Changes
/* I */
Եվ գյոզերը գրավեցին Բրիլը՝ ծովափնյա ամրոցը, որ կոչվեց ազատության անդաստան։
===II===
Մայիսի առաջին օրերին, երբ երկինքը պայծառ էր, և նավը հպարտ առաջանում էր կոհակների վրայով, Ուլենշպիգելը երգեց․
<poem>
Աճյունն է տրոփում իմ սրտի վրա։
Եկան դահիճներն ու հարվածեցին
Դաշույնով, հրով, ուժով ու սրով։
Եվ վարձատրեցին լիրբ լրտեսներին։
Սիրո, հավատի, առաքինությանց
Տեղը դըրեցին ուխտադրժություն։ Ջա՛րդ ու կոտորած մարդասպաններին․
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։
Կեցցե՜ն գյոզերը։ Զարկի՛ր թմբուկը։
Արդեն գրավված է ամուր Բրիլը,
Շելդի բանալին՝ սեգ Ֆլիսինգենը․
Արդար է աստված, Կամպ֊Վերն է առնված։
Ո՞ւր է հրետանին մեր Զելանդիայի։
Ունենք մենք գնդակ, սուր, վառոդ ու արկ,
Եվ երկաթե արկ, և ձուլված թեժ արկ։
Մեզ հետ է աստված, իսկ ո՞վ է մեր դեմ։
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի ու փառքի։
Կեցցե՜ն գյոզերը։ Զարկի՛ր թմբուկը։
Սուրը հանված է, բազուկներդ հզոր։
Չի՛ք տասանորդը՝ կործանման դուռը․
Մա՛հ դահիճներին, կեղեքիչներին։
Ըմբոստ ամբոխի անեծքն արքային։
Սուրը հանված է հանուն մեր կայքի,
Տան, իրավունքի, կին ու մանուկի։
Սուրը հանված է, զարկի՛ր թմբուկը։
Մեր սրտերը սեգ, բազուկներն ամուր։
Չի՛ք տասանորդը, անարգ ներումը։
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի ու փառքի։
</poem>
― Այո, ընկերներ ու բարեկամներ, ― ասաց Ուլենշպիգելը, ― այո, Անտվերպենում, համայնքի տան առջև, հաստատել են նրանք մի փարթամ գահույք՝ ծածկված կարմիր մահուդով․ այդտեղ արքայի պես նստել է դուքսը իր գահի վրա՝ շրջապատված իր սպասավորներով ու գուգազներով։ Ցանկանալով բարյացակամ ժպտալ՝ թթու ծամածռություն է միայն անում։ Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։
Նա ներում է շնորհել․ այժմ լռեցեք․ նրա ոսկեզօծ զրահը փայլում է արևի տակ, գլխավոր զորապետը ձիու վրա կանգնած է ամպհովանու մոտ․ ահա մունետիկը իր թմբկահարների հետ․ նա կարդում է․ ներում է ամենքին, որոնք չեն մեղանչել․ մյուսները դաժանորեն պատժվելու են։
Ականջ դրեք, ընկերնե՛ր․ նա կարդում է հրովարտակը, որը հրամայում է՝ ըմբոստության մեղադրանքի պատժով վճարել տասանորդն ու քսաներորդը։
Եվ Ուլենշպիգելը երգեց․
<poem>
Ո՜վ դուքս, լսո՞ւմ ես բազմության ձայնը,
Ուժգին ժխորը։ Դա ուռչող ծովն է
Ահեղ ծփանքի սպառնալի պահին։
Բավ է դըրամ տաք․ բավ է արյուն տաք,
Սուրը հանված է․ վե՛րջ ավերումին։
Զարկեցեք թմբուկը սուգի։
Եղունգ ես խրում արնածոր վերքին,
Թողնում ես փախչում՝ մորթելուց հետո։
Ուզում ես խառնել մեր ոսկիներին
Ջինջ արյունը մեր՝ որպեսզի խմես։
Մենք հնազանդ էինք մեր թագավորին։
Բայց արքան դրժեց։ Չի՛ք այլևս երդում։
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։
Ո՛վ Ալբայի դուքս, արյունարբու դուքս,
Տե՛ս խանութ, կրպակ փակված են ահա,
Հաց, օղի, նպար վաճառողները
Չեն ուզում ծախել, որ չվճարեն քեզ։
Ո՞վ է ողջունում՝ երբ դու անցնում ես․
Եվ ո՛չ մի էակ։ Զգո՞ւմ ես արդյոք,
Որ ատելության, արհամարհանքի
Մըուշն է միայն քեզ շրջապատել։
Մեր գեղեցիկ Ֆլանդրիան,
Ուրախ երկիրը բրաբանտյան,
Տըխուր են հանց գերեզման։
Ուր որ ազատ այն օրերին
Ջութակներն էին գեղգեղում,
Եվ սրինգներն էին նվագում,
Այժմ լռություն է մահի։
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։
Ուրախ֊զվարթ տղաների,
Սիրահար երգիչների,
Կոնծաբան ջահելների
Դեմքերի տեղ այժմ գունատ
Կերպարանքներն են նրանց,
Ովքեր հըլու, հընազանդ
Սպասում են ժանտ թրին
Արյունարբու Ալբայի։
Զարկեցե՛ք թմբուկը մարտի։
Պանդոկներում է՛լ չես լսում
Չխկչխկոցը բաժակների,
Ոչ էլ խմբով փողոցներում
Երգող դայլայլն աղջիկների։
Եվ Բրաբանտը, և Ֆլանդրիան,
Այդ օրրաներն ուրախության,
Երկիրներն են այժմ արցունքի։
Զարկեցե՛ք թմբուկը սուգի։
Հայրերի՛ երկիր, տանջված սիրուհի,
Գըլուխդ մի՛ ծռիր դահճի ոտքի տակ․
Ժրաջան մեղուներ, հույլ֊հույլ խոյացեք
Իսպանական ժանտ բոռերի վըրա։
Կանայք դիակնացած, կուսանք ողջաթաղ,
Հիսուս Քրիստոսին գոչեցեք Վրե՜ժ։
Գիշերը դաշտերում միշտ դեգերեցեք,
Թշվա՜ռ հոգիներ, աստված կանչեցեք։
Խփելու համար բազուկը լարված է,
Արյունարբու դուքս, սուրը հանված է։
Հիմա աղիքներդ փորիցդ կթափենք
Եվ իբրև մտրակ դեմքիդ կզարնենք։
Զարկի՛ր թմբուկը։ Սուրը հանված է։
Զարկի՛ր թմբուկը։ Կեցցե՜ն գյոզերը։
</poem>
Եվ Ուլենշպիգելի նավի, նմանապես և մյուս նավերի բոլոր նավաստիներն ու գուգազները երգում էին։
Սուրը հանված է։ Կեցցե՜ն գյոզերը։
Եվ նրանց ձայնը թնդում էր որպես ազատության որոտ։
===III===
Հունվար ամիսն էր, այն դաժան ամիսը, որ սառեցնում է հորթին կովի փորում։ Ձյունն ու սառույցը բռնել էին ամեն տեղ։ Փոքրիկ տղաները սոսնձով բռնում էին կարծրացած ձյան վրա որևէ խղճուկ սնունդ փնտրող ճնճղուկներին և որպես որս բերում էին տուն։ Գորշ ու պայծառ երկնքի վրա գծագրվում էին անշարժ կմախքները ծառերի, որոնք ճյուղերը ծածկված էին ձյունե բարձերով․ դրանցով ծածկված էին հյուղակներն ու պատերի կատարները, ուր երևում էին նույնպես ձյունի վրա ճնճղուկներ որսացող կատուների թաթերի հետքերը։ Հեռվում մարգագետինները թաքնվել էին այս սքանչելի բրդյա վերմակի տակ, որ տաք պահում էր հողը ձմեռվա սաստիկ ցրտի դեմ։ Տներից ու հյուղակներից մի սև ծուխ բարձրանում էր երկինք, և ոչ մի աղմուկ չէր լսվում։
Կատլինն ու Նելեն միայնակ էին իրենց կացարանում․ և Կատլինն օրորելով գլուխը ասում էր․
― Հա՛նս, սիրտս մղվում է դեպի քեզ։ Դու պետք է վերադարձնես յոթ հարյուր կառոլուսը Ուլենշպիգելին՝ Սոոտկինի որդուն։ Եթե գործով ես զբաղված, այնուամենայնիվ եկ, որ տեսնեմ քո պայծառ դեմքը։ Վերցրու կրակը, գլուխս այրվում է։ Ավա՜ղ, ո՞ւր են ձյունաշունչ համբյուրները, ո՞ւր է սառցե մարմինդ, Հա՛նս, սիրելիս։
Եվ նա կանգնում էր պատուհանի առաջ։ Հանկարծ արագաքայլ վազելով անցավ մի voetlooper՝ սուրհանդակ, որի գոտուց զանգուլակներ էին կախված։
― Ահա գալիս է բայլը՝ Դամմեի ավագ դատավորը, ― գոռում էր նա։
Եվ վազելով հասավ համայնքի տանը, որպեսզի հավաքի քաղաքապետներին ու ատենակալներին։
Ապա թանձր լռության մեջ Նելեն լսեց շեփորի երկու սուլոց։ Դամմեի բոլոր բնակիչները թափվեցին դուրս՝ կարծելով, որ Նորին արքայական վսեմությունն է և այդ ձևով է իր գալուստն ազդարարում։
Կատլինն ու Նելեն էլ դուրս ելան։ Հեռվում նրանք տեսան խայտաճամուկ հեծելայկներ, որ խումբ֊խումբ առաջանում էին նժույգներով, իսկ նրանց առջևից՝ նույնպես ձիու վրա, կզաքիսի մորթով եզերված սև թավշե թիկնոցով մի անձնավորություն, որի թավշե բաճկոնակը սփռված էր նուրբ ոսկեկարով, իսկ ոտքերին նույնպես կզաքիսի մորթով մուշտակված շիկագույն կոշիկներ էին։ Եվ նրանք ճանաչեցին ավագ դատավորին։
Նրա հետևից ձիավարում էին երիտասարդ սինյորներ, որոնք, չնայած հանգուցյալ նորին կայսերական վսեմության հրամանին, իրենց թավշե զգեստների վրա կրում էին ասեղնագործ զարդեր, ոսկե, արծաթե ու մետաքսե տրեզներ, ժապավեններ, ծոպեր։ Նրանց թիկնոցներն էլ երիզված էին կզաքիսով, ինչպես ավագ դատավորինը։ Նրանք երիվարում էին ուրախ՝ քամուց ցնցելով ջայլամի երկար փետուրները, որ զարդարում էին նրանց կոճակազարդ ոսկետրեզ գլխարկները։
Եվ նրանք կարծես ավագ դատավորի լավ բարեկամներն ու ընկերներն էին, հատկապես անախորժ դեմքով մի սինյոր, որ կանաչ թավշե, ոսկեզարդ հագուստ ուներ, սև թավշե թիկնոց, ինչպես և երկար փետուրներով զարդարված գլխարկ։ Նրա քիթը նման էր անգղի կտուցի, բերանը նուրբ էր, աղվամազը շեկ, դեմքը դժգույն, կեցվածքը հպարտ։
Երբ այդ իշխանների խումբն անցավ Կատլինի դռան առջևից, Կատլինը հանկարծ խոյացավ դժգույն սինյորի ձիու սանձի վրա և հրճվանքից խելահեղ գոչեց․
― Հա՛նս, սիրելի՛ս, ես գիտեի, որ դու կվերադառնաս։ Դու գեղեցիկ ես այդպես ամբողջովին թավշով ու ոսկով պատված, ինչպես արևը ձյան վրա։ Բերե՞լ ես յոթ հարյուր կառոլուսը։ Նորից կլսե՞մ ոսկրակուլի քո ճիչը։
Ավագ դատավորը կանգնեցրեց սեպուհների խումբը, և դժգույն սինյորը ասաց․
― Ի՞նչ է ուզում ինձնից այս մուրացիկը։
Բայց Կատլինը շարունակելով ձիու սանձը բռնել՝ ասում էր․
― Այլևս մի՛ գնա այստեղից․ ես շատ եմ լացել քեզ համար։ Քաղցր գիշերներ, սիրելի՛ս, ձյունանման համբույրներ և սառույցե մարմին։ Երեխան այստե՜ղ է։
Եվ ցույց տվեց Նելեին, որ բարկացած նայում էր այդ մարդուն, որովհետև սա մտրակը բարձրացրել էր Կատլինի վրա։ Բայց Կատլինը լալիս էր ու ասում․
― Ա՜խ, մի՞թե ամենևին չես հիշում։ Խղճա քո աղախնին։ Տար նրան քեզ հետ՝ ուր որ ուզում ես։ Վերցրու կրակը, Հա՛նս, գթա՛։
― Կորի՛ր, ― ասաց սինյորը և ձին այնպես ուժգին առաջ մղեց, որ Կատլինը սանձը բաց թողնելով ընկավ, և ձին կոխելով նրան, վիրավորեց ճակատը։
Այն ժամ դատավորն ասաց դժգույն սինյորին․
― Տյա՛ր, ճանաչո՞ւմ եք այս կնոջը։
― Ամենևին չեմ ճանաչում, ― ասաց նա, ― անկասկած խենթ կլինի։
Բայց Նելեն Կատլինին բարձրացնելով ասաց․
― Եթե այս կինը խենթ է, ապա ես խենթ չեմ, տե՛ր իմ, և թող ես մեռնեմ այստեղ այս ձյունից, որ ահա ուտում եմ (և մատներով ձյուն վերցրեց) եթե այս մարդը չի ճանաչել իմ մորը, եթե նրանից փոխ չի վերցրել նրա ամբողջ դրամը, եթե նա չի սատկեցրել Կլաասի շանը, որպեսզի մեր տան ջրհորի պատի միջից վերցնի խեղճ հանգուցյալին պատկանող յոթ հարյուր կառոլուսը։
― Հա՛նս, անուշիկս, ― լալով ասում էր արնոտ ու ծնկաչոք Կատլինը, ― Հա՛նս, սիրելի՛ս, տո՛ւր հաշտության համբույրը․ տես ինչպես է արյունը հոսում․ հոգին ծակ է բացել և ուզում է դուրս գալ․ ես շուտով կմեռնեմ․ ինձ մի՛ լքիր։ ― Ապա ցածրաձայն շարունակեց։ ― Մի ժամանակ խանդից սպանեցիր ընկերոջդ՝ ամբարտակի հետևը։ Եվ նա մատը պարզեց դեպի Դուդզեելե։ Այդ օրերին դու սիրո՜ւմ էիր ինձ։
Եվ գրկելով սինյորի ծունկը՝ համբուրում էր նրա կոշիկը։
― Ո՞վ է այդ սպանված մարդը, ― հարցրեց ավագ դատավորը։
― Չգիտեմ, տե՛ր իմ, ― ասաց սինյորը։ ― Այս մուրացիկի ասածները մեզ բնավ չեն մտահոգում։ Գնանք։
Ժողովուրդը հավաքվում էր նրանց շուրջը․ աղքատ ու հարուստ քաղքենիներ, արհեստավորներ ու գեղջուկներ Կատլինի կողմը բռնելով գոչեցին․
― Արդարությո՜ւն, տե՛ր դատավոր, արդարություն։
Եվ դատավորն ասաց Նելեին․
― Ո՞վ է այդ սպանված մարդը։ Խոսիր ըստ աստծու պատվերի և ճշմարտության։
Նելեն ցույց տալով դժգույն սինյորին՝ ասաց․
― Այս մարդն ամեն շաբաթ օր գալիս էր keet տեսնելու մորս ու փող վերցնելու նրանից։ Նա սպանել է իր բարեկամին՝ անունը Հիլբերտ, Սերվաս վան դեր Վիխտեի արտում, ոչ թե սիրո պատճառով, ինչպես կարծում է այս անմեղ խելագարը, այլ յոթ հարյուր կառոլուսը միայն իրեն պահելու համար։
Եվ Նելեն պատմեց Կատլինի սիրային կապը, և թե ինչպես Կատլինը լսել էր ամեն ինչ, երբ թաքնվել էր այն ամբարտակի հետևը, որ անցնում է Սերվաս վան դեր Վիտեի արտի միջով։
― Նելեն չար է, ― ասում էր Կատլինը, ― խիստ է խոսում Հանսի՝ իր հոր մասին։
― Երդվում եմ, ― ասաց Նելեն, ― որ սա ոսկրկուլի ճիչ էր արձակում իր ներկայությունն ազդարարելու համար։
― Ստում ես, ― ասաց ազնվականը։
― Օ՜, ո՛չ, ― ասաց Նելեն, ― և տյար դատավորը, և այս բոլոր բարձրաստիճան սինյորները, որ ներկա են այժմ, տեսնում են այդ․ դու գունատ ես ոչ թե ցրտից, այլ վախից։ Ինչո՞ւ համար դեմքդ այլևս չի փայլում․ ուրեմն կորցրել ես քո կախարդական լուծույթը, որով շփում էիր երեսդ, որպեսզի պայծառ երևա, ինչպես կոհակներն ամռանը, որոտման պահին։ Բայց անիծյա՛լ կախարդ, դու վառվելու ես համայնքի տան դարպասների առաջ։ Դու եղար Սոոտկինի մահվան պատճառը, դու նրա որբ որդուն գցեցիր աղքատության մեջ․ դու, որ անկասկած ազնվական ես, մեր տուն էիր գալիս իբրև քաղքենի, և մեկ անգամ միայն փող տվեցիր իմ մորը՝ որպեսզի հետո վերցնես նրա ողջ ունեցվածքը։
― Հա՛նս, ― ասում էր Կատլինը, ― դու ինձ դարձյալ շաբաթահանդես կտանես և նորից դեմքս կշփես բալասանով։ Մի՛ լսիր Նելեին, նա չար է։ Տեսնո՞ւմ ես արյունը․ հոգին ծակ է բացել և ուզում է դուրս գալ․ ես շուտով կմեռնեմ ու կգնամ լիմբոս, ուր կրակ չկա։
― Լռի՛ր, խելագար կախարդ, ես քեզ ամենևին չեմ ճանաչում, ― ասաց սինյորը, ― և չգիտեմ, թե ինչ ես ուզում ասել։
― Բայց և այնպես դու էիր, որ եկար մի ընկերոջ հետ և ուզեցիր ինձ կնության տալ նրան, ― նորից խոսեց Նելեն, ― դու լավ գիտես, որ ես չուզեցի այդ։ Ի՞նչ արեց քո բարեկամ Հիլբերտը, ի՞նչ արեց նա հետո, երբ եղունգներս կոխեցի նրա աչքերը։
― Նելեն չար է, ― ասում էր Կատլինը, ― մի՛ հավատա նրան, Հա՛նս, անուշի՛կս․ նա բարկացած է Հիլբերտի դեմ, որ ուզում էր բռնի տիրանալ նրան․ բայց Հիլբերտը հիմա այլևս չի կարող այդ անել․ ճանճերը կերել են նրան։ Եվ Հիլբերտը տգեղ էր, Հա՛նս, ջանի՛կս, միայն դու ես գեղեցիկ, Նելեն չար է։
Դրա վրա դատավորն ասաց․
― Կանա՛յք, գնացեք խաղաղությամբ։
Բայց Կատլինը չէր ուզում հեռանալ այն տեղից, ուր իր բարեկամն էր։ Եվ հարկ եղավ ուժով նրան տանել իր կացարանը։
Եվ ամբողջ հավաքված ժողովուրդը գոչում էր․
― Արդարությո՜ւն, տե՛ր դատավոր, արդարությո՜ւն։
Աղմուկի վրա համայնքի պահակազորքը եկել էր այդտեղ․ դատավորը կարգադրեց, որ մնան և դառնալով սինյորներին ու սեպուհներին՝ ասաց․
― Տյարք և պարոնայք, չնայած այն բոլոր մենաշնորհներին, որ պաշտպանում են ազնվականության պանծալի դասը Ֆլանդրիայում, ես պարտավոր եմ մեղադրանքների, հատկապես կախարդության մեղադրանքի հիման վրա, որ արվեց տյար Յոս Դամանի դեմ, ձերբակալել նրան, մինչև որ նա դատվի ըստ կայսրության օրենքների ու հրամանների։ Հանձնեցեք ինձ ձեր սուրը, տյա՛ր Յոս։
― Տե՛ր բայլ, ― ասաց Յոս Դամանը մեծամտությամբ և ազնվական հպարտությամբ, ― ինձ ձերբակալելով՝ դուք մեղանչում եք Ֆլանդրիայի օրենքի դեմ, որովհետև ինքներդ դատավոր չեք։ Արդ, դուք գիտեք, որ առանց դատավորի կարգադրության կարելի է ձերբակալել միայն դրամանենգներին, ճանապարհների և հանրային ուղիների վրա կողոպուտ անողներին, հրձիգներին, կին բռնաբարողներին, իրենց զորապետին լքող ժանդարմներին, թույն գործածելով ջրերը թունավորող վհուկներին, կրոնի սպասավորությունից փախած վանականներին ու միանձնուհիներին, նաև՝ տարագրյալներին։ Ուստի և, տյա՛րք և պարոնա՛յք, պաշտպանեցեք ինձ։
Մի քանիսն ուզեցին հնազանդվել, բայց բայլն ասաց․
― Տյա՛րք և պարոնա՛յք, լինելով այստեղ ներկայացուցիչը մեր արքայի, լինելով կոմս ու իշխան, որին վերապահված է դժվարին խնդիրները լուծելու իրավունքը, ես ձեզ կարգադրում ու հրամայում եմ, ըմբոստ հայտարարվելու մեղադրանքով, ձեր սուրը պատյան դնել։
Ազնվականները հնազանդվեցին․ բայց որովհետև տյար Յոս Դամանը դեռ վարանում էր՝ ժողովուրդն աղաղակեց․
― Արդարությո՜ւն, տե՛ր դատավոր, արդարությո՜ւն, թո՛ղ հանձնի իր սուրը։
Այնժամ Յոսը հակառակ իր ցանկության հանձնեց սուրը և ձիուց իջնելով, երկու պահակազորի ուղեկցությամբ տարվեց համայնքի բանտը։
Այնուամենայնիվ նա զնդան չնետվեց, այլ ճաղացանց պատուհաններով մի սենյակ, և վճարելով՝ ստացավ վառարանում կրակ, լավ անկողին, լավ սնունդ, որի կեսը բանտապահն էր վերցնում։
===IV===
Հաջորդ օրը դատավորը, երկու քրեական քարտուղարները, երկու ատենակալ և վիրաբույժ սափրիչը գնացին Դուդզեելեի կողմը՝ տեսնելու, թե Սերվաս վան դեր Վիխտեի արտում չե՞ն գտնի ադյոք մարդու դիակ՝ արտը կտրող ամբարտակի երկայնքին։
Նելեն ասել էր Կատլինին․ «Հանսը՝ քո սիրականը ուզում է Հիլբերտի կտրված ձեռքը․ այս երեկո նա ոսկրկուլի ձայն կհանի․ կգա մեր հյուղակը և կբերի յոթ հարյուր կառոլուսը։
Կատլինը պատասխանել էր․ «Կգնամ, կկտրեմ»։ Եվ, իսկապես, մի դանակ վերցնելով գնաց՝ Նելեի ու արդարադատության պաշտոնյաների ուղեկցությամբ։
Նա քայլում էր առույգ ու հպարտ՝ Նելեի հետ, որի գողտրիկ դեմքը խիստ կարմրել էր ցուրտ օդից։
Արդարադատության ծեր, հազացող պաշտոնյաները վախվխելով հետևում էին նրան։ Ամենքն էլ նման էին սև ստվերների՝ սպիտակ հարթավայրի վրա։ Նելեն բահ էր վերցրել։
Երբ նրանք հասան Սերվաս վան դեր Վիխտեի արտը և ելան ամբարտակը՝ Կատլինը հասնելով կեսին, ասաց՝ ցույց տալով աջ կողմը փռված մարգագետինը․
― Հա՛նս, դու չգիտեիր, որ ես թաքնված էի այստեղ ու դողում էի սրերի շաչյունը լսելով։ Եվ Հիլբերտը գոչեց․ «Այս երկաթը սառն է»։ Հիլբերտը տգեղ էր, Հանսը գեղեցիկ է։ Դու կստանաս նրա ձեռքը, ինձ մենակ թող։
Ապա նա իջավ դեպի ձախ, չոքեց ձյան վրա և երեք անգամ աղաղակեց օդում՝ ոգեկոչելու համար։
Այնժամ Նելեն տվեց նրան բահը, որը Կատլինը երեք անգամ խաչակնքեց, ապա սառույցի վրա գծեց դագաղի պատկեր և երեք շրջած խաչ՝ մեկը դեպի արևելք, մյուսը՝ դեպի արևմուտք և երրորդը՝ դեպի հյուսիս, և ասաց․
― Երեքը Հրատն է Երևակի մոտ, և երեքը՝ ենթակա Փայլածուին, շողշողուն աստղին։ ― Ապա մի խոշոր շրջանակ գծեց դագաղի շուրջը և ասաց․ ― Չքացի՛ր, չար սատանա, որ պահպանում ես մարմինը։ ― Ապա ծունկ չոքեց ու աղոթեց․ ― Դև՛ բարեկամ, Հիլբե՛րտ, Հանսը՝ իմ տերն ու իշխանը, ինձ հրամայում է գալ այստեղ կտրելու քո ձեռքը և տանելու նրան․ ես պարտավոր եմ հնազանդվել նրան․ մի՛ ժայթքեցնի իմ դեմ երկրի հուրը, որ խռովում եմ քո ազնվական շիրիմը․ և ներիր ինձ աստծու ու սուրբերի կողմից։
Ապա, հետևելով դագաղի շրջագծին, ջարդեց սառույցը, հասավ խոնավ սեզերին, ապա ավազին, և տյար դատավորը, պաշտոնյաները, Նելեն ու Կատլինը տեսան մի երիտասարդ տղամարդու մարմին՝ ավազի պատճառով կրի պես ճերմակ։ Նրա հագին գորշ մահուդե բաճկոնակ, նույնպիսի թիկնոց․ սուրը դրված էր կողքին։ Գոտուց կախված էր մի օղակաքսակ և մի լայն դաշույն էր խրված սրտի տակ։ Բաճկոնակի մահուդի վրա արյուն կար և արյունը հոսել էր կռնակը։ Եվ մարդը երիտասարդ էր։
Կատլինը կտրեց նրա ձեռքը և դրեց իր կախ գրպանը։ Դատավորը չարգելեց այդ, ապա պահանջեց, որ դիակի վրայից հանի բոլոր հագուստներն ու իրերը։ Կատլինն ուզեց իմանալ, թե Հա՞նսն էր այդպես հրամայել իրեն, և դատավորը պատասխանեց, թե ինքը գործում է միայն նրա հրամաններով։ Դրանից հետո Կատլինն արեց այն ամենը, ինչ դատավորն ուզեց։
Երբ դիակը մերկացվեց, տեսան որ փայտի պես չոր է և փտած չի։ Եվ նորից ավազով ծածկել տալով՝ դատավորը և համայնքի պաշտոնյաները գնացին, իսկ պահակազորքերը տանում էին հագուստները։
Համայնքի բանտի առջևից անցնելիս դատավորը Կատլինին ասաց, որ Հանսը սպասում է նրան այդտեղ։ Կատլինն ուրախ֊ուրախ մտավ բանտ։
Նելեն ուզում էր արգելել, բայց Կատլինը շարունակ կրկնում էր․
― Ուզում եմ տեսնել Հանսին՝ իմ իշխանին։
Եվ Նելեն լալիս էր դռան մոտ՝ իմանալով, որ Կատլինը ձերբակալվում է որպես կախարդ՝ ձյան վրա արած նշանների և կախարդախոսությունների համար։
Եվ Դամմեում ասում էին, որ նրա համար ոչ մի ներում չի լինի։
Եվ Կատլինը տարվեց բանտի արևմտյան զնդանը։
===V===
Մյուս օրը քամի փչեց Բրաբանտից, ձյունը հալվեց, և մարգագետինները հեղեղվեցին։
Եվ borgstorm կոչվող զանգը դատավորներին նիստի հրավիրեց Vierschare՝ ծածկի տակ, որովհետև դալարիքով ծածկված նստարանները խոնավ էին։
Ժողովուրդը շրջապատել էր դատարանը։
Յոս Դամանն այդտեղ բերվեց առանց որևէ կապանքի, իր ազնվական պճնազարդությամբ․ Կատլինն էլ այստեղ բերվեց՝ ձեռքերը առջևից կապված և գորշ քաթանե շրջազգեստով, որ կալանավորական տարազն է։
Յոս Դամանը հարցաքննվելով՝ խոստովանեց, որ սպանել է իր բարեկամ Հիլբերտին սրով՝ դեմառդեմ մենամարտում։ Երբ նրան ասացին, թե նա խփված է դաշույնով, Յոս Դամանը պատասխանեց․
Ես նրան զարկի գետնի վրա, որովհետև արագ չէր մեռնում։ Ես կամավ խոստովանում եմ այդ սպանությունը, քանի որ Ֆլանդրիայի օրենքների պաշտպանության տակ եմ, որոնք արգելում են տասնամյա վաղեմությունից հետո հետապնդել մարդասպանին։
Դատավորը հարց տվեց․
― Կախարդ չե՞ս դու։
― Ոչ։
― Ապացուցիր։
― Կապացուցեմ ժամանակին ու տեղին, ― ասաց Յոս Դամանը, ― իսկ հիմա ինձ հաճո չէ այդ անել։
Այնժամ դատավորը հարցաքննեց Կատլինին, որը չէր լսում և նայում էր Հանսին։
― Դու իմ կանաչ իշխանն ես, արևի պես գեղեցիկ։ Վերցրու կրակը, անուշի՛կս։
Այնժամ Նելեն խոսելով Կատլինի փոխարեն՝ ասաց․
― Նա չի կարող ոչինչ խոստովանել, բացի այն ամենից, ինչ դուք արդեն գիտեք, տյա՛րք և պարոնա՛յք․ նա կախարդ չէ, այլ միայն խելագար։
Այնժամ խոսեց դատավորը և ասաց․
― Կախարդ է նա, ով գիտակցված դիվական միջոցներով ջանում է հասնել որևէ բանի։ Արդ, այս երկուսը՝ տղամարդն ու կինը՝ կախարդ են ըստ դիտավորության ու արարքի․ տղամարդը շաբաթահանդեսի օծանակ տալու և իր դեմքը Լյուցիֆերի պես պայծառացնելու համար, որպեսզի ստանա դրամ և շնական բավարարություն, կինը՝ նրան ենթարկվելու, դևի տեղ ընդունելու և նրա ցանկություններին անձնատուր լինելու համար․ մեկը չարագործ է, մյուսը՝ բացահայտ մեղսակից։ Ուրեմն ոչ մի գթասրտություն չպետք է ունենալ․ և ես պետք է ասեմ դա, քանի որ, տեսնում եմ, ատենակալներն ու ժողովուրդը խիստ բայրացակամ են կնոջ նկատմամբ։ Ճիշտ է, որ նա ոչ գողություն է արել, ոչ սպանություն, ոչ էլ չար բախտ գցել անասունների ու մարդկանց վրա, և ոչ էլ արտակարգ դեղերով բուժել որևէ հիվանդի, այլ միայն պարզ ու հանրածանոթ դեղերով, որպես ազնիվ ու քրիստոնյա դարմանող․ բայց նա ուզեցել է իր աղջիկը հանձնել դևին, և եթե այդ աղջիկը, չնայած իր մանկահասակ տարիքին, այդպիսի քաջարի ու անվեհեր կորովով չդիմադրեր ու զիջեր Հիլբերտին՝ կդառնար սրա պես մի կախարդ։ Ուստի հարցնում եմ դատարանի պարոն անդամներին, թե համամիտ չե՞ն երկուսին էլ տանջանքի ենթարկելու։
Ատենակալները չպատասխանեցին՝ ցույց տալով այդպես, որ Կատլինի նկատմամբ այդ ցանկությունը չունեն։
Այնժամ դատավորն իր խոսքը շարունակելով՝ ասաց․
― Ես էլ ձեզ պես հուզված եմ նրա նկատմամբ կարեկցություն ու գթասրտություն տածելով, բայց այս խելագար կախարդը այդպես հնազանդվելով սատանային՝ կարո՞ղ էր, եթե իր ցոփ մեղադրակիցը հրամայեր, հատոցով կտրել իր աղջկա գլուխը, ինչպես Կատալինե Դարյուն Ֆրանսիայի երկրում կտրեց իր երկու աղջիկների գլուխը՝ սատանայի դրդմամբ։ Չէ՞ր կարող նա, եթե իր սև ամուսինը հրամայեր, սատկեցնել կենդանիներին, կաթը կտրել խնոցու մեջ՝ շաքար գցելով այնտեղ․ անձամբ ներկա լինել ամեն մի սատանամեծար հանդեսի, կախարդների պարերին, խայտառակություններին ու զուգավորություններին։ Չէ՞ր կարող նա մարդու միս ուտել, երեխաներ սպանել՝ նրանցից կարկանդակ պատրաստելու ու ծախելու համար, ինչպես մի հրուշակագործ արեց Փարիզում․ կտրել կախվածների զիստերը և տանել՝ ատամները մեջը խրելու համար և այդպիսով լինել անարգ գող ու սրբախիղծ։ Եվ ես խնդրում եմ դատարանին, որ երկուսն էլ չարչարանքի ենթարկվեն, որպեսզի իմացվի, թե Կատլինն ու Յոս Դամանը այլ հանցագործություն չե՞ն կատարել, բացի արդեն իմացված ու հետաքննվածներից։ Յոս Դամանը հրաժարվում է խոստովանել ավելի, քան այդ սպանությունը, և Կատլինը ամեն բան չի ասել, ուստի կայսրության օրենքները մեզնից պահանջում են վարվել այնպես, ինչպես ես նշեցի։
Եվ ատենակալները որոշեցին տանջանքի վճիռն իրագործել ուրբաթ օրը, այսինքն վաղը չէ մյուսը։
Եվ Նելեն գոչում էր․ «Գթացե՜ք, տյարք իմ»․ նրա հետ գոռում էր և ժողովուրդը։ Բայց ապարդյուն։
Եվ Կատլինը նայելով Յոս Դամանին՝ ասում էր․
― Հիլբերտի ձեռքն արդեն մոտս է, ե՛կ այս գիշեր վերցրու, ջանի՛կս։
Եվ նրանք նորից բանտ տարվեցին։
Դատարանի կարգադրությամբ բանտապահին հրամայվեց ամեն մեկի վրա երկուական պահակ նշանակել, որոնք պետք է ծեծեին նրանց՝ հենց որ նրանք ուզենային քնել։ Բայց Կատլինի երկու պահակները թողին, որ նա գիշերը քնի, իսկ Յոս Դամանի պահակները սաստիկ ծեծում էին նրան՝ հենց որ նա փակում էր աչքերը կամ թե թեքում գլուխը։
Երկուսին էլ չորեքշաբթի օրը քաղցած պահեցին, ինչպես նաև գիշերը և հինգշաբթին մինչև երեկո, երբ նրանց ուտելիք ու խմելիք տվին՝ աղած ու բորակած միս, նմանապես աղի ու բորակած ջուր։ Դա նրանց չարչարման սկիզբն էր։ Եվ առավոտյան, երբ երկուսն էլ գոռում էին ծարավից, տարան նրանց գեհենի սենյակը։
Այդտեղ նրանց տեղավորեցին իրար դեմ և ամեն մեկին կապեցին հանգուցավոր պարաններով ծածկված նստարանի վրա, որից նրանք խիստ տանջվում էին։
Եվ նրանք ստիպված եղան խմել մի֊մի բաժակ աղի ու բորակած ջուր։
Յոս Դամեն սկսեց քնել նստարանի վրա, բայց պահակներն իսկույն ծեծեցին։
Եվ Կատլինն ասում էր․
― Մի՛ ծեծեք, պարոնա՛յք, նրա խեղճ մարմինը կջարդվի։ Նա միայն մի ոճիր է կատարել, սիրուց մղված սպանել է Հիլբերտին։ Ծարավ եմ, դու էլ, Հա՛նս, անուշի՛կս։ Նախ և առաջ նրան ջուր տվեք։ Ջո՜ւր, ջո՜ւր, մարմինս այրվում է։ Խղճացե՜ք նրան․ հիմա ես կմեռնեմ նրա համար։ Ջո՜ւր։
Յոսը նրան ասաց․
― Այլանդա՛կ կախարդ, մեռի՛ր ու տրաքիր շան քածի պես։ Գցեցե՛ք դրան կրակը, պարոնա՛յք դատավորներ։ Ծարա՜վ եմ։
Գրագիրները գրում էին նրա բոլոր խոսքերը։
Այնժամ դատավորն ասաց․
― Ոչինչ չունե՞ս խոստովանելու։
― Այլևս ասելիք չունեմ, ― պատասխանեց Դամանը, ― դուք ամեն ինչ գիտեք։
― Քանի որ նա համառում է իր բացասումների մեջ, ― ասաց դատավորը, ― մինչև նոր ու կատարյալ խոստովանությունը մնալու է այս նստարանի ու պարանների վրա․ նա թողնվելու է ծարավ և արգելվելու է նրան քնել։
― Կմնամ, ― ասաց Յոս Դամանը, ― և կհրճվեմ դիտելով այս վհուկի չարչարվելն այդ նստարանի վրա։ Ինչպե՞ս է հարսանեկան անկողինդ, սիրեցյա՛լդ իմ։
Եվ Կատլինը հեծեծալով պատասխանեց․
― Սառն բազուկներ ու ջերմ սիրտ, Հա՛նս, սիրելի՛ս։ Ծարավ եմ, գլուխս այրվում է։
― Իսկ դու, կի՛ն, այլևս ասելիք չունե՞ս, ― հարցրեց դատավորը։
― Լսում եմ մահվան կառքի դղրդոցը և ոսկորների չոր չխկչխկոցը։ Ծարա՜վ եմ։ Այդ կառքն ինձ տանում է դեպի մի մեծ գետ, ուր ջուր կա, սառն ու ջինջ ջուր․ իսկ այս ջուրը կրակ է։ Հա՜նս, բարեկա՛մս, ազատիր ինձ այս պարաններից։ Այո, ես քավարանում եմ և վերևում տեսնում եմ տերն մեր Հիսուսին՝ իր արքայության մեջ և սուրբ կույսին այնքա՜ն ողորմած։ Ո՜վ սուրբ մայր, մի կաթիլ ջուր տուր ինձ․ մենակ֊մենակ մի՛ ուտեք հիանալի պտուղները։
― Այս կինը անհույս խելագար է, ― ասաց ատենակալներից մեկը։ ― Նրան պետք է ազատել չարչարանքի աթոռից։
― Ինձնից ավելի խելագար չէ նա, ― ասաց Յոս Դամանը, ― դերասանություն է անում։ ― Ապա սպառնալի ձայնով ավելացրեց, ― ես քեզ կտեսնեմ կրակի վրա, որ հիմա այսքան լավ ես կատարում խենթի դերը։
― Եվ կրճտացնելով ատամները՝ նա ծիծաղեց իր ահավոր ստի վրա։
― Ծարավ եմ, ― ասաց Կատլինը, ― խղճացե՜ք, ծարա՜վ եմ։ ― Հա՛նս․ սիրելի՛ս, ջուր տուր ինձ։ Որքա՜ն սպիտակ է քո դեմքը։ Թողեք մոտենամ նրան, պարոնա՛յք դատավորներ։ ― Եվ բերանը լայն բանալով գոչեց։ ― Այո, այո, հիմա կրակը կրծքիս մեջ են դնում, իսկ սատանաներն ինձ կապում են այս սարսափելի անկողնին։ Հա՛նս, վերցրու սուրդ ու սպանի՛ր նրանց, չէ՞ որ դու այնքան զորեղ ես։ Ջո՜ւր, ջո՜ւր, ջո՜ւր տվեք։
― Տրաքվի՛ր վհո՛ւկ, ― ասաց Յոս Դամանը, ― մի խոշոր տտիպ տանձ պետք է խցկել դրա բերանը, որպեսզի նա՝ այդ գեղջկուհին չկարողանա այսպես ծառանալ ինձ պես ազնվական մարդու դեմ։
Այս խոսքի վրա մի ատենակալ, որ թշնամի էր ազնվականներին, պատասխանեց․
― Տյա՛րք դատավոր, կայսրության օրենքներին ու սովորություններին հակառակ է տտիպ տանձ դնել հարցաքննվողների բերանը, որովհետև նրանք այստեղ են բերվում ճշմարտությունն ասելու համար՝ որպեսզի մենք՝ կարողանանք նրանց խոսքերի հիման վրա դատել։ Դա թույլ է տրվում միայն այն ժամանակ, երբ մեղադրյալը դատապարտվելուց հետո, կառափնարանի վրա կարող է դիմել ժողովրդին, կարեկից դարձնել նրան և ժողովրդական հուզումներ հրահրել։
― Ծարավ եմ, ― ասաց Կատլինը, ― ջուր տուր ինձ Հա՛նս, սիրունի՛կս։
― Ա՜, տանջվո՞ւմ ես, անիծյալ կախարդ, իմ այս քաշած չարչարանքների միակ պատճառ, ― ասաց նա։ ― Բայց գեհենի այս սենյակում դու դեռ կրելու ես մոմերի, վեր ու վար նետվելու, ոտքի ու ձեռքի եղունգների միջև փայտի կտորներ դնելու չարչարանքը։ Քեզ մերկ կհեծեցնեն դագաղի վրա, որի վերնամասը շեղփի պես բարակ է լինելու․ այնժամ դու կխոստովանես, որ խելագար չես, այլ մի խայտառակ վհուկ, որին սատանան հրամայել է չարիք հասցնել ազնվական մարդկանց։ Ջո՜ւր։
― Հա՜նս, սիրեցյա՛լդ իմ, ― ասաց Կատլինը, ― մի՛ բարկանար քո աղախնի վրա։ Հազար տանջանք եմ կրում քեզ համար, իշխա՛ն իմ։ Խղճացե՜ք նրան, պարոնա՛յք դատավորներ․ մի լիքը փարչ տվեք նրան և միայն մի կաթիլ թողեք ինձ։ Հա՛նս, ոսկրկուլի ժամը չէ՞ դեռ։
Այնժամ դատավորն ասաց Յոս Դամանին․
― Ի՞նչն էր մենամարտի պատճառը, երբ դու սպանեցիր Հիլբերտին։
― Հեյստցի մի աղջկա համար էր, որին երկուսս էլ ուզում էինք տիրանալ, ― ասաց Յոսը։
― Հեյստցի մի աղջի՞կ, ― աղաղակեց Կատլինը՝ ջանալով ամեն կերպ վեր կենալ նստարանից, ― ուրեմն դու ինձ խաբում էիր մի ուրիշի համա՞ր, դավաճա՛ն դև։ Գիտեի՞ր, արդյոք, որ ես քեզ լսում էի ամբարտակի հետևը, երբ դու ասում էիր, թե ուզում ես ունենալ Կլաասին պատկանած ամբողջ դրամը։ Դա անշուշտ նրա համար, որ գնայիր ծախսելու այդ աղջկա հետ կերուխում անելով։ Ավա՜ղ։ Եվ ես պատրաստ էի արյունս տալ նրան, եթե նա կարողանար ոսկի դարձնել դա։ Եվ այդ ամենը մի ուրիշի՜ համար։ Անիծյալ լինես։
Բայց հանկարծ լալով և փորձելով հետ շրջվել չարչարանքի նստարանի վրա՝ ասաց․
― Ոչ, Հա՛նս, ասա, որ նորից կսիրես քո խեղճ աղախնին, և ես մատներովս կփորեմ գետինը ու գանձ կգտնեմ․ այո, կա մի գանձ․ ես կգնամ կաղնու ճիպոտով, որ թեքվում է դեպի այն կողմը, ուր մետաղներ կան․ և կգտնեմ գանձը ու կբերեմ քեզ․ համբուրիր ինձ, անուշի՛կս, և դու կհարստանաս․ և մենք ամեն օր կուտենք միս, կխմենք գարեջուր․ այո, այո, ովքեր այստեղ են՝ նույնպես գարեջուր են խմում, սառն, փրփրուն գարեջուր։ Օ՜, պարոնա՛յք, միայն մի կաթիլ տվեք ինձ, կրակի մեջ եմ։ Հա՛նս, ես գիտեմ, թե որտեղ կաղնու թփեր կան․ բայց պետք է սպասել մինչև գարուն։
― Ձայնդ կտրի՛ր, վհուկ, ― ասաց Յոս Դամանը, ― ես քեզ բնավ չեմ ճանաչում։ Դու Հիլբերտին ընդունել ես իմ տեղ․ նա էր քեզ այցելության գալիս։ Եվ քո չարանենգ մտքում դու նրան անվանում էիր Հանս։ Իմացիր, որ ես ամենևին էլ Հանս չեմ կոչվում, այլ Յոս։ Հիլբերտն ու ես նույն հասակն ունեինք։ Ես քեզ բնավ չեմ ճանաչում։ Անպատճառ Հիլբերտը գողացած կլինի յոթ հարյուր կառոլուսը։ Ջո՜ւր։ Հայրս հարյուր ֆլորին կվճարի մի պստիկ փարչ ջրի համար, իսկ այս կնոջը չեմ ճանաչում։
― Տյա՛րք ու պարոնա՛յք, ― գոչեց Կատլինը, ― սա ասում է, թե ինձ չի ճանաչում, բայց ես նրան լավ եմ ճանաչում, ես գիտեմ, որ նրա կռնակի վրա մի գորշ, մազոտ, բակլայի մեծությամբ խալ կա։ Ի՞նչ, դու սիրում էիր հեյտցի մի աղջկա՞։ Լավ սիրահարը շիկնո՞ւմ է իր սիրուհուց։ Հա՛նս, մի՞թե ես դեռ գեղեցիկ չեմ։
― Գեղեցի՞կ, ― ասաց Յոսը, ― դեմքդ նման է զկեռի, իսկ մարմինդ՝ չոր խռիվի խուրձի։ Մի տեսեք ինչպե՜ս է այս գջլոտն ուզում սիրվել ազնվական մարդկանցից։ Ջո՜ւր։
― Այդպես չէիր խոսում երբեք, Հա՛նս, քաղցրիկ իշխա՛նս, ― ասաց Կատլինը, ― երբ ես տասնվեց տարով ավելի երիտասարդ էի, քան հիմա։ ― Ապա գլուխն ու կուրծքը ծեծելով ասաց․ ― Այստեղ եղած կրակն է, որ չորացնում է սիրտս ու դեմքս․ դրա համար մի՛ կշտամբիր ինձ։ Հիշո՞ւմ ես՝ աղի բան էինք ուտում, որ լավ խմենք, ինչպես ասում էիր դու․ հիմա աղը մեր ներսն է, սիրելիս, իսկ տյար դատավորը Ռոմանիայի գինի է խմում։ Մենք գինի չենք ուզում, մեզ ջուր տվեք։ Խոտերի միջով առվակ է վազում և դառնում է հսջուրն է այս։ ― Եվ Կատլինը լաց եղավ ու ասաց․ ― Ոչ ոքի վատ բան չեմ արել, մինչդեռ ամենքն էլ ինձ գցում են կրակը։ Ջո՜ւր․ անտեր շներին էլ ջուր են տալիս․ իսկ ես քրիստոնյա եմ, ջուր տվեք ինձ։ Ոչ ոքի վատ բան չեմ արել։ Ջո՜ւր։
Այնժամ մի ատենակալ ասաց․
― Այս վհուկը խելագար է միայն այն ժամանակ, երբ խոսում է իր գլուխն այրող կրակի մասին, բայց մյուս բաների նկատմամբ խելագար չէ, քանի որ իր պայծառամտությամբ մեզ օգնեց հայտնաբերելու մեռածի դիակը։ Եթե մազոտ խալը գտնվի Յոս Դամանի մարմնի վրա, այդ նշանը բավական է հաստատելու նրա նույնությունը դև Հանսի հետ, որի համար Կատլինը ցնորվել է։ Դահի՛ճ, ցույց տուր մեզ խալը։
― Օ՜, ― գոչեց Կատլինը, ― որքա՜ն ճերմակ է քո մորթը, ասես աղջկա ուսեր լինեն։ Գեղեցիկ ես դու, Հա՛նս, սիրելի՛դ իմ։ Ջո՜ւր։
Այնժամ դահիճը մի երկար ասեղ մտցրեց խալի մեջ, բայց արյուն չեկավ։
Եվ ատենակալներն իրար ասացին․
― Սա դև է․ նա սպանած կլինի Յոս Դամանին ու ընդունած նրա կերպարանքը՝ ավելի վստահ կերպով խեղճ մարդկանց խաբելու համար։
Եվ դատավորն ու ատենակալները համակվեցին ահով։
― Դև է նա և չարադյութանք է արել։
Իսկ Յոս Դամանն ասաց․
― Դուք գիտեք, որ ոչ մի չարադյութանք չկա, որ դա այն մսեղ աճուկներից է, որ կարելի է խոցել՝ առանց արյուն բերելու։ Եթե Հիլբերտը փող է վերցրել այս կախարդից, որպիսին է սա, քանի որ խոստովանում է, թե կենակցել է սատանայի հետ, ապա նա կարողացել է ստանալ այս խայտառակ կնոջ սեփական ցանկությամբ միայն, և այդպես ազնվական մարդը վարձատրություն է ստացել իր գգվանքների համար, ինչպես անառակ աղջիկներն են անում ամեն օր։ Միթե այս աշխարհում չկա՞ն խենթ տղաներ, որ, աղջիկների պես, կանանց վճարել են տալիս իրենց ուժի և գեղեցկության համար։
― Տեսնո՞ւմ եք դրա դիվային ինքնավստահությունը, ― ասացին իրար ատենակալները։ ― Նրա մազոտ խալից արյուն չեկավ․ լինելով մարդասպան, դև ու դյութող՝ ուզում է ներկայանալ որպես սոսկական մենամարտող, իր մյուս հանցագործությունները նետելով դև բարեկամի վրա, որին մարմնով սպանել է, բայց ոչ հոգով․․․ Եվ նկատի առեք նրա դեմքի դժգույնությունը։ Այդպիսի տեսք ունեն բոլոր սատանաները՝ դժոխքում կարմիր, երկրի վրա՝ գունատ, որովհետև չունեն կյանքի հուրը, որ դեմքին կարմրություն է տալիս, և ներսից մոխրե են։ Պետք է սրան նետել կրակ, որպեսզի կարմրի և վառվի։
Այնժամ Կատլինն ասաց․
― Այո, նա դև է, բայց բարի, մեղմ դև։ Եվ սուրբ Հակոբը՝ նրա հովանավորը, թույլ է տվել նրան դժոխքից դուրս գալ։ Նա ամեն օր Հիսուսին աղոթում է սրա համար։ Նա միայն յոթ հազար տարի է մնալու քավարանում․ սուրբ կույսն այսպես է ուզում, բայց պարոն սատանան հակառակում է։ Այնուամենայնիվ սուրբ կույսն անում է այն, ինչ ուզում է։ Դեմ կգնա՞ք կույսին։ Եթե դուք լավ զննեք սրան, կտեսնեք, որ իր դիվային վիճակից ոչինչ չի պահել, եթե ոչ մարմնի սառնությունը, ինչպես նաև դեմքի փայլունությունը, ինչպես ծովի ալիքներն են լինում ամռանը՝ որոտումից առաջ։
Եվ Յոս Դամանն ասաց․
― Լռի՛ր, վհո՛ւկ, դու ինձ այրում ես։ ― Ապա դիմելով դատավորին ու ատենակալներին՝ ասաց․ ― Նայեցեք և տեսեք, ես ամենևին էլ դև չեմ, կազմված եմ մսից ու ոսկորից, արյունից ու ջրից։ Ուտում եմ և խմում, մարսում և դուրս հանում՝ ինչպես դուք․ իմ մորթը նման է ձերին, նմանապես և իմ ոտքերը։ Դահիճ, հանիր իմ կոշիկները, որովհետև չեմ կարող կապված ոտքերով շարժվել։
Դահիճը հանեց՝ ոչ առանց վախի։
― Նայեցեք, ― ասաց Յոսը՝ ցույց տալով սպիտակ ոտքերը, ― մի՞թե սրանք երկկճղակ ոտքեր են, ինչպես սատանայինն է։ Ինչ վերաբերում է իմ դժգունությանը՝ միթե ձեր մեջ չկա՞ մեկը, որ ինձ պես գունատ լինի։ Երեքից ավելին եմ ձեր մեջ այդպես գունատ տեսնում։ Բայց մեղանչողը ես չեմ, այլ այս այլանդակ վհուկը և նրա աղջիկը՝ չարահոգի մեղադրողը։ Որտեղի՞ց է այն փողը, որ նա փոխ է տվել Հիլբերտին, ո՞րտեղից են այն ֆլորինները, որ տվել է նրան։ Արդյոք սատանան չէ՞, որ տալիս է նրան՝ ազվածին ու անմեղ մարդկանց ամբաստանելու և մեռցնելու համար։ Հենց այդ երկուսին պետք է հարցնել, թե ո՞վ սպանեց շանը բակում, ո՞վ փորեց ծակը ու փախավ՝ այն դատարկ թողնելով, կողոպտած գանձն անկասկած մի այլ տեղ թաքցնելու համար։ Այրի Սոոտկինը ամենևին չէր վստահում ինձ, քանի որ ինձ չէր ճանաչում, այլ նրանց էր վստահում և ամեն օր տեսնում էր։ Նրանք երկուսն են գողացել կայսեր պատկանելիքը։
Գրագիրը գրեց, և դատավորն ասաց Կատլինին․
― Կի՛ն, ի՞նչ ունես ասելու քո պաշտպանության համար։
Կատլինը նայելով Յոս Դամանին՝ սիրագորով շեշտով ասաց․
― Ոսկրկուլի ժամն է արդեն։ Ես վերցրել եմ Հիլբերտի ձեռքը, Հա՛նս, սիրելի՛ս։ Սրանք ասում են, որ դու կվերադարձնես յոթ հարյուր կառոլուսը։ Վերցրե՛ք կրակը, վերցրե՛ք կրակը, գլուխս այրվում է։ Աստված և հրեշտակները խնձոր են ուտում երկնքում։
― Եվ ուշքը կորցրեց։
― Արձակեցեք դրան տանջանքի նստարանից, ― ասաց դատավորը։
Դահիճն ու նրա օգնականները հնազանդվեցին։ Կատլինն օրորվում էր, նրա ոտքերն ուռած էին, որովհետև դահիճը շատ ամուր էր ձգել պարանները։
― Ջուր տվեք դրան, ― կարգադրեց դատավորը։
Նրան սառը ջուր տվին․ նա ագահաբար խմեց՝ փարչը պահած ատամների մեջ, ինչպես շունն է ոսկորը բռնում, և չէր ուզում բաց թողնել։ Հետո նորից ջուր տվին նրան, և նա ուզեց տանել Յոս Դամանին, բայց դահիճը ձեռքից քաշեց փարչը։ Եվ Կատլինը քնած ցած գլորվեց արճիճե զանգվածի պես։
Այնժամ Յոս Դամանը մոլեգնաբար գոչեց․
― Ես էլ ծարավ եմ և քունս տանում է։ Ինչո՞ւ նրան ջուր եք տալիս, ինչո՞ւ եք թողնում քնի։
― Նա թույլ է, կին է և խելագար, ― պատասխանեց դատավորը։
― Նրա խելագարությունը շինծու է, ― ասաց Յոս Դամանը, ― նա կախարդ է։ Ծարա՜վ եմ, քնե՜լ եմ ուզում։
Եվ աչքերը փակեց, սակայն դահճի knecht֊ները խփեցին նրա դեմքին։
― Մի դանակ տվեք ինձ, որ այս գեղջուկներին կտոր֊կտոր անեմ․ ես ազնվական եմ և երբեք չեն խփել իմ դեմքին։ Ջո՜ւր, թողեք քնեմ։ Ես անմեղ եմ։ Ես չեմ յոթ հարյուր կառոլուսը վերցրել, Հիլբերտն է վերցրել։ Ջո՜ւր։ Ես երբեք կախարդություն չեմ արել, ոչ էլ դյութակոչել։ Ես անմեղ եմ․ թողեք ինձ։ Ջո՜ւր։
Այնժամ դատավորն ասաց․
― Կատլինից բաժանվելուց հետո ժամանակդ ինչպե՞ս էիր անցկացնում։
― Ես ամենևին չեմ ճանաչում Կատլինին և նրանից չեմ բաժանվել, ― ասաց Յոսը։ ― Դուք ինձ տալիս եք գործի հետ առնչություն չունեցող հարցեր։ Պարտավոր չեմ պատասխանել։ Ջո՜ւր։ Թողեք քնեմ։ Ձեզ ասում եմ, որ Հիլբերտն է ամեն ինչ արել։
― Արձակեցեք սրան, ― ասաց դատավորը։ Տարեք դարձյալ իր խուցը։ Բայց թող մնա ծարավ ու անքուն՝ մինչև որ խոստովանի իր կախարդություններն ու դյութակոչումները։
Եվ Դամանի համար մի զարհուրելի չարչարանք սկսվեց։ Նա գոռում էր իր խցում՝ «Ջո՜ւր, ջո՜ւր», այնքան բարձրաձայն, որ ժողովուրդը լսում էր, բայց՝ առանց որևէ կարեկցության։ Եվ հենց որ քնում էր, պահակները խփում էին նրա դեմքին, նա վագրի պես մռնչում էր․
― Ես ազնվական եմ և կսպանեմ ձեզ, գեղջուկնե՛ր։ Կգնամ թագավորի մոտ, որ մեր մեծավորն է։ Ջո՜ւր։
Բայց նա այդպես էլ ոչինչ չխոստովանեց։
