարձակ սենյակները՝ սիգարեթ փնտրելու հույսով։ Մի կողմ հրելով տաղավար հիշեցնող վարագույրները, մենք շոշափում էինք երկար ու ձիգ մութ պատերը՝ լույսի անջատիչները գտնելու։ Այդ ընթացքում ես ընկա ուրվական հիշեցնող դաշնամուրի վրա, որի ստեղներից դուրս պոռթկացին բազմաթիվ հնչյուններ։ Ամենուր անբացատրելի քանակության փոշի էր, սենյակներից բորբոսի հոտ էր գալիս, ասես օրեր շարունակ չէին օդափոխել։ Վերջապես ինչ֊որ սեղանի վրա ծխախոտատուփ նշմարեցի՝ մեջը երկու հին, չոր սիգարեթ։ Լայն բացելով հյուրասենյակի մինչև գետին հասնող պատուհանները, մենք նստեցինք դրսում և սկսեցինք ծխել նայելով մթությանը։
― Դու պետք է հեռանաս այստեղից,— ասացի։— Շատ հավանական է, որ հետևեն մեքենայիդ։
― Հեռանա՞մ, բարեկամ, հիմա՞։
― Գնա մի շաբաթով Աթլանտիկ-Սիթի կամ Մոնրեալ։
Նա լսել անգամ չուզեց։ Ինչպես կարող էր թողնել Դեյզիին՝ առանց իմանալու, թե ինչ էր նրա մտադրությունը։ Նա դեռ կառչած էր վերջին տարտամ հույսից, որը ես չէի կարող ի դերև հանել։
Հենց այդ գիշեր նա ինձ պատմեց Դան Քոդիի հետ անցկացրած իր երիտասարդ տարիների պատմությունը, պատմեց, որովհետև «Ջեյ Գեթսբին» ապակու նման փշրվել էր՝ դեմ առնելով Թոմի դաժան չարախնդությանը, և իր երկարամյա գաղտնի հեքիաթ-ներկայացումը ավարտվել էր։ Ինձ թվում էր, նա այժմ առանց բացառության ամեն ինչ կխոստովաներ, միայն թե խոսեր Դեյզիի մաս ին։
Դեյզին առաջին աղջիկն էր «վերնախավից», որին հանդիպել էր Գեթսբին։ Զանազան իրավիճակներում նա խոսել էր բարձր դիրքի մարդկանց հետ, բայց միշտ էլ արանքում ասես անտեսանելի փշալար էր եղել։ Առաջին հայացքից Դեյզին նրան անսահման ցանկալի էր թվացել։ Նա այցելում էր նրանց տուն սկզբում Թեյլոր ճամբարի սպաների հետ, իսկ հետո՝ մենակ։ Նա հիացած էր, երբեք այդպիսի գեղեցիկ տան մեջ չէր եղել։ Բայց ամենազարմանալին, ամենաանսպասելին այն էր, որ Դեյզին ապրում էր այնտեղ իմիջիայլոց, ինչպես Գեթսբին՝ ճամբարի վրանում։ Այդ տանը բացահայտվելու պատրաստ գաղտնիքներ էին թաքնված, ակամա մտածում էիր վերնահարկի ննջարանների մասին, որոնք ավելի գայթակղիչ էին իրենց գեղեցկությամբ ու զովությամբ, քան իր իմացած այլ ննջարանները, մտածում էիր նրա միջանցքներում հորդացող անհոգ զվարճության և այստեղ կատարվող սիրավեպերի մասին, որոնք բորբոսնած չէին, ոչ էլ նարդոսի չորացած ծաղիկների բույրով հագեցած, այլ նոր էին, փթթուն և անբաժան այդ տարվա պսպղուն մեքենաներից ու պարահանդեսներից, որոնց ծաղիկները դեռ չէին թառամել։ Նրան հուզում էր նաև այն հանգամանքը, որ իրենից առաջ շատ ու շատ տղամարդիկ արդեն սիրել էին Դեյզիին, դա բարձրացնում էր նրա գինը իր աչքում։ Ամենուր նա զգում էր նրանց ներկայությունը, օդը զրնգում էր դեռևս չմեռած զգացմունքների արձագանքներից։
Բայց նա գիտեր, որ բախտի բերմամբ էր ընկել այդ տունը։ Ինչքան էլ փառահեղ ապագա սպասելիս լիներ Ջեյ Գեթսբիին, ներկայումս նա առանց անցյալի աղքատ երիտասարդ էր, և ցանկացած պահին նրա զինվորական համազգեստը, որը անտեսանելի թիկնոցի դեր էր կատարում, կարող էր սահել ուսերից։ Այդ պատճառով էլ նա ջանում էր Ժամանակ չկորցնել։ Վերցնում էր այն ամենը, ինչ հնարավոր էր՝ գազանաբար, անխղճորեն․ այդպես էլ, հոկտեմբերյան մի խաղաղ գիշեր նա տիրացավ Դեյզիին, իմանալով, որ իրավունք չուներ անգամ մատով դիպչելու։
Նա կարող էր արհամարհել իրեն, որովհետև Դեյդիին գերել էր խաբեությամբ։ Ես չեմ ուզում ասել, որ բարբաջանքներ էր գործի դրել իր երևակայած միլիոնների մասին խոսելիս, բայց գիտակցաբար ներշնչել էր Դեյզիին ապահովության գաղափար, հավատացրել, որ ինքը միևնույն խավին է պատկանում և միանգամայն ի վիճակի է հոգ տանել նրան։ Իրականում նա չուներ այդպիսի միջոցներ, չուներ ետևում կանգնած անվանի ընտանիք, և ցանկացած պահին անդեմ կառավարության քմահաճույքը կարող էր նրան շպրտել աշխարհի մյուս ծայրը։
Սակայն Գեթսբին չարհամարհեց իր անձը, և ամեն ինչ ստացվեց հակառակ իր սպասածի։ Հավանաբար մտադրվել էր վերցնել այն, ինչ կարող էր, ու հեռանալ, բայց պարզվեց, որ իրեն դատապարտել էր ծառայելու սրբությանը։ Նա գիտեր, որ Դեյզին սովորական աղջիկ չէր, բայց չէր պատկերացնում, թե որքան ամեն ինչ կարող էր դժվար լինել վերնախավի աղջկա հետ։ Եվ Դեյզին մշուշվեց-անհետացավ իր հարուստ տան, իր հարուստ բովանդակալից կյանքի մեջ՝ չթողնելով Գեթսբիին ոչինչ, բացի այն զգացումից, որ ինքն այժմ ամուսնացած է հետը։
Երբ երկու օր անց նրանք կրկին հանդիպեցին, Գեթսբիի շունչը կտրվեց և ոչ թե Դեյզիինը, Գեթսբին իրեն լքված զգաց և ոչ թե Դեյզին։ Աղջկա պատշգամբը ողողված էր անգին աստղալույսով․ բազմոցի մետաղյա ցանցը հուզիչ ճռճռաց, երբ Դեյզին շրջվեց դեպի նա, և Գեթսբին համբուրեց նրա զվարճալի սիրունիկ բերանը։ Դեյզիի ձայնը մրսածությունից խռպոտել էր ու դարձել ավելի գերող։ Գեթսբին մտքի շշմեցուցիչ պայծառությամբ հասու էր դառնում հարստության և դրա հսկողության տակ ապրող երիտասարդության գաղտնիքին՝ ըմբոշխնելուէ աղջկա բազմաթիվ զգեստների թարմությունը, որոնց տակ Դեյզին պսպղում էր արծաթի նման՝ բարեկեցիկ ու հպարտ, հեռու աղքատների քայքայիչ հոգսերից։
{{ԵրեքԱստղ}}
— Չես կարող պատկերացնեվ, թե որքան զարմացա, երբ հասկացա, որ սիրում եմ նրան, բարեկամ։ Ես նույնիսկ սկզբում կարծում էի, որ կլքի ինձ, բայց չլքեց, որովհետև սիրահարված էր ինձ։ Նրան թվում էր, թե ես շատ բան գիտեմ, քանի որ իմ իմացածը նա չգիտեր... Եվ այնպես պատահեց, որ ես շեղվեցի իմ փառասիրությունից, և իմ սերը գնալով ավեվի ու ավելի էր խորանում։ Բայց հոգ չէր։ Ինչ օգուտ մեծ գործեր կատարելուց, եթե կարող էի ինձ ավելի լավ զգալ նրան պատմելով իմ մտադրությունների մասին։
Եվրոպա մեկնելուց առաջ, վերջին երեկոն նրանք անցկացրին լուռ, ժամերով նստեցին գրկված։ Աշնանային ցուրտ օր էր, սենյակում կրակ էր վառվում, աղջկա այտերը շիկնել էին։ Մերթընդմերթ Դեյզին շարժվում էր, այնժամ Գեթսբին թեթևակի փոխում էր դիրքը, մի անգամ նույնիսկ համբուրեց նրա թուխ, փայլուն մազերը։ Մթնշաղի հետ մեկտեղ նրանք դարձան հուշիկ, որպեսզի ավելի լավ հիշեին այդ երեկոն իրենց երկար բաժանման ընթացքում, որ հաջորդ օրն էր բերելու իր հետ։ Իրենց սիրո ամսում նրանք երբեք ավելի մոտ չէին եղել, ոչ էլ ավելի խոր հաղորդակցվել միմյանց հետ, քան այն ժամանակ, երբ Դեյզին շրթունքները լուռ հպեց նրա համազգեստի ուսին, կամ էլ երբ ինքը մեղմորեն շոշափեց Դեյզիի մատների ծայրերը, ասես նա քնած լիներ։
{{ԵրեքԱստղ}}
Նա լավ առաջ գնաց զինվորական ծառայության մեջ․ նախքան ճակատ մեկնելը նրան կապիտանի կոչում տվեցին, իսկ Արգոնի մարտերից հետո դարձավ մայոր ու գնդացրային դիվիզիայի հրամանատար։ Զինադադարից հետո մոլեգնորեն ուզում էր տուն գնալ, բայց փոխարենը, ինչ-որ բարդության կամ թյուրիմացության հետևանքով, Օքսֆորդ ընկավ։ Նրա հոգին խռովյալ էր։ Դեյզիի նամակներում անհամբերություն ու թախիծ էր զգացվում։ Չէր հասկանում, թե ինչու էր Գեթսբին հապաղում։ Արտաքին աշխարհը ճնշում էր Դեյզիին, ու նա ցանկանում էր տեսնել Գեթսբիին, զգալ իր կողքին նրա ներկայությունը և համոզվել, որ ինքը ճիշտ է վարվում։
Դեյզին երիտասարդ էր, և նրա արհեստական աշխարհում բուրում էին խոլորձները, իշխում էր հաճելի, անվնաս ցուցամոլությունը, և նվագախմբերը տվյալ տարվա երաժշտությունն էին տարածում, որն իր հնչյուններում ամփոփում էր կյանքի տխրությունն ու գայթակղությունը։ Ամբողջ գիշեր սաքսոֆոնը ողբում էր «Հիլ Սթրիթ Բլուզի» հուսահատ մեղեդին, որի տակ հարյուրավոր ոսկեգույն և արծաթագույն մաշիկներ պսպղուն փոշի էին բարձրացնում հատակի վրա։ Թեյըմպումի հանդարտ ժամերին միշտ էլ գտնվում էին սենյակներ, որոնք անդադրում ցնցվում էին այդ քաղցր, անզոր տենդից, իսկ այսուայլուր փայլատակում էին թարմ դեմքեր՝ տխուր եղջերափողերից հատակին թափվող վարդի թերթերի նման։
Սեզոնի բացման հետ Դեյզին վերստին աշխուժացավ այս մթնշաղային տիեզերքում։ Նա նորից սկսեց տասնյակ ժամադրություններ նշանակել տասնյակ մարդկանց հետ և քուն մտնել արշալույսին՝ գիշերային զգեստն ու զարդարանքները հատակին գցած՝ մեռնող խոլորձների հետ միասին։ Եվ շարունակ մի ներքին ձայն վճիռ էր պահանջում։ Նա ուզում էր դասավորել իր կյանքը անհապաղ, անմիջապես, և վճիռը կայացնելու համար սիրո, դրամի և անառարկելի գործնականության ուժ էր պետք, որը ինչ֊որ տեղ մոտերքում էր։
Այդ ուժը հայտնվեց գարնան կեսերին, երբ Լուիսվիլ եկավ Թոմ Բյուքենենը։ Նրա արտաքինը ազդեցիկ էր, ոչ պակաս ազդեցիկ էր նաև նրա դիրք, և Դեյզին իրեն շոյված էր զգում։ Անկասկած որոշակի պայքար տեղի ունեցավ, որին հաջորդեց որոշակի սփոփանք։ Գեթսբին նամակը ստացավ դեռևս Օքսֆոբդում։
{{ԵրեքԱստղ}}
Արդեն լուսաբաց էր Լոնգ Այլընդում։ Մենք գնացինք ներքևի հարկը, անցանք սենյակից սենյակ՝ բանալով պատուհանները ոսկեգույնի խփող աղոտ լույսի առաջ։ Ցողոտ գետնին ընկած էր ծառի ստվերը, ցնորական թռչուններ էին երգում կապույտ սաղարթի մեջ։ Օդի քնքուշ, հաճելի շարժումը, որն ամենևին էլ քամի չէր, խոստանում էր հաճելի, զով օր։
― Դեյզին նրան երբեք չի սիրել,— Գեթսբին շրջվեց նոր բացված պատուհանից ու մարտական տեսքով նայեց ինձ։— Մի մոռացիր, բարեկամ, որ երեկ Դեյզին շատ էր հուզված։ Թոմը վախեցրեց նրան, այնպես ներկայացրեց ինձ, կարծես ես մանր խաբեբա լինեմ։ Արդյունքը եղավ այն, որ Դեյզին չիմացավ ասելիքը։
Գեթսբին մռայլ նստեց։
― Գուցե Դեյզին ինչ֊որ ժամանակ սիրել է նրան, սկզբում, երբ նոր էին ամուսնացել, բայց նույնիսկ այդ ժամանակ ինձ ավելի էր սիրում։
Ապա մի անսովոր միտք հայտնեց․
― Ամեն դեպքում՝ դա նրա գործն էր։
Ի՞նչ կարելի էր եզրակացնել այստեղից․ գուցե լոկ ա՞յն, որ իրենց հարաբերությունների մեջ նա միայն անհատակ խորություն էր տեսնում։
Նա վերադարձավ Ֆրանսիայից, երբ Թոմն ու Դեյզին դեռևս չէին ավարտել իրենց հարսանեկան ճամփորդությունը և բանակի վերջին աշխատավարձը ծախսեց դեպի Լուիսվիլ կատարած ցավալի, բայց և ցանկալի ուղևորության վրա։ Նա մի շաբաթ մնաց այնտեղ, թափառեց այն փողոցներում, ուր նոյեմբերյան երեկոներին հնչել էր իրենց քայլերի համատեղ կտկտոցը, կրկին այցելեց քաղաքից դուրս եղած այն վայրերը, ուր գնացել էին Դեյզիի ճերմակ մեքենայով։ Ինչպես Դեյզիի տունը նրա համար մշտապես ավելի խորհրդավոր ու հրապուրիչ էր եղել, քան մյուս տները, այնպես էլ այդ քաղաքն ինքնին, նույնիսկ առանց Դեյզիի, լի էր թախծոտ գեղեցկությամբ։
Նա մեկնեց այն զգացումով, ասես Դեյզին մնացել էր Լուիսվիլում, ու եթե ավելի շատ փնտրեր, գուցե գտներ նրան։ Վերջին փողերով ցերեկային գնացքի տոմս գնեց։ Միջանցքում, ծալովի աթոռին նստած, տեսավ սահող֊անցնող շենքերը։ Ապա բացվեցին գարնանային դաշտերը, և մի պահ գնացքի հետ կողք կողքի ընթացավ մի դեղին տրամվայ՝ լեցուն մարդկանցով, որոնց գուցե մի ժամանակ պատահաբար բախտ էր վիճակվել տեսնել Դեյզիի դեմքի հրաշափայլ գունատությունը։
Ճանապարհը թեքվեց․ գնացքն այժմ հեռանում էր արևից, որը մայր մտնելիս ասես որպես օրհնանք տարածվում էր անհետացող քաղաքի վրա, որի օդը շնչել էր Դեյզին։ Հուսահատ, նա ձեռքը դուրս հանեց պատուհանից, կարծես ուզում էր ճանկել մի բուռ օդ, տանել իր հետ մի պատառիկ այն վայրից, որ Դեյզիի շնորհիվ դարձել էր պաշտելի։ Սակայն շատ շուտով գնացքի արագությունից նրա աչքերի առաջ ամեն ինչ շաղվեց, և հասկացավ, որ առհավետ կորցրեց իր կյանքի գեղեցկագույն և լավագույն կտորը։
{{ԵրեքԱստղ}}
Ժամը ինն էր, երբ մենք ավարտեցինք նախաճաշը և դուրս եկանք պատշգամբ․ Եղանակը կտրուկ փոխվել էր գիշերվա ընթացքում, օդում զգացվում էր աշնան շունչը։ Պարտիզպանը՝ Գեթսբիի նախկին ծառաներից վերջինը, մոտեցավ աստիճաններին։
― Ես այսօր ուզում եմ լցնել ավազանը, պարոն Գեթսբի։ Շուտով կսկսվի տերևաթափը, հետո դժվար կլինի մաքրել խողովակները։
― Չէ, այսօր պետք չէ,— հակառակեց Գեթսբին,— ապա արդարանալով, դարձավ ինձ։— Գիտես, բարեկամ, ամբողջ ամառ մի անգամ չեմ մտել ջուրը։
Ես նայեցի ժամացույցին ու ոտքի ելա։
— Գնացքս շարժվում է տասներկու րոպեից։
Ես չէի ուզում գնալ աշխատ, չէի կարող աշխատել, ավելին, չէի ուզում մենակ թողնել Գեթսբիին։ Ես բաց թողեցի այդ գնացքը, մյուսն էլ, վերջապես ստիպեցի ինձ վեր կենալ։
― Կզանգեմ,— վերջում ասացի։
― Զանգիր, բարեկամ։
― Կեսօրին կզանգեմ։
Մենք դանդաղ իջանք աստիճաններով։
― Երևի Դեյզին էլ կզանգի։— Նա սպասումի մեջ նայեց ինձ՝ հուսալով, որ կհաստատեմ ասածը։
― Երևի։
― Դե, ցտեսություն։
Մենք ձեռք սեղմեցինք․ ես հեռացա։ Դալար ցանկապատին չհասած՝ ինչ֊որ բան հիշելով, շրջվեցի։
― Նրանք բոլորը ոչնչություն են,— գոռացի պարտեզով մեկ։— Դու ինքդ մենակ արժես այդ անիծյալ խումբը միասին վերցրած։
Հետագայում ուրախ էի այդ խոսքերիս համար։ Դա միակ գովեստն էր, որ նա երբևէ լսել էր ինձնից, որովհետև սկզբից մինչև վերջ անխրախուսաբար էի մոտեցել նրան․ նա քաղաքավարի գլուխ տվեց, ապա նրա դեմքը պայծառացավ և լայն ժպտաց՝ հասկանալով, ասես վաղուց մոլեդնորեն համագործակցած գիտակցել էինք այդ փաստը։ Նրա վարդագույն կոստյումը՝ այդ հիմարավուն կտորը, պարզ գծագրվում էր ճերմակ աստիճանների վրա, և ես հիշեցի այն երեկոն, երբ երեք ամիս առաջ առաջին անգամ այցելեցի այդ տոհմական տունը։ Պարտեզում ու ծառուղիներում վխտում էին այն մարդկանց դեմքերը, որոնք նրան Էին վերագրում այս կամ այն արատը, և նա, թաքցնելով իր անարատ երազը, հարթակին կանգնած, ցտեսություն էր ասում նրանց։
Ես շնորհակալություն հայտնեցի նրան հյուրընկալության համար։ Մենք բոլորս միշտ շնորհակալություն էինք հայտնում նրան այդ բանի համար՝ ես և այլևայլ մարդիկ։
― Ցտեսություն, Գեթսբի,— գոռացի։— Նախաճաշը հիանալի էր։
{{ԵրեքԱստղ}}
Գրասենյակ հասնելով, որոշ ժամանակ զբաղվեցի արժույթների օրվա գինը բաժնետոմսերի անվերջանալի ցուցակի մեջ անցկացնելով, բայց շուտով ննջեցի պտտվող աթոռին։ Կեսօրի մոտ հեռախոսը զարթնեցրեց ինձ, ես վեր թռա՝ քրտինքի մեջ կորած։ Ջորդան Բեյքերն՝ էր։ Նա հաճախ էր ինձ զանգում այդ ժամին, որովհետև մի որոշակի տեղ չուներ՝ մերթ լինում էր հյուրանոցներում, մերթ ակումբներում, մերթ զանազան տներում, և ես նրան չէի կարող գտնել։ Սովորաբար նրա ձայնը հեռախոսափողի միջից թարմություն ու զովություն էր բերում, կարծես գրասենյակիս պատուհանից գոլֆի կանաչ հրապարակի ճիմահողն էր ներս թռչում, բայց այդ առավոտայն հնչեց կոպիտ ու չոր։
― Ես Դեյզիի մոտ չեմ։ Հիմա Համսթեդում եմ, ցերեկը կլինեմ Սաութհամփթընում։
Հավանաբար պատշաճությունը պահանջում էր չմնալ Դեյզիի տանը, բայց դա ինձ բարկացրեց, իսկ նրա հաջորդ խոսքից ես սառեցի․
— Դու երեկ ինձ հետ լավ չվարվեցիր։
― Ի՞նչ լավ վարվելու մասին է խոսքը։
Մի պահ լռություն, ապա՝
― Բայց և այնպես, ուզում եմ քեզ տեսնել։
― Ես էլ եմ ուզում քեզ տեսնել։
― Գուցե չգնամ Սաութհամփթըն ու գամ քաղաք։
― Ոչ, այսօր չէ։
― Ինչպես ուզում ես։
― Այսօր չեմ կարող։ Զանազան գործեր․․․
Այսպես խոսեցինք մի քանի րոպե, հետո կտրուկ լռեցինք։ Չեմ հիշում մեզնից ով առաջինը կախեց լսափողը շրխկոցով, բայց հիշում եմ, այդ ժամանակ դա ինձ նույնիսկ չանհանգստացրեց։ Ես չէի կարող հանդիպել նրան այդ օրը ու քաղցր զրուցել թեյի ժամին, եթե անգամ իմանայի, որ այլևս երբեք չէի տեսնելու նրան։
Քիչ անց զանգեցի Գեթսբիին, բայց գիծր զբաղված էր։ Փորձեցի չորս անգամ։ Վերջապես կենտրոնից զայրացած հայտնեցին, որ պատվիրված է խոսակցություն Դեթրոյթի հետ։ Հանելով չվաgուցակս, մի փոքրիկ շրջանակ արեցի 3.50 թվերի շուրջը։ Ապա հենվեցի աթոռին, փորձելով կենտրոնանալ։ Ուղիղ ժամը տասներկուսն էր։
{{ԵրեքԱստղ}}
Երբ առավոտյան գնացքով անցնում էի խարամի կույտերի կողքով, դիտավորյալ նստեցի դիմացի շարքում։ Կարծում էի, դեռևս այնտեղ հավաքված կլիներ հետաքրքրասեր ամբոխը, փոքրիկ տղաները փոշու մեջ արյան բծեր փնտրելիս կլինեին, և մի ինչ-որ շաղակրատ կրկին ու կրկին պատմելիս կլիներ պատահածը, մինչև որ այն դառնար քիչ հավանական իր համար ու այլևս չկարողանար կրկնել, և Միրթլ Վիլսոնի ողբերգությունը մոռացության մատնվեր։ Այժմ ուզում եմ փոքր-ինչ ետ դառնալ ու պատմել, թե ինչ պատահեց գարաժում նախորդ գիշերը, մեր մեկնելուց հետո։
Քրոջը՝ Քեթրինին, դժվարությամբ գտան։ Երևի նա այդ գիշեր խախտել էր չխմելու օրենքը, որովհետև երբ նրան բերեցին, խմիչքից հիմարացել էր և ի վիճակի չէր հասկանալու, որ շտապ օգնության մեքենան արդեն դիակը տարել էր Ֆլաշինգ։ Հետո, երբ հասկացրին եղելությունը, նա անմիջապես ուշագնաց եղավ, ասես դա դժբախտ պատահարի ամենասոսկալի մասը լիներ։ Ինչ֊որ մեկը բարությունից կամ հետաքրքրասիրությունից դրդված՝ նստեցրեց նրան իր մեքենան ու տարավ քրոջ մարմնի հետքերով։
Կեսգիշերն անց էր, բայց դեռ ամբոխ էր հավաքված գարաժի առաջ, մարդիկ գալիս գնում էին, իսկ ներսում Ջորջ Վիլսոնը թախտի վրա նստած ետ ու առաջ էր ճոճվում։ Միառժամանակ գրասենյակի դուռը բաց էր, և ով գարաժ էր մտնում, անդիմադրելիորեն նայում Էր ներս։ Հետո ինչ֊որ մեկն ասաց, որ անհարմար է և փակեց դուռը։ Միքայելիսն ու մի քանի այլ մարդիկ նրա կողքին Էին՝ սկզբում չորս կամ հինգ, հետո երկու կամ երեք հոգով։ Ապա Միքայելիսը խնդրեց վերջին մնացողին տասնհինգ րոպե ևս սպասել, մինչև ինքը տուն կգնար սուրճ խմելու։ Դրանից հետո նա մինչև լուսաբաց մենակ մնաց Վիլսոնի հետ։
Ժամը երեքի կողմերը Վիլսոնի անհասկանալի մրթմրթոցներր որակական փոփոխություն կրեցին։ Նա հանդարտվեց ու սկսեց խոսել դեղին մեքենայի մասին։ Հայտարարեց, որ ինքը կիմանա, թե ում է պատկանում այդ մեքենան։ Հետո հանկարծ պատմեց, որ կինը երկու ամիս առաջ տուն էր եկել քաղաքից ուռած քթով, կապտուկները դեմքին։
Սակայն լսելով իր սեփական ձայնը, ցնցվեց, սկսեց լաց լինել ու տնքալ․ «Ա՜խ, աստված իմ»։ Միքայելիսը անհաջող փորձ արեց ցրելու նրա մտքերը։
― Քանի՞ տարի է ամուսնացած եք, Ջորջ։ Դե, լավ, հանգիստ նստիր մի րոպե ու պատասխանիր հարցիս։ Ինչքա՞ն ժամանակ է ամուսնացած եք։
— Տասներկու տարի։
― Երեխա չե՞ք ունեցել երբեք։ Դե լավ, Ջորջ։ Հանգիստ նստիր, ես քեզ բան եմ հարցնում։ Երեխա ունեցե՞լ եք։
Աղոտ լույսի տակ սև, տհաճ բզեզներ էին միմյանց բախվում թռչելիս, երբեմն մեքենա էր սուրալով անցնում, և Միքայելիսը այդ ձայնը նմանեցնում էր այն մեքենայի ձայնին, որը անցել էր մի քանի ժամ առաջ։ Նա գարաժ մտնել չէր ուզում, որովհետև նստարանը, ուր քիչ առաջ դին էր դրված, արյան բծերով էր ծածկված, այդ պատճառով էլ անհանգիստ պտտվում էր գրասենյակում, որի ամեն մի առարկան անգիր գիտեր, և ժամանակ առ ժամանակ նստելով Վիլսոնի կողքին, փորձում էր հանգստացնել նրան։
― Ո՞ր եկեղեցին ես գնում, Ջորջ։ Երևի վաղուց չես եղել այնտեղ։ Ուզո՞ւմ ես, զանգեմ քահանա կանչեմ, գա հետդ զրուցի, լսո՞ւմ ես։
— Ոչ մի եկեղեցի չեմ գնում։
― Առանց եկեղեցու հնարավոր չէ, Ջորջ, թեկուզև այս դեպքում։ Երևի մի Ժամանակ գնացել ես։ Եկեղեցում չե՞ս ամուսնացել։
― Դա շատ վաղուց էր։
Պատասխանելու ճիգից խախտվեց ճոճվելու ռիթմը։ Մի պահ Վիլսոնը լռեց։ Ապա նրա մարած աչքերը ընդունեցին նախկին կիսով չափ հասկացող, կիսով չափ վարանած հայացքըք
― Բաց արա այն դարակը,— նա մատնացույց արեց սեղանը:
― Ո՞ր դարակը։
― Ա՛յ, այդ մեկը։
Միքայելիսը բացեց առաջին իսկ մոտիկ դարակը։ Այնտեղ ոչինչ չկար, բացի կաշվե ու արծաթե թելերից հյուսված փոքրիկ թանկարժեք վզափոկից։
— Սա՞,— հարցրեց՝ դարակից հանելով։
Վիլսոնը աչքերը չռեց ու գլխով արեց։
— Երեկ եմ գտել։ Փորձեց բացատրություն տալ, բայց ես ինչ֊որ բան նախազգացի։
― Ինչ է, սա կի՞նդ Է գնել։
― Թղթի մեջ փաթաթված դրված Էր սեղանին։
Միքայելիսը տարօրինակ ոչինչ չտեսավ և տասնյակ պատճառաբանություններ բերեց, թե ինչու էր կնոջը պետք եկել վզափոկը։ Հավանաբար Վիլսոնը նման բացատրություններ արդեն լսել էր Միրթլից, որովհետև կրկին սկսեց տնքալ․ «Ա՜խ, աստված իմ», և Միքայելիսի մխիթարական խոսքերը կախվեցին օդում։
― Նա է սպանել նրան,— Վիլսոնի բերանը հանկարծ բացվեց, ու ծնոտը կախ ընկավ։
― Ո՞վ։
― Ես կգտնեմ, թե ով։
― Դու հիվանդ ես, Ջորջ։ Ուղեղդ պղտորվել Է, և խոսածդ չես իմանում։ Ավելի լավ է, փորձես հանգիստ նստել։ Շուտով լույսը կբացվի։
― Նա սպանեց նրան։
― Դա դժբախտ պատահար էր, Ջորջ։
Վիլսոնը օրորեց գլուխը, աչքերը նեղացան, բերանը թեթևակի լայնացավ՝ հաստատական բացականչության պատրաստ։
― Ես գիտեմ,— վճռական ասաց նա։— Ես հասարակ մարդ եմ և ոչ մեկին վատություն չեմ ցանկանում, բայց երբ մի բան գիտեմ, ուրեմն՝ գիտեմ։ Դա այդ մեքենայում նստած մարդն Էր։ Միրթլը դուրս վազեց հետը խոսելու, բայց նա կանգ չառավ։
Միքայելիսը նույնպես տեսել էր այդ բոլորը, բայց մտքովն անգամ չէր անցել դրա մեջ հատուկ իմաստ փնտրել։ Նա համոզված էր, որ տիկին Վիլսոնը ավելի շուտ փախչում էր ամուսնուց, քան փորձում կանգնեցնել մի ինչ֊որ որոշակի մեքենա։
― Ինչպե՞ս կարող էր նման բան անել։
― Դու նրան չես ճանաչում,— ասաց Վիլսոնը, կարծես դա պատասխան լիներ հարցին։— Ա ա՜ ա՜ խ։
Եվ նորից սկսեց ճոճվել, իսկ Միքայելիսը կանգնած՝ ձեռքում տրորում էր վզափոկը։
― Գուցե որևէ ընկեր ունես, Ջորջ, ասա՝ զանգեմ գա։
Անհուսալի բան էր։ Միքայելիսը հաստատ համոզված էր, որ Վիլսոնը ընկեր չուներ։ Նա չէր հերիքում անգամ իր սեփական կնոջը։ Քիչ անց պատուհանից դուրս նշմարեց կապտին տվող երկինքը։ Ժամը հինգին արդեն լույս էր, և հնարավոր եղավ անջատել էլեկտրականությունը։
Վիլսոնի ապակյա աչքերը ուղղվեցին խարամի կույտերի կողմը, որոնցից ծխացող գորշ ամպերի քուլաները երևակայական ձևեր ընդունելով՝ այս ու այն կողմ էին քշվում վաղորդյան մեղմիկ քամուց։
― Ես խոսեցի հետը,— երկար լռությունից հետո մրթմրթաց նա։
— Ես ասացի նրան, որ կարող է ինձ խաբել, բայց աստծուն՝ ոչ։ Ես նրան մոտեցրի պատուհանին,— նա ճիգով ոտքի ելավ և կանգնեց պատուհանի առջև,— և ասացի. «Աստված գիտե, թե դու ինչ ես անում, քո բոլոր արարքները։ Դու կարող ես ինձ խաբել, բայց աստծուն՝ ոչ»։
Միքայելիսը ցնցվեց, տեսնելով, որ Վիլսոնը նայում էր բժիշկ Էքլբերգի անկենդան աչքերին, որոնք հայտնվել էին չքացող մթության միջից։
― Աստված տեսնում Է ամեն ինչ,— կրկնեց Վիլսոնը։
― Դա ազդ Է,— փորձեց բացատրել Միքայելիսը։
Ինչ-որ բան ստիպեց նրան հեռանալ պատուհանից։ Իսկ Վիլսոնը գլուխն օրորելով դեռ երկար կանգնեց և դեմքը ապակուն հպած դիտում Էր աղջամուղջը։
{{ԵրեքԱստղ}}
Ժամը վեցին Միքայելիսը հազիվ Էր ոտքերի վրա մնում և ուրախացավ, լսելով մոտեցող մեքենայի ձայնը։ Դա նախորդ գիշերվա մարդկանցից մեկն էր, որ խոստացել էր ետ գալ։ Միքայելիսը երեք հոգու համար նախաճաշ պատրաստեց, որը նրանք կերան երկուսով։ Վիլսոնն այժմ հանդարտվել էր, և Միքայելիսը տուն գնաց քնելու։ Երբ չորս ժամ անց արթնացավ ու շտապեց գարաժ, Վիլսոնը չքացել Էր։
Հաջողվեց իմանալ նրա անցած ճանապարհը. նա ոտքով եկել Էր Ռուզվելթ նավահանգիստը, հասեվ Գեթհիլ, ուր գնել էր մի բաժակ սուրճ և սենդվիչ, որը չէր կերել։ Ըստ երևույթին շատ էր հոգնած, որովհետև դանդաղ էր քայլում և միայն կեսօրին մտավ Գեթհիլ։ Այնպես որ դժվար չեղավ վերականգնել նրա երթուղին ժամանակի առումով․ մի տեղ տղաները տեսել էին, թե ինչպես ճանապարհով անցնում էր մեկը, որը «կկարծես գիժ լիներ», մեկ ուրիշ տեղ վարորդները նկատել էին տարօրինակ հայացքով մեքենաներին նայող մի մարդու։ Հետո նրա հետքը կորչում էր երեք Ժամով։ Ոստիկանությունը հիմք էր ընդունում Միքայելիսին ասված խոսքերը՝ թե ինքը կգտնի մարդասպանին, և ենթադրում էր, որ Վիլսոնը դեղին մեքենա փնտրելու միտումով մտել էր մոտակայքի գարաժները։ Բայց մյուս կողմից ոչ մի գարաժի տեր չէր տեսել նրան, գուցե շատ ավելի հեշտ ու ստույգ միջոց էր գտել իմանալու։ Երկուսն անց կեսին նրան տեսել էին Վեսթ Էգգում, ուր հարցրել էր Գեթսբիի տան ճամփան։ Հետևաբար, մինչ այդ էր իմացել Գեթսբիի անունը։
{{ԵրեքԱստղ}}
Ժամը երկուսին Գհթսբին հագավ լողազգեստը և պատվիրեց ծառային, որ եթե մեկն ու մեկը զանգահարեր, ապա իրեն իմաց տային լողավազանում։ Նա մտավ գարաժ և վարորդի օգնությամբ փչեց ներքնակը, որից ամառվա ընթացքում օգտվել էին հյուրերը։ Ապա խստիվ արգելեց մեքենան գարաժից դուրս հանել, և սա տարօրինակ էր, որովհետև աոջևի աջակողմյան թևը նորոգման կարիք էր զգում։
Ներքնակը ուսին գցած՝ Գեթսբին շարժվեց դեպի լողավազանը։ Մի անգամ կանգ առավ ուղղելու․ վարորդը հարցրեց, թե արդյոք օգնության կարիք չի զգում, բայց նա շարժեց գլուխը և քիչ անց անհետացավ դեղնող ծառերի ետևում։
Ոչ ոք չզանգահարեց, բայց ծառան, զոհելով իր ցերեկային քունը, սպասեց մինչև ժամը չորսը, չնայած այդ ժամին արդեն ոչ մեկին պետք չէր տեղյակ պահել զանգի մասին։ Հավանաբար Գեթսբին ինքն էլ չէր հավատում այդ զանգին, գուցե այլևս նշանակություն չէր տալիս դրան։ Եթե դա այդպես էր, ուրեմն զգում էր, որ արդեն կորցրել էր իր հին, տաքուկ աշխարհը, շատ բարձր գին վճարել իր միակ երազին այդքան երկար հավատարիմ մնալու համար։ Նա պետք է սարսափազդու սաղարթի միջով նայած լիներ անծանոթ երկնքին, պետք է որ սոսկացած լիներ՝ հայտնաբերելով, թե ինչ անհեթեթ կառուցվածք ունի վարդը և ինչպիսի ուժգնությամբ է ընկնում արևի լույսը իմիջիայլոց ստեղծված խոտի վրա։ Դա նոր նյութական աշխարհ էր, բայց անիրական, ուր խղճուկ ուրվականները օդի փոխարեն երազներ շնչելով, անիմաստ սլկտում Էին... նման խարամե երևակայական կերպարանքին, որ դանդաղ սահելով առաջանում էր անձև ծառերի արանքից։
Վարորդը՝ Վուլֆշայմի հովանավորյալներից մեկը, որ լսել էր կրակոցները, հետո ասաց, որ առանձնապես ուշադրություն չէր դարձրել դրանց։ Ես կայարանից անմիջապես գնացի Գեթսբիի մոտ, և իմ հապճեպ վազքը աստիճաններով՝ տագնապի առաջին ազդանշանը եղավ։ Բայց հաստատ համոզված եմ, նրանք արդեն գիտեին։ Մենք չորսով՝ վարորդը, ծառան, պարտիզպանը և ես, անխոս նետվեցինք դեպի լողավազան։
Մակերևույթին թրթռացող ջրի թեթևակի, հազիվ նշմարելի հոսքը լցվում էր մի կողմից և անհետանում մյուսից։ Մանր ալիքների վրա օրորվելով՝ անկանոն լող էր տալիս ներքնակն իր բեռով։ Մակերեսը հազիվ ակոսող քամու թեթևակի հոսանքը բավական էր շեղելու այդ պատահական բեռը՝ իր պատահական երթից։ Երբեմն տերևների մի կույտ կարկինի նման դանդաղ պտտում էր ներքնակը՝ ալ կարմիր շրջան գծելով ջրի մեջ։
Երբ Գեթսբիին տուն էինք տանում, պարտիզպանը նկատեց Վիլսոնի մարմինը խոտերի մեջ մի կողմ ընկած, և ողբերգությունը ավարտուն դարձավ։
== Գլուխ իններորդ ==
